«Έντυπο και ψηφιακό βιβλίο στη σύγχρονη εποχή: τάσεις στην παγκόσμια βιομηχανία».

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Ταχ. Δ/νση : ΑΤΕΙ Ιονίων Νήσων- Λεωφόρος Αντώνη Τρίτση Αργοστόλι- Κεφαλληνίας, Ελλάδα 28100, +30 26710 27311, + 30 26710 27312 www.teiion.gr- http://dse.teiion.gr ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Έντυπο και ψηφιακό βιβλίο στη σύγχρονη εποχή: τάσεις στην παγκόσμια βιομηχανία». Στοιχεία Φοιτητή: Γεώργιος Παπαδόπουλος Α. Μ. : 09/082 Στοιχεία Διδάσκοντος: Βασιλική Παπαγεωργίου

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το θέμα της παρακάτω πτυχιακής εργασίας έχει να κάνει με το έντυπο και το ψηφιακό βιβλίο στις σύγχρονες κοινωνίες καθώς επίσης και με τις τάσεις που σημειώνει η κάθε περίπτωση στην παγκόσμια βιομηχανία. Μελετώντας στοιχεία από διάφορες πηγές, γίνεται πιο εύκολα αντιληπτό το γεγονός ότι δόθηκε πολύ μεγάλη έμφαση στα πλεονεκτήματα και στα μειονεκτήματα που υφίστανται ανάμεσα στο ηλεκτρονικό και στο έντυπο βιβλίο. Ωστόσο, γίνεται λόγος στην ιστορική αναδρομή στο χώρο του βιβλίου, πως άρχισε να διαδίδεται σιγά σιγά όχι μόνο σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και στην ελληνική κοινωνία. Επίσης επιτυγχάνεται μια προσπάθεια ώστε να ενημερωθούν οι αναγνώστες για τον τρόπο με τον οποίο ένα βιβλίο από το τμήμα της παραγωγής περνά στην κατανάλωση του αγοραστικού κοινού. Ένα άλλο κομμάτι της εργασίας, ασχολείται καθαρά με την ψηφιοποίηση των έντυπων μέσων και με την μεγάλη προσπάθεια να αποκτήσουν ηλεκτρονική μορφή όσο το δυνατόν περισσότερα βιβλία. Το αμέσως επόμενο κομμάτι, σχετίζεται τις δημόσιες βιβλιοθήκες καθώς και με το μέλλον των βιβλιοθηκών σε παγκόσμιο επίπεδο. Τέλος, μέσα από μια αρκετά μεγάλη έρευνα γίνεται προσπάθεια με σκοπό να οραματιστούμε τη βιβλιοθήκη του μέλλοντος. Δηλαδή να μπορεί όλος ο κόσμος να έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο δωρεάν σε όποιο σημείο του πλανήτη κι αν βρίσκεται. Να έχει πρόσβαση στη γνώση, την ενημέρωση και την ψυχαγωγία σε συνδυασμό πάντα με τον οικονομικό παράγοντα που προσφέρει. Λέξεις κλειδιά: Ψηφιακό βιβλίο, βιβλιοθήκες, αναγνώστες, διαδίκτυο 3

SUMMARY The issue of the following final work has to do with the form and the digital book in modern societies as well as the trends in each case in the global industry. By studying information from various sources, is more easily understood the fact that it was too much emphasis on the advantages and disadvantages that exist between online and in book form. However, there has been a lot of talk in history in the book sector, that started to spread slowly but surely not only at the global level but also in Greek society. In addition, is an attempt to update the readers for the way in which a book from the part of production changes in consumption of brand loyalty. Another piece of work, it deals purely with the digitization of print media and with the great effort to acquire electronic form as much as possible books. The next piece, related to public libraries and in the future of libraries all over the world. Finally, through a fairly large research attempting to envisage the library of the future. i.e. everybody can have access to the internet free of charge in any point of the world is located. To have access to knowledge, information and entertainment in conjunction with the economic factor. 4

Πίνακας περιεχομένων Περίληψη... 3 Summary... 4 Πρόλογος... 7 Εισαγωγή... 8 Μεθοδολογία... 10 1.Θεωρητικό Μέρος... 11 1.1Ιστορική αναδρομή του βιβλίου... 11 1.2Από τη δημιουργία του βιβλίου, στην κατανάλωσή του... 12 1.3Το βιβλίο ως πολιτιστικό προϊόν... 13 2.Ψηφιακό και έντυπο βιβλίο... 17 2.1Οι εμπλεκόμενοι στην ψηφιακή πληροφόρηση... 19 2.2Πλεονεκτήματα της ψηφιακής πληροφόρησης... 21 2.3Τα πλεονεκτήματα του ηλεκτρονικού βιβλίου σε σχέση με το έντυπο είναι πολλά:... 24 2.4Τα μειονεκτήματα του ηλεκτρονικού σε σχέση με το έντυπο βιβλίο είναι ανάλογα:... 25 3.Ψηφιοποίηση των βιβλίων... 31 3.1Οδηγός για την ψηφιοποίηση βιβλίων... 35 4.Συνύπαρξη ψηφιακού και έντυπου βιβλίου... 37 5.Η εκδοτική δραστηριότητα στην Ελλάδα... 38 5.1Τα μειωμένα έσοδα για τη βιομηχανία των εκδόσεων βιβλίων... 38 6.Οι δημόσιες βιβλιοθήκες το μέλλον των βιβλιοθηκών... 42 6.1 Δημόσιες βιβλιοθήκες και κοινωνικά δίκτυα... 50 6.1.1Οι σελίδες στο facebook:... 50 6.1.2Οι σελίδες στο twitter:... 51 6.2Γιατί όχι προσωπικό προφίλ για τις βιβλιοθήκες... 52 6.3Η βιβλιοθήκη του μέλλοντος... 52 6.4Οι βιβλιοθήκες στο διαδίκτυο... 56 5

7.Το πρόγραμμα Future Library... 57 8.Η παραγωγή και διακίνηση του βιβλίου... 59 9.Από το βιβλίο στην κινηματογραφική ταινία... 62 Συμπεράσματα... 64 Βιβλιογραφία- Δικτυογραφία... 65 Παράρτημα... 67 6

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα πτυχιακή εργασία αφορά τη μελέτη σχετικά με το έντυπο και ψηφιακό βιβλίο στις σύγχρονες κοινωνίες καθώς επίσης και με τις τάσεις που σημειώνει η κάθε περίπτωση στην παγκόσμια βιομηχανία. Η παρακάτω εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο των σπουδών μου στο Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας του ΑΤΕΙ Ιονίων Νήσων με έδρα το Αργοστόλι Κεφαλληνίας. Το ερέθισμα για την έρευνα και την εκπόνηση αυτής της εργασίας το οφείλω στην καθηγήτρια του τμήματος μου Κα Παπαγεωργίου Βασιλική, η οποία, με τα μαθήματα της στο κομμάτι της Πολιτισμικής Διαχείρισης και της Ιστορίας ενέπνευσε αυτή την αναζήτηση των απαντήσεων. Την ευχαριστώ ιδιαίτερα όχι μόνο για το ερέθισμα που μου ενέπνευσε, αλλά και για την επιστημονική επίβλεψη της εργασίας, για τον πολύτιμο χρόνο που αφιέρωσε και τις ουσιαστικές παρατηρήσεις της. Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά το προσωπικό της βιβλιοθήκης του Τμήματος μου καθώς επίσης και το προσωπικό της σχολής μου για την υπομονή και τη βοήθεια που μου πρόσφεραν κατά την έρευνά μου. Αργοστόλι, Παπαδόπουλος 16/01/2015 Γεώργιος 7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το θέμα της Πτυχιακής μου εργασίας τιτλοφορείται ως εξής «Έντυπο και ψηφιακό βιβλίο στη σύγχρονη εποχή: τάσεις στην παγκόσμια βιομηχανία». Το υλικό με το οποίο έχει εμπλουτιστεί η εργασία προέρχεται κατά βάση από την προτεινόμενη βιβλιογραφία της επόπτριας καθηγήτριας καθώς επίσης από αξιόπιστες και επίσημες πηγές προερχόμενες από το διαδίκτυο. Εκεί άντλησα πληροφορίες και υλικό σχετικά με τη γέννηση του βιβλίου και την εξέλιξη του στην πάροδο του χρόνου καθώς επίσης και στοιχεία για τη χρήση σύγχρονων ψηφιακών μέσων που έχουν κατακλείσει την παγκόσμια αγορά. Κύριος στόχος της Πτυχιακής εργασίας είναι να καταφέρουν να γίνουν γνωστά στους αναγνώστες της τα στοιχεία αυτά που οδήγησαν στην αρχή της δημιουργίας των συγγραμμάτων από την εποχή ήδη του Γουτεμβέργιου. Επίσης επιχειρείται να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στα πλεονεκτήματα και στα μειονεκτήματα που υφίστανται ανάμεσα στο ηλεκτρονικό και στο έντυπο βιβλίο. Στο πρώτο τμήμα της επιστημονικής αυτής έρευνας, γίνεται λόγος στην ιστορική αναδρομή στο χώρο του βιβλίου, πως άρχισε να διαδίδεται σιγά σιγά όχι μόνο σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και στην ελληνική κοινωνία. Επίσης επιτυγχάνεται μια προσπάθεια ώστε να ενημερωθούν οι αναγνώστες της για τον τρόπο με τον οποίο ένα βιβλίο από το τμήμα της παραγωγής περνά στην κατανάλωση του αγοραστικού κοινού. Το δεύτερο κομμάτι της εργασίας ασχολείται καθαρά με την ψηφιοποίηση των έντυπων μέσων και με την μεγάλη προσπάθεια να αποκτήσουν ηλεκτρονική μορφή όσο το δυνατόν περισσότερα βιβλία. Το επόμενο κομμάτι σχετίζεται τις δημόσιες βιβλιοθήκες καθώς και με το μέλλον των βιβλιοθηκών σε παγκόσμιο επίπεδο. Τέλος, μέσα από μια αρκετά μεγάλη έρευνα γίνεται προσπάθεια ώστε να οραματιστούμε τη βιβλιοθήκη του μέλλοντος. Πως μπορεί μια βιβλιοθήκη δηλαδή να αποκτήσει καθολική υφή και να μπορεί όλος ο κόσμος σε όποιο σημείο του πλανήτη και να βρίσκεται να έχει πρόσβαση στη γνώση, την ενημέρωση και την ψυχαγωγία σε 8

