... σ' όλους, γνωστούς ή άγνωστους, που με το θάρρος, την τόλμη, το ανήσυχο πνεύμα, τη στέρηση και την αυτοθυσία, μπήκαν στις λαβυρινθώδεις στοές της Επιστήμης, για να εξιχνιάσουν τα άγνωρα, δύσβατα και σκοτεινά μέρη της...
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το βιβλίο «Γνωριμία με το Στόμα» έχει σαν σκοπό την πλατύτερη και βαθύτερη ενημέρωση του κοινού, γύρω από το στόμα. Οι λόγοι που μας παρακίνησαν να προχωρήσουμε σ αυτή την Ενημέρωση ήταν κυρίως δύο: Πρώτον, το ότι το μέσο πνευματικό, κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο του αναγνώστη έχει ανέβει τόσο, ώστε να αναζητά πλέον, υπεύθυνες και επιστημονικές απαντήσεις στα ερωτήματα Υγείας που κατά καιρούς του παρουσιάζονται. Μέσα σ' αυτή την αναζήτηση, σημαντική θέση αρχίζει να παίρνει και η επιθυμία της πληροφόρησης του, σε ό,τι αφορά τα δόντια, τα ούλα, το βλεννογόνο του στόματος κλπ. Ο δεύτερος καθοριστικός λόγος που μας υποκίνησε στη συγγραφή του έργου, είναι η επίγνωση και συνειδητοποίηση, πως πολλές απ τις βλάβες που συμβαίνουν στο στόμα θα μπορούσαν κάλλιστα να προληφθούν ή έστω να μην πάρουν μεγάλη έκταση, αν αντιμετωπίζονταν έγκαιρα. Ένας απ τους βασικούς όμως λόγους που πιστεύουμε πως ευθύνονται γι' αυτή την αμέλεια είναι η έλλειψη σωστής ενημέρωσης του κόσμου, απ' τους οδοντιάτρους. Αντίθετα, ο «κλινικός» οδοντίατρος περιορίστηκε στην αποκατάσταση των βλαβών που συναντούσε (σφραγίσματα, απονευρώσεις, εξαγωγές, γέφυρες, κλπ.) και άφησε εντελώς ή εντελώς ανέπαφο τον τομέα της ενημέρωσης και της πρόληψης των προβλημάτων. Αυτό το ρόλο ανέλαβε η «φαντασία και η φιλοσοφική εξήγηση» των πραγμάτων από τον ίδιο το λαό, και μάλιστα σε τόσο έντονο βαθμό, ώστε ο ασθενής που έρχεται στο οδοντιατρείο να υποδεικνύει στον οδοντίατρο τι θεραπεία θα του κάνει, επειδή έτσι... του «είπαν». Όπως καταλαβαίνουμε όμως, κάτι τέτοιο είναι τουλάχιστον απαράδεκτο σήμερα. Η εποχή που ο κουρέας εκτός από βεντούζες επιχειρούσε και εξαγωγές δοντιών έχει περάσει στην Ιστορία. Τα πράγματα έχουν αλλάξει κι ο οδοντίατρος καλείται να επαναφέρει την Επιστήμη που εξασκεί στα επίπεδα που απαιτεί η σύγχρονη επιστημονική έρευνα. Πιστεύουμε ότι η ενημέρωση του κοινού για την υγιεινή του στόματος, που γίνεται μέσα απ' αυτό το σύγγραμμα, είναι ένα πρώτο βήμα. Ελπίζουμε αυτό να είναι η αρχή και η αφετηρία της αποκατάστασης των σχέσεων των οδοντοστοματικών ασθενών, με τον οδοντίατρο. Πιο πάνω, αναφέραμε τους λόγους που μας οδήγησαν στη σκέπη να γράφουμε την παρούσα ενημέρωση. Αμέσως όμως δημιουργήθηκαν και τα πρώτα προβλήματα και αρχικά η δυσκολία της μεταφοράς ενός πραγματικού χάους των θεμάτων μιας ολόκληρης επιστήμης, σ' ένα βιβλίο που σκοπό έχει τη Γνωριμία και την απλή Πληροφόρηση. Φυσικά, χωρίς να μειώσουμε την αξία των θεμάτων που εξετάζουμε, προσπαθήσαμε να μην αναφερθούμε σε λεπτομέρειες και οδηγήσουμε τον αναγνώστη σε άστοχα αδιέξοδα, μέσα στις σελίδες του βιβλίου μας. Αντίθετα, η προσπάθεια μας ήταν η κατά το δυνατόν απλοποίηση των θεμάτων και της ορολογίας, χωρίς όμως και να την παραλείπουμε τελείως, μια και κάτι τέτοιο θα ήταν επικίνδυνο για τη σοβαρότητα του αντικειμένου μας. Αναγκαστήκαμε δηλαδή να ακολουθήσουμε μια μέση οδό, αποφεύγοντας τη βαριά επιστημονική «διάλεκτο», αλλά και την εξευτελιστική απλοποίηση σε βαθμό ιεροσυλίας. Ακολουθώντας εξάλλου την κινέζικη παροιμία: «χίλιες λέξεις, μια εικόνα» προσπαθήσαμε να αποφύγουμε το μονότονο λόγο, με την παρεμβολή 77 αυτοσχέδιων σκίτσων, 39 φωτογραφιών και 7 ακτινογραφιών, που πήραμε από ασθενείς μας, τους οποίους και ευχαριστούμε. Μ' αυτό τον τρόπο πιστεύουμε πως δίνουμε στον αναγνώστη αμεσότερη και πληρέστερη εικόνα της εργασίας μας, προκαλώντας ταυτόχρονα και το ενδιαφέρον του. Η γλώσσα που μεταχειριστήκαμε είναι η απλή δημοτική, ώστε η ανάγνωση να μοιάζει περισσότερο με συζήτηση κι όχι με μελέτη. Τέλος, θα ήταν μεγάλη μας παράληψη αν απ' αυτές τις γραμμές δεν ευχαριστούσαμε τον καθηγητή της Στοματολογίας της Οδοντιατρικής Σχολής του Παν. Αθηνών κ. Άγγελο Αγγελόπουλο για το φωτογραφικό υλικό των νόσων του στόματος που μας παρείχε, και το οποίο μνημονεύουμε στις αντίστοιχες σελίδες. Ακόμη, τον φίλο φωτοστοιχειοθέτη Θεόδωρο Λιβάνιο για την όλη του κατανόηση και συμπαράσταση στις δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε. Νοέμβρης 1996 Δημήτρης Ιωάννου Σοφία Γρηγοριάδου-Ιωάννου
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ Με μεγάλη μου χαρά και ιδιαίτερη ικανοποίηση ανταποκρίθηκα θετικά στην πρόσκληση των συγγραφέων να προλογίσω το βιβλίο τους «Γνωριμία με το στόμα». Με μεγάλη μου χαρά, γιατί βλέπω ότι παλιότεροι φοιτητές μου και οι δυο έχουν το ζήλο και την όρεξη να μεταδώσουν και σε άλλους ένα μέρος απ' αυτά που έμαθαν στο Πανεπιστήμιο! Και με ιδιαίτερη ικανοποίηση, γιατί έτσι αποδεικνύουν ότι και οι δικοί μας κόποι και αγώνες δεν πήγαν χαμένοι, αλλά έπιασαν τόπο και ρίζωσαν βαθειά μέσα στη συνείδηση των φοιτητών μας την πιο ευγενική αξία της ιατρικής που είναι «η προσφορά στο συνάνθρωπο μας». Και πράγματι, το βιβλίο αυτό του Δημήτρη και της Σοφίας Ιωάννου αποτελεί μια σημαντική προσφορά στο κοινωνικό σύνολο, στο ευρύτερο κοινό, στους συνανθρώπους μας!! Δεν πόνε πολλά χρόνια από τότε που ο Δημήτρης και η Σοφία