ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ r CONTENTS * Οι παρούσες σελίδες περιέχονται στην έκδοση: Όουενς, Γκάρεθ, Λαβύρινθος: Γραφές και γλώσσες της μινωικής και μυκηναϊκής Κρήτης, Ψυχογυιός, Κωστής (επιμ.), Νικολιδάκη, Κάλλια (μτφρ.). Ηράκλειο: Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας 2007 (σελ. xxvi+358). ISBN : 978-960-86847-5-1. ** These pages belong to the book: Owens, Gareth, Labyrinth: Scripts and Languages of Minoan and Mycenaean Crete, Psikhoyós, Kostís (ed.), Nikolidáki, Kállia (transl.). Heraklion: Centre for Cretan Literature 2007 (pp. xxvi+358). ISBN: 978-960-86847-5-1.
PROLOGUES / ΠΡΟΛΟΓΟΙ... xi-xxvi Prefect of Heraklion / Νομάρχης Ηρακλείου... xii-xiii President of the T.E.I. of Crete / Πρόεδρος του Τ.Ε.Ι. Κρήτης... xiv-xv President of the Centre for Cretan Literature / Πρόεδρος του Κέντρου Κρητικής Λογοτεχνίας... xvi-xvii Professor Ch. Charalambakis, Dept. of Linguistics, University of Athens / Καθηγητής Χρ. Χαραλαμπάκης, Τομέας Γλωσσολογίας Παν. Αθηνών... xviii-xix Editor s Preface / Προλογικό σημείωμα του Επιμελητού... xx-xxi Author s Preface / Προλογικό σημείωμα του Συγγραφέως... xxii-xxvi ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΓΡΑΦΕΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΗΣ ΜΙΝΩΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (π.2000-1200 π.χ.) / INTRODUCTION TO THE SCRIPTS AND LANGUAGES OF MINOAN AND MYCENAEAN CRETE (c.2000-1200 B.C.)... 1-22 Γραφή / Script... 2-3 Ο Μάικλ Βέντρις, ο Τζων Τσάντγουϊκ, η Γραμμική Β, και οι Μυκηναίοι Έλληνες / Michael Ventris, John Chadwick, Linear B, and the Mycenaean Greeks... 4-22 ΜΕΡΟΣ Α / PART I : Η ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β ΓΡΑΦΗ / THE MYCENAEAN LINEAR B SCRIPT... 23-70 Η Μυκηναϊκή Γραμμική Β Γραφή / The Mycenaean Linear B Script... 24-25 Μια πινακίδα της Γραμμικής Β στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου / A Linear B Tablet from Knossos at University College London (UCL Dv.8151) and Heraklion Museum (HM Dd.1374)... 26-34 Linear B 40 Years On... 35 The Untransliterated Syllabograms of Linear B 40 Years On... 36-37 Two Books Reviews... 38-40 The Date of the Linear B Archive from the Room of the Chariot Tablets at Knossos LM II or LM III A1?... 41-52 The Problem of History or the History of a Problem : A Further (Final?) Note on the Date of the Room of the Chariot Tablets at Knossos... 53-59 Late Minoan II Knossos : Minoan and/or Mycenaean?... 60-64 A Linear Inscription from Olympia : Minoan and/or Mycenaean?... 65-67 Re-Discovered Fragments of Linear B Tablets from Knossos now in the Ashmolean Museum Oxford... 68-70 ΜΕΡΟΣ Β / PART II : Η ΜΙΝΩΙΚΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Α ΓΡΑΦΗ / THE MINOAN LINEAR A SCRIPT... 71-184 Η Μινωική Γραμμική Α Γραφή / The Minoan Linear A Script... 72-73 Μινωική Γραφή στη Μεσαρά / The Minoan Script in the Mesara... 74-81 Three Re-Discovered Linear A Inscriptions from Knossos... 82-85 Minoan DI-KA-TA... 86-89 The Linear A Tablet from Palaikastro... 90-91 [ viii ]
Was se-to-i-ja at Archanes?... 92-95 Linear A Inscriptions at Entrances to Buildings... 96-97 A Possible Reading of Linear A PH Zb 4... 98 New Evidence for Minoan Demeter... 99-101 The Dating of the Linear A Inscriptions from Thera... 102-106 Linear A in the Aegean: The Further Travels of the Minoan Script. A Study of the 30+ Extra-Cretan Minoan Inscriptions... 107-19 Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΛΟΓΟΤΥΠΟΣ ΠΡΟΣΦΟΡΩΝ / THE MINOAN LIBATION FORMULA... 121-84 Η μινωική επιγραφή από το Δικταίον Άντρον / A Linear A Stone Libation Table from the Dictaean Cave... 122-35 The Minoan Libation Formula Practical Considerations... 136-41 A Linear A Inscription from Larani (Crete), in the Metaxas Collection (Heraklion) LA Zb 1 Once Written, Twice Tried... 142-46 Evidence for the Minoan Language (1) : The Minoan Libation Formula... 147-77 All Religions Are One (William Blake 1757-1827) Astarte / Ishtar / Ishassaras / Asasarame : The Great Mother Goddess of Minoan Crete and the Eastern Mediterranean... 178-84 ΜΕΡΟΣ Γ / PART III : Η ΚΡΗΤΙΚΗ ΙΕΡΟΓΛΥΦΙΚΗ ΓΡΑΦΗ / THE CRETAN HIEROGLYPHIC SCRIPT 185-214 Η Κρητική Ιερογλυφική Γραφή Ο Δίσκος της Φαιστού και Συγγενικές Επιγραφές / The Cretan Hieroglyphic Script The Phaistos Disk and Related Inscriptions... 186-87 Ο Δίσκος της Φαιστού : Το Αίνιγμα της Μινωικής Γραφής / The Phaistos Disk : The Enigma of the Minoan Script... 188-203 The Common Origin of Cretan Hieroglyphs and Linear A... 204-207 A Possible Cretan Hieroglyphic Inscription from Mount Ida (IDA Ya 332)... 208 Cretan Hieroglyphic Inscriptions in English Museums (Excluding the Ashmolean Museum Oxford)... 209-13 ΜΕΡΟΣ Δ / PART IV : ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑ / ARCHAEOLOGY AND LANGUAGE... 215-92 Η Μυκηναϊκή Ελληνική Γλώσσα (π.1400-1200 π.χ.) Η Μινωική Γλώσσα (π.2000-1400 π.χ.) / The Mycenaean Greek Language (c.1400-1200 B.C.) The Minoan Language (c.2000-1400 B.C.)... 216-17 Μεταγραφή και ερμηνεία των κειμένων στη μινωική γλώσσα : Μια ερμηνεία των θρησκευτικών επιγραφών της Γραμμικής Α / Transliteration and Interpretation of Documents in the Minoan Language : An Interpretation of Linear A Religious Inscriptions... 218-30 [ ix ]