συνδυασμό πάντα με τον οικονομικό παράγοντα που προσφέρει το δωρεάν κατέβασμα ή Download. 9

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Στην συγκεκριμένη πτυχιακή εργασία επιλέχθηκαν περιπτώσεις που έκρινε ο ερευνητής ότι έχουν πολύ μεγάλη σημασία για το έντυπο και το ψηφιακό βιβλίο στην σύγχρονη εποχή, καθώς επίσης και στις τάσεις στην παγκόσμια βιομηχανία.. Το υλικό με το οποίο έχει εμπλουτίσει ο ερευνητής την εργασία, προέρχεται κατά βάση από την προτεινόμενη βιβλιογραφία της επόπτριας καθηγήτριας καθώς επίσης από αξιόπιστες και επίσημες πηγές προερχόμενες από το διαδίκτυο. Επίσης συγκεντρώθηκαν στοιχεία από επίσημους διαδικτυακούς τόπους. Έτσι λοιπόν αντλήθηκαν πληροφορίες και υλικό σχετικά με τη γέννηση του βιβλίου και την εξέλιξη του στην πάροδο του χρόνου καθώς επίσης και στοιχεία για τη χρήση σύγχρονων ψηφιακών μέσων που έχουν κατακλείσει την παγκόσμια αγορά. Αντίθετα, ο ερευνητής, δεν χρειάστηκε τη βοήθεια να γράψει κάποιο πρακτικό κομμάτι- μια ποσοτική μέθοδο στην παρούσα εργασία (είτε μια συνέντευξη είτε ένα ερωτηματολόγιο) διότι συγκέντρωσε τα στοιχεία του από έγκυρες πηγές και αξιόπιστα στοιχεία για το έντυπο και το ψηφιακό βιβλίο. 10

1.ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1.1Ιστορική αναδρομή του βιβλίου Στην Ευρώπη, οι απαρχές του εντύπου εντοπίζονται περί τα τέλη του 18 ου αιώνα. Στον ελλαδικό χώρο και στην Οθωμανική αυτοκρατορία, οι πολιτισμικές καταβολές της βυζαντινής Ανατολής δεν επέτρεπαν την απρόσκοπτη διακίνηση ιδεών και αγαθών που είχαν αφετηρία την Ευρώπη. Ωστόσο οι διανοούμενοι Έλληνες της διασποράς θεωρούσαν δεδομένο ότι οι μεγάλες ευρωπαϊκές τοποθετήσεις θα επηρέαζαν σε μεγάλο βαθμό τα υποδουλωμένα βαλκάνια. Επιπλέον, ο μαρασμός, η σταδιακή συρρίκνωση της βυζαντινής αυτοκρατορίας και η ύφεση των πολιτισμικών του δραστηριοτήτων βρέθηκαν σε αντίθετη τροχιά με τη δυτική Ευρώπη, η οποία στα μέσα του 15 ου αιώνα άρχισε σταδιακά να απογαλακτίζεται από τους μεσαιωνικούς περιορισμούς της. Χαρακτηριστικό βέβαια αποτελεί το γεγονός ότι παράλληλα με την άλωση της Κωνσταντινούπολης, ο Γουτεμβέργιος τύπωνε την περίφημη Βίβλο του με τις σαράντα δύο γραμμές. Σε αυτό το πλαίσιο, η εμφάνιση των ελληνικών έντυπων σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, δεν ήταν τυχαία, είτε από έλληνες λογίους της διασποράς που κίνητρό τους ήταν να φέρουν τους υπόδουλους συμπατριώτες τους πιο κοντά στο δυτικό πολιτισμό, είτε από ευρωπαίους ελληνιστές που γνώριζαν σε βάθος και πολλοί δίδασκαν τον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό. Διάφορες πόλεις, όπως η Βενετία και η Βιέννη, φιλοξένησαν κατά καιρούς διανοητές που εγκατέλειψαν την διαλυμένη πλέον Βυζαντινή αυτοκρατορία. Πολλοί από αυτούς ήταν έμποροι, δάσκαλοι, επιστήμονες και λογοτέχνες που συνεισφέρανε ειδικά στην ιταλική αναγέννηση και κινητροδότησαν τα κινήματα που ορίζουν ακόμη και σήμερα την σύγχρονη Ευρώπη. Αξιοσημείωτο αποτελεί το γεγονός ότι οι πρώτες ελληνικές εφημερίδες έκαναν την εμφάνισή τους σε αυστριακό έδαφος και έπαιξαν πολύ μεγάλο ρόλο τόσο στο διαφωτισμό, όσο και στην απελευθέρωση του σκλαβωμένου έθνους. Σημαντικές προσωπικότητες όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, ενθάρρυνε τους Έλληνες να ανοίξουν τυπογραφεία καθώς επίσης να διαδώσουν τις νέες ιδέες τους σε όλες τις γωνιές της Ελλάδας. Μετά την απελευθέρωση και τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, αρχικά το Ναύπλιο, μετά η Αθήνα, και άλλες Ελληνικές πόλεις, απέκτησαν τυπογραφικές επιχειρήσεις. Έχουν καταγραφεί αρκετές εκδοτικές προσπάθειες εκείνης της εποχής στη γενικότερη βιβλιοπαραγωγή. Παρά τις ελλείψεις που σημειώνονταν στο κομμάτι της παιδείας και της καλλιέργειας των ελλήνων όπως επίσης και στην τυπογραφική 11

τεχνολογία, ελλείψεις που ήταν ορατές στα εκδοτικά προϊόντα εκείνης της εποχής. Οι ελεύθεροι πλέον έλληνες εκδότες και συγγραφείς κατέβαλαν αξιοσημείωτες προσπάθειες να καταγράψουν και να προβάλλουν τις αγωνίες τους. Η εκδοτική δραστηριότητα της Θεσσαλονίκης υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική όσον αφορά την εκτύπωση καθώς και για τη διανομή εκπαιδευτικών εγχειριδίων σε διάφορες ελληνικές κοινότητες των βαλκάνιων και πολλών νήσων του αιγαίου. Η σημαντική ενασχόληση από τα τέλη του 18 ου αιώνα με το έντυπο είναι ενδεικτική της σημασίας που αποδίδει η ελληνική κοινωνία στην έντυπη μαζική ενημέρωση, η οποία στην περίπτωση των βιβλίων μεταφράζεται σε ένα πολυποίκιλο και πολυσήμαντο έργο. 1 1.2Από τη δημιουργία του βιβλίου, στην κατανάλωσή του Ένα σύγγραμμα, για να περάσει από την πρωταρχική μορφή του κειμένου στην αναπαραγωγή του ως αντικείμενο, και από εκεί στην ανάγνωση, περνά από πολλά στάδια επεξεργασίας. Τα στάδια αυτά καθορίζουν τη διάρθρωση της εκδοτικής βιομηχανίας, το αντικείμενο εργασίας των απασχολούμενων στον εκδοτικό χώρο επαγγελματιών, καθώς και τα κανάλια διάθεσης του πολιτιστικού αυτού προϊόντος. Τα στάδια αυτά είναι: 1. Η έκδοση, 2. Η παραγωγή, 3. Η διανομή και πώληση, 4. Η προώθηση και κατανάλωση. Βέβαια, όλων αυτών προηγείται η δημιουργία. Στην πραγματικότητα, η τοποθέτηση αυτή αλλάζει ανάλογα με το είδος του βιβλίου. Έχει μεγαλύτερη εφαρμογή στην περίπτωση λογοτεχνικών κειμένων και μικρότερη σε βιβλία με επιστημονικό περιεχόμενο. Όταν ένα κείμενο, έχει πλέον ολοκληρωθεί, τότε παραδίδεται για αξιολόγηση, επιλογή και επεξεργασία από ειδικούς του εκδοτικού χώρου. Με αυτό τον τρόπο αρχίζει το στάδιο της έκδοσης, που περιλαμβάνει την ανάγνωση και αποδοχή (ή μη) των χειρογράφων από τους εκδότες, την προετοιμασία του βιβλίου(επεξεργασία και διόρθωση) και γενικότερα την καλλιτεχνική του επιμέλεια και την τυπογραφική του 1 Φιλήμων Μπατιμαρούδης (2005), Πολιτιστικές Βιομηχανίες Εκδ. Κριτική, σ.σ.109-111 12