Ιωάννου τελείωσαν την Οδοντιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πάντοτε ανήσυχοι, αθόρυβοι και ακούραστοι εργάτες της επιστήμης, θέλησαν να ξεφύγουν από τη ρουτίνα της επαγγελματικής ζωής και να πρωτοτυπήσουν σε κάτι που δεν είχαν τολμήσει άλλοι συνάδελφοι. Να γράψουν ένα βιβλίο για το ευρύτερο κοινό, για τον πολύ κόσμο, για κάθε ένα που θέλει να μάθει υπεύθυνα και σωστά πράγματα για τα δόντια του, για το στόμα του και για την οδοντιατρική γενικότερα. Πιστεύω ότι οι συγγραφείς πέτυχαν στο ακέραιο τους στόχους τους και με το βιβλίο αυτό δίνουν την ευκαιρία στον κάθε αναγνώστη να γνωρίσει το στόμα του, τα δόντια του, το βλεννογόνο, τόσο σε φυσιολογικές όσο και σε διάφορες παθολογικές καταστάσεις. Ακόμα, ο αναγνώστης θα μπορεί να πληροφορηθεί από «πρώτο χέρι» για τις δυνατότητες που έχει ο οδοντίατρος να τον βοηθήσε,ι καθώς και τι μπορεί να κάνει ο ίδιος για τα προβλήματα που έχει στο στόμα του. Έτσι, ο αναγνώστης θα είναι σε θέση να προσέχει τον εαυτό του και να ξέρει πότε και πως θα εφαρμόσει ένα προληπτικό πρόγραμμα για να διαφυλάξει τη στοματική του υγεία, τι να κάνει σε περίπτωση που βλέπει κάτι ύποπτο στο στόμα του, πότε να πάει στον οδοντίατρο για κάποιο πρόβλημα του και ακόμα να καταλαβαίνει τι του λέει και τι του κάνει ο οδοντίατρος και γιατί όλα αυτά χρειάζονται να γίνουν για να αποκατασταθεί η στοματική του υγεία. Το βιβλίο αυτό είναι καλογραμμένο, με απλότητα και σαφήνεια, χωρίς άσκοπες λεπτομέρειες, αλλά με αρκετές γνώσεις καλοδιαλεγμένες ώστε να μπορέσει να περάσει στον αναγνώστη πολλά και διάφορα μηνύματα για την οδοντιατρική. Πιστεύω ότι το βιβλίο αυτό δεν βοηθάει μόνο το ευρύτερο κοινό με τη σωστή ενημέρωση και πληροφόρηση για όλα σχεδόν τα οδοντιατρικά θέματα, αλλά βοηθάει ακόμα και την οδοντιατρική επιστήμη που κάπως παραγκωνισμένη και αδικημένη από πολλούς, δικαιούται επιτέλους καλλίτερης τύχης και υπόληψης από το κοινό, γιατί άλλωστε έχει ταχθεί στην αμέριστη και αδιάκοπη εξυπηρέτηση του κοινωνικού συνόλου. Αξίζουν, λοιπόν, θερμά συγχαρητήρια στο Δημήτρη και στη Σοφία Ιωάννου για την προσπάθεια τους αυτή, καθώς και πολλές ευχές για την επιτυχία στους στόχους τους! Αθήνα, 10 Νοεμβρίου 1996 Άγγελος Π. Αγγελόπουλος Καθηγητής Στοματολογίας του Οδοντιατρικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πριν από μερικά χρόνια, η έννοια του οδοντίατρου ήταν στενά συνδεδεμένη στο μυαλό του κόσμου με την έννοια της εξαγωγής. Λίγο αργότερα, κοντά σ' αυτήν προστέθηκε και η έννοια του σφραγίσματος δυστυχώς όμως, παρέμεινε μόνο εκεί, χωρίς ν' ακολουθήσει την εξέλιξη της σημερινής Οδοντιατρικής Επιστήμης. Έτσι, η παλιότερη σκέπη που έλεγε πως ο οδοντίατρος ξέρει μόνο να βγάζει δόντια είναι εντελώς απαρχαιωμένη. Αντίθετα, ο σημερινός οδοντίατρος μαθαίνει κατά τη διάρκεια των σπουδών του όλους τους δυνατούς τρόπους της διάσωσης των δοντιών και της διατήρησης τους στο στόμα. Ο νέος αυτός τρόπος σκέψης έχει τη βάση του στη συνειδητοποίηση ότι το στόμα αποτελεί ένα αυτόνομο βιολογικό σύστημα και πρέπει με κάθε θυσία να συνεχίσει να επιτελεί το σκοπό της δημιουργίας του. Η προσοχή λοιπόν τα τελευταία χρόνια άρχισε να στρέφεται στην πρόληψη κυρίως των οδοντοστοματικών προβλημάτων, χωρίς βέβαια να μειώνεται η προσπάθεια εύρεσης νέων τρόπων θεραπείας, λόγω του ότι βρισκόμαστε ακόμα σ' ένα μεταβατικό στάδιο. Θα πρέπει εξάλλου να πούμε πως ίσως η λέξη οδοντίατρος δεν ακολουθεί πιστά την ετυμολογία της. Οδοντίατρος δεν είναι ο απλός γιατρός των δοντιών. Είναι ο υπεύθυνος Επιστήμονας που έχει σαν λειτούργημα τη διασφάλιση της Υγείας του Στόματος σαν ευρύτερου βιολογικού συστήματος, κι όχι μόνο των δοντιών που βρίσκονται μέσα του. Δυστυχώς όμως την όμορφη στροφή που πήρε η Οδοντιατρική Επιστήμη δεν μπόρεσε να την κάνει γνωστή στο ευρύ κοινό. Φυσικά, κάτι τέτοιο θα γίνει και με τη βοήθεια των Προγραμμάτων Ενημέρωσης, που άρχισαν δειλά-δειλά να προβάλουν τόσο τα Πανεπιστήμια της Χώρας, όσο και το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας. Όπως αναφέραμε και στον Πρόλογο, το βιβλίο μας θέλει να συμβάλει σ' αυτό το Πρόγραμμα, τόσο για το καλό του Ελληνικού πληθυσμού και τη διασφάλιση της Στοματικής του Υγείας, όσο και για το καλό της Οδοντιατρικής Επιστήμης έμμεσα μια που είναι στενά συνδεδεμένη μ' αυτό το στόχο. Ας κάνουμε όμως μια αδρή ξενάγηση του αναγνώστη στους χώρους του Έργου μας. Ξεκινάμε με μια «Σύντομη Ιστορική Ανασκόπηση», την οποία παρουσιάζουμε, για να δείξουμε τις προσπάθειες και τα Βήματα που έκανε η Οδοντιατρική δια μέσου των αιώνων, ώστε να φθάσει εκεί που βρίσκεται σήμερα. Η Ιστορική αυτή ανασκόπηση κρίθηκε αναγκαία, επειδή πιστεύουμε πως έτσι θα μπορέσει ο αναγνώστης ν' αποκτήσει μια βαθύτερη και σφαιρικότερη γνώση του τομέα μας. Στη συνέχεια χωρίζουμε το βιβλίο σε Τέσσερα Μέρη, εκ των οποίων: Στο Πρώτο Μέρος, αναφερόμαστε στις διάφορες μορφές οδοντοστοματικών προβλημάτων, ξεκινώντας με τη γενική εικόνα των φυσιολογικών καταστάσεων, για να καταλήξουμε στην περιγραφή των παθολογικών βλαβών, των οποίων στη συνέχεια αναφέρουμε τη θεραπεία. 0 λόγος που μας επέβαλε να ξεκινήσουμε απ' τις φυσιολογικές καταστάσεις είναι καθαρά διδακτικός και αποσκοπεί στην ευκολότερη κατανόηση των παθολογικών μεταβολών που συμβαίνουν.