The Structure of the Minoan Language... 231-54 Pre-Hellenic Language(s) of Crete : Debate and Discussion... 255-64 KU-MI-NA-QE, A-KU-MI-NA : With Or Without Cumin. Further Evidence for the Indo-European Nature of the Minoan Language?... 265-73 KH 11 and μινωικός παλαιός Fοῖνος An Introduction to Linear A... 274-77 Στοιχεία για τη μινωική γλώσσα : Ετεοκρητικές επιγραφές / Evidence for the Minoan Language : Eteocretan Inscriptions... 278-85 Στοιχεία για τη μινωική γλώσσα : Αίγυπτος και Κεφτιού / Evidence for the Minoan Language : Egypt and the Keftiou... 286-91 ΕΠΙΛΟΓΟΣ / EPILOGUE... 293-312 Η δομή της μινωικής γλώσσας / The Structure of the Minoan Language... 294-311 ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΜΙΝΩΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ / LEXICON OF THE MINOAN LANGUAGE.. 313-21 COPILA : CORPUS OF PUBLISHED INSCRIPTIONS IN LINEAR A (Post GORILA 5, 1985)... 323-38 ADDENDA (2007)... 329-44 ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ / ACADEMIC CURRICULUM VITAE AND BIBLIOGRAPHY... 345-52 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ (22-01-2006) / PHOTOGRAPHS (22-01-2006)... 353-55 [ x ]
ΠΡΟΛΟΓOI r PROLOGUES
Preface by the Prefect of Heraklion THE DAWN of human presence on Earth gave rise to the need for communication; man s course over the centuries brought language to the light of the life-giving sun as a cultural reward. Whether oral or written, language has become the means of communication which reaches out to embrace people on the local level and beyond, to those in the global village of today. The researcher s eye fords the rivers and tributaries of languages past, seeking to point out, record, bring to the fore and shed light on the riches of language, leading them to the ocean of light and civilisation. For several years now, Gareth Owens, untiring linguist and Doctor of the University of Athens, has turned his scholarly interest to the cultural riches in the language of our distant forebears the Minoans. This publication represents the bountiful harvest yielded by many years of painstaking research. Welsh by descent, Gareth Owens conforms to Isocrates dictum that Hellenes are all those partaking in Hellenic education. Setting out and summarizing scholarly approaches to the Minoan language, he adds them to the cross-cultural feast of language as a Hellene and as a Cretan through and through, bringing joy to fellow connoisseurs of the intellect. The Prefecture of Heraklion has declared its aim to work to the best of its capabilities, in collaboration with intellectuals, artists and scientists, in promoting culture and supporting every noteworthy intellectual achievement made locally. Within those terms, the Prefecture is delighted to participate as sponsor in publishing this significant book, because it appreciates the author s worth and believes that his work makes a vital contribution to furthering our knowledge of an issue which lies at the very core of our identity as formed down the centuries our language. [ xii ] EVANGELIA SCHINARAKI-ILIAKI
Προλογικό σημείωμα της Νομάρχου Ηρακλείου Η ΧΑΡΑΥΓΗ της ανθρώπινης παρουσίας γέννησε την ανάγκη της επικοινωνίας και η μακραίωνη επίγεια πορεία του ανθρώπου έφερε στο φως του ζωοδότη ήλιου ως αντίδωρο πολιτισμού τη γλώσσα. Η γλώσσα, προφορική ή γραπτή, καθίσταται το επικοινωνιακό μέσο που απλώνει τα χέρια και αγκαλιάζει τους ανθρώπους σε τοπικό επίπεδο αλλά και τους ανθρώπους του παγκόσμιου χωριού στη σημερινή εποχή. Η ερευνητική ματιά διασχίζει τις οδούς και τις ατραπούς των γλωσσών του παρελθόντος και επιδιώκει να επισημάνει, να καταγράψει, ν αναδείξει, να φωτίσει και να οδηγήσει τα αγαθά της γλώσσας στη λεωφόρο του φωτός και του πολιτισμού. Στα πολιτισμικά αγαθά της γλώσσας των Μινωιτών, μακρινών προγόνων μας, έχει στρέψει το επιστημονικό του ενδιαφέρον εδώ και αρκετά χρόνια ο άοκνος γλωσσολόγος, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γκάρεθ Όουενς και πλούσια συγκομιδή πολύχρονης και πολύμοχθης έρευνας αποτελεί η παρούσα έκδοση. Ο Ουαλός την καταγωγή Γκάρεθ Όουενς συγχρωτίζεται την ισοκράτεια ρήση: «Ἕλληνες εἰσὶν οἱ τῆς ἡμετέρας παιδείας μετέχοντες...» Διαρθρώνει και συγκεφαλαιώνει τις ερευνητικές και επιστημονικές προσεγγίσεις στη Μινωική Γλώσσα και τις καταθέτει στη διαπολιτισμική γλωσσική τράπεζα ως Έλληνας και «μπίτι για μπίτι» Κρητικός, χαροποιώντας τους πνευματικούς συνδαιτυμόνες. Η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηρακλείου έχει δεδηλωμένο στόχο να εργαστεί με όλες τις δυνάμεις της και σε συνεργασία με ανθρώπους του πνεύματος, της τέχνης, της επιστήμης, για την προώθηση του πολιτισμού και τη στήριξη κάθε αξιόλογης τοπικής πνευματικής δημιουργίας. Σε αυτό το πλαίσιο, με ιδιαίτερη ικανοποίηση συμμετέχει ως χορηγός στην έκδοση τούτου του σημαντικού βιβλίου, γιατί εκτιμά την αξία του συγγραφέα και θεωρεί ότι το έργο του συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη της γνώσης μας γύρω από ένα ζήτημα που είναι η πεμπτουσία της ίδιας της ταυτότητάς μας, όπως έχει διαμορφωθεί στο διάβα των αιώνων: τη γλώσσα μας. [ xiii ] ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΣΧΟΙΝΑΡΑΚΗ-ΗΛΙΑΚΗ
