Σχεδιασµός εκστρατείας ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών σε ζητήµατα οδικής ασφάλειας

Σχεδιασµός εκστρατείας ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών σε ζητήµατα οδικής ασφάλειας Σωκράτης Μπάσµπας Επίκουρος Καθηγητής Α.Π.Θ. Γεώργιος Μίντσης Καθηγητής Α.Π.Θ. Αναστάσιος Φυλακτάκης Συγκοινωνιολόγος Μηχανικός Μαρία Σπάνδου Υποψήφια ιδάκτωρ Α.Π.Θ. Ευάγγελος Μίντσης Φοιτητής Α.Π.Θ. Περίληψη Ιδιαίτερο στοιχείο των ολοκληρωµένων σχεδίων βελτίωσης της οδικής ασφάλειας αποτελεί διενέργεια εκστρατειών ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης των χρηστών της οδού σε ζητήµατα που αφορούν στην οδική ασφάλεια. Οι εκστρατείες απευθύνονται στο σύνολο των χρηστών, από κυκλοφοριακή διαπαιδαγώγηση νέων έως µέτρα βελτίωσης της ικανότητας των τακτικών και ηλικιωµένων οδηγών. Η σαφήνεια της στόχευσης και η συστηµατοποίηση σε επίπεδο µεθοδολογίας και εφαρµογής αποτελούν τα βασικά συστατικά επιτυχηµένων εκστρατειών αυτού του είδους. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται µία συνολική πρόταση σχεδιασµού και οργάνωσης µίας εκστρατείας ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών σε θέµατα οδικής ασφάλειας, για την Ελλάδα. Αρχικά γίνεται µια συνοπτική αναφορά στη διεθνή εµπειρία µε έµφαση στη µεθοδολογία που ακολουθείται και στα επιµέρους στοιχεία που συνθέτουν ανάλογες εκστρατείες. Ακολούθως παρουσιάζεται σχέδιο υλοποίησης µιας εκστρατείας στην Ελλάδα µε προσδιορισµό των βασικών παραµέτρων σχεδιασµού (στόχος, χρονική περίοδος, επιλογή συνθηµάτων, µέσα επικοινωνίας) και µε τη συγκρότηση της δοµής της εκστρατείας (επιµέρους δράσεις, οµάδες στόχους). 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 1

1. Εισαγωγή Η ερευνητική οµάδα του Τοµέα Συγκοινωνιακών & Υδραυλικών Έργων του Τµήµατος Αγρονόµων και Τοπογράφων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, κατάρτισε σχέδιο πρόταση µίας εκστρατείας ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών σε θέµατα οδικής ασφάλειας, στα πλαίσια του ερευνητικού προγράµµατος που ανατέθηκε από το Υπουργείο Μεταφορών και Επικοινωνιών, µε τίτλο: «Ολοκληρωµένο σύστηµα εκπαίδευσης και ελέγχου ικανότητας οδηγών µε έµφαση στα θέµατα οδικής ασφάλειας» (Μίντσης [1]). Η πρόταση περιλαµβάνει τον καθορισµό των στόχων και των επιδιώξεων της εκστρατείας, τον προσδιορισµό των οµάδων στόχων και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, τη συγκρότηση της δοµής και του τρόπου και συχνότητας µετάδοσης των πληροφοριών, καθώς και του περιεχοµένου των µηνυµάτων της κάθε οµάδας στόχου, ξεχωριστά. 2. Υφιστάµενη κατάσταση στο εξωτερικό Σε χώρες του εξωτερικού µε ικανοποιητικό επίπεδο οδικής ασφάλειας, παρατηρείται έντονη δραστηριοποίηση στη λήψη µέτρων και δράσεων που επιδιώκουν την αντιµετώπιση του φαινοµένου της οδικής ανασφάλειας. Μέτρα και δράσεις έχουν ξεκινήσει από τη δεκαετία του 1970 και του 1980 σε αρκετές χώρες (π.χ. Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Σουηδία), µε τη συγκρότηση και εφαρµογή προγραµµάτων µεγάλης κλίµακας, µε κοινό χαρακτηριστικό το ενιαίο και ολοκληρωµένο πλαίσιο δράσης και το συντονισµό των φορέων που εµπλέκονται µε ζητήµατα οδικής ασφάλειας (Κανελλαΐδης [2]). Η κυρίαρχη αντίληψη που υπάρχει σε όλα αυτά τα προγράµµατα είναι η διασφάλιση της συνεργασίας και της συµµετοχής των πολιτών στην προσπάθεια καταστολής της οδικής ανασφάλειας. Το µέσο δε, µε το οποίο αυτό επιτυγχάνεται, είναι η ενηµέρωσή τους, που επιτελείται, κύρια, µέσω εκτεταµένων εκστρατειών ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης που καταρτίζονται και υλοποιούνται, στις περισσότερες των περιπτώσεων, από κρατικούς φορείς, αρµόδιους για την οδική ασφάλεια, σε συνεργασία µε φορείς που δύνανται να συνεισφέρουν στην προώθηση και προβολή της εκστρατείας (A.U.Th. [3]). Οι εκστρατείες ενηµέρωσης, που διεξάγονται από κρατικούς φορείς και παρουσιάζουν µεγάλη έκταση και χρονική διάρκεια, περιλαµβάνουν