επεξεργασία. Αρχίζει δηλαδή το στάδιο της παραγωγής, κατά το οποίο γίνεται η σελιδοποίηση, η τυπογραφική διόρθωση, ο σχεδιασμός του εξωφύλλου, η προετοιμασία των πρωτοτύπων για εκτύπωση, η εκτύπωση, η βιβλιοδεσία, το πακετάρισμα, κ.α. όταν το βιβλίο είναι έτοιμο, δεν μένει παρά μόνο η διανομή και η πώλησή του. Αυτό οδηγεί στη συνεργασία με εταιρίες διανομής, στην οργάνωση ομάδων πολιτών, και στην προσέγγιση βιβλιοπωλών και άλλων υπεύθυνων σημείων πώλησης, όπως βιβλιοπωλεία, περίπτερα, και πολυκαταστήματα. Παράλληλα με την παραγωγή, γίνεται και η προετοιμασία προώθησης του βιβλίου μέσω διαφημίσεων, όπως πληρωμένων δημοσιευμάτων και δημοσίων παρουσιάσεων. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, επηρεάζουν καθοριστικά το αγοραστικό κοινό σχετικά με το βιβλίο και το συγγραφέα του. Η εικόνα του δημιουργού και του βιβλίου του, που μπορεί να είναι θετική ή αρνητική, παράγεται μέσω δημοσιευμάτων ουδέτερου χαρακτήρα, ή μέσω ξεκάθαρων τοποθετήσεων των κριτικών λογοτεχνίας 2. 1.3Το βιβλίο ως πολιτιστικό προϊόν Οι πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες συνήθως περιλαμβάνουν αμιγώς πολιτιστικά αγαθά, αλλά και αγαθά τα οποία είναι προϊόντα μιας ευρύτερης δημιουργικής διαδικασίας. Τα δύο κύρια χαρακτηριστικά των πολιτιστικών και δημιουργικών βιομηχανιών είναι ότι τα αγαθά και υπηρεσίες που παράγουν α)αποτελούν σύμβολα, β) που προστατεύονται από τους νόμους για την πνευματική ιδιοκτησία. Οι βιομηχανίες αυτές λοιπόν, βρέθηκαν τα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο των θεωρητικών και πολιτικών συζητήσεων λόγω της αλματώδους ανάπτυξης της τεχνολογίας και ειδικά λόγω της έλευσης του διαδικτύου που άλλαξε τους τρόπους παραγωγής και διανομής των συμβολικών αγαθών και αναδιαμόρφωσε την ζήτηση για αυτά τα αγαθά. Το διαδίκτυο, από τη μία, έκανε πολλά συμβολικά αγαθά πιο προσιτά στο ευρύ κοινό μέσω του κατεβάσματος αρχείων, ενώ η ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας, μεταφόρτωσε τους τρόπους και τα κόστη παραγωγής. Ο όρος «πολιτιστική βιομηχανία» καθιερώνεται σήμερα λόγω της αναγνώρισης ότι πολλά από τα μέσα παραγωγής και διακίνησης πληροφοριών έχουν πολλά χαρακτηριστικά όσο από τη βιομηχανική παραγωγή, όσο και στοιχεία από την 2 Φιλήμων Μπατιμαρούδης (2005), Πολιτιστικές βιομηχανίες Εκδ. Κριτική, σ.σ.116-117 13

ανθρώπινη τέχνη και τη δημιουργικότητα. Επιπλέον, η τυποποιημένη βιομηχανική παραγωγή, αφορά σχεδόν όλες τις εκφάνσεις των πολιτισμικών δραστηριοτήτων, αντίθετα η ανθρώπινη δημιουργικότητα και η καλλιτεχνική έκφραση εξετάζεται στο πλαίσιο βιομηχανικών παραγωγικών διαδικασιών με ευρύτερο στόχο τη μεγιστοποίηση του καταναλωτικού κοινού και του κέρδους. Η βιομηχανία του βιβλίου είναι θεσμός κερδοσκοπικών και μη οργανισμών και κρατικών φορέων όπου παράγουν, διαχειρίζονται καθώς και κυκλοφορούν βιβλία και η οικονομική τους αξία μεταβάλλεται ανάλογα με τη δημιουργικότητα, την ποιότητα, την πρωτοτυπία, τις συμβολικές-πολιτισμικές αξίες και τέλος την κοινωνική σημασία των περιεχομένων τους. Αυτός ο εκβιομηχανισμός της κουλτούρας, όπως έχει εξελιχθεί ειδικά από το δεύτερο ήμισυ του 20 ου αιώνα και μετά, οδηγεί σε ιδιαίτερες κατηγορίες προϊόντων πολιτισμού, όπου συμμερίζονται στοιχειά του βιομηχανικού κόσμου με αρκετές βέβαια εξαιρέσεις και διαφορές. Σε αυτό το πλαίσιο, πολύ μεγάλο ρόλο έχει παίξει η σχολή της Φρανκφούρτης 3, η οποία έχει συμβάλλει καθοριστικά στην κατανόηση των εννοιών κουλτούρα, κοινωνία, και επιχειρηματικότητα και στη συνύπαρξή τους στα πλαίσια της παγκόσμιας αγοράς. 4 Στην Ελλάδα δεν έχουν υπάρξει μέχρι σήμερα συνεκτικές πολιτικές που θα αναλύουν και θα λαβαίνουν υπόψη, πέρα από την συμβολική αξία των πολιτιστικών αγαθών, τα οικονομικά χαρακτηριστικά της αγοράς της πολιτιστικής και δημιουργικής οικονομίας, τις συνθήκες που διαμορφώνουν τις τιμές των πολιτιστικών αγαθών και ειδικά το αρνητικό ισοζύγιο εισαγωγών-εξαγωγών σε πολλά ενδιάμεσα αγαθά και πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται στην πολιτιστική παραγωγή, τις συνθήκες της αγοράς εργασίας στους ΚΠΔ, τις συνδέσεις τους με άλλες δημιουργικές επιχειρήσεις, την επιρροή τους στις τοπικές κοινωνίες και την σύνδεσή τους με τη τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη. Ενώ λοιπόν, οι κρατικοί φορείς αντιλαμβάνονται την συμβολική αξία της πολιτιστικής παραγωγής και κληρονομιάς και δημιουργούν πολιτικές για την ανάπτυξή τους, αποφεύγουν να δουν την οικονομία των κλάδων πολιτισμού και δημιουργικότητας. 3 Η σχολή της Φρανκφούρτης είναι μια σχολή κοινωνικής θεωρίας, έρευνας και φιλοσοφίας, που ξεκίνησε από το Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών του πανεπιστημίου Franfurt am Main της Γερμανίας, όταν ο Max Horkheimer έγινε διευθυντής του το 1930. Γύρω από αυτήν συγκεντρώθηκαν μαρξιστές και διανοούμενοι που διατηρούσαν κριτική στάση απέναντι στον καπιταλισμό. 4 Φιλήμων Μπατιμαρούδης (2005),Πολιτιστικές Βιομηχανίες, εκδ. Κριτική, σ.111 14

Η μυωπική αντιμετώπιση της ύπαρξης των πολιτιστικών και συμβολικών αγορών, δεν αφήνει να δούμε καθαρά διάφορα χρόνια προβλήματα της πολιτιστικής παραγωγής και κατανάλωσης στην Ελλάδα. Η προσφορά και η ζήτηση για συμβολικά αγαθά, δημιουργεί αγορές και μια πιο ενδελεχή έρευνα αυτών των αγορών θα μπορούσε να δώσει απαντήσεις στα παραπάνω προβλήματα. Μόνο εάν αναγνωρίσει την αγοραία πλευρά του πολιτισμού θα μπορέσει η ελληνική πολιτεία να δημιουργήσει πολιτικές που θα στοχεύουν στην ευκολότερη και ισότιμη πρόσβαση του κοινού στα πολιτιστικά αγαθά και στην άμβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων της πολιτιστικής παραγωγής, στην άρση της αβεβαιότητας της πολιτιστικής και δημιουργικής αγοράς εργασίας και στην σύνδεση της πολιτιστικής παραγωγής με την οικονομική ανάπτυξη, εθνική ή περιφερειακή και την ποιότητα ζωής στις σύγχρονες πόλεις. 5 Σε μία παράλληλη ευρωπαϊκή συνάντηση για το βιβλίο όπου συμμετείχαν εκπρόσωποι 18 χωρών -ανάμεσά τους και η επικεφαλής της «Εστίας» Εύα Καραϊτίδη- πέρα από το καυτό θέμα της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων, συζητήθηκαν επίσης το αίτημα για ισότιμη φορολογική μεταχείριση των παραδοσιακών και των ψηφιακών εκδόσεων καθώς και η ανάγκη διαφύλαξης των αρχών του δίκαιου ανταγωνισμού στη βιβλιοαγορά. «Η πιο πρόσφατη επίθεση ενάντια στον πολιτισμό ήρθε από την Ελλάδα» φρόντισε να θυμίσει στους συμμετέχοντες ο διευθυντής του CNL Βένσεν Μοντανέ, αναφερόμενος τόσο στην κατάργηση της ενιαίας τιμής όσο και στο λουκέτο του ΕΚΕΒΙ. Όπως τόνισε ο τελευταίος, «δεν είναι αυτή η Ευρώπη που θέλουμε. Η Ευρώπη που αγαπάμε και στο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό σχέδιο της οποίας παραμένουμε πιστοί, αναγνωρίζει την αξία του πολιτισμού. Γνωρίζει πως το βιβλίο αποτελεί την πρώτη της πολιτιστική βιομηχανία, μ' έναν κύκλο εργασιών 22,5 δισ. ευρώ. Γνωρίζει πως ο χώρος του βιβλίου παράγει εκατομμύρια θέσεις εργασίας, άμεσες και έμμεσες...». Με πρωτοβουλία του Μοντάνα συγκεντρώνονται τώρα υπογραφές από ολόκληρη την Ευρώπη, κάτω από ένα κείμενο που εκφράζει ανοιχτά την αλληλεγγύη των επαγγελματιών του βιβλίου προς τους Έλληνες συγγραφείς, εκδότες και βιβλιοπώλες, και τελικός αποδέκτης του οποίου θα είναι η ελληνική κυβέρνηση. 5 Αυδίκος Βασίλης (2014), Οι πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες στην Ελλάδα, εκδ. Επίκεντρο,σ.σ. 175-181 15