Στο Δεύτερο Μέρος εξετάζονται στα διάφορα κεφάλαια του, λίγο πιο «ειδικά» τα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει κανείς, ανάλογα με την ηλικία (βρέφος, παιδί, ενήλικας, ηλικιωμένος) και το φύλο. Στο Τρίτο Μέρος ασχολούμαστε με την περιγραφή των διαφόρων όγκων, κύστεων και φλεγμονών του στόματος. Στο Τέταρτο και τελευταίο Μέρος του βιβλίου, παραθέτουμε τα προβλήματα που δημιουργούνται σε ορισμένους Ειδικούς Ασθενείς (επιληπτικοί, διαβητικοί, καρδιακοί κλπ.) και αναλύουμε την αναγκαιότητα που έχει η λήψη και συμπλήρωση του Ιατρικού Ιστορικού. Στο ίδιο Μέρος, απαντάμε επίσης σε μερικά ερωτήματα και απορίες, που τυχόν να μη διευκρινίστηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια και τελειώνουμε με την περιγραφή της μορφής που πιστεύουμε πως θα πάρει η Οδοντιατρική στο άμεσο ή απώτερο μέλλον. Κλείνοντας αυτή την εισαγωγή, θεωρούμε απαραίτητο να τονίσουμε πως. η παρούσα συγγραφή έχει καθαρά κατατοπιστικό σκοπό και είναι ίσως ένα ξεκίνημα για μια πλατιά και υπεύθυνη πληροφόρηση του Έλληνα πάνω στα Οδοντιατρικά και Στοματολογικά του προβλήματα.
Η αναζήτηση του Γιατί είναι το έναυσμα για τη δημιουργία και την εδραίωση της Επιστήμης...
ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Είναι αυτονόητη η συνύπαρξη του πόνου με τη ζωή, από τότε που ο άνθρωπος βρέθηκε κάτοικος του πλανήτη μας. Ανέκαθεν, υπήρχε το πρόβλημα της κάθε μορφής αρρώστιας, και μαζί μ' αυτήν το δυσεπίλυτο και βασανιστικό πρόβλημα του πόνου. Έτσι, λοιπόν, ο προϊστορικός άνθρωπος βρέθηκε στην ανάγκη ν' αντιμετωπίσει και τον οδοντικό πόνο, με τα μέσα που διέθετε ο εκάστοτε πολιτισμός του. Ανάλογα μ' αυτό το πολιτιστικό στοιχείο και κατά συνέπεια, τη διαφορετική αντιμετώπιση των οδοντικών προβλημάτων σε κάθε εποχή, μπορούμε να χωρίσουμε τη μέχρι σήμερα πορεία της Επιστήμης, σε τέσσερις εποχές - περιόδους - σταθμούς: την Προϊστορική εποχή, την εποχή των Αρχαίων χρόνων, την εποχή του Μεσαίωνα και την εποχή των Νεότερων χρόνων. Α. Προϊστορικοί χρόνοι Μελετώντας τα ευρήματα των προϊστορικών χρόνων, βλέπουμε ότι ο άνθρωπος αντιμετώπιζε προβλήματα από τα δόντια και κατά συνέπεια γνώριζε τον οδοντικό πόνο. Η αντιμετώπιση του όπως και οποιουδήποτε άλλου πόνου γινόταν με τα γνωστά για την εποχή βότανα. Η επιλογή, τώρα, των βοτάνων και ο τρόπος χρήσης τους ήταν θέμα των μάγων αφού η Ιατρική βρισκόταν στα χέρια τους και η όλη διαδικασία είχε καθαρά πνεύμα μυστικισμού και δεισιδαιμονίας. Β. Αρχαίοι χρόνοι Αν και οι γνώσεις μας όσον αφορά τα οδοντιατρικά προβλήματα και την αντιμετώπιση τους, κατά την προϊστορική εποχή, χάνονται στο βάθος του χρόνου, αντίθετα έχουμε αρκετές γνώσεις γι' αυτά τα θέματα κατά την περίοδο των αρχαίων χρόνων. Λέγοντας περίοδο αρχαίων χρόνων, εννοούμε την εποχή από το 5000 π.χ και μεταγενέστερα, έως τον 5 π.χ αιώνα, οπότε άκμασε και ο ελληνικός πολιτισμός, τον οποίο και εξετάζουμε ξεχωριστά. Μέσα στις τόσες εκατονταετίες αναπτύχθηκαν πολλά ονομαστά κέντρα πολιτισμού, που άφησαν τη σφραγίδα τους μέσα στους αιώνες, έτσι ώστε να μπορούμε σήμερα να μιλάμε για πολλούς απ' αυτούς μ' έναν ιδιαίτερο θαυμασμό. Σ' αυτά τα κέντρα βρίσκονται και τα πρώτα βήματα της Οδοντιατρικής. Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, την αναφορά μας: Από το 5000 π.χ υπολογίζεται μια πήλινη πλάκα, που βρέθηκε στην κοιλάδα της Μεσοποταμίας και η οποία αναφέρεται στα δόντια μ' ένα παραμύθι, όπου κάποιο σκουλήκι θέλει να μπει μέσα τους και να καταβροχθίσει το αίμα τους... Αίγυπτος Αν θελήσουμε να δούμε την άσκηση της Οδοντιατρικής λίγο πιο σοβαρά, φτάνουμε στην Αίγυπτο. Όπως και στ' άλλα πολιτιστικά κέντρα, έτσι κι εδώ συνεχίζεται η από γενιά σε γενιά μεταβίβαση της ικανότητας των ιερέων-μάγων να ασχολούνται με τα ιατρικά θέματα, με τη γνωστή μυστικοπάθεια και δεισιδαιμονία. Δεν λείπουν, όμως και τα σοβαρά βήματα προόδου πάνω στην ιατρική. Ίσα-ίσα, κατάπληξη μας προκαλεί ένα θαυμαστό εύρημα πολιτισμού, ο περίφημος πάπυρος του Ebers, που γράφτηκε γύρω στα 1550 π.χ. και αποτελεί την ανακεφαλαίωση των ιατρικών γνώσεων των Αιγυπτίων, από το 3700 π.χ, και μετά. Εκεί, αναφέρονται παθήσεις δοντιών και ούλων, καθώς και συνταγές για την ίαση τους. Αυτό, όμως, που μας κάνει ιδιαίτερη εντύπωση είναι ότι πολλά από τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι τα πρακτικά φάρμακα που χρησιμοποιήθηκαν κι αργότερα, ακόμα και στην εποχή μας. Εκτός από τον πάπυρο του Ebers, πολλά στοιχεία πάνω στην Οδοντιατρική μας δίνει μεταγενέστερα, βέβαια, ο Ηρόδοτος (500 π.χ),
που μιλάει για γιατρούς των δοντιών, καθώς και για την κατάσταση των δοντιών στην εποχή του. Παρ' όλο ότι θαυμάζουμε πραγματικά, σήμερα, αυτό το εξαιρετικά αναπτυγμένο επίπεδο πολιτισμού και τις γνώσεις γύρω από τα δόντια, εντούτοις δεν υπάρχουν μαρτυρίες όσον αφορά την αντικατάσταση των δοντιών που λείπουν. Αυτό, ίσως το έκαναν μετά θάνατον και μόνο για διακόσμηση του νεκρού. Φοίνικες και Ασσύριοι Αντίθετα από τους Αιγυπτίους, οι Φοίνικες και οι Ασσύριοι της εποχής καθώς και οι Ετρούσκοι της Μέσης Ιταλίας, έφτιαχναν προσθετικές εργασίες. Συγκεκριμένα οι Ετρούσκοι χρησιμοποιούν ελεφαντόδοντα ή δόντια βοδιού, τα διαμορφώνουν αισθητικά και τα δένουν με χρυσό σύρμα στα διπλανά γερά δόντια, ώστε να μη φαίνονται τα κενά απ' τις εξαγωγές. Αρχαίος κινέζικος πολιτισμός Θα ήταν παράλειψη εάν αφήναμε έξω από την επιλογή μας τον πολιτισμό των αρχαίων Κινέζων, έναν δηλαδή απ' τους μεγαλύτερους πολιτισμούς της αρχαίας περιόδου. Οι Κινέζοι ασχολούνται και μάλιστα σε μεγάλο βάθος με την Οδοντιατρική. Περιγράφουν 9 διαφορετικές κατηγορίες οδοντόπονου και προτείνουν μεθόδους για την αντιμετώπισή του. Μεταξύ αυτών αναφέρονται ειδικά βότανα και βελονισμοί. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούν έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ως προς τον τρόπο χρήσης τους π.χ. ένα ορισμένο μείγμα διαφόρων ουσιών ετοποθετείτο στο αφτί της αντίθετης πλευράς απ' αυτήν που πονούσε ή μέσα στη μύτη ή σε διάφορα άλλα σημεία του σώματος. Συχνή ήταν, όπως είπαμε, και η χρήση των βελονισμών. Με διάφορες δηλαδή βελόνες ποικίλου μεγέθους από χρυσό ή άργυρο, βελόνιζαν συγκεκριμένα σημεία του σώματος, ανάλογα με την περίπτωση. Τα σημεία που σχετίζονταν με οδοντικές παθήσεις ήταν 26 και βρίσκονταν σε διάφορες θέσεις του σώματος, όπως π.χ. στον αγκώνα ή στα πόδια. Είναι, πιστεύουμε ενδιαφέρον ν' αναφέρουμε τη θεωρία του βελονισμού: κατά τους αρχαίους Κινέζους, η υγεία οφείλεται στην ισορροπία της κυκλοφορίας. Η κυκλοφορία, όμως (πάντοτε κατ' αυτούς) γίνεται με το αίμα και τα ζωτικά πνεύματα, δηλαδή τον αέρα. Στην περίπτωση, λοιπόν, του πόνου, με τη βοήθεια του βελονισμού απομακρύνεται το ζωτικό πνεύμα και αποκαθίσταται η ισορροπία. Αναφέρονται επίσης στις εξαγωγές και τις ενδείξεις τους, όπως ακόμη και στη λεύκανση των δοντιών. Ινδοί Οι Ινδοί φαίνεται πως είχαν αρκετά υψηλές οδοντιατρικές γνώσεις από το 3000 π.χ. Αναφέρονται εξαγωγές δοντιών, θεραπείες ουλίτιδας, σφραγίσματα με πολύτιμους λίθους, καθώς και προσθετικές εργασίες (ξένα δόντια). Επίσης αξίζει να σημειώσουμε, πως στα αρχαία κείμενά τους εξυμνούν την ομορφιά που δίνουν τα δόντια στον άνθρωπο. Φυλές Μάγιας και Ίνκας Εκτός απ' τους πολιτισμούς που αναφέραμε, είναι ηθικό μας χρέος να συμπεριλάβουμε σ' αυτούς και τον πολιτισμό των Φυλών Μάγιας και Ίνκας της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής (14ου π.χ.), για τον οποίο όμως δυστυχώς, δεν έχουμε πολλά ιστορικά ντοκουμέντα. Αυτό που ξέρουμε πάντως, είναι ότι είχαν αρκετές γνώσεις γύρω απ' τα δόντια, ότι τα τρόχιζαν για να τους αλλάξουν σχήμα κι ακόμα, ότι στα μπροστινά δόντια έκαναν οπές-κοιλότητες, όπου κολλούσαν ημιπολύτιμους λίθους. Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισμός
Κατά το 12ο-11ο αιώνα π.χ., εμφανίζεται στο προσκήνιο της Ιατρικής ο Ασκληπιός, που λατρεύτηκε στην εποχή του σαν θεός. Γραπτά τεκμήρια του Όμηρου καταμαρτυρούν πως διάφορες χειρουργικές μέθοδοι, μεταξύ των οποίων και εξαγωγές δοντιών, οφείλονται σ' αυτόν. Τη συγκεχυμένη όμως σύνδεση της Ιατρικής Επιστήμης με τη Θρησκεία, προσπαθεί να διαχωρίσει ένας επαναστάτης για την εποχή του γιατρός, ο Ιπποκράτης (κατά τον 5ο π.χ. αιώνα). Σχετικά με τα δόντια και τα ούλα, κάνει διάφορες παρατηρήσεις και μιλάει γύρω απ' αυτά, σε αρκετά τμήματα των Βιβλίων του. Άξιο προσοχής είναι, ότι αρχίζει την εξέταση του ασθενή από το στόμα, γιατί πιστεύει πως πολλές αρρώστιες εκδηλώνονται στα αρχικά τους βήματα απ' αυτό. Επίσης, πιστεύει πως διάφορες νόσοι του στόματος ευθύνονται για ασθένειες ολόκληρου του οργανισμού. Οι αντιλήψεις αυτές πρέπει να σημειωθεί ότι είναι σωστές και παραδεκτές και σήμερα κατά το μεγαλύτερο μέρος τους. Ακόμη, άξιο προσοχής είναι ότι αναφέρεται στη διαμόρφωση και διάπλαση των δοντιών, καθώς και στις παθολογικές καταστάσεις τους. Επίσης, μιλάει για αποστήματα, για γάγγραινα, για παθήσεις των οφθαλμών μετά από εξαγωγή, για μολύνσεις του οργανισμού από αποστήματα δοντιών, για κατάγματα γνάθων, για εξαγωγές, κ.λπ. Ακόμη, τονίζει με μεγάλη επιμονή την έννοια και τη σημασία της καθαριότητας και ασηψίας αντισηψίας σε χειρουργικές επεμβάσεις. Στο κεφάλαιο «περί όδοντοφυΐης», περιγράφει τα συμπτώματα που έχει το παιδί όταν βγαίνουν-ανατέλλουν τα δόντια του αναφέρεται στο πώς τα δόντια μεγαλώνουν και παρατηρεί τον αριθμό των δοντιών στο στόμα. Επινοεί, ακόμη, για το καθάρισμα των δοντιών διάφορες ουσίες, μεταξύ των οποίων: κεφαλή λαγού, τρεις ποντικούς, μάρμαρο, λευκή κιμωλία, κ.λπ. Άσχετα βέβαια με τις περίεργες πρώτες ύλες της «ιπποκρατικής οδοντόπαστας», το γεγονός είναι ότι οι σημερινές οδοντόπαστες έχουν βασική πρώτη ύλη το ανθρακικό ασβέστιο, δηλαδή την κιμωλία. Η μοναδικότητα του πνεύματος του Ιπποκράτη είναι αναμφισβήτητη. Είναι ο πρώτος που θεωρεί την Ιατρική Λειτούργημα, είναι αυτός που δίνει τα πρώτα ηθικά βήματα της Επιστήμης και που βλέπει τον άνθρωπο πρώτα σαν ολότητα κι έπειτα σαν άρρωστο. Αυτός, ίσως, πρέπει να είναι και ο πρώτος κανόνας για το Γιατρό-Λειτουργό, πράγμα που πολλές φορές ξεχνιέται... Λίγα χρόνια μετά από το θάνατο του Ιπποκράτη, γεννήθηκε μια άλλη μορφή του πνεύματος και της Ιατρικής ο Αριστοτέλης. Οι γνώσεις του γύρω από τα δόντια είναι σημαντικότατες. Πολλές, μάλιστα, απ' αυτές γίνονται δεκτές ακόμη και σήμερα. 0 Αριστοτέλης συσχετίζει το σχήμα, τη διάταξη και τον αριθμό των δοντιών στα διάφορα ζώα, με το είδος της τροφής τους π.χ. τρωκτικά, φυτοφάγα, ζωοφάγα, παμφάγα. Αυτή είναι μια πάρα πολύ σωστή παρατήρηση, πάνω στην οποία έχουν γίνει και διάφορες εργασίες σήμερα. Μια απ' τις αξιολογότερες παρατηρήσεις του, είναι ότι τα δόντια με την πάροδο του χρόνου δεν μένουν αμετάβλητα, αλλά οι επιφάνειες που έρχονται σ' επαφή κατά τη μάσηση, τρίβονται και, κατά κάποιον τρόπο, καταστρέφονται. Αυτό αντιμετωπίζεται απ' την ίδια τη φύση, με το να ανατέλλουν, να προχωρούν δηλαδή τα δόντια συνεχώς, καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής τους στο στόμα. Η παρατήρηση αυτή είναι η αρχή της θεωρίας της συνεχούς ανατολής των δοντιών, που δεχόμαστε σήμερα. Επίσης, άξιο θαυμασμού είναι το ότι ο Αριστοτέλης πρώτος συσχετίζει το γλυκό με την τερηδόνα, λέγοντας: «σύκα σήψιν ποιείν των οδόντων» προσέχει δηλαδή, ότι η κατανάλωση σύκων είναι μια αιτία για να σαπίζουν τα δόντια. Αν και τόσο ο Ιπποκράτης, όσο και ο Αριστοτέλης αναφέρονται στις εξαγωγές και επινοούν διάφορα σχήματα οδοντάγρας-τανάλιας, δεν ασχολούνται καθόλου με την οδοντική Προσθετική*. Εντούτοις, έχει