ευρύ φάσµα θεµατικών ενοτήτων, που υπάγονται σε ένα ενιαίο πλαίσιο αρχών και κατευθύνσεων (Χαραµής [4]). Η διάρκειά τους ποικίλει αλλά σηµειώνεται ότι επιτυχηµένες και αποτελεσµατικές εκστρατείες ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης διαρκούν µεγάλα χρονικά διαστήµατα (5 10 έτη) (Road Safety Campaign THINK [5]). Σε εκστρατείες ενηµέρωσης που έχουν διεξαχθεί σε χώρες του εξωτερικού (Μεγάλη Βρετανία (Road Safety Campaign THINK [5]), Αυστραλία (Queensland Transport & Maritime Safety [6], Land Transport Safety Authority of New Zealand [7]), Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής (National Highway Traffic Safety Administration [8]), Βέλγιο (Institut Belge pour la Sécurité Routière [9])) κυριαρχεί ένας κεντρικό στόχος, που καθορίζει τα µηνύµατα και τις 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 2

πληροφορίες που επιδιώκεται να διαδοθούν. Επίσης προσδιορίζονται τα µέσα επικοινωνίας που χρησιµοποιούνται, οι οµάδες του πληθυσµού που γίνονται δέκτες των µηνυµάτων, η χρονική περίοδος και η συχνότητα της ενηµέρωσης, καθώς και η αισθητική που θα υιοθετηθεί (A.U.Th. [3]). Η επιλογή των παραπάνω παραµέτρων αποτελεί βασικό στοιχείο για την επιτυχία µίας εκστρατείας, δεδοµένου ότι η βαθµός αποδοχής των µηνυµάτων, σχετίζεται κύρια µε τον τρόπο που αυτά φτάνουν στο κοινό (Χαραµής [4]). 3. Υφιστάµενη κατάσταση στην Ελλάδα Στην Ελλάδα έχουν διεξαχθεί εκστρατείες ενηµέρωσης, που παρουσιάζουν έναν αποσπασµατικό χαρακτήρα, µε την έννοια της υλοποίησης από έναν µεµονωµένο φορέα και µε εύρος, χρονικό και πληθυσµιακό, αρκετά περιορισµένο. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα είναι οι εκστρατείες ενηµέρωσης σε συγκεκριµένες χρονικές περιόδους (Χριστούγεννα, Πάσχα), όπου αναµένονται αυξηµένα µεγέθη κυκλοφορίας, µε σκοπό τη προειδοποίηση των οδηγών για προσεκτική και συνετή συµπεριφορά στο οδικό δίκτυο (Κανελλαΐδης [2]). Οι εκστρατείες αυτές συνοδεύονται από αυξηµένη αστυνόµευση και χωρίς να αµφισβητείται η χρησιµότητα και η ανάγκη τέτοιων δράσεων, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, λειτουργούν αρνητικά στο κοινό, λόγω του πρόσκαιρου και αποσπασµατικού χαρακτήρα τους. Στα πλαίσια του Στρατηγικού Σχεδίου για τη βελτίωση της οδικής ασφάλειας στην Ελλάδα 2001 2005 (Κανελλαΐδης [2]), έχει εφαρµοστεί το πρόγραµµα ΚΑΘ Ο ΟΝ 2001-2005, υπό την εποπτεία του Υπουργείου Μεταφορών & Επικοινωνιών, το οποίο αποτελεί την πρώτη οργανωµένη και συντονισµένη δράση διενέργειας εκστρατείας ενηµέρωσης πολιτών σε ζητήµατα οδικής ασφάλειας στη χώρα µας. 4. Σχεδιασµός εκστρατείας ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης Η φυσιογνωµία της προτεινόµενης εκστρατείας καθορίζεται από τις παραµέτρους και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που διέπουν το επίπεδο της οδικής ασφάλειας της χώρας, αλλά και από τη διεθνή εµπειρία από ανάλογες εκστρατείες, που έχει δείξει ότι οι δράσεις αυτές είναι αποτελεσµατικές όταν επιλαµβάνονται µε το σύνολο του φαινοµένου της οδικής ασφάλειας, σε βάθος χρόνου (Road Safety Campaign THINK [5]). Ο σχεδιασµός µιας εκστρατείας απαιτεί πρωταρχικά τον καθορισµό ενός αντικειµενικού στόχου, που, στην προκειµένη περίπτωση καθορίστηκε, η βελτίωση της ανθρώπινης συµπεριφοράς των χρηστών του οδικού συστήµατος. Ο στόχος αυτός είναι καταλυτικός για τη βελτίωση του επιπέδου οδικής ασφάλειας στη χώρα µας, αφού στον τοµέα αυτόν παρουσιάζεται σηµαντική υστέρηση σε σχέση µε άλλες χώρες. Η οδική υποδοµή και τα τεχνικά χαρακτηριστικά του στόλου των οχηµάτων, που αποτελούν τους άλλους δύο παράγοντες που διαµορφώνουν, µαζί µε την ανθρώπινη συµπεριφορά, το επίπεδο οδικής ασφάλειας σε µία χώρα (Κανελλαΐδης [2]), παρουσιάζουν ήδη µια σηµαντική βελτίωση στην Ελλάδα κατά τη τελευταία δεκαετία 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 3