Τόσο, δε, ο ίδιος όσο και η Ορελί Φιλιπετί εξέφρασαν την προσήλωσή τους στην αντίληψη για τον πολιτισμό που πρώτοι οι Έλληνες διαμόρφωσαν εδώ και χιλιετίες, μια αντίληψη που συνοψίζεται σε μία λέξη: δημοκρατία. 16

2.Ψηφιακό και έντυπο βιβλίο Ηλεκτρονικό βιβλίο ή ψηφιακό βιβλίο είναι ένα βιβλίο σε ψηφιακή μορφή που εκδίδεται με σκοπό την αναγνώρισή του είτε on line είτε αφού μεταφερθεί με τη διαδικασία του κατεβάσματος σε ηλεκτρονικό αναγνώστη, σε υπολογιστή σε κινητό τηλέφωνο, σε «ταμπλέτα» ή άλλη ηλεκτρονική συσκευή. Μπορεί να είναι εμπλουτισμένο με στοιχεία πολυμέσων, λόγω χάρη, με ήχους, εικόνες και υπερσυνδέσμους. Παρόλο που μπορεί να διατίθεται και σε τυπωμένη εκδοχή, το ηλεκτρονικό βιβλίο, δεν προϋποθέτει αναγκαστικά και ένα αντίστοιχο τυπωμένο βιβλίο. 6 Διαπιστώνουμε βέβαια, ότι οι εξελίξεις στα εργαλεία παραγωγής, διατήρησης και διάδοσης του γραπτού λόγου υπήρξαν ορόσημα και μοχλοί πολιτιστικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, ότι ως κριτήριο αρχής της ιστορικής περιόδου των λαών θεωρείται η ύπαρξη ή μη της γραφής. Στην ιστορία πολλές φορές το νέο αντιμετωπίζεται ως επικίνδυνο για το παλιό και συχνά προκαλεί φόβο, ανησυχία και αντίδραση. Στη σημερινή εποχή, κατά την οποία από το Αλφαβητάρι περάσαμε στο διαδίκτυο και από τη μυρωδιά του χαρτιού και της μελάνης στην οθόνη του υπολογιστή, ο φόβος, η ανησυχία και οι αντιδράσεις πληθαίνουν. Ο όρος ηλεκτρονικό βιβλίο, χρησιμοποιείται, για να δηλώσει την έκδοση ενός έντυπου βιβλίου σε ηλεκτρονική και ψηφιακή μορφή. Οι πρώτες προσπάθειες ψηφιοποίησης βιβλίων έγιναν κατά τη δεκαετία του 1970, μόλις όμως το 2009 το ηλεκτρονικό βιβλίο άρχισε να χρησιμοποιείται σε παγκόσμιο επίπεδο. Από την άλλη, το έντυπο βιβλίο, είναι υλικός φορέας γραπτού ή και εικαστικού περιεχομένου. Είναι το κατ εξοχήν μέσο διάδοσης της γνώσης από την εποχή που εφευρέθηκε η τυπογραφία από τον Ιωάννη Γουτεμβέργιο έως και σήμερα. Έχουν φτιαχτεί για να τα παίρνουμε στα χέρια μας, ακόμη και στο κρεβάτι, ακόμη και εκεί που δεν υπάρχουν ηλεκτρικές πρίζες. Επιπλέον μας επιτρέπουν να διπλώνουμε τις σελίδες τους, είτε να υπογραμμίζουμε. Επίσης, μας αφήνει να το ψηλαφίζουμε. Ο αναγνώστης του έντυπου βιβλίου έχει τη δυνατότητα να το ανοίξει, να το κλείσει, να το φυλλομετρήσει όσες φορές και όποτε θέλει, να απολαύσει τα 6 Τα ηλεκτρονικά ή ψηφιακά βιβλία, http://blogs.sch.gr, ημ.ανακλ. 20/8/2014 17

χρώματα και το δέσιμο του. Μπορεί δηλαδή με όλες του τις αισθήσεις να λάβει τα μηνύματα που εκπέμπει το βιβλίο και να αποκτήσει προσωπική σχέση μαζί του. Η συναισθηματική αυτή σχέση του αναγνώστη δεν μπορεί να αναπτυχθεί με το ηλεκτρονικό βιβλίο, γεγονός που αποτελεί και ένα από τα βασικά μειονεκτήματα του. Ο χρήστης δεν μπορεί να αγγίξει το αρχείο, να γυρίσει τις σελίδες του, νιώθοντας την αίσθηση του χαρτιού, ή ακόμα και να το δωρίσει με μια προσωπική αφιέρωση. Για τους λάτρεις του παραδοσιακού βιβλίου ένα παλαιό βιβλίο ολίγων αντιτύπων ή πρώτης εκδόσεως είναι ένας πραγματικός θησαυρός, που δεν συγκρίνεται με καμιά τεχνολογία. Όπως επίσης, έχει άλλη αίσθηση όταν γυρίζει τις σελίδες κατά το διάβασμα ή ακόμα και να ψάχνει για κάτι που έχει διαβάσει, από το να πατήσει ένα πλήκτρο και να το βρει σε λίγα δευτερόλεπτα. Το παραδοσιακό βιβλίο εμπνέει επίσης βεβαιότητα στον αναγνώστη, γιατί θα είναι πάντα εκεί, όποτε θελήσει να ανατρέξει, ενώ το ηλεκτρονικό μπορεί, όταν χρειαστεί, να μην είναι εκεί ή μπορεί να έχει υποστεί ακόμα και σημαντικές αλλαγές. 7 Όσοι αγαπούν το τυπωμένο χαρτί και έχουν αναπτύξει συναισθηματική σχέση με το παραδοσιακό βιβλίο, αισθάνονται ήδη ανησυχία, αβεβαιότητα και πολλές φορές ενοχές με τη διείσδυση του ψηφιακού βιβλίου ακόμα και στο χώρο της λογοτεχνίας, διότι με την κυριαρχία του δεύτερου ανατρέπεται αυτή η ιδιαίτερη σχέση που έχουν διαμορφώσει με τον καιρό. Ήδη σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης, όπως η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία, παρουσιάστηκαν αντιδράσεις και εκφράστηκαν δισταγμοί ως προς την καθιέρωση του ηλεκτρονικού βιβλίου και σε σχέση με τις διεθνείς συνθήκες για την πνευματική ιδιοκτησία. Στο άλλο «στρατόπεδο» βέβαια βρίσκονται εκείνοι που υποστηρίζουν ότι, με τη σημερινή τεχνολογική ανάπτυξη, η διείσδυση της ψηφιακής τεχνολογίας στο χώρο των εντύπων ήταν απλά θέμα χρόνου και οφείλουμε στο εξής να αποδεχθούμε αναντίρρητα το γεγονός αυτό και να καρπωθούμε τα οφέλη της νέας αυτής πραγματικότητας. Το ηλεκτρονικό βιβλίο φαίνεται να είναι πιο οικονομικό και πιο προσβάσιμο για μεγαλύτερο αριθμό ατόμων, γεγονός που δυνητικά μοιάζει να οδηγεί σε μια πιο δημοκρατική νομή της γνώσης. Όμως, και σ' αυτή την περίπτωση, 156-168 7 Μαλαφάντης Κωνσταντίνος (2010), Σελίδες στην οθόνη ή σε χαρτί, εκδ. Gutenberg, σ.σ. 18

απαιτείται μεγάλη προσοχή, διότι το μέσο από μόνο του δεν αρκεί για να εγγυηθεί μια πιο δημοκρατική πρόσβαση και νομή της γνώσης. Το θέμα είναι τώρα ποιος θα χειριστεί αυτό το μέσο και με ποια κριτήρια θα προβαίνει στην επιλογή και την προβολή της γνώσης αυτής. Ανάμεσα στα προτερήματα του ηλεκτρονικού βιβλίου συγκαταλέγεται επίσης το γεγονός ότι ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να ανακτήσει εύκολα κεφάλαια, υποκεφάλαια, παραγράφους, ορίζοντας συγκεκριμένα σημεία αναζήτησης, και επομένως θα είναι σε θέση να εντοπίζει ανά πάσα στιγμή τα τμήματα ενός βιβλίου που σχετίζονται με το υπό μελέτη θέμα. Σε μια εποχή όπου τα πάντα διενεργούνται με απίστευτη ταχύτητα και κανείς δεν είναι διατεθειμένος να σπαταλήσει ούτε λεπτό από τον πολύτιμο χρόνο του σε χρονοβόρες δραστηριότητες, ο σύγχρονος άνθρωπος αντιμετωπίζει με θετικό τρόπο την καθιέρωση του ηλεκτρονικού βιβλίου ως μέσου ψυχαγωγίας και ενημέρωσης. 8 Η ηλεκτρονική μορφή του βιβλίου ενδείκνυται ιδιαίτερα για ανάκτηση και συσχέτιση πληροφοριών, συμβάλλοντας επωφελώς στη συγκριτική μελέτη. Αντίθετα, τα ευρετήρια στα παραδοσιακά βιβλία απαιτούν περισσότερο κόπο για να βοηθήσουν τον αναγνώστη στη φάση της αναζήτησης. 2.1Οι εμπλεκόμενοι στην ψηφιακή πληροφόρηση Η ηλεκτρονική δημοσίευση δεν είναι για όλες τις περιπτώσεις περιεχομένου το καταλληλότερο µέσο. Ένα μυθιστόρημα πιθανότητα θα το διαβάσουμε πιο εύκολα από µια έντυπη μορφή του. Το μεγάλο ερώτημα είναι τι θα κάνουν οι εκδότες και βιβλιοθήκες που έχουν κύριο στόχο την παραγωγή ή τη διάθεση του περιεχομένου. Ενδιαφέρονται για την ηλεκτρονική δημοσίευση εφόσον το περιεχόμενο τους είναι κατάλληλο, συνήθως επιστημονικό, και εξυπηρετείται από την πιο γρήγορη διάδοση και απολαμβάνει τα πλεονεκτήματα που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Επίσης, μουσεία, ή κάτοχοι πολιτιστικού υλικού που θέλουν να αυτοπροβληθούν ή για άλλους πολιτιστικούς λόγους που θέλουν όχι να βγάλουν κέρδος από το τελικό τους προϊόν, αλλά µόνο να διαδοθεί αυτό, τους διευκολύνει η ηλεκτρονική δημοσίευση λόγο του μικρότερου κόστους και των άλλων πλεονεκτημάτων. 9 8 Φιλήμων Μπατιμαρούδης (2005), Πολιτιστικές Βιομηχανίες, εκδ. Κριτική, σ.σ. 123-124 9 Οι εμπλεκόμενοι στην ψηφιακή πληροφόρηση, http://users.ionio.gr, ημ.ανακλ. 6/11/2014 19