βρεθεί μια γέφυρα από 7 τεχνητά δόντια που προέρχεται από κάποιο τάφο της Ερέτριας και χρονολογείται απ' το 1500 π.χ. Έτσι, κλείνει η εποχή του Χρυσού Αιώνα, αφήνοντας μια τεράστια κληρονομιά ιατρικών γνώσεων και σκέψεων, που πάνω τους στηρίχθηκαν τα μεταγενέστερα πνεύματα, για να δώσουν τις σωστές κατευθύνσεις στην εξέλιξη της Επιστήμης. Ρωμαϊκοί χρόνοι Ενώ το Αρχαίο Ελληνικό πνεύμα μεγαλουργούσε, οι γείτονες Ρωμαίοι δεν είχαν τίποτα το αξιόλογο να επιδείξουν. Αρκετά χρόνια αργότερα, όταν πια (το 146 π.χ.) κατέκτησαν την Ελλάδα, πήραν πολλά στοιχεία απ' τον πολιτισμό της και προσπάθησαν να τα μεταφέρουν στη Ρώμη. Παρ' όλα αυτά, η χλιδή, η σπατάλη και το ματαιόδοξο πνεύμα έγιναν, όπως ήταν επόμενο, η πολιτιστική τροχοπέδη τους. Σχετικά με τα δόντια, παρατηρούμε αύξηση της τερηδόνας, πράγμα που οφείλεται αφ' ενός στα πλούσια εδέσματα, αλλά κατ' εξοχήν στους εμετούς, που μόνοι τους προκαλούν, για να μπορέσουν να ξαναγευτούν τις ποικίλες λιχουδιές τους. Έτσι, ο Πλίνιος κι ο Γαληνός προσέχουν ότι το ξινό περιβάλλον (απ' τους εμετούς) καταστρέφει τα δόντια. Αυτή είναι πράγματι μια πολύ σοβαρή παρατήρηση στην Οδοντιατρική. Ο αξιολογότερος γιατρός της εποχής είναι ο Γαληνός, που θεωρείται ο μεγαλύτερος γιατρός της Αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη. Πάνω στα δόντια και τα ούλα αναφέρει πολλά πράγματα, όπως π.χ. περιγράφει τη μορφολογία των δοντιών και των ριζών τους και διαπιστώνει ότι τα δόντια έχουν μέσα τους νεύρα. Αυτή η παρατήρηση είναι ένα βήμα πιο πάνω απ' την παρατήρηση του Αριστοτέλη ότι τα δόντια έχουν αγγεία. Επίσης, περιγράφει διάφορα είδη οδοντόπονου και βρίσκει φάρμακα για την ανακούφιση του αρρώστου. Το μεγαλύτερο καλό που έκανε ίσως το ρωμαϊκό πνεύμα της χλιδής και της επίδειξης στην Οδοντιατρική είναι ότι ανάγκασε τους ασχολούμενους με το στόμα να επινοήσουν τρόπους αντιμετώπισης της ασχήμιας που παρουσιαζόταν μετά την εξαγωγή. Έχουμε δηλαδή, φανερή ανάπτυξη της Οδοντικής Προσθετικής, για καθαρά αισθητικούς λόγους. Η εμφάνιση του Χριστιανισμού όμως, και οι διωγμοί που αντιμετώπισε, ίσως να ήταν οι καθοριστικοί παράγοντες που οδήγησαν την Οδοντιατρική όχι απλά στη στασιμότητα, αλλά την έκαναν τρόπο τιμωρίας και διωγμού. Οι εξαγωγές δοντιών φυσικά χωρίς αναισθησία αποτελούν τώρα για τους Ρωμαίους μέθοδο τιμωρίας προς τους Χριστιανούς. Ο Χριστιανισμός εξάλλου δίδασκε την αποστροφή κάθε σκέψης απ' το εφήμερο του σώματος κι ακόμα την υπομονή και την αντοχή στον πόνο. Έτσι, για το Χριστιανό της εποχής ήταν σχεδόν αδιανόητο να καταφύγει σε γιατρό για ανακούφιση του σωματικού του πόνου, κι ακόμα περισσότερο για τον οδοντόπονο. Φυσικά, τα πρότυπα του ασκητικού και καρτερικού βίου δεν άφηναν περιθώρια ούτε για σκέψη αισθητικής αποκατάστασης του στόματος και των δοντιών. Γ. Εποχή του Μεσαίωνα στη Δύση Μεσαίωνας για τη Δύση, σ' αντίθεση με την Ελλάδα και την Ανατολή, σημαίνει σκοταδισμός. Επιστροφή, λοιπόν, στο μυστικισμό και τη δεισιδαιμονία. Έτσι, η Οδοντιατρική χάνει κάθε επιστημονική βάση και πέφτει στα χέρια τσαρλατάνων και κατεργάρηδων. Ξεφεύγει μάλιστα τόσο από τα πλαίσια της Ιατρικής, που ήταν υποτιμητικό για τους γιατρούς της εποχής ν' ασχολούνται με τα δόντια... Την οδοντιατρική, λοιπόν, αρχίζουν να εξασκούν τώρα οι κουρείς, που εκτός των λοιπών καθηκόντων τους αναλαμβάνουν και εξαγωγές δοντιών. Οι πρώτες βαθιές μεταβολές στην Τέχνη, στη Σκέψη και στα Γράμματα αρχίζουν να γίνονται προς τα τέλη του 12ου αιώνα, με την εμφάνιση των
Πανεπιστημίων στην Ιταλία και Γαλλία. Ίσως είναι η πρώτη χαραυγή της μεσαιωνικής Ευρώπης στην επιστημονική εξέλιξη των Νέων και Νεότερων χρόνων. Δ. Εποχή των Νεότερων Χρόνων Ευτυχώς ο Μεσαίωνας ήταν ένα απλό διάλειμμα στην Οδοντιατρική εξέλιξη. Από τις αρχές του 18ου αιώνα, αρχίζουν να φαίνονται τα πρώτα δείγματα επιστημονικής σκέψης, όπως ο Γάλλος Pierre Faucharde που θεωρείται σήμερα ο πατέρας της Νεότερης Οδοντιατρικής. Κατασκευάζει νέα οδοντιατρικά εργαλεία, επινοεί ορθοδοντικά μηχανήματα και κάνει πλήθος εργασιών και παρατηρήσεων πάνω στην επιστήμη. Το σπουδαιότερο όμως βήμα είναι ότι καταφέρνει να εξαλείψει τους αγύρτες και κατεργάρηδες, και να δώσει την ιδέα για την απόκτηση άδειας εξασκήσεως του οδοντιατρικού επαγγέλματος. Μ' αυτές τις σκέψεις και καινοτομίες αρχίζει μια νέα εποχή για την Οδοντιατρική μια εποχή διαρκούς εξέλιξης και αναγνώρισης. Αρχή αυτής της εποχής αποτελεί η υλοποίηση της ιδέας του Faucharde και η ίδρυση Οδοντιατρικών Πανεπιστημιακών Σχολών σ' όλο τον κόσμο, με αφετηρία τη Βαλτιμόρη των Η.Π.Α., το 1839. Στην Ελλάδα, η πρώτη Πανεπιστημιακή Οδοντιατρική Σχολή αρχίζει να λειτουργεί το 1920. Εκτός των Πανεπιστημιακών Σχολών που αρχίζουν ν' ανθούν σ' ολόκληρη την Ευρώπη και την Αμερική, σημαντικότατες και καθοριστικές για την εξέλιξη της Οδοντιατρικής είναι διάφορες βιολογικές και φυσικές ανακαλύψεις. Μεταξύ αυτών, αναφέρουμε την ανακάλυψη των ακτινών Χ (Roentgen) το 1895, καθώς και των αναισθητικών φαρμάκων (1836-μορφίνη). Αν σ' αυτές τις ανακαλύψεις προσθέσουμε την εφαρμογή του απλού φακού στην αρχή, μέχρι του ηλεκτρονικού μικροσκοπίου τα τελευταία χρόνια, καθώς και την ανάπτυξη και των λοιπών Επιστημών όπως της Μικροβιολογίας, της Ιστολογίας, της Φυσικής, της Μεταλλειολογίας κλπ, σε συνδυασμό με το μέγεθος της Τεχνολογικής Επανάστασης των τελευταίων χρόνων, είναι φανερό πως οι δρόμοι και οι ορίζοντες της Επιστήμης μας γίνονται απεριόριστοι... Το λεπτό σημείο όμως που προβάλλει είναι ο κίνδυνος να ξεχάσουμε τα λόγια του Ιπποκράτη ή ακόμα κι αυτόν τον όρκο που δώσαμε στα πρώτα βήματα της μεταπτυχιακής μας ζωής, και που σκοπό έχει την Ανθρώπινη κατανόηση του πόνου κάθε μορφής.
