ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΑ ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ. 2 ο ΓΕΛ ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 2012-13

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΑ ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ 2 ο ΓΕΛ ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 2012-13

ΜΑΘΗΤΕΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΕΣ ΠΟΥ ΕΚΠΟΝΗΣΑΝ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ ΛΥΔΙΑ ΓΙΑΤΣΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΔΕΜΕΡΤΖΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΚΑΝΑΒΟΥΛΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΙΛΑΙ ΓΚΕΡΟΝΤ ΜΑΡΠΙΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΠΑΚΑΛΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΠΑΠΠΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΠΛΑΣΣΑΡΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΑΜΠΑΡΙΩΤΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΣΙΟΥΠΟΥΛΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΚΑΡΔΑΣΗ ΕΛΕΝΗ ΤΟΥΡΛΗ ΠΑΓΩΝΑ ΤΣΙΟΥΜΠΡΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΨΑΡΟΥΔΑΚΗ ΜΑΡΙΑ-ΕΛΕΝΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ ΤΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΩΝ: ΦΡΑΓΚΟΥΛΑΚΗ ΜΑΡΙΑΣ, ΠΕΟ2 ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ, ΠΕΟ6 2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αυτή η ερευνητική εργασία εκπονήθηκε στη διάρκεια του σχολικού έτους 2012-13 από 17 μαθητές και μαθήτριες της Α Λυκείου. Στόχος ήταν η πρόκληση του ενδιαφέροντος της ομάδας για την περιοχή που βρίσκεται το Σχολείο και τις συνθήκες που συγκροτήθηκε ως συνοικία. Συγκεντρώθηκαν στοιχεία για την ιστορία της ευρύτερης περιοχής από την αρχαιότητα έως σήμερα, τη μορφολογία του εδάφους και το ρόλο της στην εγκατάσταση πληθυσμού και τη δημογραφική εξέλιξη. Επίσης, πληροφορίες για τον τρόπο ζωής και τις ασχολίες των κατοίκων, για τη συγκρότηση της συνοικίας στο πλαίσιο της κοινότητας, αρχικά, και του δήμου στη συνέχεια,για τις υποδομές που διαθέτει και τη σύνδεσή της με όμορους δήμους Για τη συγκέντρωση στοιχείων αντλήθηκε υλικό από τη βιβλιογραφία, το διαδίκτυο και προφορικές μαρτυρίες κατοίκων. 3

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ. 5 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ. 6 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ. 7 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. Ο ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ 1. ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ. 8 2. ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ. 9 3. Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΩΝΥΜΙΟΥ. 10 4. ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ 10 5. Η ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΑ 13 Β. ΤΟ ΤΟΠΙΟ ΩΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΗΓΗ 1. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΕΔΑΦΟΥΣ. 14 2. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΟΜΟΡΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 15 3. ΟΔΩΝΥΜΙΚΑ 15 4. ΑΔΙΑΜΟΡΦΩΤΟΙ ΧΩΡΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΚΤΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ.. 18 Γ. ΝΑΟΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΤΗΡΙΑ ΑΛΛΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ 1.ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΑ. 19 2. ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΤΗΡΙΑ 19 3. ΑΛΛΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ. 20 Δ. ΑΝΘΡΩΠΟΙ. 21 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ. 24 ΚΡΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ.. 25 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.. 26 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι. 27 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ.. 28 4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το γεγονός ότι το κτήριο που στεγάζει το 2 ο ΓΕΛ βρίσκεται στην περιοχή του Αγίου Τρύφωνα κίνησε το ενδιαφέρον και λειτούργησε ως έμπνευση για την επιλογή του θέματος της έρευνας. Κεντρικό ερώτημα αποτέλεσε η ονομασία της περιοχής και η σχέση της με τον ομώνυμο ναό που βρίσκεται κοντά στο σχολικό κτήριο. Οι μαθητές και οι μαθήτριες, εκκινώντας από το παρόν, έθεσαν ερωτήματα σχετικά με τους πρώτους κατοίκους, τις ασχολίες τους, τον τρόπο και τις συνθήκες ζωής τους, την πληθυσμιακή ανάπτυξη που γνωρίζει η περιοχή τα τελευταία χρόνια, καθώς και τις δυνατότητες περαιτέρω εξέλιξης. Μέσω της έρευνας αυτής, προκλήθηκε ενδιαφέρον για την τοπική ιστορία και έγινε προσπάθεια να καταδειχθεί η σύνδεση της τοπικής ιστορίας με την εθνική. Η διάρθρωση της έρευνας Α. Ο τόπος και η ιστορία του Αρχαία χρόνια-ελληνιστική εποχή Βυζαντινή περίοδος- Οθωμανική κυριαρχία Νεότερα χρόνια: Η κοινότητα, ο δήμος, η συνοικία Β. Το τοπίο ως ιστορική πηγή Μορφολογία εδάφους Επικοινωνία με τις όμορες περιοχές Οδωνυμικά Χώροι αναψυχής Περιοχές εντός και εκτός σχεδίου Γ. Δημόσια κτήρια, ναοί, τόποι μνήμης Δ. Άνθρωποι: προέλευση, εγκατάσταση, δημογραφική εξέλιξη 5