Preface by the President of the T.E.I. of Crete THE SUBJECT of this book is the language of the Minoans, which lies hidden in ancient scripts. In the Brave New World of Information and Communications Technologies, forays into the first European civilization and the beginnings of written communications acquire especial importance. If modern mankind does not place equal emphasis on the cultivation of the intellect and dedication to principles and values, it may end up as the servant of technology rather than its master. Minoan civilisation, which stood in the vanguard of technology in its own time and was chiefly oriented to the achievement of peaceful objectives, is an enduring positive example. Here at the Technological Educational Institute of Crete, we are happy to have provided what was mainly moral support to Gareth Owens. It goes without saying that the result is the fruit of his own untiring dedication and academic insight. We too ought to express our thanks to him, because alongside our preoccupation with scripts and programming languages, he takes us on a guided tour of scripts and languages in their true, original sense, and because the author, who has chosen to be a Cretan, reminds us of our ancient cultural roots. [ xiv ] CHARA ATHANASAKI-MICHAILIDOU
Προλογικό σημείωμα της Προέδρου του Τ.Ε.Ι. Κρήτης Η ΚΡΥΜΜΕΝΗ στις αρχαίες γραφές γλώσσα των Mινωϊτών είναι το αντικείμενο του παρόντος βιβλίου. Στον Γενναίο Νέο Κόσμο των Τεχνολογιών της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών, η περιήγηση στον πρώτο ευρωπαϊκό πολιτισμό και στις απαρχές της γραπτής επικοινωνίας αποκτά ξεχωριστή σημασία. Αν δεν δώσει παράλληλη έμφαση στην πνευματική καλλιέργεια και στην προσήλωση σε αρχές και αξίες, ο σημερινός άνθρωπος μπορεί να καταλήξει υπηρέτης αντί κυρίαρχος της τεχνολογίας. Ο Μινωϊκός Πολιτισμός, πρωτοπόρος τεχνολογικά για την εποχή του και προσανατολισμένος κυρίως σε ειρηνικούς στόχους, είναι ένα διαχρονικό θετικό παράδειγμα. Στο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης είμαστε ευτυχείς για την όποια στήριξη, κυρίως ηθική, παρείχαμε στον Γκάρεθ Όουενς. Προφανώς, το αποτέλεσμα είναι καρπός της δικής του επίμονης αφοσίωσης και επιστημονικής οξυδέρκειας. Θα πρέπει να του εκφράσουμε κι εμείς τις ευχαριστίες μας. Γιατί παράλληλα με την ενασχόλησή μας με scripts και γλώσσες προγραμματισμού, μας οδηγεί σε μια ξενάγηση στις γραφές και στις γλώσσες, με την αρχική, αυθεντική, έννοιά τους. Και γιατί μας θυμίζει τις πανάρχαιες πολιτιστικές ρίζες μας, αυτός που επέλεξε να είναι Κρητικός. [ xv ] ΧΑΡΑ ΑΘΑΝΑΣΑΚΗ-ΜΙΧΑΪΛΙΔΟΥ
Preface by the President of the Centre for Cretan Literature THE CENTRE for Cretan Literature is a Cretan-wide non-profit organization founded in 1999, with the aim of collecting, studying and promoting known and less well known literary texts written either on Crete or by Cretan authors elsewhere at any period. The Centre collaborates with local government and research institutes on the island, organising occasional seminars and meetings at locations ranging from Chania to Sitia, and of course at its centre (at Varvari in the Nikos Kazantzakis Municipality). Apart from the geographical spread of its activities, which has seen particular support during the term of the present Governing Board (2005-2008), the Centre has attempted to probe deeper into local literary tradition and its exponents. With the aid of Gareth Owens, Doctor of Linguistics at the University of Athens, this book represents an attempt to embark on one such retrospective journey into the distant literary past of Crete, assisted by what are in the main religious inscriptions brought light by archaeological excavations. In response to an invitation from the Governing Board of the Centre for Cretan Literature, on 22nd January 2006 Gareth Owens gave a lecture in the centre s function room on the Scripts and Languages of Minoan and Mycenaean Crete. The present publication, which was made possible with financial support from the Prefecture of Heraklion, follows on from that lecture. We would like to thank Prefect of Heraklion Evangelia Schinaraki and the other Members of the Prefectural Council for their active support. At a meeting held on 16th October 2005, the Governing Board of the Centre for Cretan Literature made the decision to publish Gareth Owens book Labyrinth: Scripts and Languages of Minoan and Mycenaean Crete, on the basis that that the scholar s studies it contains are serious and should be made readily available to all interested parties in collected format. The Centre for Cretan Literature would like to congratulate Mr. Owens, a Cretan by choice, on his work, and thank him for promoting research into the subject of the ancient scripts of Crete through his studies. We are pleased to honour him by undertaking the publication of his Labyrinth. [ xvi ] KOSTAS MOUTZOURIS