( ιακοµµατική Κοινοβουλευτική Επιτροπή [10]). Το πρωτεύον και το δευτερεύον οδικό δίκτυο βελτιώνεται ή επανακατασκευάζεται µε ραγδαίους ρυθµούς, ενώ µεγάλο ποσοστό των οχηµάτων έχει ανανεωθεί και εξοπλιστεί µε συστήµατα ενεργητικής και παθητικής ασφάλειας, καθιστώντας τα περισσότερο ασφαλή. Ο ανθρώπινος παράγοντας, που αποτελεί την κυριότερη αιτία πρόκλησης οδικών ατυχηµάτων, παρουσιάζει τις µεγαλύτερες δυσκολίες ως προς την επιρροή και µεταβολή του (Κανελλαΐδης [2]). ιαθέσιµα µέσα για παρέµβαση στον τοµέα αυτό είναι ( ιακοµµατική Κοινοβουλευτική Επιτροπή [10]): 1. Εκπαίδευση (κυκλοφοριακή αγωγή και εκπαίδευση υποψηφίων και τακτικών οδηγών). 2. Νοµοθετικές ρυθµίσεις (αυστηρότερες κυρώσεις). 3. Έλεγχος και επίβλεψη (αστυνόµευση). 4. Ενηµέρωση (εκστρατείες ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης). Συνεπώς ο κεντρικός στόχος της εκστρατείας ενηµέρωσης σχετίζεται άµεσα µε την επιρροή του ανθρώπινου παράγοντα (βελτίωση συµπεριφοράς, νοοτροπίας και συνηθειών των χρηστών της οδού). Κύρια χαρακτηριστικά της εκστρατείας είναι η συνολική αντιµετώπιση των ζητηµάτων της οδικής ασφάλειας, µε τρόπο ενιαίο και καθολικό και η µεγάλη χρονική διάρκειά της. Ο ενιαίος και καθολικός χαρακτήρας της εκστρατείας πρέπει να χαρακτηρίζει όλες τις επιµέρους δράσεις του εγχειρήµατος, θεωρώντας ως κοινό παρονοµαστή τον κεντρικό στόχο της εκστρατείας. Η χρονική διάρκειά της πρέπει να κυµαίνεται από τρία (3) έως πέντε (5) έτη. Στο χρονικό διάστηµα αυτό οι δράσεις πρέπει να εµπλουτίζονται και να εξελίσσονται βαθµιαία, επιδιώκοντας την κλιµακωτή διάδοση µηνυµάτων και πληροφοριών και τη διατήρηση του ενδιαφέροντος από πλευράς του κοινού (A.U.Th. [3]). Οι διαφοροποιήσεις και οι προσθήκες κατά την πορεία της εκστρατείας, πρέπει να λαµβάνουν υπόψη, µεταξύ άλλων, το βαθµό αποδοχής των προηγούµενων µηνυµάτων, καθώς και την επίδρασή τους στο επίπεδο της οδικής ασφάλειας. Για το λόγο αυτό είναι σηµαντική η ποσοτική παρακολούθηση συγκεκριµένων, αντιπροσωπευτικών, δεικτών οδικής ασφάλειας σε τακτά χρονικά διαστήµατα διεξαγωγής της εκστρατείας, ούτως ώστε να µπορεί να αποτιµηθεί η επιτυχία της (Κανελλαΐδης [2], Road Safety Campaign THINK [5]). Τα επιµέρους θεµατικά πεδία, που θίγονται στα πλαίσια της εκστρατείας, είναι τα ακόλουθα (Χαραµής [4]): Κυκλοφοριακή αγωγή νέων ( ηµοτικό Σχολείο, Γυµνάσιο/ Λύκειο). Εκπαίδευση και εξέταση υποψηφίων οδηγών. Συµπεριφορά και νοοτροπία τακτικών οδηγών και λοιπών χρηστών της οδού. Ευαισθητοποίηση των ηλικιωµένων οδηγών. Σε καθένα από τα πεδία διαφοροποιείται τόσο το αντικείµενο των πληροφοριών και των µηνυµάτων που πρέπει να διαδοθούν, όσο και τα χαρακτηριστικά της οµάδας στόχου, σε ότι αφορά τον τρόπο εµπλοκής της στη λειτουργία του οδικού συστήµατος. Ωστόσο κοινή επιδίωξη σε όλες τις περιπτώσεις είναι η ενηµέρωση και η ευαισθητοποίηση των επιµέρους οµάδων πολιτών, σε ότι αφορά στη συµπεριφορά και στη νοοτροπία τους, κατά τη χρήση του οδικού συστήµατος (Κανελλαΐδης [2]). 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 4

Προκειµένου να εκπληρωθεί ο όρος της καθολικότητας της εκστρατείας και η µέγιστη αποδοχή και αφοµοίωση των µηνυµάτων, είναι απαραίτητη η χρησιµοποίηση ποικίλων και πολυάριθµων µέσων επικοινωνίας, µε στόχο την πολλαπλή και συνεχή πληροφόρηση του κοινού. Η επιλογή του µέσου επικοινωνίας πρέπει να λαµβάνει υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της οµάδας στόχου και την επιθυµητή συχνότητα µετάδοσης των σχετικών µηνυµάτων (A.U.Th. [3], Road Safety Campaign THINK [5]). Προϋπόθεση για την αποτελεσµατικότητα της εκστρατείας είναι η οριοθέτηση ενός κοινού πλαισίου ανάπτυξης των επιµέρους δράσεων, από άποψη αισθητικής, επικοινωνίας, εξέλιξης και χρονικής διάρκειας. Το ζητούµενο είναι η διενέργεια της εκστρατείας µε τρόπο ώστε τα επιµέρους µηνύµατα, να παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά, επιδεικνύοντας την υπαγωγή τους σε µία ενιαία δράση (Road Safety Campaign THINK [5]). Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται η αναγνωρισιµότητα των δράσεων, παρέχοντας τη συσχέτιση και το σύνδεσµο µεταξύ των διαφόρων µηνυµάτων, που µε τη σειρά του εξασφαλίζει την καθολικότητα της εκστρατείας. 5. οµή της εκστρατείας ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης Η δοµή της εκστρατείας αποτελείται από τέσσερις (4) θεµατικές ενότητες, σε πλήρη αντιστοιχία µε τα θεµατικά πεδία που προαναφέρθηκαν και συνίστανται στις ακόλουθες κατηγορίες χρηστών της οδού: Μαθητές. Υποψήφιοι οδηγοί. Τακτικοί οδηγοί και λοιποί χρήστες της οδού. Ηλικιωµένοι οδηγοί. 5.1 Μαθητές Για την εν λόγω κατηγορία χρηστών, η οµάδα στόχος της εκστρατείας επιµερίζεται σε τρεις διακριτές υποοµάδες, η καθεµία από τις οποίες απαιτεί διαφορετική προσέγγιση και αντιµετώπιση (Road Safety Campaign THINK [5], Queensland Transport & Maritime Safety [6]): Γονείς Εκπαιδευτικοί (δάσκαλοι, καθηγητές) Μαθητές Αντικείµενο των δράσεων είναι η ενηµέρωση και η ευαισθητοποίηση των µαθητών σε θέµατα κυκλοφοριακής αγωγής και οδικής ασφάλειας, άµεσα ή έµµεσα (µέσω των γονέων και του σχολείου), ενώ η διενέργειά τους πρέπει να είναι παράλληλη και συµβατή µε τα υφιστάµενα εκπαιδευτικά προγράµµατα κυκλοφοριακής διαπαιδαγώγησης (διδασκαλία κυκλοφοριακής αγωγής στα σχολεία, λειτουργία Π.Κ.Α., κ.λπ.). Η ευαισθητοποίηση και η ενηµέρωση των νέων σε ζητήµατα κυκλοφοριακής αγωγής και οδικής ασφάλειας πρέπει να χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερες παραµέτρους και να χρησιµοποιεί συγκεκριµένες µεθόδους προσέγγισης της εν λόγω οµάδας στόχου. Τα µηνύµατα που απευθύνονται σε 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 5

νέους είναι απαραίτητο να κατηγοριοποιούνται ανάλογα µε την ηλικιακή οµάδα τους και να σχετίζονται, πρωταρχικά µε τις δικές τους ανάγκες και δυνατότητες µετακίνησης και, σε δεύτερο βαθµό, µε τους γενικούς κανόνες κυκλοφορίας και τα χαρακτηριστικά του υποδειγµατικού χρήστη της οδού (Road Safety Campaign THINK [5], European Red Cross Road Safety Campaign [11]). Κεντρικός στόχος της δράσης αυτής είναι η διαµόρφωση και η βελτίωση της κυκλοφοριακής συµπεριφοράς των µαθητών, µε έµφαση στους τρόπους µετακίνησης που τους χαρακτηρίζουν, αλλά και η διάπλαση νοοτροπίας, που θα τους µετατρέψει σε ευσυνείδητους και σωστούς χρήστες του οδικού συστήµατος, όταν ενηλικιωθούν. Ο κεντρικός στόχος αυτός είναι ταυτόσηµος µε τον αντίστοιχο στόχο της συνολικής εκστρατείας, µε µία σηµαντική προσθήκη: πέρα από τη βελτίωση των συµπεριφορών και των συνηθειών, επιδιώκεται επέµβαση στο χαρακτήρα και στην προσωπικότητα των µαθητών, που σε αυτή την ηλικία διαπλάθονται, αµφότερα (Μίντσης [1]). Τα µέσα που συστήνονται για τη δράση αυτή προσανατολίζονται κύρια στο έντυπο υλικό (φυλλάδια, ενηµερωτικά έντυπα, εγχειρίδια, αφίσες), τα οποία είναι εύχρηστα και µπορούν να επηρεάσουν τους µαθητές. Η τηλεόραση και οι βιντεοκασέτες έχουν µεν περιορισµένες δυνατότητες χρήσης, αλλά πολύ µεγαλύτερο βαθµό επιρροής, ενώ σηµαντικός είναι και ο ρόλος του διαδικτύου, που συνδυάζει την ενηµέρωση σε ζητήµατα ασφαλούς κυκλοφορίας µε τη χρήση της τεχνολογίας, µέσω ηλεκτρονικών παιχνιδιών, ασκήσεων, δοκιµασιών, κ.λπ. (Queensland Transport & Maritime Safety [6]). Είναι επιβεβληµένο όλα τα παραπάνω µέσα να υιοθετήσουν µεθόδους, που να προσελκύουν τους νέους τονώνοντας το ενδιαφέρον τους. Τα µηνύµατα πρέπει να µεταδίδονται µέσω ευχάριστων και διασκεδαστικών ιστοριών ή παιχνιδιών, µε τη χρήση γελοιογραφηµάτων ή κινούµενων σχεδίων (European Red Cross Road Safety Campaign [11]). Οι χαρακτήρες αυτοί κρίνεται σκόπιµο να είναι κοινοί σε όλες τις δραστηριότητες της εκστρατείας, ώστε να καταστούν οικείοι και αναγνωρίσιµοι (Road Safety Campaign THINK [5], European Red Cross Road Safety Campaign [11]), παράµετρος πολύ σηµαντική για τη διασφάλιση ενιαίου ύφους και αισθητικής και την εξασφάλιση αίσθησης εξοικείωσης. Επιπρόσθετα, είναι απαραίτητη η ενηµέρωση των γονιών και των εκπαιδευτικών σε ζητήµατα κυκλοφοριακής αγωγής, µε σκοπό τη µετάδοση των επιθυµητών µηνυµάτων στα παιδιά, είτε µέσω του σχολείου, είτε µέσω της οικογένειας (Road Safety Campaign THINK [5], Land Transport Safety Authority of New Zealand [7]). Για το σκοπό αυτό είναι απαραίτητη η σύνταξη αντίστοιχων εγχειριδίων, φυλλαδίων, εντύπων µε οδηγίες και κατευθύνσεις για τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών (Institut Belge pour la Sécurité Routière [9], [12]). 