Επίσης κυβερνητικές υπηρεσίες, καθώς και η πληροφορία που παράγει το κράτος προορίζεται ουσιαστικά για να ενημερώσει τους πολίτες και τις υπηρεσίες του, είτε είναι νόµοι, εγκύκλιοι, καταστάσεις εισακτέων σε πανεπιστήμια ή οτιδήποτε άλλο, σε ΦΕΚ, ιστοσελίδες, κ.λπ. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, τους ενδιαφέρει η κύρια παραγωγή ή το πληροφοριακό υλικό να φτάσει πιο γρήγορα και πιο φτηνά και εύκολα στους αποδέκτες. Άρα όλοι αυτοί είναι πιθανοί παραγωγοί ηλεκτρονικής δημοσίευσης. Αυτό που δημοσιεύεται ψηφιακά σήµερα συνήθως είναι περιοδικά, βιβλία, διάφορα άλλα τεκμήρια ή υλικό που είτε δημιουργείται και διαδίδεται ψηφιακά είτε ψηφιοποιείται από την αντίστοιχη συμβατική μορφή του (όταν υπήρχε παλιότερη συμβατική ή έντυπη μορφή) αλλά και φωτογραφίες, βίντεο, ήχος και οτιδήποτε άλλο, και όχι µόνο αντικείμενα που αποτελούνται από κείμενο. Και φυσικά, υλικό που έχει νόηµα ύπαρξης µόνο σε ψηφιακή μορφή, που δημιουργείται και μπορεί να χρησιμοποιείται και διατίθεται µόνο σε ψηφιακή μορφή, όπως βάσεις δεδομένων, ηλεκτρονικά αρχεία, εγκυκλοπαίδειες πολυµέσων ή οποιεσδήποτε εφαρμογές μάθησης πολυµέσων, όπου δεν υπάρχει έντυπη μορφή τους και άρα δεν μπορούµε να τις «εκτυπώσουμε». Επίσης, δεδομένα που συνεχώς αλλάζουν, όπως κατάλογοι, μητρώα οργανισμών, ληξιαρχεία, οικονομικές πληροφορίες, κ.α. που συχνά διατηρούν και κάνουν διαθέσιµα διάφοροι φορείς, είτε σε όλους τους πολίτες είτε στα µέλη τους ή επιλεγµένες υπηρεσίες, διευκολύνουν µε το να είναι ψηφιακά. Ας µην ξεχνάμε πως το περιεχόμενο βιβλιοθηκών, αρχείων και μουσείων είναι κατά βάση πολιτιστικό, που σημάνει ότι σε ψηφιακή μορφή έχει επιπλέον ιδιότητες από το άλλο ψηφιακό υλικό όπως ότι είναι υλικό συνεχιζόμενης αξίας: δεν µας ενδιαφέρει να το έχουµε για πέντε ή δέκα χρόνια (όπως π.χ. τη φορολογική µας δήλωση) αλλά είναι προορισμένο για μακροχρόνια χρήση και διάρκεια. Για το λόγο αυτό, καθώς θα ζήσει τόσο πολύ, πρέπει να είναι ανεξάρτητο επίσης από πιθανές αλλαγές σε υλικό, λογισµικό και πρωτόκολλα. Επειδή δεν ξέρουμε από τώρα τι θα υπάρχει σε 100 χρόνια, δεν είναι απαραίτητα τόσο εύκολο να επιτευχθεί αυτόµατα η μακροχρόνια διάρκεια. Πρέπει να υπάρχει κάποιος σχεδιασµός και να το επιδιώξουμε συνειδητά. Το πολιτιστικό περιεχόμενο έχει και κάποιες ιδιότητες που µας διευκολύνει όπως το ότι δεν αλλάζει ή εξελίσσεται αλλά είναι στατικό και ως επί το πλείστον µόνο αυξάνεται. 20

2.2Πλεονεκτήματα της ψηφιακής πληροφόρησης Το κύριο πλεονέκτημα της ψηφιακής πληροφορίας 10 είναι ότι, ενώ τα συμβατικά αντικείμενα δεν μπορούµε να τα αντιγράψουμε επακριβώς (όταν αντιγράφουμε ένα συμβατικό αντικείμενο, όλα τα αντίγραφα που αναπαραγάγουμε έχουν μικροδιαφορές μεταξύ τους, ακόµα και µια φωτοτυπία µας που φαίνεται ακριβώς ίδια µε το πρωτότυπο, δεν θα είναι τελείως ίδια και αν το αναπαράγουµε αυτό διαδοχικά πολλές φορές φωτοτυπικά, το τελικό αντίγραφο θα έχει αλλαχτεί αρκετά), στον ψηφιακό κόσµο δεν υπάρχουν αντίγραφα. Με αυτή την έννοια υπάρχουν µόνο πρωτότυπα: ότι αντιγράφουμε από το ένα αρχείο σε ένα άλλο είναι ακριβώς ίδιο µε το αρχικό και αυτό µας διευκολύνει πολύ στη συντήρηση στη διατήρηση της ψηφιακής πληροφορίας, όταν αυτή πρέπει να μεταφέρεται διαδοχικά από κάποιο φυσικό µέσο σε κάποιο άλλο. Αυτό βέβαια δίνει και µια άλλη ιδιότητα άµεσα, ότι η φυσική ιδιοκτησία ενός ψηφιακού αντιγράφου δεν έχει τόση σηµασία αφού γίνεται τόσο εύκολα, και μάλιστα ο καθένας που έχει ένα ψηφιακό αντίγραφό έχει κάτι ταυτόσημο µε αυτό που έχει ο εκδότης. Έτσι η φυσική κατοχή («ιδιοκτησία») ενός αντιτύπου δεν εκφράζει κάτι τόσο ουσιαστικό όπως εξέφραζε ενός έντυπου υλικού, και πρέπει να βρούµε άλλους τρόπους για να διαχωρίσουμε σωστά το ποιος μπορεί να το χρησιμοποιεί και µε ποιους τρόπους, άρα είναι επιτακτικότερη η ανάγκη για να προστατευθεί η πνευματική ιδιοκτησία και τίθενται εντονότερα πολλά θέµατα σχετικά µε την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας (copyright). Ένα άλλο πλεονέκτημα της ψηφιακής μορφής είναι ότι η πληροφορία µας αυτή έχει δόµηση. Σε έντυπες μορφές, το µόνο που μπορούµε να διακρίνουμε είναι η εµφάνιση της πληροφορίας. Άρα βλέπουμε κάτι να είναι χωρισμένο σε κεφάλαια, βλέπουμε κάτι να είναι κεντραρισμένο µε έντονα γράµµατα, αλλά δεν μπορούµε να καταλάβουμε ακριβώς τη σημάνει αυτό, τι κεντράρουμε µε έντονα γράµµατα: είναι τίτλος, συγγραφέας ή είναι κάτι άλλο; εν μπορούµε να έχουµε πλήρη πληροφορία του τι υπονοεί η εµφάνιση αυτή. Αντιθέτως, η δόµηση στη ψηφιακή πληροφόρηση μπορεί µε ακρίβεια να περιγράφει πολλά πράγματα από αυτά, ανάµεσά τους και αυτά που καλούµε μεταδεδοµένα: συγγραφείς, τίτλο, περίληψη, ημερομηνία, δευτερεύουσα πληροφορία 10 Φιλήμων Μπατιμαρούδης (2005), Πολιτιστικές Βιομηχανίες, εκδ. Κριτική, σ.σ. 122-124 21