Προλογικό σημείωμα του Προέδρου του Κέντρου Κρητικής Λογοτεχνίας ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ Κρητικής Λογοτεχνίας είναι ένα παγκρήτιο μη κερδοσκοπικό σωματείο με σκοπό της ίδρυσής του (στα 1999) τη μελέτη, συλλογή και προβολή των γνωστών και λιγότερο γνωστών λογοτεχνικών κειμένων που γράφτηκαν διαχρονικά στην Κρήτη ή αλλού από κρήτες συγγραφείς. Συνεργάζεται με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τα Ερευνητικά Ιδρύματα του Νησιού, διοργανώνοντας κατά διαστήματα συνέδρια και ημερίδες, από τα Χανιά μέχρι τη Σητεία και βεβαίως στην έδρα του (τους Βαρβάρους του Δήμου Ν. Καζαντζάκη). Εκτός από τη γεωγραφική εξάπλωση της δράσης του, την οποίαν ιδίως υπηρετεί κατά το διάστημα της θητείας του το τωρινό Διοικητικό Συμβούλιο (2005-2008), το Κέντρο δοκιμάζει και εμβαθύνσεις στην τοπική λογοτεχνική παράδοση και τους πρωταγωνιστές της. Μια τέτοιαν αναδρομή στο απώτατο γραμματειακό παρελθόν της Κρήτης, με τη βοήθεια θρησκευτικών κυρίως επιγραφών τις οποίες έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη, επιχειρούμε εδώ με τη βοήθεια του διδάκτορος της γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γκάρεθ Όουενς. Ο Γκάρεθ Όουενς, προσκεκλημένος του Δ.Σ. του Κε.Κρη.Λο., έδωσε την 22 αν Ιανουαρίου 2006 μια διάλεξη, στην αίθουσα εκδηλώσεων του Κέντρου, με θέμα τις Γραφές και Γλώσσες της Μινωικής και Μυκηναϊκής Κρήτης. Συνέχεια εκείνης της ομιλίας είναι η παρούσα έκδοση, η οποία πραγματοποιείται με την οικονομική υποστήριξη της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ηρακλείου. Ευχαριστούμε θερμά τη Νομάρχη Ηρακλείου κ. Ευαγγελία Σχοιναράκη και τα λοιπά Μέλη του Νομαρχιακού Συμβουλίου Ηρακλείου, για την έμπρακτη συμπαράστασή τους. Το Δ.Σ. του Κέντρου, στη συνεδρία του της 16 ης Οκτ. 2005, πήρε την απόφαση να προβεί στην έκδοση του βιβλίου του Γκάρεθ Όουενς Λαβύρινθος: Γραφές και γλώσσες της μινωικής και μυκηναϊκής Κρήτης, γιατί πιστεύει ότι οι περιεχόμενες σε αυτό μελέτες του ερευνητή είναι σοβαρές και πρέπει να βρίσκονται συγκεντρωμένες, ώστε να μπορεί εύκολα να τις έχει ο κάθε ενδιαφερόμενος. Το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας συγχαίρει τον κατ επιλογή Κρητικό κ. Όουενς για το έργο του, τον ευχαριστεί γιατί με τις μελέτες του προωθεί την έρευνα πάνω στο θέμα των αρχαίων γραφών της Κρήτης και τον τιμά με την ανάληψη της έκδοσης του Λαβυρίνθου του. [ xvii ] ΚΩΣΤΑΣ ΜΟΥΤΖΟΥΡΗΣ
Preface by Professor Ch. Charalambakis, Dept. of Linguistics, Athens University THERE COULD BE no more fitting title for a book on the scripts and languages of Minoan and Mycenaean Crete than the magical word labyrinth, which instantly points to Knossos, Daedalus and the Minotaur, while also hinting at the beguiling adventure involved in wandering along the maze-like pathways of research that lies between myth and reality. To engage in serious work on the language and culture of such a distant era, one has to command an extremely wide range of interdisciplinary knowledge; at the very least one must be a linguist, a historian and an archaeologist all rolled into one. Above all, one must have courage, creative imagination and the ability to analyse and synthesise. That these assets are manifest in the person of Gareth Owens is best evidenced by this elegant book, which is the fruit of many years research efforts. As Gareth s second home, Crete is in his heart and mind. It is with religious zeal that he tackles the two thousand Minoan inscriptions containing approximately ten thousand signs - wondrous monuments of the second millennium BC. Having followed his research career at close hand for many years now, in the course of our endless conversations I have discovered the breadth of his knowledge, which he subtly conceals. In his doctoral dissertation he adduced a number of arguments to claim that the Minoan language is a clearly evident early stage of the Indo-European language in around 2000-1400 BC, with strong links to Greek, Sanskrit and Armenian. Even if one disagrees with the author on particular issues, one cannot but admire the self confidence with which he sets out on new quests. I am further astounded by his daring assaults on the dizzying heights of the research area he has chosen to serve with such steadfastness and perseverance. His dedication to a field which is in danger of becoming marginalized in our country is an act of courage. The loneliness of the scholar is rewarded by the joy of his revelations and discoveries. It is no small thing to encounter the word si-ka, the su-ka of the Linear B script, in Minoan inscriptions i.e. figs, as well as the words wheat, barley, wine, olive oil basic commodities of the Cretan earth, and thus to confirm the long, unbroken unity of our language. Gareth Owens is right in calling Crete a valuable, diachronic linguistic laboratory, as it records the course of ten thousand years of civilisation, four thousand years of written history and three thousand five hundred years of the Greek language. While I fully share in John Chadwick s lament that not many Greek researchers have worked on studying and interpreting the Mycenaean texts, I am glad that a Cretan by choice has renewed the academic debate and is effectively promoting Minoan and Mycenaean studies. [ xviii ] CHRISTOPHOROS CHARALAMBAKIS