5.2 Υποψήφιοι οδηγοί Στην περίπτωση των υποψήφιων οδηγών είναι σηµαντική η παροχή πληροφοριών σχετικά µε το αντικείµενο εκπαίδευσης που πρόκειται να παρακολουθήσουν, αλλά και µε τις διαδικασίες των εξετάσεων για την 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 6

απόκτηση άδειας οδήγησης. Σκοπός της δράσης αυτής είναι η υποβοήθηση και η υποστήριξη της εκπαιδευτικής και εξεταστικής διαδικασίας (και σε καµία περίπτωση η αναπλήρωσή της), αλλά και η ευαισθητοποίησή των υποψηφίων οδηγών σε ζητήµατα που αφορούν την οδική ασφάλεια, σε µία, καθοριστική για τη διαµόρφωση της οδηγικής τους συµπεριφοράς, χρονική φάση (Κανελλαΐδης [2], A.U.Th. [3]). Το ζητούµενο είναι η ενηµέρωση σχετικά µε θέµατα που άπτονται της ανθρώπινης συµπεριφοράς και της υιοθέτησης νοοτροπίας, που χαρακτηρίζεται από υποχωρητικότητα, κοινωνικότητα και φιλικότητα έναντι των λοιπών χρηστών. Το υφιστάµενο σύστηµα εκπαίδευσης και εξέτασης παρέχει ένα σηµαντικό αριθµό γνώσεων και πρακτικών που συνδέονται µε τη τεχνική της οδήγησης και τα τεχνικά χαρακτηριστικά του οδικού δικτύου, καθώς και του οχήµατος. Αντίθετα, η προτεινόµενη δράση συνεισφέρει στο εγχείρηµα αναβάθµισης του συστήµατος εκπαίδευσης και εξέτασης των υποψηφίων οδηγών, µε κύριο άξονα τον άνθρωπο και τη συµπεριφορά του ως οδηγού (The National Directory of Driving Schools [13]), µε έµφαση στο µέγεθος της ευθύνης που αναλαµβάνουν οι νέοι οδηγοί, µε την απόκτηση της άδειας οδήγησης (Μηνούδης [14]). Τα µέσα που δύνανται να χρησιµοποιηθούν για την προώθηση των επιδιωκόµενων µηνυµάτων της δράσης είναι το έντυπο υλικό και το διαδίκτυο, που είναι προσφιλή στις νεαρές ηλικίες (18 20 ετών), όπου παρατηρείται µεγάλη συγκέντρωση υποψηφίων οδηγών. Η επιλογή του τρόπου προσέγγισης της συγκεκριµένης οµάδας στόχου είναι αρκετά δύσκολη, εξαιτίας της ιδιοσυγκρασίας της συγκεκριµένης ηλικιακής οµάδας. Συστήνεται και σε αυτή την περίπτωση η υπαγωγή όλων των επιµέρους δραστηριοτήτων σε ένα ενιαίο πλαίσιο, που θα διασφαλίσει την απαιτούµενη οικειότητα και αναγνωρισιµότητα των επιµέρους ενεργειών. Οι διαδικασίες ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης των υποψηφίων οδηγών πρέπει να υφίστανται σε µόνιµη βάση, σε ότι αφορά το συγκεκριµένο τµήµα του πληθυσµού (Queensland Transport & Maritime Safety [6]) και πρέπει να ξεκινούν µε την έναρξη των διαδικασιών εκπαίδευσης του υποψηφίου. Σε ότι αφορά στο έντυπο υλικό µπορεί να διανεµηθεί σε σχολές οδηγών (παράλληλα µε τα εγχειρίδια εκπαίδευσης για την απόκτηση άδειας οδήγησης), σε χώρους συγκέντρωσης νέων, ακόµη και στο σχολείο, στις τελευταίες τάξεις του Λυκείου. Αντίθετα, κρίνεται σκόπιµη η χορήγηση των σχετικών ηλεκτρονικών διευθύνσεων στους υποψηφίους οδηγούς, τη χρονική περίοδο που εκκινούν τα µαθήµατα για την απόκτηση άδειας οδήγησης (The National Directory of Driving Schools [13], Go Local Net [15]). 5.3 Τακτικοί οδηγοί και λοιποί χρήστες της οδού Η οµάδα - στόχος αυτής της κατηγορίας περιλαµβάνει τους τακτικούς οδηγούς, αλλά και τους λοιπούς χρήστες της οδού, οι οποίοι λειτουργούν αυτόνοµα στο σύστηµα κυκλοφορίας (πεζοί, ποδηλάτες, κ.λπ.). Η οµάδα αυτή δεν παρουσιάζει συγκεκριµένη οµοιογένεια και κοινά χαρακτηριστικά, αφού σε αυτήν ανήκει ένα µεγάλο τµήµα του πληθυσµού που µετακινείται καθηµερινά, µε οποιοδήποτε µέσο, στο οδικό σύστηµα και ως εκ τούτου προκαλεί και εµπλέκεται σε τροχαία 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 7