σε σχέση µε το περιεχόμενο µας, αλλά και άλλα πράγματα που διαθέτουμε: κεφάλαια, υποκεφάλαια,, παραγράφους. Ακόμα και όταν αυτά έχουν δικό τους τίτλο περίληψη ίσως και συγγραφέα. Όλα αυτά αποτελούν στοιχεία της δόµηση της πληροφορίας, ειδικά σε µια συλλογική δουλεία. Μπορούµε επίσης να έχουµε περιγραφές από σχήματα, εικόνες διαγράμματα, παραπομπές, παραρτήματα (και μάλιστα σε πολλά επίπεδα), κ.λπ. Έχοντας µία δόµηση σαν αυτή, όταν θέλουµε να δούµε το περιεχόμενο μπορούµε να εξάγουµε για αυτό µια εµφάνιση. Ξεκινάµε έχοντας τη δόµηση του περιεχομένου και χρησιμοποιούμε ένα στιλ εμφάνισης, από αυτά που είναι διαθέσιµα για το συγκεκριμένο τύπο δόµησης, σύµφωνα µε το οποίο θέλουµε να εµφανίζεται αυτό. Ένα μεγάλο πλεονέκτημα που προκύπτει από τη δυνατότητα αυτή είναι ότι μπορούµε να έχουµε και πολλές εµφανίσεις από την ίδια ακριβώς δόµηση. Για παράδειγμα, χρησιμοποιούμε άλλο στιλ για την οθόνη και άλλο για τον εκτυπωτή, ή άλλο για να βλέπουμε περιληπτικά την πληροφορία και άλλο να τη βλέπουμε αναλυτικά και µε περισσότερες λεπτομέρειες στο περιεχόμενο. 11 Για να καταλάβουμε το πόσο σηµαντική είναι η δόµηση ας δούµε ως παράδειγμα το πώς δημιουργήθηκε η δεύτερη έκδοση του Oxford English Dictionary. Αφού ανακάλυψαν ότι ήταν αδύνατη η εξέλιξη της πρώτης έκδοσης µε τη συνεχή ενημέρωση, όπου για ένα καινούργιο λήµµα έπρεπε να αλλάζουν όχι µόνο µια προσθήκη, στη συγκεκριμένη θέση του λήµµατος αυτού, αλλά και πολλά άλλα λήµµατα τα οποία είχαν σχέση µε αυτό, και να πηγαίνουν σε πολλά μέρη του λεξικού να τα αλλάζουν, να τα ξαναφτιάχνουν και να ξανασελιδοποιείται. Έτσι, το να ενημερώνονται σχέσεις όπως αντίθετα και συνώνυμα ήταν πολύ κουραστική δουλειά. Ήδη από το 1989, ανακάλυψαν ότι πρέπει να χρησιμοποιήσουν µια γλώσσα επισήμανσης για να αναπαραστήσουν τη δοµή μέσα στο περιεχόμενο. Άρα αντί να διατηρούν απλώς την εµφάνιση, όπως συνηθίζεται όταν κανείς γράφει κάτι σε ένα κειμενογράφο, αποφάσισαν να βάλουν μέσα πλήρη δοµή, για να μπορούν εύκολα να τροποποιούν μέρη του περιεχομένου και να προκύπτουν αλλαγές σε όλα τα μέρη που αυτό σχετίζεται, και µε τον κατάλληλο τρόπο να φτιάχνεται µια σωστή εµφάνιση. Έτσι ξεκίνησαν από την εµφάνιση της πρώτης έκδοσης, την ψηφιοποίησαν, την μετέτρεψαν πρώτα σε λέξεις και μετά σε αυτή πρόσθεσαν σημασιολογική 11 Πλεονεκτήματα της ψηφιακής πληροφόρησης, http://users.ionio.gr, ημ.ανακλ. 6/11/2014 22

πληροφορία, όπως αν οι διάφορες γραφές, όπως τα πλάγια γράµµατα, εξέφραζαν αντίθετα, συνώνυμα, παραδείγματα κλπ. Το να προσθέσουν την δόµηση στην πληροφορία ήταν ιδιαίτερα δύσκολο, δεν μπορούσε να γίνει αυτόµατα από τους υπολογιστές, χρειαζόταν συμμετοχή ανθρώπων και πήρε τον πιο πολύ χρόνο να γίνει. Το αποτέλεσμα το κωδικοποίησαν σε SGML (µε μεγάλη υποστήριξη σε υποδοµή πληροφορικής και από άλλους τεχνολόγους) που ήταν τότε η κυριότερη γλώσσα επισήμανσης. Σήµερα υπάρχει και η XML, που είναι πιο κατάλληλη γλώσσα επισήμανσης, µε περισσότερη ευκολία στη χρήση της. Το κωδικοποιηµένο αποτέλεσμα μπήκε σε µια βάση δεδομένων όπου ενημερώνεται πια τακτικά καθώς αλλάζει η γλώσσα και το περιεχόμενο του λεξικού. Το όφελος τους ήταν ότι ακολούθως παράγεται εύκολα µια ποικιλία προϊόντων, όπως, για παράδειγμα, ένα λεξικό για να εκδοθεί σε CDs, το οποίο θέλει μέτρια ανάλυση σε εικόνες αλλά να έχει παραπομπές που µε φιλικότατο τρόπο μπορούµε να ακολουθήσουµε και να πλοηγηθούμε από κάθε λέξη σε άλλες που σχετίζονται µε αυτή ως συνώνυμα, αντίθετα ή οτιδήποτε άλλο. Ή μπορούν να παράγονται ψηφιακές και έντυπες εκδόσεις µε διαφορετικές ιδιότητες, διαφορετικά μεγέθη (συνοπτικές ή αναλυτικές) και όλα αυτά από το ίδιο περιεχόμενο, χωρίς να χρειαστεί να αλλάξει τίποτε άλλο στα δεδομένα που ήδη υπάρχουν. Άρα αποφεύγεται να συντηρούνται πολλά διαφορετικά προϊόντα, συντηρώντας ένα και µόνο μπορούν να παράγονται όλες τις εκδόσεις που αποφασίζουν. Αυτό είναι αποτέλεσμα της πλήρους δόµησης που υπάρχει στα δεδομένα. Στα πλεονεκτήματα της ηλεκτρονικής δημοσίευσης βρίσκουμε ότι ο τρόπος δημοσίευσης είναι πολύ ευκολότερος από τον συμβατικό, καθώς δεν χρειάζεται να πάµε σε τυπογραφία, σε διάφορες διαδικασίες αποστολής κ.λπ., ο τρόπος διάχυσης της πληροφορίας είναι πολύ ταχύτερος καθώς δεν μεσολαβεί κάποια αποστολή και έχουµε αµέσως διαθέσιµη την πληροφορία και µε πρόσβαση από όλους. Επίσης, είναι σημαντικά φθηνότερη µε πολύ χαµηλό κόστος έκδοσης, µε ελάχιστο κόστος διατήρησης για την έχουµε στο μέλλον διαθέσιµη, και µε εύκολες ενημερώσεις. Έτσι τελικά επιτυγχάνουμε εύκολη (και πολλή) δημοσίευση. Η ηλεκτρονική δημοσίευση επίσης µας δίνει και νέα λειτουργικότητα, καθώς ενσωματώνει µε ευκολία ποικίλο υλικό πολυµέσων, και µας παρέχει πολλές περισσότερες ευκολίες εκμετάλλευσης του περιεχομένου (πλοήγηση, αναζήτηση, 23

σχολιασµός κ.λπ.) όπως σχόλια δηλαδή που προβάλλονται πάνω στο ηλεκτρονικό αντικείμενο και μπορούµε να τα δούµε την επόμενη φορά που θα δούµε το ίδιο ψηφιακό αντικείμενο στον υπολογιστή µας. Μας επιτρέπει ασύγκριτα περισσότερες και αποτελεσματικότερες δυνατότητες πρόσβασης και παρουσίασης της πληροφορίας. Ενώ το έντυπο µας παρέχει ένα και µόνο τρόπο παρουσίασης της πληροφορίας, αυτό που έχει επιλέξει από πιο πριν ο συγγραφέας για µας, στα ψηφιακά μπορούµε να διαλέξουμε και άλλους. Μια γραφική παράσταση, για παράδειγμα, μπορούµε να ζητήσουμε να τη δούµε µε κάποιο εναλλακτικό τρόπο, όπως σαν πίτα, µε μπάρες κ.λπ. και έτσι να δούµε την πληροφορία µε ένα τρόπο που µας ταιριάζει και διευκολύνει περισσότερο. Τέλος, η πληροφορία γίνεται διαθέσιµη καθολικά και διεθνώς σε όλους µε εύκολο τρόπο. 2.3Τα πλεονεκτήματα του ηλεκτρονικού βιβλίου σε σχέση με το έντυπο είναι πολλά: Ελάχιστο έως μηδενικό κόστος παραγωγής και διάθεσης (διαδίκτυο). Ελάχιστο έως μηδενικό κόστος αναπαραγωγής. Είναι άμεσα διαθέσιμο στον υπολογιστή, σχεδόν αμέσως μετά την αγορά, εννοώντας ότι δεν χρειάζεται να περιμένει κανείς να φτάσουν είτε στο ταχυδρομείο είτε να πάει σε κάποιο κατάστημα. Ελάχιστος όγκος μεταφοράς, αποθήκευσης και έκθεσης. Μπορεί να διαβαστεί οπουδήποτε, από το αεροπλάνο μέχρι και στην ουρά του ταχυδρομείου. Οικολογικό λόγω της ανυπαρξίας υλικού μέσου (χαρτιού, μελάνης κλπ) Απουσία φθοράς λόγω της άυλης υπόστασης του. Ευκολότερη και ταχύτερη αναζήτηση, ολική ή μερική επεξεργασία και αναπαραγωγή Ευκολότερη και μεγαλύτερη πρόσβαση στο ευρύ κοινό, ακόμα και σε σπάνια έργα. Δυνατότητα ύπαρξης οπτικοακουστικού υλικού στο έργο. 24

Δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας και σχολιασμού μέσω διαδικτύου με εκδότες, συγγραφείς, αναγνώστες. 12 2.4Τα μειονεκτήματα του ηλεκτρονικού σε σχέση με το έντυπο βιβλίο είναι ανάλογα: Το μηδενικό κόστος παραγωγής και διάθεσης είναι δυνατό να ανατρέψει το εργασιακό και λειτουργικό γίγνεσθαι της εκδοτικής βιομηχανίας προκαλώντας απώλεια θέσεων εργασίας. Κίνδυνος αλλοίωσης της αναγνωστικής κουλτούρας καθώς, κατά κοινή ομολογία, η αισθητική απόλαυση ενός βιβλίου δεν περιλαμβάνει μόνο την ανάγνωση του έργου αλλά και την αναζήτησή του, την απόκτηση, την αφή και την οσμή του χαρτιού, το ξεφύλλισμα, την προσοχή του από φθορά, την ταξινόμηση και τοποθέτηση στη βιβλιοθήκη, το περιβάλλον ανάγνωσης, το δανεισμό σε άλλους, το διάβασμα και τον σχολιασμό με αγαπημένα πρόσωπα κ.α. Το έντυπο βιβλίο μεταφέρεται και διαβάζεται εύκολα, σε αντίθεση με το ηλεκτρονικό το οποίο απαιτεί χρήση ειδικού εξοπλισμού με μεγάλο κόστος πολλές φορές (σταθερός ή φορητός υπολογιστής, ipad κλπ) Καταστρέφεται εύκολα και ολοσχερώς με την καταστροφή του φορέα διάδοσης (π.χ. του CD ή της μνήμης του υπολογιστή), σε αντίθεση με το έντυπο βιβλίο το οποίο μπορεί να διασωθεί ολικά ή έστω τμηματικά ακόμα και από φυσικές καταστροφές. Η ευκολία αναπαραγωγής και ενδεχόμενης επεξεργασίας ενός ηλεκτρονικού βιβλίου δημιουργεί τον κίνδυνο καταπάτησης πνευματικών δικαιωμάτων, αλλοίωσης του πρωτότυπου και προσπορισμού παράνομου κέρδους. Η αμεσότητα και ευκολία επικοινωνίας και σχολιασμού του έργου και του δημιουργού από τους αναγνώστες, μέσω διαδικτύου, μπορεί να λειτουργήσει ανταγωνιστικά ή κακοπροαίρετα υποτιμητικά και υβριστικά για τον ίδιο. 12 Τα ηλεκτρονικά ή ψηφιακά βιβλία, http://blogs.sch.gr, ημ.ανακλ. 20/8/2014 25

Σήμερα, πολλές δημόσιες και επιστημονικές βιβλιοθήκες, τείνουν να αγοράζουν ηλεκτρονικά βιβλία διότι δίνεται η δυνατότητα να γίνει ανάγνωση από πολλούς χρήστες ταυτόχρονα και χωρίς να είναι απαραίτητη η φυσική τους παρουσία του κλασσικού βιβλίου στα ράφια. Ένα από τα πιο πολυσυζητημένα πλεονεκτήματα των Ψηφιακών βιβλίων είναι ότι είναι αρκετά φθηνότερα από τα αντίστοιχα τυπωμένα βιβλία, το οποίο είναι πολύ σημαντικό όσον αφορά το θέμα της αγοράς. Αν και η οικονομική αξία ενός τυπωμένου βιβλίου είναι αρκετές φορές δικαιολογημένη λόγω του θησαυρού γνώσης που μπορεί να περιέχει, εντούτοις, είναι συχνά υψηλή για το αναγνωστικό κοινό. Η γνώση, όμως, θα πρέπει να είναι προσιτή σε όλον τον κόσμο Τα ηλεκτρονικά βιβλία φαίνονται τόσο χρηστικά, και το κλασσικό βιβλίο φαίνεται να παραμένει πρώτο στην προτίμηση του μεγαλύτερου μέρους του αναγνωστικού κοινού. Πρόκειται απλά για μια συνήθεια. Επίσης, δικαιολογείται από την προκατάληψη για κάθε τι καινούριο και άγνωστο. Και επιπλέον, συνδέεται και με τη δυσκολία εξοικείωσης με την τεχνολογία. Η αλήθεια είναι πως το έντυπο βιβλίο είναι μια απόλαυση που ικανοποιεί όλες τις αισθήσεις. Εκτός από το περιεχόμενο της γνώσης, η όμορφη και ιδιαίτερη μυρωδιά του χαρτιού και η αίσθηση της αφής του δερμάτινου ή υφασμάτινου καλύμματος πολλών βιβλίων κάνουν το κλασσικό βιβλίο ιδιαίτερο και μοναδικό. Για παράδειγμα η απόκτηση μιας προσωπικής αφιέρωσης από τον συγγραφέα ενός βιβλίου με την χρήση της κλασσικής πένας και του μελανιού προσφέρει μεγάλη χαρά και συγκίνηση στον αναγνώστη. Επίσης, η κατοχή μιας παλαιάς έκδοσης ενός βιβλίου θεωρείται σημαντική αξία για έναν βιβλιόφιλο, όχι τόσο οικονομική αλλά συλλεκτική, λόγω της ικανοποίησης που δίνει η απόκτηση ενός σπάνιου αντιτύπου που ζωντανεύει άλλες εποχές. Αντίθετα, δεν θα μπορούσε το ηλεκτρονικό βιβλίο να συναγωνιστεί το κλασσικό βιβλίο σε αυτά. Επιπρόσθετα, μια πλούσια βιβλιοθήκη αποτελεί ανεκτίμητη πνευματική περιουσία που μπορεί να κληροδοτείται για πολλές γενιές. Αντίθετα, ένα e-book θεωρείται αδύνατο να παραμείνει χρηστικό για πολλά χρόνια αφού, καθώς η τεχνολογία προχωρά με γοργούς ρυθμούς, κατασκευάζονται νέα πιο προηγμένα μοντέλα, με αποτέλεσμα κάποια στιγμή τα παλαιότερα να αποσύρονται. 26

Όμως και η ευκολία της χρηστικότητας του απλού βιβλίου είναι προνομιακή. Χωρίς την αγωνία και την ανησυχία της ύπαρξης της ηλεκτρονικής συσκευής το βιβλίο μπορεί να μας συντροφεύσει σε πολλές στιγμές της μέρας οπουδήποτε θελήσουμε, στο λεωφορείο, στο τρένο, στην κατασκήνωση ή στην παραλία. Δεν υπάρχει κάτι πιο ωραίο από το να ταξιδεύει κανείς ή να ξεκουράζεται δίπλα στο κύμα, διαβάζοντας ένα αγαπημένο βιβλίο. Βέβαια, θα ήταν λάθος να μιλήσουμε για ολική επικράτηση του ενός είδους βιβλίου εις βάρους του άλλου. Είναι ένα θέμα που έχει να κάνει με την προτίμηση του καθενός. Είναι προφανές ότι το βιβλίο, στην τυπωμένη μορφή που όλοι το γνωρίζουμε, θα κατέχει την πρώτη θέση στην προτίμηση του αναγνωστικού κοινού για πολλά χρόνια ακόμα. Εν τέλει, η ανακάλυψη της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο τον 15ο αιώνα αποτελεί κορυφαίας αξίας επίτευγμα στο οποίο η ανθρωπότητα οφείλει σίγουρα πολλά, αλλά και συνεχίζει να επωφελείται από αυτό έξι αιώνες μετά, παρά τα αξιόλογα τεχνολογικά επιτεύγματα. Αναμφισβήτητα, οι υπολογιστές κάνουν πολύ περισσότερα πράγματα από το να προβάλλουν μόνο απλά έγγραφα και συνεπώς η απόκτησή τους σήμερα φαντάζει σχεδόν αυτονόητη για ένα νοικοκυριό. Όμως το κόστος τους δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητο. Γενικά, δεν θα πρέπει να παραβλέπουμε και τη δύναμη της ανθρώπινης συνήθειας. Παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι περνούν πάρα πολλές ώρες μπροστά στην οθόνη ενός υπολογιστή, είτε στην εργασία είτε στο σπίτι, διαβάζοντας εκατοντάδες γραμμές κειμένου κάθε μέρα, η πλειοψηφία των ανθρώπων, οι οποίοι έχουν μεγαλώσει με ένα πραγματικό βιβλίο στα χέρια τους, έχουν κάποια δυσκολία στο να μεταβούν σε μία ηλεκτρονική εκδοχή του βιβλίου. Αυτό, δεν οφείλεται σε μία ρομαντική διάθεση, αλλά μάλλον στην πολύ μεγαλύτερη ευχρηστία του παραδοσιακού βιβλίου, την οποία ελάχιστα προσεγγίζουν τα ηλεκτρονικά βιβλία. 13 Ως προς τις βιβλιοθήκες, είτε ο ερευνητής, είτε ένας απλός αναγνώστης, με ένα κλικ στην οθόνη του υπολογιστή, μπορεί να αποκτήσει πρόσβαση σε ένα υλικό το οποίο πριν μερικά χρόνια, του ήταν εντελώς απρόσιτο. Ψηφιοποιώντας τις τεράστιες συλλογές που υπάρχουν στις βιβλιοθήκες του Στάφορντ, του Χάρβαρντ, 13 Τα ηλεκτρονικά ή ψηφιακά βιβλία, http://blogs.sch.gr, ημ.ανακλ. 20/8/2014 27