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ Οι περισσότεροι μαθητές που εκπόνησαν αυτήν την εργασία είναι απόγονοι των κατοίκων που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή με την εσωτερική μετανάστευση. Μερικοί είναι απόγονοι των παλαιών ιδιοκτητών γης που πούλησαν αγροτεμάχια. Για όλους θα είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον να αναδυθεί η ιστορία του τόπου ανά περιόδους. Έτσι διατυπώθηκαν ερωτήματα,τα οποία περίμεναν απάντηση. -Πώς ήταν η περιοχή από την αρχαιότητα έως τα νεότερα χρόνια;-ποια ήταν η μορφολογία του εδάφους και πόσο επηρέασε την καθημερινή ζωή; -Εντοπίζεται συνεχής ανθρώπινη παρουσία;- Ποιες ασχολίες είχαν οι κάτοικοι; -Πώς συγκροτήθηκε ο οικισμός ; Ποια ήταν η διοικητική του οργάνωση; -Ποιες υποδομές διαθέτει; -Ποια ήταν η δημογραφική εξέλιξη; Ποιοι παράγοντες συνετέλεσαν ; Σε αυτά τα ερωτήματα, και σε συναφή που προέκυπταν κατά την εκπόνηση της εργασίας, φιλοδοξεί να απαντήσει η ερευνητική εργασία, για την οποία εφαρμόστηκε η παρακάτω διαδικασία. 6

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Οι μαθητές και οι μαθήτριες χωρίστηκαν σε 4 ομάδες. Η κάθε ομάδα όρισε τον πρόεδρο και τον γραμματέα της. Οι ρόλοι αυτοί ανατέθηκαν σε διαφορετικά μέλη στο δεύτερο τετράμηνο. Οι πρόεδροι παρακολουθούσαν το χρονοδιάγραμμα και ήταν υπεύθυνοι για τον έγκαιρο προγραμματισμό και οι γραμματείς τηρούσαν το ημερολόγιο της ομάδας. 1.Μελέτη του χάρτη της περιοχής στη σχολική αίθουσα και το πεδίο. 2.Κατανομή θεμάτων στις ομάδες και των υποθεμάτων στα μέλη κάθε ομάδας 3.Παρουσίαση του υλικού που συγκέντρωνε κάθε ομάδα στην ολομέλεια( συνάντηση σε εβδομαδιαία βάση για 2 διδακτικές ώρες).το υλικό αντλούνταν κυρίως από τη βιβλιογραφία,και εμπλουτίζονταν από μαρτυρίες που συγκέντρωναν οι ομάδες. 4.Χρησιμοποήθηκαν φωτογραφικές μηχανές, συσκευές μαγνητοφώνησης, ηλεκτρονικοί υπολογιστές. 5.Οι προφορικές μαρτυρίες σχετικά με την εγκατάσταση πληθυσμού μετά το 1960 συγκεντρώθηκαν από δείγμα κατοίκων με συνέντευξη με δομημένο ερωτηματολόγιο από 12 οικογένειες που κατοίκησαν στην περιοχή ως εξής: 3 οικογένειες 1960-1970 3 οικογένειες 1970-1980 3 οικογένειες 1980-2000 3 οικογένειες 2000-2012 Στη συνέχεια απομαγνητοφωνήθηκαν οι συνεντεύξεις και καταγράφηκαν τα συμπεράσματα, μετά από επεξεργασία. 6. Συγκέντρωση όλου του υλικού, καταγραφή. 7

AΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. O TΟΠΟΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ 1. ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ Στην αρχαία Αττική υπήρχαν 174 ή 176 οικισμοί,και οι περισσότεροι από αυτούς έχουν εντοπιστεί κοντά σε παραλίες ή σε πεδινούς τόπους με πηγές και τρεχούμενα νερά, σε τόπους δηλαδή που μπορούσαν να εξασφαλίσουν την επιβίωση των κατοίκων. Από τον 7 ο π.χ. αι. που ολοκληρώθηκε η οργάνωση της πόλης-κράτους της Αθήνας υπάρχουν σαφείς πληροφορίες για την περιοχή που βρίσκεται το σύγχρονο Καματερό. Στην ευρύτερη περιοχή των Άνω Λιοσίων τοποθετούνται τρεις μικροί Δήμοι που αποτελούσαν τρικωμία, δηλαδή θρησκευτική και οικονομική ένωση, και οι κάτοικοί τους ανήκαν στη Λεωντίδα φυλή. Οι δήμοι ήταν των Ευπυρίδων, της Κρωπίας και των Πηλήκων Πιο κοντά στο Καματερό βρίσκονταν ο δήμος Ευπυρίδων. Στα όρια των σημερινών δήμων Περιστερίου και Ιλίου τοποθετείται ο αρχαίος δήμος Χολαργού, που κατοικούνταν από την Ακαμαντίδα φυλή, στην οποία ανήκε και ο Περικλής. Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες ένα μέρος του αρχαίου δήμου εκτεινόταν έως το σύγχρονο Καματερό. Η Αθήνα και οι γύρω δήμοι της γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη τον 5 ο και 4 ο αι π.χ. Μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο άρχισε η παρακμή της πόλης κράτους(404π.χ.). Στα τέλη του 4ου π.χ. αιώνα η Αττική κατακτήθηκε από τους Μακεδόνες, αργότερα πέρασε στα χέρια των Ρωμαίων. Οι περιοχές αυτές, στις παρυφές του Ποικίλου όρους, που αποτελεί συνέχεια του όρους Αιγάλεω, διέθεταν εδάφη εύφορα και αρδευόμενα από χείμαρρους που κατέληγαν στον ποταμό Κηφισσό. Οι κάτοικοι ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία. Όπως και στην υπόλοιπη Αττική, η ελιά και το αμπέλι αποτελούσαν βασικές καλλιέργειες. 8

2. ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ - ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ Τον 3ο αι μ.χ. οι Έρουλοι που κατέστρεψαν τις περισσότερες πόλεις της αγροτικής Αττικής. Την ίδια εποχή οι κάτοικοι ασπάστηκαν τον χριστιανισμό. Δύο αιώνες αργότερα, το 529 με διάταγμα του αυτοκράτορα Ιουστινιανού έκλεισαν οι φιλοσοφικές σχολές της Αθήνας,και τότε άρχισε η κατακόρυφη παρακμή της. Το 6ο - 7ο αιώνα μ.χ. ο πληθυσμός ολόκληρης της Αττικής ανέρχονταν σε 20.000 περίπου, μειούμενος συνεχώς, Προς τον 9 ο αι. μ.χ μαρτυρείται η άφιξη δυο Βυζαντινών αξιωματούχων με το επώνυμο ΚΑΜΑΤΗΡΟΣ, οι οποίοι ασχολήθηκαν με την απογραφή του πληθυσμού. Τον 12ο - 13ο αι.μ.χ η Αττική κατακτήθηκε από τους Φράγκους. Ο λόγιος Μιχαήλ Ακομινάτος (1138-1222) που διετέλεσε αρχιεπίσκοπος Αθηνών την περιγράφει ως έρημη περιοχή. Το 1382 ο Ντον Πέτρο της Αραγονίας,δούκας των Αθηνών κήρυξε την περιοχή σε ασυδοσία. Αυτό σήμαινε πως όποιος δεν είχε μέρος δικό του να εγκατασταθεί, μπορούσε να έρθει,με μόνη υποχρέωση την προστασία του τόπου από εισβολείς. Τα επόμενα χρόνια κατέφθασαν μεγάλα κύματα Αλβανών οι οποίοι εγκαταστάθηκαν σε διάσπαρτους οικισμούς στις πιο εύφορες περιοχές, όπου ενώθηκαν με τους λιγοστούς γηγενείς κατοίκους. Έμειναν γνωστοί με το όνομα Αρβανίτες. Διατήρησαν τη γλώσσα τους,η οποία ήταν μόνο προφορική, και σταδιακά έγιναν δίγλωσσοι, καθώς χρησιμοποιούσαν την ελληνική, κυρίως τη γραπτή, για συμβόλαια και άλλες πράξεις. Κύρια δραστηριότητά τους ήταν η κτηνοτροφία,γι αυτό είχαν στην κυριότητά τους μεγάλες εκτάσεις γης. Σύμφωνα με τα ήθη τους η γη ήταν ιερή, η κάθε γενιά έπρεπε να τη διαφυλάσσει και να την αυξάνει, η πώληση γης σήμαινε προσωπική αποτυχία και ανικανότητα στη διαχείρισή της. Ανάμεσα στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν Αρβανίτες ήταν και το Καματερό Η Αθήνα,όπως και η υπόλοιπη Αττική πέρασαν το 1461 στην οθωμανική κυριαρχία και υπάγονταν στο σαντζάκι(διοικητική περιφέρεια) του Ευρίπου με πρωτεύουσα τη Χαλκίδα. Στις 27 Ιανουαρίου 1827, στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα, στο Καματερό διεξήχθη μάχη ανάμεσα σε Οθωμανούς και Έλληνες. Επικεφαλής ήταν ο Διονύσιος Βούρβαχης, αξιωματικός του γαλλικού 9

στρατού. Ο ελληνικός στρατός ηττήθηκε και είχε 300 άνδρες νεκρούς στο πεδίο της μάχης. Στη διάρκεια του 20 ου αι., κάτοικοι του Καματερού παίρνουν μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους, στη Μικρασιατική εκστρατεία (1919-22) στον ελληνοϊταλικό πόλεμο (1940-41), στην αντίσταση κατά των Γερμανών (1941-44) και στον Εμφύλιο(1946-49). Τα ονόματα όσων σκοτώθηκαν μνημονεύονται στο Ηρώο πεσόντων στην κεντρική πλατεία της πόλης. 3.Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΩΝΥΜΙΟΥ Το τοπωνύμιο ΚΑΜΑΤΕΡΟ συναντάται συνεχώς από τα Βυζαντινά χρόνια. Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις για την προέλευσή του. Κατά μια εκδοχή οι απόγονοι των Βυζαντινών αξιωματούχων με το επώνυμο ΚΑΜΑΤΗΡΟΣ, που αναφέρθηκαν ήδη, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, απέκτησαν ιδιοκτησίες και έδωσαν το όνομά τους στον τόπο. Μια δεύτερη εκδοχή υποστηρίζει πως το τοπωνύμιο προέρχεται από τη λέξη ΚΑΜΑΤΟΣ(=κούραση). Στην περιοχή ήταν εγκαταστημένοι γεωργοί και κτηνοτρόφοι που δούλευαν σκληρά και καταπονούνταν σωματικά. Στην ελληνική γλώσσα υπάρχουν οι λέξεις καματάρης, για τον εργάτη γης αλλά και καματερό, το ζώο που χρησιμοποιείται για το όργωμα της γης. Είναι αρκετά πιθανό, σύμφωνα με αυτήν την ετυμολογία, το τοπωνύμιο ΚΑΜΑΤΕΡΟ να δηλώνει τον τόπο όπου ξεκουράζονται οι καταπονημένοι σωματικά. Πραγματικά, το Καματερό αποτελούσε ένα πέρασμα ανάμεσα σε Ποικίλο όρος και Πάρνηθα, για όσους κατευθύνονταν προς την πόλη της Αθήνας. Μια στάση ξεκούρασης και ανεφοδιασμού, πριν την άφιξη στη μεγάλη πόλη, αυτό θα μπορούσε να σημαίνει το Καματερό. 4. ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους (1830-31), η διοικητική οργάνωση των οικισμών της Αττικής άλλαξε. Ο οικισμός του Καματερού περιελήφθη στα διοικητικά όρια του Δήμου Αχαρνέων με διάταγμα του 1835, <Περί σχηματισμού των δήμων της επαρχίας Αττικής>. 10