ατυχήµατα. Συνεπώς, η δράση αυτή πρέπει να συγκεντρώνει το µέγιστο ποσοστό της προσπάθειας ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών, αφού αυτή η οµάδα χρήζει σηµαντικής µεταστροφής της συµπεριφοράς και της νοοτροπίας κατά τη λειτουργία της στην οδό. Μεταστροφή που µπορεί να επιτευχθεί µόνο µέσω εκστρατειών ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης, καθώς και µε επιχειρήσεις αποτελεσµατικής αστυνόµευσης, αφού το υφιστάµενο θεσµικό πλαίσιο δεν προβλέπει διαδικασίες επανεκπαίδευσής τους, παρά µόνο µέσω των διαδικασιών που προβλέπονται από το Σ.Ε.Σ.Ο. (Φ.Ε.Κ., Αρ.Φύλλου 1675 [16]). Για την επίτευξη του στόχου και την επιτυχία της εκστρατείας, που συνεπάγεται την αποτελεσµατικότητα του συνολικού εγχειρήµατος βελτίωσης του επιπέδου οδικής ασφάλειας στη χώρα µας, είναι απαραίτητη η δραστηριοποίηση όλων των αρµοδίων και εµπλεκοµένων φορέων, µε τρόπο οργανωµένο και συντονισµένο. Η διοργάνωση της εκστρατείας πρέπει να πραγµατοποιηθεί σε κεντρικό επίπεδο, από φορέα µε κρατική υπόσταση (π.χ. Υπουργείο Μεταφορών και Επικοινωνιών), αλλά είναι καταλυτική η συνδροµή και άλλων φορέων µε δυνατότητα αποτελεσµατικής παρέµβασης στον τοµέα επικοινωνίας και ενηµέρωσης του πληθυσµού (π.χ. Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης, Τοπική Αυτοδιοίκηση, Σχολές Οδηγών, κ.λπ.). Εξαιτίας της ανοµοιογένειας και του µεγάλου πλήθους της οµάδας στόχου, είναι απαραίτητη η χρήση όλων των δυνατών µέσων και τρόπων επικοινωνίας µέσα σε ένα ενιαίο και ολοκληρωµένο πλαίσιο αρχών και στόχων, µε χρονικό προγραµµατισµό και στρατηγικό σχέδιο εφαρµογής. (Road Safety Campaign THINK [5], Road Sense Programme [17]). 5.4 Ηλικιωµένοι οδηγοί Οι ηλικιωµένοι οδηγοί αποτελούν τµήµα της ευρύτερης οµάδας των τακτικών οδηγών. Ο διαχωρισµός έγκειται στο γεγονός ότι η εν λόγω οµάδα του πληθυσµού παρουσιάζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ως προς τις δυνατότητές της στην οδήγηση, που έχει άµεσες συνέπειες στην οδική ασφάλεια των ιδίων, αλλά και των υπολοίπων χρηστών του οδικού δικτύου. Οι ιδιαιτερότητες σχετίζονται µε τη µείωση των αντιληπτικών ικανοτήτων (αντανακλαστικά, όραση, ακοή, κ.λπ.) κατά την οδήγηση, λόγω εξασθένησης των οργανικών λειτουργιών τους, µε την αύξηση της ηλικίας (Road Sense Programme [17]). Σηµειώνεται η έλλειψη πρόνοιας για τη συγκεκριµένη ηλικιακή οµάδα οδηγών στη χώρα µας, πέρα από την λήξη της ισχύος της άδειας οδήγησης στο 65ο έτος της ηλικίας και την υποχρέωση αναθεώρησής της, όπου οι ηλικιωµένοι οδηγοί υποβάλλονται σε σειρά ιατρικών εξετάσεων ελέγχου ικανότητας όρασης, ακοής και αντίληψης του οργανισµού. Εφόσον οι ιατρικές εξετάσεις το επιτρέψουν, ο οδηγός ανανεώνει την άδεια οδήγησης και παραµένει τακτικός οδηγός, έχοντας την υποχρέωση να επανεξετάζεται σε τακτά χρονικά διαστήµατα. Το καθεστώς αυτό επιβάλλει την ανάπτυξη ξεχωριστής δράσης, στα πλαίσια της εκστρατείας ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης, µε αποδέκτες τους ηλικιωµένους οδηγούς, που πρέπει να στοχεύει στη διασφάλιση της σωστής και ευσυνείδητης συµπεριφοράς τους, σε σχέση µε τις δυνατότητες και την 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 8

αντίληψή τους (Road Safety Campaign THINK [5], Hole [18]). Το αντικείµενο της εκστρατείας στην προκειµένη περίπτωση δεν σχετίζεται τόσο µε τη διάδοση µηνυµάτων για την εφαρµογή των κανόνων κυκλοφορίας και την υιοθέτηση ήπιων και υποχωρητικών συµπεριφορών, αλλά µε τη συνειδητοποίηση των πραγµατικών δυνατοτήτων των ηλικιωµένων οδηγών, µέσα από µία διαδικασία αυτοελέγχου και αυτοκριτικής (Land Transport Safety Authority of New Zealand [7], Hole [18]) απαλλαγµένης από δογµατισµούς και εγωιστικές στάσεις. Επίσης, ο σχεδιασµός της δράσης πρέπει να διασφαλίζει την αξιοπρέπεια και το σεβασµό έναντι των ηλικιωµένων οδηγών, µε την αποφυγή τακτικών περιθωριοποίησης και αποµονωτισµού (National Highway Traffic Safety Administration [8], American Association of Retired Persons [19]). Τα µηνύµατα που