του Μίσιγκαν, της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης, καθώς και σε άλλες μεγάλες βιβλιοθήκες του κόσμου, η Google βάζει στο διαδίκτυο εκατομμύρια εξαντλημένα βιβλία για να τα φέρει κοντά μας εν ριπή οφθαλμού. Από την άλλη, βέβαια, πλευρά, τεράστιες ποσότητες τίτλων και χειρογράφων που ανήκουν στους δύο πρώτους αιώνες της τυπογραφίας μένουν έξω από τα ψηφιακά δεδομένα εξαιτίας της αντιεμπορικότητας την οποία συνεπάγεται το υψηλό κόστος της ηλεκτρονικής μεταγραφής τους. Το συμπέρασμα είναι ότι ποτέ τίποτε δεν θα καταγραφεί πλήρως ηλεκτρονικά και οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει κάποια στιγμή, ότι κι αν κάνουν, να καταφύγουν και στις έντυπες εκδόσεις. Αυτό δεν σημαίνει πως είμαστε ικανοί να ζήσουμε χωρίς τις ηλεκτρονικές μας πηγές, απλώς η τεχνολογία δεν είναι σε θέση να υπερκεράσει καθ ολοκληρίαν την παράδοση. Οι επικριτές της ψηφιακής τεχνολογίας, ισχυρίζονται πως τα κατακερματισμένα και ευμετάβλητα κείμενα που ανεβαίνουν στο διαδίκτυο δεν επιτρέπουν την ολοκληρωμένη πνευματική ανάπτυξη και δημιουργία ενώ αφήνουν την εικόνα να λειτουργήσει εις βάρος του λόγου, ευνοώντας εκ παραλλήλου την καταφυγή σε ανεξέλεγκτες και αναξιόπιστες πηγές. Πηγαίνοντας στην άλλη άκρη, οι υπερασπιστές της ηλεκτρονικής κουλτούρας σημειώνουν πως το ευμετάβλητο των κειμένων δεν αποτελεί ελάττωμα, αλλά αντιθέτως, σημαντικό προτέρημα: οι συντάκτες των ηλεκτρονικών κειμένων έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν πολλαπλές και συχνά εντελώς απρόβλεπτες διαδρομές ενώ οι αναγνώστες μαθαίνουν όχι μόνο να μην είναι παθητικοί, αλλά και να αναλαμβάνουν δραστικές και εις βάθος πρωτοβουλίες. Στο τέλος του 19ου αιώνα, όταν οι εφημερίδες ήταν πλέον σε θέση, μέσω των πολλαπλών εκδόσεων, να παρακολουθούν μια είδηση στη συνεχή της εξέλιξη, η αλλαγή που είχε επέλθει στον τρόπο της γραφής και της ανάγνωσης ήταν εξίσου θεμελιώδης, χωρίς να τελικά να υποστεί ουδείς την παραμικρή βλάβη. Η τεχνολογία δεν είναι κατά αλλά υπέρ του βιβλίου, αρκεί να έχουμε υπόψη πως δεν είναι σε θέση σε καμία περίπτωση να εξελιχθεί σε κάτι πέρα από ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο. Για τα υπόλοιπα θα χρειάζεται πάντοτε η συνδυαστική και η συνθετική μας ικανότητα καθώς επίσης και η φαντασία μας. 28

Κάποιοι ωστόσο, προαναγγέλλουν το θάνατο του έντυπου βιβλίου. Οι τελευταίοι αιώνες, άλλωστε, ήταν γεμάτοι από ψευδή αγγελτήρια θανάτου. Όταν εφευρέθηκε η φωτογραφία, αναγγέλθηκε ο θάνατος της ζωγραφικής. Μετά τον κινηματογράφο ήρθε ο θάνατος του θεάτρου, μετά την τηλεόραση εκείνος του κινηματογράφου. Τελικά δεν πέθανε τίποτα - όλα επιβιώνουν παράλληλα, και μάλιστα προοδεύουν και καινοτομούν. Το ίδιο θα γίνει και με το βιβλίο στην ψηφιακή εποχή. Ο άνθρωπος, έχει τη μανία να καταστρέφει το παλιό στο όνομα του καινούργιου. Και πάλι τώρα, για να εγκαθιδρύσουμε τα e-books θεωρούμε αναγκαίο να κατεδαφίσουμε το έντυπο βιβλίο. Γενικότερα η ιστορία έχει αποδείξει ότι έχουμε τη μανία να καταστρέφουμε το παλιό στο όνομα του καινούργιου. Αυτό όμως που μπορεί να σώσει το βιβλίο, όπως έσωσε και τον κινηματογράφο και το θέατρο, είναι μόνο η ποιότητα. Αυτή την ποιότητα έχουμε την ευθύνη και την επιλογή να διαφυλάξουμε. Σύμφωνα με έρευνα του Υπουργείου Παιδείας το 81,5% των φοιτητών προτιμούν το έντυπο βιβλίο σε σχέση με το ηλεκτρονικό. Σύμφωνα με το Εθνικό Παρατηρητήριο για το ψηφιακό βιβλίο στη Μεγάλη Βρετανία οι φοιτητές συμβουλεύονται την ηλεκτρονική έκδοση, αλλά διαβάζουν από την επί χάρτου. Το ηλεκτρονικό και το έντυπο βιβλίο θα έχουν παράλληλη χρήση και εξέλιξη. Πάντα όμως υπάρχουν οι τεχνολάγνοι και οι παλαιόπληκτοι. Υπάρχουν πάντα αυτοί που δαιμονοποιούν την εξέλιξη, σαν να μη βλέπουν τις σαρωτικές αλλαγές που συντελούνται γύρω μας, και από την άλλη, αυτοί που βιάζονται και τη θεοποιούν. Και οι δύο θέσεις είναι ακραίες. Διαπιστώνουμε ότι η ομάδα τεχνοκρατών που έχει σήμερα την εξουσία στο Υπουργείο Παιδείας έχει απολύτως ακραία θέση. Στις μέρες μας βέβαια η "νέα" παιδαγωγική, ορίζει με διαφορετικό τρόπο τη μάθηση και την εκπαίδευση. Κάποιοι καινοτόμοι μηχανικοί ομολογούν ότι η απομνημόνευση είναι χάσιμο χρόνου, αφού η Google είναι ένα κλικ μακριά μας. "δεν χρειάζεται" λένε "πια να μαθαίνεις". Η γνώση υπάρχει στο ιντερνέτ. Μόνο που αυτή δεν είναι "γνώση", είναι χύμα πληροφορίες με αμφίβολη επιστημονική τεκμηρίωση. Ακόμα και στην Αμερική, που είναι μία πολύ πιο εξελιγμένη τεχνολογικά χώρα και με ανάλογη κουλτούρα απέναντι στις καινοτομίες της τεχνολογίας, το 74% των φοιτητών δήλωσαν σε έρευνα πώς αν μπορούσαν να επιλέξουν οι ίδιοι μεταξύ ηλεκτρονικού και έντυπου βιβλίου, θα επέλεγαν την έντυπη μορφή. Στη Γαλλία, το 29

ποσοστό όσων χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά βιβλία δεν αναμένεται να ξεπεράσει το 2015 το 15%-20%. Κάποιες έρευνες ωστόσο παρουσιάζουν μεγάλη αύξηση στα ποσοστά εκείνων που χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά βιβλία και ηλεκτρονικές συσκευές ανάγνωσης. Άσχετα από το αν η χώρα μας μπορεί και αν είναι έτοιμη ή όχι να δεχτεί τις νέες τεχνολογίες και την ψηφιοποίηση στην εκπαίδευση, το σίγουρο είναι ότι οι δάσκαλοι και οι μαθητές εισέρχονται ανέτοιμοι στο διαδικτυακό πεδίο και είναι ευθύνη της Πολιτείας να προετοιμάσει τις όποιες αλλαγές με σωστά κριτήρια και με μοναδικό γνώμονα τη βελτίωση της παρεχόμενης εκπαίδευσης και του πολιτισμού στη χώρα μας. Η αλήθεια είναι, όμως, ότι υπάρχουν και άλλες πτυχές της εκπαίδευσης στη χώρα μας που δυστυχώς αφέθηκαν στην τύχη τους. Αναφέρομαι, ασφαλώς, στο ζήτημα των σχολικών βιβλιοθηκών. Τα τελευταία χρόνια όμως, όπου δόθηκαν χρήματα για να γίνουν βιβλιοθήκες, έγιναν, αλλά δεν εμπλουτίστηκαν με νέες εκδόσεις, δεν άνοιξαν την πόρτα τους στις τοπικές κοινωνίες, απολύθηκαν οι βιβλιοθηκονόμοι και τα βιβλία παρέμειναν κλειδωμένα-φυλακισμένα σε κάποιες αίθουσες μαζί με σπασμένα θρανία και παλαιάς τεχνολογίας υπολογιστές. Εξάλλου δεν υπάρχει καμία θεσμοθετημένη βιβλιοθήκη στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Χαρακτηριστικό είναι ότι από τα εβδομήντα εκατομμύρια που υπήρχαν αρχικά για τη δεύτερη φάση του προγράμματος, μόνο το ένα δέκατο χρησιμοποιήθηκε τελικά για τις βιβλιοθήκες. 14 Το ηλεκτρονικό βιβλίο, είναι σαν το σφυρί του Φειδία. Στα χέρια του αποτέλεσε ένα μοναδικό εργαλείο δημιουργίας, στα χέρια κάποιου άλλου μπορεί να γίνει φονικό όπλο. Είναι στο χέρι μας, λοιπόν, να αποφασίσουμε ποια θα είναι η χρήση του ηλεκτρονικού βιβλίου και ποιες αλλαγές θα φέρει στην εκπαιδευτική διαδικασία και στη σχέση μας με την ανάγνωση. 14 Δαρδανός Γιώργος (2011), Έντυπο και ηλεκτρονικό βιβλίο, Η αυγή, τεύχος Μαΐου 30