Προλογικό σημείωμα του Καθηγητού Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Χριστόφορου Χαραλαμπάκη ΔΕΝ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ να υπάρξει προσφυέστερος τίτλος για ένα βιβλίο που αναφέρεται στις γραφές και τις γλώσσες της μινωικής και μυκηναϊκής Κρήτης από τη μαγική λέξη «λαβύρινθος», η οποία παραπέμπει αυτόματα στην Κνωσό, τον Δαίδαλο και τον Μινώταυρο, ενώ υποδηλώνει παράλληλα τη σαγηνευτική περιπέτεια της περιπλάνησης στους πολυδαίδαλους δρόμους μιας έρευνας που κινείται ανάμεσα στο μύθο και την πραγματικότητα. Για να ασχοληθεί κανείς σοβαρά με τη γλώσσα και τον πολιτισμό μιας τόσο μακρινής εποχής πρέπει να διαθέτει ευρύτατο φάσμα διεπιστημονικών γνώσεων, να είναι συγχρόνως τουλάχιστον γλωσσολόγος, ιστορικός, και αρχαιολόγος και ιδίως να έχει τόλμη, δημιουργική φαντασία, αναλυτικές και συνθετικές ικανότητες. Οι αρετές αυτές είναι πρόδηλες στο πρόσωπο του Γκάρεθ Όουενς, με κάλλιστο τεκμήριο το ανά χείρας καλαίσθητο βιβλίο που αποτελεί καρπό πολύχρονου ερευνητικού μόχθου. Η Κρήτη, η δεύτερη πατρίδα του Γκάρεθ, βρίσκεται στην καρδιά και το μυαλό του. Με ιεραποστολικό ζήλο καταγίνεται με τις δυο χιλιάδες μινωικές επιγραφές και τα δέκα χιλιάδες περίπου σημεία τους, θαυμαστά μνημεία της δεύτερης π.χ. χιλιετίας. Παρακολουθώντας από κοντά εδώ και πολλά χρόνια την ερευνητική του πορεία, διαπίστωσα στις ατέλειωτες συζητήσεις μας την ευρυμάθειά του, την οποία αποκρύπτει επιμελώς. Με μια σειρά επιχειρημάτων υποστήριξε στη διδακτορική του διατριβή ότι η μινωική γλώσσα αποτελεί σαφέστατο πρώιμο στάδιο της ινδοευρωπαϊκής γλώσσας γύρω στο 2000-1400 π.χ. με ισχυρούς δεσμούς με την Ελληνική, τη Σανσκριτική και την Αρμενική. Ακόμα και αν διαφωνεί κανείς με τον συγγραφέα σε επιμέρους θέματα, δεν μπορεί να μη θαυμάσει την αυτοπεποίθηση με την οποία ανοίγει τα φτερά του για νέες αναζητήσεις. Με εκπλήσσουν, επίσης, οι τολμηρές αναρριχήσεις του στους απόκρημνους βράχους του ερευνητικού τοπίου που διάλεξε να υπηρετήσει με τόση συνέπεια και επιμονή. Η ενασχόληση με μια επιστήμη που κινδυνεύει να περιθωριοποιηθεί στη χώρα μας, αποτελεί πράξη γενναιότητας. Η μοναξιά του ερευνητή ανταμείβεται από τη χαρά των αποκαλύψεων και ανακαλύψεών του. Δεν είναι μικρό πράγμα να συναντά κανείς στις μινωικές επιγραφές τη λέξη si-ka, τα su-ka της Γραμμικής Γραφής Β, δηλ. τα σύκα, όπως και τις λέξεις σιτάρι, κριθάρι, κρασί, λάδι, βασικά προϊόντα της κρητικής γης, και να επιβεβαιώνεται έτσι η μακρά και αδιάσπαστη ενότητα της γλώσσας μας. Δικαίως αποκαλεί ο Γκάρεθ Όουενς την Κρήτη «πολύτιμο και διαχρονικό γλωσσικό εργαστήρι», καθώς καταγράφει μια πορεία δέκα χιλιάδων χρόνων πολιτισμού, τεσσάρων χιλιάδων χρόνων γραπτής ιστορίας και τριών χιλιάδων πεντακοσίων χρόνων ελληνικής γλώσσας. Συμμερίζομαι απόλυτα το παράπονο του Τζων Τσάντγουικ ότι δεν υπάρχουν πολλοί έλληνες ερευνητές που να έχουν ασχοληθεί µε τη μελέτη και την ερμηνεία των μυκηναϊκών κειμένων, χαίρομαι όμως που ένας «Κρητικός εξ επιλογής» ανανεώνει τον ερευνητικό προβληματισμό και προωθεί αποτελεσματικά τις μινωικές και μυκηναϊκές σπουδές. [ xix ] ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ
Editor s Preface GARETH OWENS is true to the group of British archaeologists who, from the early twentieth century, made it their concern and passion to bring the cultural riches of Minoan and Mycenaean Crete to the fore. A Londoner of Welsh descent and adopted Cretan (in particular from the Mesara) these past twenty years, he has keenly turned his attention and research efforts to comprehending the Minoan Linear A Script and related Cretan Hieroglyphics, having first prepared himself by gaining a sufficient knowledge of Linear B. And since every script testifies to a corresponding language, Gareth Owens is interested in tracing it in parallel with the language of the Minoans hidden in the first Cretan syllabic inscriptions, in what is the great linguistic challenge of the 21st century, and the fundamental issue in Cretan Studies from the very outset. He even argues that he has convincing indications that the language of the Minoans is related to but not identical to Mycenaean Greek let readers be the judge of that claim. Having gained his doctorate in Linguistics, on 22nd January 2006, G. Owens was invited to Varvari in the Prefecture of Heraklion to present his views in the conference room at the Centre for Cretan Literature. At the very least, he convinced us that the special, almost comprehensible votive type inscriptions from peak sanctuaries on Minoan Crete are the first examples of literary texts from the island s long-lost ancient past, though they are by their very nature short. These same votive type inscriptions are of fundamental importance to his linguistic approach. The lecture was not out of place at the Centre for Cretan Literature, nor is this publication, since the Centre s declared aim is to record and promote texts deriving from all eras of the Cretan tradition. Following twenty four months of planning and collaboration, this handy book has been assembled and published in a single volume. The author patiently put up with tough comments from a somewhat relaxed editor. For that I thank him, as well as for the fruitful conversations we had at Vori, Peza, Archanes and Knossos. Both of us owe thanks to Kallia Nikolidaki, archaeologist at the Municipality of Heraklion, for so patiently translating the bilingual texts. This collection of academic papers by Gareth Owens revised and improved here aims to familiarize open minded readers with issues concerning the pre-alphabetic scripts of ancient Crete. We are greatly indebted to members of the Heraklion Prefectural Council and to the Prefect Evangelia Schinaraki-Iliaki for the financial support they so keenly provided for this offering to the Greek and English-language reading public who are interested in the past. In 1996 I welcomed Daidalika, Gareth Owens first short book on Cretan scripts, in an article in the local press. Today, I am pleased at how much wiser he has become over the course of a decade, and wish him every success in his continuing work in the Labyrinth of decipherment concerning the epigraphic and linguistic remains of the fascinating world of Minos. [ xx ] KOSTÍS PSIKHOYÓS