Το 1836, με το διάταγμα <Περί αποσπάσεως οικισμών από το Δήμο Αχαρνέων>, αποσπάστηκαν οι οικισμοί Χασιά, Καλύβια, Λιόσση και Καματερό και σχημάτισαν το δήμο Χασιάς. Με διάταγμα του 1840, συγχωνεύτηκαν οι δήμοι Χασιάς και Αχαρνέων και αποτέλεσαν το δήμο Φυλής με έδρα τη Χασιά. Όμως αυτό δεν λειτούργησε, και έτσι με νόμο του 1845 επανασυστάθηκε ο δήμος Αχαρνέων με έδρα το Μενίδι, και περιέλαβε τους οικισμούς Κουκουβάουνες, Παλαιά Λιόσια και Καματερό. Με διάταγμα του 1915 το Καματερό προσαρτήθηκε στο δήμο Αθηναίων έως το 1934. Αξιοποιώντας το νόμο που προέβλεπε σύσταση κοινότητας όταν ο πληθυσμός ξεπεράσει τους 300 κατοίκους, οι Καματεριώτες μάζεψαν υπογραφές και τις κατέθεσαν στο Πρωτοδικείο. Έτσι με προεδρικό διάταγμα,18 Ιανουαρίου 1934, το Καματερό αναγνωρίστηκε ως κοινότητα με έδρα τον ομώνυμο οικισμό. Το Καματερό ανακηρύχθηκε ανεξάρτητος δήμος το 1979, ενώ από το 2010 με το σχέδιο <Καλλικράτης> αποτελεί τμήμα μιας νέας διοικητικής ενότητας με την πόλη των Αγίων Αναργύρων με την ονομασία ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ. 11

12

5. Η ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΑ Η περιοχή γύρω από το ναό του Αγίου Τρύφωνα αποτελούσε τμήμα της μεγάλης ιδιοκτησίας Κακούρη, γι αυτό και ήταν γνωστή ως Κακουργιάνοι. Το έδαφος ήταν εύφορο και αρδευόμενο, καλλιεργούνταν αμπέλια, κηπευτικά,σιτηρά, καθώς και είδη για ζωοτροφές. Η περιοχή αναφέρεται και ως Χέρωμα, πιθανόν λόγω του παραδοσιακού τρόπου καλλιέργειας της γης. Στην περιοχή, αραιά εγκαταστημένοι, έμεναν οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι που εργάζονταν στα κτήματα, κάποιοι από αυτούς εργάζονταν και στα κτήματα του Πύργου Βασιλίσσης. Μετά το τέλος του Εμφυλίου, καθώς εγκαταλείπονταν τα χωριά και οι άνθρωποι συνέρρεαν στην Αθήνα αναζητώντας ασφάλεια και καλύτερες συνθήκες ζωής, πολλοί ξένοι άρχισαν να επισκέπτονται την περιοχή και να εξετάζουν το ενδεχόμενο αγοράς γης. Οι παλαιοί κάτοικοι,ιδιοκτήτες γης,κυρίως Αρβανίτες δίσταζαν να πωλήσουν. Ήταν ιδιαίτερα δεμένοι με τις ιδιοκτησίες τους, οι οποίες κληροδοτούνταν από γενιά σε γενιά. Στις αρχές της δεκαετίας 1950,όμως, η καλλιέργεια της γης και η κτηνοτροφία έπαυαν να αποτελούν ασχολίες ικανές να εξασφαλίσουν οικονομικά τους ανθρώπους. Διστακτικά στην αρχή, από λίγους και κρυφά, άρχισε η πώληση γης ως αγροτεμαχίων σε ξένους ιδιοκτήτες. Ένα εξωτερικό γεγονός, συνέβαλε στην εγκατάσταση στην περιοχή ανθρώπων από άλλα μέρη,και μεταμόρφωσε τα χωράφια σε οικόπεδα. Τέλος της δεκαετίας 1950,ένας κηπουρός του Δήμου Αθηναίων, ο Ιωάννης Σπανός, από την Κάρυστο της Εύβοιας,που κατοικούσε στη Νέα Φιλαδέλφεια, ίδρυσε ένα σύλλογο ανθοκηπουρών. Ως πρόεδρος διοργάνωνε λαχειοφόρους αγορές και με τα χρήματα ήθελε να βρει μια έκταση κάπου γύρω από την Αθήνα, να ιδρύσει έναν οικισμό και να κτίσει ένα ναό αφιερωμένο στον Άγιο Τρύφωνα, τον προστάτη των καλλιεργειών. Γυρίζοντας και ψάχνοντας ήρθε στην περιοχή και γοητεύτηκε από τις καλλιέργειες, τη θέα και την ησυχία. Ο σύλλογος αγόρασε 30 στρέμματα,και άρχισε η εγκατάσταση των πρώτων οικιστών. Έτσι εμφανίζεται το τοπωνύμιο ΑΝΘΟΚΗΠΟΥΡΟΙ. Το 1963 άρχισε η ανέγερση του ναού του Αγίου Τρύφωνα, μέσα στον οικισμό. Σταδιακά, ο οικισμός επεκτείνεται και η συνοικία που 13