πρόκειται να προβληθούν πρέπει να υποκινούν και να παροτρύνουν τους ηλικιωµένους οδηγούς να ελέγξουν τις γνώσεις τους σχετικά µε τους κανόνες κυκλοφορίας και τον τρόπο εφαρµογής τους αλλά, κυρίως, τη συµπεριφορά τους και τον τρόπο ανταπόκρισής τους στις συνθήκες που παρουσιάζονται όταν οδηγούν (Land Transport Safety Authority of New Zealand [7], American Association of Retired Persons [18]). Σηµαντικό ζήτηµα που επηρεάζει άµεσα το σχεδιασµό των δράσεων της εκστρατείας, είναι ο καθορισµός της ηλικίας του οδηγού, πέρα από την οποία πρέπει να υπάγεται στην οµάδα στόχο. Η αντίληψη που διεθνώς κυριαρχεί είναι ότι η ενηµέρωση και η ευαισθητοποίηση των οδηγών πρέπει να ξεκινά στο πεντηκοστό πέµπτο (55ο) έτος της ηλικίας του ανθρώπου (American Association of Retired Persons [19]), κατά το οποίο ο ανθρώπινος οργανισµός δεν παρουσιάζει, στην πλειοψηφία του, σοβαρές αλλοιώσεις, σε ότι αφορά τις αντιληπτικές και αισθητικές ικανότητές του. Η επιλογή της συγκεκριµένης ηλικίας έχει να κάνει µε την πρόληψη παρά µε την καταστολή του εν λόγω φαινοµένου (Federal Office of Road Safety [20]). Η εφαρµογή της δράσης πρέπει να προσαρµοστεί στις ιδιαιτερότητες της συγκεκριµένης οµάδας στόχου, σε ότι αφορά την επιλογή των µέσων που θα χρησιµοποιηθούν για τη διάδοσή της, καθώς και τον τρόπο προσέγγισης των ηλικιωµένων οδηγών, που πρέπει να πραγµατωθεί µε προσοχή και διακριτικότητα. Τα µέσα επικοινωνίας που συστήνονται είναι έντυπο υλικό και διενέργεια ενηµερωτικών σεµιναρίων, ενώ τα µέσα µαζικής επικοινωνίας (τηλεόραση, εφηµερίδες) και το διαδίκτυο µπορεί να χρησιµοποιηθούν περιορισµένα αλλά µε αυξηµένο βαθµό επιρροής. Βιβλιογραφία [1] Ερευνητικό έργο: Ολοκληρωµένο σύστηµα εκπαίδευσης και ελέγχου ικανότητας οδηγών µε έµφαση στα θέµατα της οδικής ασφάλειας, Τοµέας Συγκοινωνιακών και Υδραυλικών Έργων, Τµήµα Αγρονόµων και Τοπογράφων Μηχανικών, Α.Π.Θ. Επιστηµονικώς Υπεύθυνος: Γ. Μίντσης, Ελλάδα, 2003. [2] Ερευνητικό έργο: Ανάπτυξη Στρατηγικού Σχεδίου για τη βελτίωση της οδικής ασφάλειας στην Ελλάδα 2001 2005, Τοµέας Μεταφορών και 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 9

Συγκοινωνιακής Υποδοµής, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, Ε.Μ.Π., Επιστηµονικώς Υπεύθυνος: Γ. Κανελλαϊδης, Ελλάδα, 2001. [3] Research Programme: Camparie, Aristotle University Of Thessaloniki, DGVII Transport RTD Programme, Fourth Framework Programme of the European Commision, Urban Transport Research, Greece, 2000. [4] Χαραµής Θ., Εκστρατείες Ευαισθητοποίησης και ενηµέρωσης σε θέµατα οδικής ασφάλειας, Μεταπτυχιακή Εργασία, ιατµηµατικό Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σχεδιασµός, Οργάνωση και ιαχείριση των Συστηµάτων Μεταφορών», Α.Π.Θ., Ελλάδα, 2004. [5] Road Safety Campaign THINK!, Department For Transport, United Kingdom (http://www.think.dft.gov.uk). [6] Queensland Transport and Maritime Safety, Queensland Government, Australia, (http://www.transport.qld.gov.au). [7] Land Transport Safety Authority of New Zealand (LTSA), New Zealand, (http://www.ltsa.govt.nz). [8] National Highway Traffic Safety Administration (NHTSA), Department of Transportation, United States of America, (http://www.nhtsa.dot.gov). [9] He! Ne m oubliez pas! Les enfants protéges en voiture la législation, les sièges, les conseils. Institut Belge pour la Sécurité Routière (I.B.S.R.), Belge 2001. [10] Πόρισµα για τα τροχαία ατυχήµατα και την οδική ασφάλεια στην Ελλάδα,. ιακοµµατική Κοινοβουλευτική Επιτροπή για τη µελέτη του προβλήµατος των τροχαίων ατυχηµάτων, Βουλή Ελλήνων, Ελλάδα, 1996. [11] You've Only Got One Life So take care!, European Red Cross Road Safety Campaign, National Red Cross Societies, 2003 2004, (www.1- life.info). [12] Guide pour les parents, il était une fois la rue Institut Belge pour la Sécurité Routière (I.B.S.R.), Belge 1999. [13] UK Learner Drivers, The National Directory of Driving Schools, United Kingdom, (www.learners.co.uk). [14] Μηνούδης Ιωάν., Οδήγηση οι κανόνες του παιχνιδιού!, Παιδαγωγός Κυκλοφορίας, Ελλάδα 1999. [15] Go Local Net, The Online Study Guide for Student Drivers and The Driving Rules Network Practice Tests, United States of America, (http://www.golocalnet.net). [16] Φ.