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ κεφ. κεφ. κεφ. κεφ. κεφ. κεφ. κεφ. κεφ. κεφ. κεφ. 1. -ΓΕΝΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ 2. -ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΥΦΗΣ ΤΩΝ ΔΟΝΤΙΩΝ 3. -ΤΕΡΗΔΟΝΑ 4. -ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΛΦΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΡΗΔΟΝΑ 5. -ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΟΣΤΟΥ ΤΩΝ ΓΝΑΘΩΝ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΝΕΚΡΩΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΦΟΥ 6. -ΤΡΟΠΟΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΟΡΙΣΜΕΝΩΝ ΒΛΑΒΩΝ 7. -ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΙΚΟΙ ΙΣΤΟΙ 8. -ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ 9. -ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗ 10 -ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΣΤΟΜΑΤΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο ΓΕΝΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ Α. Αριθμός, κατηγορίες και λειτουργία των δοντιών. Τα δόντια είναι τα γνωστά σ' όλους όργανα του σώματος, που εξυπηρετούν στη μάσηση των τροφών, στην ομιλία, στη διατήρηση του ύψους του προσώπου, στην αισθητική διαμόρφωση του, κ.λπ. Ο αριθμός τους στον ενήλικα άνθρωπο είναι 32 και το σχήμα τους ποικίλλει, ανάλογα με την κυρίως λειτουργία που επιτελούν. Έτσι, στην κάθε γνάθο (σιαγόνα) έχουμε: 4 τομείς ή κοπτήρες (2 σε κάθε πλευρά) έχουν σαν σκοπό να κόβουν πς τροφές. 2 κυνόδοντες (1 σε κάθε πλευρά) ονομάζονται και ματόδοντα. 4 προγόμφιοι (2 σε κάθε πλευρά) βρίσκονται πριν απ' τους γομφίους. 6 γομφίοι (3 σε κάθε πλευρά) έχουν σαν σκοπό τη λειοτρίβηση των τροφών. Ονομάζονται και τραπεζίτες. 0 τελευταίος απ' αυτούς λέγεται και σωφρονιστήρας ή φρονιμίτης. Όπως παρατηρούμε στο παραπάνω σχήμα, οι γομφίοι της άνω γνάθου έχουν 3 ρίζες, ενώ της κάτω 2 ρίζες. Επίσης, ο α' προγόμφιος της άνω γνάθου έχει 2 ρίζες. Δεν λείπουν φυσικά και οι εξαιρέσεις, που αφορούν το μέγεθος, το σχήμα, και τον αριθμό των ριζών των δοντιών. Β. Σύσταση των δοντιών Τα δόντια αποτελούνται από 3 σκληρές ουσίες: την αδαμαντίνη, την οδοντίνη και την οστεΐνη, ενώ στο εσωτερικό τους περιέχουν τον πολφό.
Αναλυτικότερα, το κύριο σκληρό συστατικό τους είναι η οδοντίνη, η οποία προστατεύεται εξωτερικά από αδαμαντίνη και οστεΐνη. Και η μεν αδαμαντίνη καλύπτει την οδοντίνη αντίστοιχα με το ορατό τμήμα του δοντιού από τα ούλα και πάνω η δε οστεΐνη αποτελεί το εξωτερικό περίβλημα της ρίζας. Στο εσωτερικό του δοντιού περιέχεται ο πολφός. Αποτελείται από αγγεία, νεύρα, διάφορα κύτταρα και λέμφο. Ο χώρος που καταλαμβάνει λέγεται πολφική κοιλότητα, ενώ το οδοντικό περίβλημα που τον περικλείει στις θέσεις των ριζών, ριζικός σωλήνας. Αν θέλαμε να εξετάσουμε λίγο πιο βαθιά τις ουσίες του δοντιού, θα καταλήγαμε στα εξής: ί. Η αδαμαντίνη είναι η πιο σκληρή ουσία του και γι αυτό σπάζειθραύεται εύκολα. Όταν φθαρεί, δεν ξανασχηματίζεται απ' τον οργανισμό. ii. Η οδοντίνη είναι η κύρια οδοντική ουσία και είναι λιγότερο σκληρή απ' την αδαμαντίνη. Εάν από διάφορα αίτια, π.χ. τερηδόνα φθαρεί, μπορεί ν' αντικατασταθεί ως ένα βαθμό, με τον εξής μηχανισμό: Η οδοντίνη ουσία περιέχει ορισμένα σωληνάρια, τα οδοντινοσωληνάρια, που μέσα τους περικλείουν ίνες, οι οποίες επικοινωνούν με τον πολφό του δοντιού. Έτσι, εάν κάτι συμβεί στην οδοντίνη, το ερέθισμα μεταβιβάζεται αμέσως διά μέσου των οδοντινοσωληναρίων και των ινών τους. Αποτέλεσμα είναι η ενεργοποίηση του πολφού για άμυνα και αμύνεται με το να δραστηριοποιήσει ορισμένα κύτταρα που βρίσκονται στην περιοχή του ερεθίσματος και που σκοπό έχουν την παραγωγή νέας οδοντίνης, της δευτερογενούς, όπως λέγεται, οδοντίνης. Δια μέσου επίσης των οδοντινοσωληναρίων το ερέθισμα μεταβιβάζεται στα νεύρα του πολφού, κι έτσι έχουμε τον πόνο. iii. Η οστεΐνη ουσία είναι ακόμα λιγότερο σκληρή κι απ' την οδοντίνη. Έχει σκοπό αφ' ενός την προστασία της οδοντίνης και αφ' ετέρου τη στήριξη του δοντιού.