δημιουργείται καταλαμβάνει έκταση 315 στρεμμάτων και αποκαλείται ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΑ ή ΑΓΙΟΣ ΤΡΥΦΩΝ Β. ΤΟ ΤΟΠΙΟ ΩΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΗΓΗ 1. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΕΔΑΦΟΥΣ Το έδαφος είναι επικλινές και ομαλό. Προσφέρει αμφιθεατρική θέα στο Λεκανοπέδιο, η οποία σταδιακά εμποδίζεται από την ανέγερση οικοδομών. Βόρεια και δυτικά, στις πλαγιές του Ποικίλου όρους υπήρχαν νταμάρια. Από κει μεταφέρονταν οι πρώτες ύλες, πέτρες χαλίκι, άμμος που χρησιμοποιούνταν στην κατασκευή κτισμάτων. Πολλοί χείμαρροι που πήγαζαν από το βουνό διέσχιζαν την περιοχή. Το νερό τους διευκόλυνε τις καλλιέργειες και έκανε το έδαφος εύφορο, αλλά δυσκόλευε την επικοινωνία,ιδιαίτερα το χειμώνα. Η κατωφέρεια του εδάφους προστάτευε από τις πλημμύρες. Σε μαρτυρίες των πρώτων οικιστών,που αγόρασαν οικόπεδα από το σύλλογο των Ανθοκηπουρών, το γεγονός ότι η περιοχή δεν κρατούσε το νερό της βροχής αναφέρεται ως ένα από τα κριτήρια αγοράς του οικοπέδου. Κάποιοι χείμαρροι είχαν ονόματα, άλλοι ήταν απλώς ρέματα 1. Το ρέμα της Πικροδάφνης ή μεσαίο ρέμα είχε δύο παραρέματα που αντιστοιχούν στις σημερινές οδούς Χειμάρας και Μαβίλη, τα οποία ενώνονταν στο ύψος της οδού Ικτίνου περίπου, στον Άγιο Τρύφωνα. 2. Το ρέμα Προαγριλίστ που αντιστοιχεί στις σημερινές οδούς Μαργαριτίου και Νεοχωρίου, συναντούσε ένα μικρότερο ρέμα (σημερινή οδός Ελλησπόντου) και έπεφτε στο ρέμα Μιχελή, περίπου στο όριο με το Ίλιον. Οι χείμαρροι αυτοί έχουν επικαλυφθεί και έχουν μετατραπεί σε δρόμους. Κάθε φορά όμως που βρέχει, καθώς δεν εγκιβωτίστηκαν ώστε να ρέουν υπόγεια, οι δρόμοι του νερού αναβιώνουν, και οι ασφαλτοστρωμένοι οδοί μετατρέπονται σε ρέματα. Στην περιοχή της συνοικίας,παρά την πυκνή δόμηση απομένουν, κατά τόπους. κτήματα με ελιές, ίχνη του αγροτικού παρελθόντος. Οι δρόμοι είναι ασφαλτοστρωμένοι αλλά ιδιαίτερα στενοί, οι περισσότεροι χωρίς πεζοδρόμια. Εξαίρεση αποτελούν οι οδοί Αγίου 14

Τρύφωνος και Νεοχωρίου,οι οποίοι είναι φαρδείς. Επίσης υπάρχουν δρόμοι αδιέξοδοι και στις δυο πλευρές τους ή δεν είναι ευθείς. Αν ανατρέξει κάποιος στις συνθήκες κάτω από τις οποίες άρχισε η οικοδόμηση της περιοχής τη δεκαετία 1960,εύκολα θα ερμηνεύσει τη σημερινή κατάσταση. Τα καλλιεργημένα χωράφια και τα βοσκοτόπια έγιναν αγροτεμάχια και πωλούνταν χωρίς σχέδιο πολεοδομικό. Οι ιδιοκτήτες παραχωρούσαν απρόθυμα λίγα μέτρα γης που πωλούσαν ή αγόραζαν για να υπάρχει οδός πρόσβασης. 2. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΟΜΟΡΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Η συνοικία του Αγίου Τρύφωνα συνορεύει βορειοανατολικά με την περιοχή του Άτταλου, μια περιοχή που προσφέρει μοναδική θέα στο Λεκανοπέδιο,καθώς είναι πιο κοντά στους πρόποδες του Ποικίλου όρους. Ο Άτταλος σφύζει από ζωή. Αυτό οφείλεται στο πάρκο Ειρήνης, με τους χώρους αναψυχής και εστίασης που διαθέτει. Βόρεια και δυτικά βρίσκεται η συνοικία του Αγίου Νικολάου, με τον ομώνυμο ναό στο κέντρο της. Η περιοχή αυτή ανήκε παλαιότερα στο δήμο Ιλίου. Δυτικά και νότια η συνοικία του Αγίου Τρύφωνα συνορεύει με το δήμο Ιλίου. Μέσο συγκοινωνίας η λεωφορειακή γραμμή 701-ΑΓΙΟΣ ΤΡΥΦΩΝ ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ, που είναι κυκλική στη διαδρομή Σταθμός Μετρό ΑΤΤΙΚΗ- ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ. 3. ΟΔΩΝΥΜΙΚΑ Οι ονομασίες των οδών της συνοικίας παρουσιάζουν ποικιλία. Αναφέρονται σε πρόσωπα της μυθολογίας και γεγονότα της ιστορίας, είναι τοπωνύμια ή ονομασίες βουνών, ονόματα Αγίων της Ορθοδοξίας Ενδεικτικά: ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΚΟΡΩΝΗΣ:H Κορώνη είναι παραλιακή κωμόπολη του Ν.Μεσσηνίας. Απέχει 52χλμ. νοτιοδυτικά από την Καλαμάτα και έχει 1.668 κατοίκους. ΖΑΓΟΡΙΟΥ:Το Ζαγόρι είναι περιοχή στο Ν.Ιωαννίνων στη βορειοδυτική Ελλάδα. Στην περιοχή υπάρχουν 45 χωριά αποκαλούμενα Ζαγοροχώρια τα οποία είναι διάσπαρτα στους πρόποδες της Πίνδου. Έχει έκταση περίπου 1.000 τετ. χλμ. 15