Προλογικό σημείωμα του Επιμελητού ΠΙΣΤΟΣ ΣΤΗ ΧΟΡΕΙΑ των βρεταννών αρχαιολόγων οἱ ὁποίοι από τις αρχές του εικοστού αιώνος έγνοια-των και πάθος έχουν την ανάδειξι του πολιτισμικού πλούτου της μινωικής και μυκηναϊκής Κρήτης, ὁ Λονδρέζος, Ουαλός την καταγωγή, και από εικοσαετίας ήδη πολιτογραφημένος Κρητικός (και δη Μεσαρίτης) Γκάρεθ Όουενς έχει ενθουσιωδώς στρέψει την προσοχή και τον ερευνητικό-του μόχθο προς την κατανόησι της Μινωικής Γραμμικής Α Γραφής και των συναφών Κρητικών Ἱερογλυφικών (αφού ὁ ίδιος έχει προπαρασκευασθεί, αποκτήσας επαρκή γνώσιν της Γραμμικής Β). Κι επειδή οἱαδήποτε γραφή μαρτυρεί την αντίστοιχο γλώσσα, ὁ Γκ. Όουενς ενδιαφέρεται για την παράλληλον ανίχνευσι της κρυμμένης εντός των πρώτων κρητικών συλλαβικών επιγραφών γλώσσας των Μινωιτών το μέγα τούτο γλωσσολογικό στοίχημα του εικοστού πρώτου αιώνος και θεμελιώδες εξαρχής ζήτημα των Κρητολογικών Σπουδών. Ισχυρίζεται δε, και οἱ αναγνώστες ας το κρίνουν, ὅτι διαθέτει πειστικές ενδείξεις πως ἡ γλώσσα των Μινωιτών είναι συγγενής της Μυκηναϊκής Ἑλληνικής αλλά δεν ταυτίζεται μετ αυτής. Ὅταν την 22 αν Ιανουαρίου 2006 ὁ γλωσσολόγος πλέον Γκ. Όουενς είχε προσκληθεί στους Βαρβάρους του νομού Ἡρακλείου, για να παρουσιάσει τις θέσεις-του στη συνεδριακή αίθουσα του Κέντρου Κρητικής Λογοτεχνίας, μας έπεισε τουλάχιστον ὅτι οἱ ειδικές, μάλλον κατανοήσιμες, λατρευτικού τύπου, από βουνίσια ἱερά της μινωικής Κρήτης, επιγραφές αποτελούν τα πρώτα δείγματα λογοτεχνικών (βραχέων, ὡς εκ της φύσεώς-των) κειμένων από τη μακρινήν αρχαιότητα της Νήσου θεμελιώδους σημασίας για τη γλωσσολογική-του προσέγγισι είναι οἱ λατρευτικής φύσεως επιγραφές αυτές. Δεν ήτον άτοπος ἡ ὁμιλία εκείνη, καθώς επίσης και ἡ παρούσα έκδοσις του Κε.Κρη.Λο. δεν είναι ξένη: σκοπός του Κέντρου είναι ακριβώς ἡ καταγραφή και προβολή των διαχρονικών κειμένων της κρητικής παραδόσεως. Έπειτα από εικοσιτετράμηνο σχεδιασμό και συνεργασία, ἕνα χρηστικό βιβλίο στήθηκε και εκδίδεται σε αυτοτελή τόμο. Ὁ συγγραφεύς ανέχθηκε καρτερικά τις αυστηρές παρατηρήσεις ἑνός χαλαρού επιμελητού. Τον ευχαριστώ για τούτο καθώς και για τις δημιουργικές συζητήσεις που είχαμε στους Βώρους και τα Πεζά, στις Αρχάνες και την Κνωσό. Αμφότεροι δε οφείλομε χάριτες στην ὑπομονετική μεταφράστρια των διγλώσσων κειμένων, Κάλλια Νικολιδάκη, αρχαιολόγο, ὑπάλληλο του Δήμου Ἡρακλείου. Ἡ παρούσα συλλογή των επιστημονικών εργασιών του Γκάρεθ Όουενς σε βελτιωμένη μορφή αποσκοπεί σε μιαν εξοικείωσι των ὑποψιασμένων αναγνωστών προς θέματα των προαλφαβητικών γραφών της αρχαίας Κρήτης. Μεγάλη ἡ ευχαριστία-μας προς τους Νομαρχιακούς Συμβούλους Ἡρακλείου και τη Νομάρχη κ. Ευαγγελία Σχοιναράκη-Ηλιάκη, για τη μετά προθυμίας πολλής ὑποστήριξι της εκδοτικής αυτής προσφοράς προς το αρχαιόφιλο αναγνωστικό κοινό, ἑλληνόγλωσσο και αγγλόφωνο. Άλλωστε, από καλή σύμπτωσι, τα μεγαλύτερα μινωικά κέντρα με άφθονες επιγραφές είν εντός των ὁρίων του νομού Ἡρακλείου. Στα 1996 είχα διά του τοπικού Τύπου χαιρετίσει το πρώτο σχετικό με τις κρητικές γραφές μικρό βιβλίο του Γκάρεθ Όουενς, τα Δαιδαλικά. Σήμερο, χαίρομαι για το πόσο σοφώτερος έγινε εντός μιας δεκαετίας και του εύχομαι καλή συνέχεια στον αποκρυπτογραφικό Λαβύρινθο των επιγραφικών και γλωσσικών καταλοίπων από τη γοητευτική χώρα του Μίνωος. [ xxi ] ΚΩΣΤΗΣ ΨΥΧΟΓΥΙΟΣ
Author s Preface THIS BOOK originated out of 50 academic articles, in both English and/or Greek, over the last 20 years, on the Great Island of Crete, following studies in University College London, London University, UK. With the assistance of friends and colleagues at the Daidalic Technological Educational Institute of Crete, the University of Crete, the Archaeological Institute of Crete, the Prefecture of Heraklion, the Municipality of Heraklion, the Heraklion Archaeological Museum, and the Minoan Palaces of Knossos, Phaistos and Malia etc, I have been most fortunate to continue further with my scientific research into the Labyrinth: Scripts and Languages of Minoan and Mycenaean Crete. Thank You. I thank the members of the Centre for Cretan Literature, and especially the President and Secretary, for their support. I warmly thank the people of the Prefecture of Heraklion, and in particular, the Prefect, for their kind and practical support and encouragement. The Prefecture of Heraklion undertook the cost of publishing this collection of essays. It is a great responsibility to be Cretan. I also thank my colleagues and friends at the Daidalic T.E.I. of Crete, particularly the Presidents, Vice-Presidents and Members of the International Relations Office, without whose support, understanding and encouragement over the last dozen years, neither my doctoral thesis nor this book would have been completed. It is a great pleasure to acknowledge the kind assistance given over the years by the following colleagues; Arete Kalogeropoulou and Mary Mikedaki at the State Scholarship Foundation (IKY), Roxanne Eleftheriadou at the Hellenic Ministry of Education (MinEd), Professors G. Babiniotis, J. Prombonas and C. Charalambakis at the National and Kapodistrian University of Athens (EKPA), Nikos Kontosopoulos and Toulitsa