Γ. Πολφός και ζωτικότητα του δοντιού 0 πολφός έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή του δοντιού. Πρώτα-πρώτα, αναλαμβάνει την άμυνα του όταν κάποιο εξωτερικό βλαπτικό ερέθισμα απειλήσει το δόντι, π.χ. χτύπημα, τερηδόνα, κ.λπ., αντιδρά για την προστασία του. Αυτό γίνεται με την ενεργοποίηση ορισμένων κυττάρων του, που αρχίζουν να παράγουν οδοντίνη ουσία. Έτσι, η εξωτερική βλάβη δυσκολεύεται να πλησιάσει την περιοχή του και να απειλήσει τη ζωτικότητα του. Εξάλλου, ο ζωντανός-υγιής πολφός, με τα αγγεία του που τον τροφοδοτούν συνέχεια με αίμα, έχει τη δυνατότητα εξουδετέρωσης διαφόρων μικροβίων, που από κάποιες αιτίες φθάνουν στην περιοχή του. Η μετάδοση οποιουδήποτε ερεθίσματος απ' την εξωτερική επιφάνεια του δοντιού στον πολφό, γίνεται όπως είδαμε, με τις ίνες των οδοντινοσωληναρίων και εκφράζεται με τη μορφή του πόνου. Η ζωτικότητα και η λειτουργία αυτών των ινών, εξαρτάται βέβαια από τον πολφό, που αποτελεί την πηγή θρέψης τους. Ακόμη, άξιο προσοχής είναι το γεγονός ότι η μικρή ελαστικότητα της οδοντίνης παύει να υφίσταται σε δόντια με νεκρό πολφό. Δηλαδή, τα νεκρά ή τα απονευρωμένα δόντια έχουν μικρότερη ελαστικότητα, με αποτέλεσμα να σπάνε πιο εύκολα. Η σπουδαιότητα κατά συνέπεια της ζωής του πολφού γίνεται τεράστια, αν συνειδητοποιήσει κανείς ότι αποτελεί την πηγή ζωής, αίσθησης, θρέψης και άμυνας του δοντιού. Λογική, επομένως, είναι η ταύτιση των εννοιών: ζωντανός πολφός-ζωντανό δόντι ή νεκρός πολφός-νεκρό δόντι. Δ. Στήριξη των δοντιών Τα δόντια με τη βοήθεια των ριζών τους, διατηρούνται σταθερά τοποθετημένα στις θέσεις τους, μέσα στο στόμα. Ο τρόπος που η ρίζα ή οι ρίζες είναι στερεωμένες στις γνάθους είναι αρκετά πολύπλοκος. Ας προσπαθήσουμε όμως, όσο πιο απλά μπορούμε, να τον περιγράψουμε. Σε κάθε γνάθο υπάρχουν ειδικές υποδοχές, που δέχονται τις ρίζες των δοντιών και ονομάζονται φατνία. Η σύσταση του οστού στη θέση του φατνίου είναι πιο σκληρή. Ο λόγος είναι ότι απ' αυτές ακριβώς τις θέσεις από το φατνίο εξαρτάται η στήριξη των δοντιών. Ειδικότερα, από την περιοχή του οστού του φατνίου που έρχεται σε άμεση σχέση με τη ρίζα, ξεκινούν ίνες, οι οποίες φθάνουν στην οστεΐνη. Αυτές οι ίνες ονομάζονται ίνες του περιρριζίου, ταξινομούνται σε διάφορες κατηγορίες και ευθύνονται για δυο κυρίως λειτουργίες: αφ' ενός τη στήριξη του δοντιού και αφ' ετέρου τη μικρή ή μεγαλύτερη ενδοτικότητα του στην προσπάθεια να το κουνήσουμε. Σε παθολογικές καταστάσεις οι ιστοί που συμμετέχουν στη στήριξη αλλοιώνονται, με αποτέλεσμα την ευσειστότητα των δοντιών.
Ε. Ανατολή των δοντιών i. Διάπλαση των δοντιών Τα πρώτα δείγματα για την έναρξη της διάπλασης των δοντιών, φαίνονται κατά την 5η-6η εμβρυϊκή εβδομάδα, όταν το έμβρυο έχει μήκος 11-13 χιλιοστά. Το πρωταρχικό αυτό στάδιο της καταβολής όπως λέγεται, ταυτίζεται με το σχηματισμό της οδοντικής ταινίας. Απ' αυτήν θ' αρχίσουν να διαφοροποιούνται και να εξειδικεύονται τα (επιθηλιακά) κύτταρα, με τελικό στόχο την παραγωγή των οδοντικών ουσιών. Από το σχηματισμό της οδοντικής ταινίας μέχρι την ολοκλήρωση της δημιουργίας του δοντιού παρεμβάλλονται πολλά ενδιάμεσα στάδια εξέλιξης, των οποίων η περιγραφή θα οδηγούσε σε εξειδικευμένο σύγγραμμα. Για την κάλυψη της απλής και μόνο περιέργειας του αναγνώστη αναφέρουμε πως τα κύτταρα της οδοντικής ταινίας αρχίζουν να διατάσσονται κατά συγκεκριμένο τρόπο, ανάλογο της μορφής που θα δοθεί στο υπό διάπλαση δόντι, και απ' αυτήν θα δημιουργηθεί το πιο γνωστό σαν όρος οδοντικό σπέρμα. Τα πιο εξειδικευμένα κύτταρα του οδοντικού σπέρματος αρχίζουν τώρα την παραγωγή των οργανικών ουσιών του δοντιού, στις οποίες σταδιακά εναποτίθενται άλατα ασβεστίου, με αποτέλεσμα την προοδευτική σκλήρυνση και ολοκλήρωση της δημιουργίας του. Εδώ, θα πρέπει να τονίσουμε πως κατασκευάζεται πρώτα το επάνω μέρος του δοντιού που λέγεται μύλη, και μετά η ρίζα του. Άξιο προσοχής είναι, ότι αμέσως μετά το σχηματισμό της αδαμαντίνης αρχίζουν να κατασκευάζονται διάφοροι υμένες που την επενδύουν, με σκοπό την προστασία της. Αυτοί οι υμένες διατηρούνται μέχρι την εμφάνιση του δοντιού στο στόμα. Τα στάδια της οδοντογένεσης είναι πολυάριθμα, πολύπλοκα και αρκετά ευαίσθητα. Η σωστή διάπλαση σχήματος, μεγέθους και ποιότητας των ουσιών του δοντιού, απαιτεί τις άριστες δυνατές συνθήκες από τη στιγμή του σχηματισμού της οδοντικής ταινίας μέχρι την ανατολή του. Η επίδραση τοπικών ή γενικών βλαπτικών ερεθισμάτων θα δηλώσει την παρουσία της με ανεξίτηλη διαταραχή στη μορφολογία ή αρχιτεκτονική δομή των ουσιών του δοντιού. Τραυματισμοί στην περιοχή διάπλασης, νοσήματα με υψηλό πυρετό, λήψη φαρμάκων, έλλειψη βιταμινών, κληρονομικά νοσήματα, κ.λπ. επηρεάζουν το μηχανισμό της, σε βαθμό ανάλογο του σταδίου που βρίσκεται και της έντασης του ερεθίσματος, με τελικό βέβαια αποτέλεσμα, την ελαττωματική κατασκευή των δοντιών. ii. Νεογιλή οδοντοφυΐα: Αριθμός - Κατηγορίες - Χρησιμότητα και των νεογιλών απ' τα μόνιμα δόντια Τα νεογιλά δόντια είναι 20 στον αριθμό αντί των 32 που είναι τα μόνιμα. Ανά γνάθο δηλαδή, έχουμε: -4 τομείς (2 σε κάθε πλευρά) -2 κυνόδοντες (1 σε κάθε πλευρά) -4 γομφίους (2 σε κάθε πλευρά) Οι νεογιλοί μοιάζουν με τους μονίμους σε αρκετά σημεία, με τη διαφορά ότι τα χαρακτηριστικά τους είναι περισσότερο έντονα. Έχουν δηλαδή μεγαλύτερη καμπυλότητα, πιο βαθιές αύλακες, κ.λπ. Ως προς το χρώμα τους, είναι πιο λευκά, γι αυτό και ονομάζονται δόντια του γάλακτος. Ένας απ' τους σπουδαιότερους λόγους της ύπαρξης τους είναι ότι έμμεσα βοηθούν στη διάπλαση των οστών των γνάθων με τη βοήθεια των λειτουργικών ερεθισμάτων της μάσησης και λειοτρίβησης των τροφών. Γι αυτόν ακριβώς τον λόγο, τονίζουμε πως το παιδί θα πρέπει να συνηθίζει από μικρή ηλικία στη μάσηση και όχι στην απομύζηση πολτοποιημένων τροφών, όπως είναι οι κρέμες, οι έτοιμοι χυμοί, οι φρουτόκρεμες, κ.λπ.