ΤΕΠΕΛΕΝΙΟΥ:Η επαρχία Τεπελενίου είναι μία από τις τρεις επαρχίες του Ν.Αργυροκάστρου στην Αλβανία. Βρίσκεται μεταξύ της επαρχίας Αργυροκάστρου και του Ν.Μπεράτ. Η επαρχία καταλαμβάνει έκταση 817 τετ. χλμ. και ο0 πληθυσμός είναι 32.000 κάτοικοι. Πρωτεύουσα της επαρχίας είναι το Τεπελένι. ΜΑΡΓΑΡΙΤΙΟΥ:Ο Δήμος Μαργαριτίου ήταν δήμος του Ν.Θεσπρωτίας στο νοτιοδυτικό τμήμα του νομού, καταλαμβάνοντας το μεγαλύτερο τμήμα του οροπεδίου του Μαργαριτίου. Αποτελούνταν από 7 δημοτικά διαμερίσματα, καταλαμβάνοντας έκταση 141,6 τετ. χλμ. και έχοντας συνολικό πληθυσμό 3.032 κατοίκους. Έδρα του δήμου ήταν το Μαργαρίτι. ΙΘΑΚΗΣ:Η Ιθάκη είναι νησί των Επτανήσων και βρίσκεται στα νότια της Λευκάδας και στα βοριοανατολικά της Κεφαλονιάς. Πρωτεύουσά της είναι το Βαθύ. Πρόκειται για επίμηκες νησί με έκταση 96 τετ. χλμ. και πληθυσμό 3.084 κατοίκους. ΔΥΡΡΑΧΙΟΥ:Το Δυρράχιο είναι η αρχαία ελληνική αποικία Επίδαμνος που μετονομάστηκε από τους Ρωμαίους και σήμερα αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες και σπουδαιότερες πόλεις της Αλβανίας. Βρίσκεται στην Αδριατική θάλασσα περίπου 33.000 χλμ. δυτικά των Τιράνων. Έχει πληθυσμό 114 κατοίκους. Β.ΗΠΕΙΡΟΥ: Ως Βόρεια Ήπειρος ορίζεται γεωγραφικά το βόρειο τμήμα της Ηπείρου,που ανήκει στην Αλβανία,και το οποίο κατοικείται από αναγνωρισμένη ελληνική μειονότητα. ΠΑΡΑΜΥΘΙΑΣ: Η Παραμυθιά είναι κωμόπολη του Ν.Θεσπρωτίας στην Ήπειρο. Το όνομά της προέρχεται από την ονομασία της Παναγίας της Παραμυθιάς (Παραγορήτισσα). ΚΩΝ/ΠΟΛΕΩΣ: H Κωνσταντινούπολη, πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ανήκει στην Τουρκία, διαθέτει μια μικρή κοινότητα Ελλήνων,οι οποίοι εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή πληθυσμών, με βάση τη συνθήκη της Λωζάνης (1923). Σημερινή ονομασία ΙΝΣΤΑΜΠΟΥΛ, λέξη που αποτελεί παραφθορά της φράσης ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΟΛΗ. ΓΟΡΤΥΝΙΑΣ: Η Γορτυνία είναι επαρχία του Ν.Αρκαδίας. ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ: Δωδεκάνησα ονομάζονται το σύνολο των νησιών και νησίδων ανάμεσα στη Σάμο, την Κρήτη και τα Μικρασιατικά παράλια. ΠΕΡΓΑΜΟΥ: Η Πέργαμος ήταν μία δοξασμένη και πλούσια πόλη της Μυσίας στην Μ.Ασία και πρωτεύουσα του ομώνυμου Βασιλείου την ελληνιστική εποχή. 16