Ε.Κ., Αρ.Φύλλου 1675, Σύστηµα Ελέγχου Συµπεριφοράς Οδηγών Μηχανοκινήτων Οχηµάτων, Ελλάδα, 26 Αυγούστου 1999. [17] Road Sense Programme, Institute for Professional Development and Education Research at Massey University, Land Transport Safety Authority (LTSA), New Zealand, (http://www.roadsense.co.nz). [18] Dr. Hole Gr., How risky are older drivers?, School of Cognitive and Computing Sciences, University of Sussex, United Kingdom, 1999. [19] American Association of Retired Persons (AARP), United States Of America, (http://www.aarp.org/55alive). [20] Federal Office of Road Safety, F.O.R.S., Older Drivers: Calculating the risk of Involvement in Fatal Crashεs, Australia, 1996. 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 10

English summary Design of awareness and sensitization campaigns on road safety issues Campaigns are very important elements of the road safety strategic plans. In the framework of this paper the design of awareness and sensitization campaigns plan on road safety issues in Greece is presented. The transport team of the Department of Rural and Surveying Engineering of Aristotle University of Thessaloniki made the respective research. The proposed plan is based on the international experience in this field. Such campaigns took place in various countries all over the world like U.K. (Road Safety Campaign THINK), New Zealand, U.S.A., Belgium, etc. Although their duration varies it must be mentioned that in order to be successful and effective they must last for a long period (5 to 10 years). In Greece such campaigns usually take place during specific periods of the year like Christmas and Easter where there are heavy traffic volumes in the road network. This fact certainly affects their effectiveness. The structure of the proposed campaigns consists of four thematic sections as follows: "students", "candidate drivers", "drivers and other road users", "elderly drivers". The target group of students consists of three subgroups: parents, teachers, and students. The overall objective is to sensitize students about their behavior in traffic and also about road safety. The messages need to be categorized according the age of the students. The use of pamphlets, brochures, leaflets and posters is proposed for this purpose. Television programmes and videotapes can also be used while Internet can play an important role. Pamphlets, brochures and leaflets must be prepared also for the case of teachers and parents, giving directions and guidelines about student's education. Campaigns concerning candidate drivers must be focused on driver's behavior. Internet proved to be a very useful tool for the group of drivers who are 18-20 years old. The printed material can be distributed through the driving education school, high school etc. Email messages are also an option for this specific target group. The target group of drivers and other road users (pedestrians, cyclists etc.) has not homogeneity and therefore all possible means of communication must be used in the framework of a campaign, which can be organized by the Ministry of Transport and Communications. The elderly drivers have special characteristics (problems with reflex, hearing etc.). The objective in this campaign is to help them realized their capabilities concerning driving, to check these capabilities and to respectively adapt their driving behavior. Printed material together with seminars can be the most effective communication means while Internet is of limited value for this purpose. 3ο Πανελλήνιο συνέδριο οδικής ασφάλειας, Πάτρα, 10-11 Οκτ., 2005 11