Kalantzopoulou in Athens, and Professors M.M. Nikolidakis and St. Alexiou in Heraklion, as well as Sheila Hooker in both Crete and Cornwall. In particular I thank Professor Christophoros Charalambakis, synteknos, for 12 years of patient guidance and kind teaching in the labyrinth of linguistics. I also warmly thank my good friend and editor, Kostis Psychogios, Secretary of the Centre for Cretan Literature, for his patient and careful work and many constructive scholia, particularly over the last 2 years when he patiently and systematically transformed this collection of essays into a book. Last, but definitely not least, I thank Kallia Nikolidaki, Archaeologist of the Municipality of Heraklion, for always so patiently and kindly editing, translating and generally improving my work (31-77-11). We thank our children, Michael and David, for making us smile & laugh. This book is dedicated to all our Family in both Greece and Britain. [ xxii ]
Προλογικό σημείωμα του Συγγραφέως ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ συντίθεται από 50 ακαδημαϊκά άρθρα, γραμμένα τα τελευταία 20 χρόνια, στην αγγλική ή και στην ελληνική γλώσσα, μετά από τις σπουδές μου στο University College London (Πανεπιστήμιο του Λονδίνου) στη Μ. Βρετανία, και την έρευνα που επακολούθησε στη Μεγαλόνησο. Έχουν δημοσιευθεί σε επιστημονικά περιοδικά στην Ευρώπη και την Αμερική (Journal of Indo-European Studies) και ως κύριο αντικείμενό τους είναι οι Γραφές και Γλώσσες της Μινωικής και Μυκηναϊκής Κρήτης, και ειδικά τα θέματα που σχετίζονται με τον μινωικό λογότυπο σε Τράπεζες Προσφορών, με τα Κρητικά Ιερογλυφικά, και με τον άκρως αινιγματικό και σχεδόν ερμητικά κλειστό Δίσκο της Φαιστού. Εξετάζονται και θέματα που άπτονται της Αρχαιολογίας και Γλώσσας της Κρήτης, όπως η ινδοευρωπαϊκή προέλευση της μινωικής γλώσσας. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τους εκδότες των περιοδικών αυτών για τη συνεργασία τους και την εμπιστοσύνη που μου έδειξαν όλα αυτά τα χρόνια φιλοξενώντας στα έγκριτα περιοδικά τους τις σκέψεις και τα αποτελέσματα της έρευνας που διεξήγαγα. Με τη βοήθεια και την υποστήριξη φίλων και συναδέλφων από το Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα όπου εργάζομαι (και ειδικότερα των συναδέλφων μου στο Γραφείο Διεθνών Σχέσεων), της Προέδρου και των Αντιπροέδρων του ΤΕΙ Κρήτης, από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Κρήτης, τη Νομαρχία Ηρακλείου, το Δήμο Ηρακλείου, το Αρχαιολογικό Μουσείο, τα Παλάτια της Κνωσού, της Φαιστού και των Μαλίων, ήμουν σε θέση να συνεχίσω την επιστημονική μου έρευνα στο «Λαβύρινθο» των Γραφών και Γλωσσών της Μινωικής και Μυκηναϊκής Κρήτης. Όλους τους παραπάνω ευχαριστώ. Είναι μεγάλη ευθύνη να είσαι Κρητικός. Ευχαριστώ ιδιαίτερα το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας, τον πρόεδρο Κώστα Μουτζούρη και τα μέλη του Δ.Σ. για τη θερμή τους υποδοχή στο αίτημα που υπέβαλα πριν από δύο περίπου χρόνια, να εκδώσουν δηλαδή το σύνολο των άρθρων μου στην αγγλική και στην ελληνική γλώσσα, των σχετικών με τις γραφές και γλώσσες της μινωικής και μυκηναϊκής Κρήτης. Η άμεση ανταπόκρισή τους και το συνεχές και αμέριστο ενδιαφέρον τους, όπως και η ουσιαστική συμβολή του Γραμματέα υπήρξαν οι καθοριστικοί παράγοντες για την ολοκλήρωση αυτού του έργου. Δίχως όμως την ευγενική ενθάρρυνση και υποστήριξη της Νομαρχίας Ηρακλείου και ειδικότερα της Νομάρχου, κας Ευαγγελίας Σχοιναράκη-Ηλιάκη, όπως και των πολύτιμων συνεργατών της Ευτ. Κατσαρού-Πετράκη, Εμμ. Κοκοσάλη και Γ. Μαρή, αυτή η έκδοση δεν θα είχε πραγματοποιηθεί. Θα ήταν μεγάλη παράλειψη αν δεν αναφερόμουν ιδιαίτερα σε ανθρώπους που διευκόλυναν και συμμετείχαν έμμεσα ή άμεσα στην έρευνά μου, όπως οι Α. Καλογεροπούλου και Μ. [ xxiii ]
To all of the above, I am greatly indebted. Their support and honest constructive criticism has transformed this collection of essays into the bilingual book you now have before you. Their scholia has improved the original text concerning the Labyrinth: Scripts and Languages of Minoan and Mycenaean Crete. Any errors or failings, and opinions expressed, are solely the responsibility of the author. This book started life as a collection of fifty academic articles, written in English and/ or Greek over the last two decades, and published in scientific journals of Europe and the USA (Journal of Indo-European Studies), concerning the Scripts and Languages of Minoan and Mycenaean Crete (including Mycenaean Linear B, Minoan Linear A and the Minoan Libation Formula, Cretan Hieroglyphic Inscriptions including the Phaistos Disk, and Archaeology and Language discussing the Indo-European Evidence for the Minoan Language). It is a pleasure to thank the publishers, editors and reviewers, both known and unknown, of these periodicals for their assistance and collaboration. I also thank my colleagues and good friends for their collaboration on the articles which are co-authored. Two years ago, while discussing my research with Kallia Nikolidaki and Kostis Psychogios, I suggested that the Centre for Cretan Literature might be interested in publishing my collected works in a thematically arranged bilingual volume. They keenly agreed at once and the volume began to take shape, with Kostis invaluable help and patience. For the last twenty four months we have revised all the academic articles, re-arranged