ΛΕΜΕΣΟΥ:Η Λεμεσός είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Κύπρου. Ο πληθυσμός της ανέρχεται στους 100.952 κατοίκους εντός των δημοτικών ορίων και στους περίπου 180.000 στην ευρύτερη αστική περιοχή.η Λεμεσός είναι επίσης το μεγαλύτερο λιμάνι του νησιού και ένα από τα μεγαλύτερα της ανατολικής Μεσογείου. ΚΥΨΕΛΗΣ: Η Κυψέλη είναι συνοικία της Αθήνας στο 6ο δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Αθηναίων. Επίσης, υπάρχουν πολλά χωριά στην Ελλάδα με το ίδιο όνομα, που παραπέμπει στη μελισσοτροφία. ΝΕΟΧΩΡΙΟΥ: τοπωνύμιο που συναντάται σε πολλές περιοχές της Ελλάδας ΛΑΜΙΑΣ: μεγάλη πόλη της Στερεάς Ελλάδας, πρωτεύουσα του νομού Φθιώτιδας. ΒΟΥΝΑ ΠΙΝΔΟΥ:Η Πίνδος είναι η μεγαλύτερη οροσειρά της Ελλάδας. Κυριαρχεί σχεδόν σε ολόκληρη τη δυτική Ελλάδα και ουσιαστικά αποτελεί συνέχεια των Ιλλυρικών και Δαλματικών οροσειρών. ΒΙΤΣΙ:Το Βέρνο ή Βίτσι είναι βουνό που βρίσκεται στα σύνορα των νομών Φλώρινας και Καστοριάς.Το ύψος του είναι 2.128μ.Στο Βίτσι σημειώθηκαν ορισμένες από τις πιο σφοδρές μάχες κατά τη χρονική περίοδο του ελληνικού εμφυλίου 1946-1949. ΓΡΑΜΜΟΥ:Ο Γράμμος είναι το τέταρτο ψηλότερο βουνό της Ελλάδος μετά τον Όλυμπο, τον Σμόλικα και το Βόρα με την ψηλότερη κορυφή να φτάνει σε υψόμετρο 2.520μ.Στο Γράμμο σημειώθηκαν ορισμένες από τις πιο σφοδρές μάχες κατά τη χρονική περίοδο του ελληνικού εμφυλίου 1946-1949. ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΙΑΣΟΝΑ:Ο Ιάσονας ήταν γιος του Αίσονα και της Πολυμήδης, απόγονος του θεού Αιόλου, πήρε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία στην Κολχίδα. Σύμφωνα με το μύθο πήρε το χρυσόμαλλο δέρας με τη βοήθεια της Μήδειας, κόρης του βασιλιά της Κολχίδας. ΙΣΤΟΡΙΑ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΖΑΛΟΚΩΣΤΑ: Γεώργιος Ζαλοκώστας, ποιητής.γεννήθηκε στο Συρράκο Ιωαννίνων (1805-1858). 17

ΜΑΒΙΛΗ: Ο Λορέντζος Μαβίλης γεννήθηκε το 1860 στην Ιθάκη Γνωστός ιδιαίτερα για τα σονέτα του. Πήρε μέρος στον Α βαλκανικό πόλεμο και σκοτώθηκε στη μάχη του Δρίσκου( Νοέμβριος 1912). ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑ: Έλληνας πεζογράφος (1865-1922). Έργα του: Λυγερή, Ζητιάνος. ΠΕΛΟΠΙΔΑ:Ο Πελοπίδας 410-364 π.χ ήταν Θηβαίος στρατηγός πολιτικός και διοικητής του Ιερού Λόχου. Ήταν ένας από τους δημιουργούς της Θηβαϊκής ηγεμονίας στον ελλαδικό χώρο. ΠΡΑΞΙΤΕΛΟΥΣ: Ο Πραξιτέλης είναι ένας από τους μεγαλύτερους γλύπτες της αρχαιότητας. ΜΠΙΖΑΝΙΟΥ:Η Μάχη του Μπιζανίου(16-22 Φεβρουαρίου) υπήρξε η σημαντικότερη σύγκρουση κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο μεταξύ του ελληνικού και τουρκικού στρατού στο μέτωπο της Ηπείρου. ΑΓΙΩΝ ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΟΥ:Η Αγία Ειρήνη Χρυσοβαλάντου υπήρξε ηγουμένη της Μονής Χρυσοβαλάντου κατά το δεύτερο μισό του 9ου αιώνα και τις αρχές του 10ου αιώνα.είχε αποκτήσει πολύ μεγάλη φήμη για τις αρετές της και τιμάται ως Οσία από την ορθόδοξη εκκλησία. ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ : στην εκκλησιαστική παράδοση είναι οι αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ. Είναι άξιο παρατήρησης ότι υπερτερούν στην ονοματοδοσία τα ονόματα διαφόρων περιοχών της Ελλάδας. Πιθανόν, οι πρώτοι που εγκαταστάθηκαν στη συνοικία του Αγίου Τρύφωνα έδωσαν ονόματα που τους θύμιζαν τις μικρές πατρίδες που άφησαν πίσω. 4. ΑΔΙΑΜΟΡΦΩΤΟΙ ΧΩΡΟΙ -ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΚΤΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ Η περιοχή του Αγίου Τρύφωνα εντάχθηκε στο σχέδιο πόλης το 1986. Μέχρι τότε η οικοδόμηση ήταν αυθαίρετη. Παρά την ένταξη όμως, η πράξη εφαρμογής καθυστερούσε, γιατί έπρεπε να οριοθετηθούν τα ρέματα της περιοχής. Σε πολλές περιπτώσεις, δόθηκε η δυνατότητα στους ιδιοκτήτες να οικοδομήσουν με μεμονωμένες πράξεις εφαρμογής. 18