Εξάλλου, το συνολικό εύρος που απαιτούν τα μόνιμα δόντια για να μπουν σε σωστή σειρά και σχέση μεταξύ τους είναι αρκετά μεγαλύτερο από τις διαστάσεις που διαθέτουν τα οστά των γνάθων, κατά τη νηπιακή και μικρή παιδική ηλικία. Έτσι, βλέπουμε πως η φύση έχει προνοήσει, ώστε το παιδί, στο διάστημα μέχρι να μεγαλώσουν οι γνάθοι για να δεχθούν τα μόνιμα δόντια, να έχει κάτι το προσωρινό κι αυτό το προσωρινό, δεν είναι τίποτα άλλο παρά τα νεογιλά δόντια. (ακτ1): Τα μόνιμα δόντια καθώς ανατέλλουν, προκαλούν διάλυση των ριζών των νεογιλών Η αντικατάσταση των νεογιλών από τα μόνιμα δεν γίνεται, όπως είναι επόμενο, ξαφνικά, αλλά βαθμιαία. Τα μόνιμα δόντια, όταν φτάσουν σε ικανοποιητικό σημείο διάπλασης, μετακινούνται προς το μέρος των μελλοντικών τους θέσεων, πιέζοντας τις ρίζες των προκατόχων τους νεογιλών. Οι πιεζόμενες τότε ρίζες αρχίζουν να διαλύονται και να απορροφούνται, αφήνοντας έτσι περιθώριο στους μόνιμους να προχωρούν προς το μέρος του στόματος. Σ' αυτό ακριβώς το στάδιο πρέπει πολλές φορές να επέμβει ο οδοντίατρος για να αποτρέψει πιθανά λάθη στις θέσεις των μόνιμων δοντιών που ανατέλλουν, αποφεύγοντας μ' αυτόν τον τρόπο τις στρεβλοφυΐες. iii. Συμπτώματα της ανατολής των δοντιών Όταν κάποιο δόντι ανατέλλει, δημιουργεί πολλές φορές δυσάρεστα προβλήματα, τόσο τοπικά, (πόνος, φλεγμονή κ.λπ.), όσο και γενικά (πυρετός, κακουχία, έμετοι, διάρροιες κ.λπ.). Αναλυτικότερα περιγράφουμε αυτές τις καταστάσεις στο κεφάλαιο 12 (σελ. 130). iv. Θεωρία συνεχούς ανατολής. Τα δόντια από το σχηματισμό του οδοντικού σπέρματος, μέχρι τη διάπλαση, ανατολή και απόπτωσή τους δεν είναι σταθερά, αλλά συνεχώς μετακινούνται. Από τις πιο σημαντικές ίσως κινήσεις είναι η κίνηση προς τα εμπρός-εγγύς και προς τα πάνω-προς το κοίλο του στόματος. Α: Φυσιολογική σχέση των δοντιών Β: Παλιά εξαγωγή, Αυτό συμβαίνει σε πολύ έντονο βαθμό μέχρι της πλήρους ανατολής τους, αλλά δεν σταματά εκεί. Όταν π.χ. κάποιο από τα δόντια της άνω ή κάτω γνάθου χαθεί, το αντίθετο δόντι συνεχίζει να ανατέλλει, σαν να θέλει να καταλάβει τον κενό χώρο που δημιουργείται. ν. Τρίτη οδοντοφυΐα
Σε σπάνιες περιπτώσεις είναι δυνατόν να βρούμε οδοντικά σπέρματα τρίτης οδοντοφυΐας. Αυτό σημαίνει, πως τα μόνιμα δόντια αφού ανατείλουν, επιτελέσουν το σκοπό της δημιουργίας τους, καταστραφούν και χαθούν με την πάροδο της ηλικίας, προβάλλουν τα τρίτα - καινούργια δόντια. Θα ήταν ίσως ευτύχημα η σπανιότατη αυτή περίπτωση να ήταν κανόνας, έτσι ώστε να υπήρχαν για όλους τα... δεύτερα ή... τρίτα... νιάτα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΥΦΗΣ ΤΩΝ ΔΟΝΤΙΩΝ Α. Αποτριβή Τα δόντια πολλών εργατών λατομείων, μαρμάρων, μωσαϊκών κ.λπ., στις μασητικές κυρίως επιφάνειες, χάνουν το φυσιολογικό τους σχήμα και γίνονται σχεδόν επίπεδα. Το ίδιο παρατηρούμε και σε ηλικιωμένα άτομα. Είναι γεγονός, πως τα δόντια όταν έρχονται σ' επαφή μεταξύ τους και ασκούν μεγάλες πιέσεις, τρίβονται, μ' αποτέλεσμα να χάνουν τα υψηλά φύματά τους και να γίνονται σχεδόν επίπεδα. Το ίδιο συμβαίνει, αλλά σε μεγαλύτερο βαθμό, όταν μεταξύ των δοντιών παρεμβάλλονται πολύ σκληρές ουσίες, όπως π.χ. η σκόνη του μάρμαρου ή της πέτρας κ.λπ. Η παθολογική αυτή κατάσταση ονομάζεται αποτριβή. Αποτριβή ακόμα, συναντάμε και στις παρακάτω περιπτώσεις που θα πρέπει να αποφεύγουμε: 1) το δάγκωμα της πίπας καπνίσματος 2) το κόψιμο κλωστής ή νυχιών με τα δόντια 3) τη συγκράτηση αντικειμένων με τα δόντια (βελόνες, μολύβια, κλπ) 4) το τρίξιμο των δοντιών 5)την υπέρμετρη κατανάλωση σπόρων και σπάσιμό τους με τα ίδια δόντια 6) την κακή χρήση σκληρής οδοντόβουρτσας. Β. Διάβρωση Όταν λέμε διάβρωση, εννοούμε την καταστροφή των σκληρών ουσιών του δοντιού κυρίως αδαμαντίνης και οδοντίνης στις παρειακές ή χειλικές επιφάνειες τους, και ιδιαίτερα στην περιοχή του αυχένα (κοντά στα ούλα). Αποτέλεσμα είναι η υπερευαισθησία πόνος ή μούδιασμα στο κρύο ή ζεστό νερό, στην αφή του σημείου εκείνου, κ.λπ. Πλην των ενοχλητικών όμως συμπτωμάτων που προκαλεί, η διάβρωση δημιουργεί αρκετές προϋποθέσεις για την έναρξη της τερηδόνας και την καταστροφή του δοντιού. Ακόμη, θα πρέπει να σημειώσουμε, ότι η κατάσταση ευνοείται από ήδη υπάρχουσα αποτριβή, ή και αντίθετα, παρέχει κατάλληλες συνθήκες για την έναρξη αποτριβής. Οφείλεται σε χημικά κατ' εξοχήν αίτια, και ειδικότερα σε οξέα. Αφορμή για την τεκμηρίωση αυτού του πορίσματος είναι η διαπίστωση