them thematically, and completed translations of some key articles with Kallia s precious assistance. I would particularly like to thank the Psychogios family for their true Cretan hospitality at Peza; as well as relatives and friends in Houdetsi, Kasteli-Phournis and Vori in the Mesara. I also warmly thank Ben Petre, Kostas Lagoudianakis and Maria Hatzidaki for their comments, as well as all our colleagues, friends, koumbaroi and synteknoi. The Prefect of Heraklion, Evangelia Schinaraki-Iliaki, took a keen personal interest in the book and I thank her and her colleagues at the Prefecture, especially Eftychia Katsarou-Petraki, Manolis Kokosalis and Georgios Maris, as well as the team in the Secretariat. The Prefecture also nobly undertook the cost of publication. The President, Kostas Moutzouris, and members of the Centre for Cretan Literature, based at Varvari in the Municipality Nikos Kazantzakis, warmly accepted my proposal for this book of collected essays. We also organised a most pleasurable and stimulating lecture in Varvari at the Nikos Kazantzakis Museum / Centre for Cretan Literature on the same subject in January 2006 (photos pp. 353-55, in this Volume). The following friends and colleagues at the T.E.I. of Crete have greatly helped this work: Dr. Yannis Vlahos, Foteini, Gloria, Iota, and Haris and Ninetta, in the International Relations Office; Drs. Hara Athanasaki-Michailidou, Evangelos Kapetanakis and Giannis Kaliakatsos in the Central Administration of the T.E.I. of Crete, as well as other friends and colleagues at the T.E.I., especially Frederiki and Melina Fygetaki-Karanastasi, and the late and sadly missed Markos Karanastasis. I also thank Drs. Alexandra Karetsou and Athanasia Kanta from the Archaeological Institute of Crete for their help and permission to include photographs and drawings from their excavations, especially the inscription IO Za 2 from the peak sanctuary of Iouktas, the most important inscription for the Minoan Language. [ xxiv ]
Μικεδάκη από το Ι.Κ.Υ., Ρ. Ελευθεριάδου από το Υπουργείο Παιδείας, οι καθηγητές Γ. Μπαμπινιώτης, Ι. Προμπονάς και Χρ. Χαραλαμπάκης από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, για τη σωστή και ακούραστη καθοδήγησή τους, η Τ. Καλαντζοπούλου και ο Ν. Κοντοσόπουλος στην Αθήνα, οι καθηγητές Μ. Νικολιδάκης και Στ. Αλεξίου στο Ηράκλειο, για τις γόνιμες πάντα και ενδιαφέρουσες συζητήσεις μας. Ευχαριστίες οφείλονται στις δρ. Αλ. Καρέτσου και Αθ. Κάντα του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Κρήτης, για τη βοήθειά τους και την άδεια που μου παρείχαν να συμπεριλάβω φωτογραφίες και σχέδια από τις ανασκαφές τους, ιδιαίτερα για την επιγραφή IO Za 2 από το Ιερό Κορυφής του Γιούχτα (που αποτελεί άλλωστε και τη σημαντικότερη επιγραφή της μινωικής γλώσσας μέχρι στιγμής). Ιδιαίτερη μνεία θα ήθελα να κάνω στον αείμνηστο καθηγητή μου James Hooker, που με στήριξε στις πρώτες μου προσπάθειες να προσεγγίσω επιστημονικά τη μινωική γλώσσα και γραφή. Αισθάνομαι ευτυχής που τον συνάντησα και που ένα μεγάλο μέρος της βιβλιοθήκης του, τόσο πολύτιμο για μένα, βρίσκεται στα χέρια μου. Τον ευχαριστώ πολύ όπως και τη σύζυγό του Sheila, με την οποία με συνδέει μια ξεχωριστή φιλία μέχρι σήμερα. Όλοι οι προαναφερόμενοι, με την εποικοδομητική πάντα κριτική και τα σχόλιά τους, συνέβαλαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στην ολοκλήρωση του τόμου που έχετε ανά χείρας. Ο συγγραφέας παραμένει, σε κάθε περίπτωση, υπεύθυνος για τις απόψεις και τα συμπεράσματα που εκφράζονται σε αυτόν. Ευχαριστώ θερμά τον σύντεκνο καθηγητή Χριστόφορο Χαραλαμπάκη για τη δωδεκάχρονη υπομονετική διδασκαλία και καθοδήγησή του στον λαβύρινθο της Γλωσσολογίας. Στον Κωστή Ψυχογυιό οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ για την ιδιαίτερα προσεγμένη δουλειά του στην έκδοση αυτού του τόμου. Δίχως τα σχόλιά του και την προσωπική του ενασχόληση, η εργασία αυτή δεν θα είχε ολοκληρωθεί με επιτυχία. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τη σύζυγό μου Κάλλια Νικολιδάκη (31-77-11), που μετέφρασε τα άρθρα, υποστηρίζει την έρευνά μου και γενικά μου προσφέρει πολλά. Ευχαριστούμε από κοινού τα παιδιά μας, Μιχάλη και Δαυίδ, που μας κάνουν να χαμογελάμε και να γελάμε. Το βιβλίο αυτό αφιερώνεται σε όλη την οικογένειά μας στην Ελλάδα και τη Βρετανία. Ηράκλειο Κρήτης, 15-08-2007 ΓΚΑΡΕΘ ΟΟΥΕΝΣ [ xxv ]
I owe a special thanks to Sheila Hooker for her friendship and kind support over the last 20 years. It was my late friend and teacher, James Hooker, who helped me to come to Crete. Upon his untimely death, Sheila kindly gave us some of his books and James invaluable collection of offprints from Linear B scholars which have formed the core of my library on Crete. I am most grateful to them both. Sheila is now my neighbour in Vori, near Phaistos, in the Mesara Plain. I also thank my good friends Simon, Elena and Sasha Bennet-Kostiaeva in London; and Justin, Boo, Willow and Scarlet Lee-Lewis in Stratford upon Avon; and Darren, Betsy and Jonathan Middleton-Flowers in Texas. This book, Labyrinth: Scripts and Languages of Minoan and Mycenaean Crete, is dedicated, with love and thanks, to all our British-Hellenic family in both Greece (Crete, Athens, Thessaloniki) and Great Britain (Kent, Surrey, Warwickshire). Heraklion, Crete, 15-08-2007 GARETH OWENS [ xxvi ]