Πάντως υπάρχουν ακόμα εκτάσεις, κυρίως κοντά στο σχολικό συγκρότημα, που παραμένουν εκτός σχεδίου. Επειδή η δόμηση στην περιοχή γινόταν με αυθαίρετο τρόπο, χωρίς πολεοδομικό σχεδιασμό, δεν υπάρχουν χώροι διαμορφωμένοι για δημόσια χρήση. Με εξαίρεση τον αύλειο χώρο του ναού, η περιοχή δεν έχει πλατεία. Επίσης,ως χώροι άθλησης χρησιμοποιούνται τα προαύλια του σχολικού συγκροτήματος που διαθέτουν εγκαταστάσεις για αθλήματα αλλά δεν έχουν την υποδομή για ασφαλή Βέβαια, το γεγονός ότι υπάρχουν σημεία με αραιή ή καθόλου δόμηση, επιτρέπει την πεζοπορία στα χωράφια, την επαφή με τη φύση, και το παιχνίδι στις αλάνες Γ. ΝΑΟΣ-ΔΗΜ0ΣΙΑ ΚΤΗΡΙΑ- ΑΛΛΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ 1. ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΑ Όπως αναφέρθηκε, η ίδρυσή του οφείλεται στο προσωπικό όραμα ενός θρησκευόμενου ατόμου, του Ιωάννη Σπανού. Η ανέγερση του ναού άρχισε το 1963. Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής συγκρότησαν σύλλογο με την επωνυμία < Σωματείο Αποπερατώσεως Ι.Ν.Αγίου Τρύφωνα>. Στα ονόματα που υπογράφουν το καταστατικό περιλαμβάνονται ο Ιωάννης Σπανός αλλά και ο Νίκος Γκάτσης, αρβανίτης κτηματίας,γηγενής κάτοικος, στοιχείο που δείχνει ότι η ανέγερση του ναού δεν αφορά μόνο τους νέους οικιστές. Ο ναός είναι σε ρυθμό μονόκλιτης βασιλικής χωρίς τρούλο. Η μνήμη του Αγίου Τρύφωνα τιμάται από την Εκκλησία την 1 Φεβρουαρίου. Το 1976 ιδρύθηκε ο εξωραϊστικός και εκπολιτιστικός σύλλογος ΑΓΙΟΣ ΤΡΥΦΩΝ. 2. ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΤΗΡΙΑ Τα μόνα δημόσια κτήρια της περιοχής είναι Σχολεία. Η ανέγερση Σχολείων στην περιοχή του Αγίου Τρύφωνα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικιστική και πληθυσμιακή ανάπτυξη. 19

Το σχολικό συγκρότημα που περικλείεται από τις οδούς Παραμυθιάς- Λαμίας- Περγάμου- Δωδεκανήσου περιλαμβάνει Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο. Το 4 ο Δημοτικό στεγάστηκε σε δικό του κτήριο το 1992. Το 2001 ιδρύθηκε το 9 ο Νηπιαγωγείο, το οποίο στεγάστηκε στο κτήριο του Δημοτικού, μέχρι να αποκτήσει ανεξάρτητο χώρο στο προαύλιο. Το 2 ο Γυμνάσιο λειτούργησε το 1992, το 2 ο Λύκειο το 1995. Στα κτήρια του Γυμνασίου και του Λυκείου στεγάζονταν έως το 2009 και το 3 ο Γυμνάσιο που ιδρύθηκε το 1994 (από σχολικό έτος 2009-10 στεγάζεται στο δικό του κτήριο, στην περιοχή του Άτταλου). 3. ΑΛΛΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ Στην περιοχή δεν παρατηρείται εμπορική δραστηριότητα, εκτός από πρατήρια άρτου και μικρά καταστήματα ψιλικών. Σπανίζουν τα καφενεία και οι χώροι γρήγορου φαγητού. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι η περιοχή τις τελευταίες δεκαετίες συγκέντρωσε το οικιστικό ενδιαφέρον, και οι άνθρωποι σε κοντινή απόσταση εύρισκαν τα βασικά που χρειάζονταν για τις καθημερινές τους ανάγκες. Υπάρχουν λίγες επιχειρήσεις, οικογενειακού χαρακτήρα που στεγάζονται κυρίως στα ισόγεια των ιδιόκτητων κατοικιών. Ξυλουργεία, μαρμαράδικα, σιδηρουργεία, φανοποιεία. Επίσης υπάρχουν μικρές μονάδες αποθήκευσης και διανομής ειδών διατροφής. Πολλά οικόπεδα περιφραγμένα χρησιμοποιούνται για αποθήκευση ξυλείας οικοδομών ή μηχανημάτων. 20

Δ. ΑΝΘΡΩΠΟΙ Πρώτοι κάτοικοι του Καματερού στα νεότερα χρόνια ήταν Αρβανίτες. Σε όλη την έκταση του οικισμού, σύμφωνα με στοιχεία του 1861 κατοικούν 145 άνθρωποι. Ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, είναι άνθρωποι ιδιαίτερα δεμένοι με τη γη. Με αγοραπωλησίες αποκτούν εκτάσεις γης, είτε για καλλιέργεια είτε για βοσκοτόπια, και θεωρούν ιδιαίτερα ατιμωτικό να την πωλήσουν. Η γη μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά, κατά κύριο λόγο στα αρσενικά παιδιά. Ο πληθυσμός αυξάνεται σταδιακά. Η κοινωνία είναι κλειστή, σπάνια τελούνται γάμοι έξω από την αρβανίτικη παράδοση. Μερικές φορές γίνονται συνοικέσια με μέλη αρβανίτικων οικογενειών από τις γειτονικές περιοχές, Παλαιά Λιόσια, Χασιά, Κάτω Λιόσια. Κοντά στην πατρική περιουσία έμεναν τα αγόρια, οι κόρες έπαιρναν ως προίκα χρήματα και ακολουθούσαν τους άνδρες. Στην περίπτωση που δεν υπήρχαν αγόρια σε μια οικογένεια, ο άνδρας που παντρεύονταν την κόρη έμενε στην περιουσία και ονομάζονταν σώγαμπρος. Η αγροτική οικονομία λειτουργούσε σε οικογενειακή και αυτοκαταναλωτική βάση. Ο εσωστρεφής χαρακτήρας των κατοίκων αποτρέπει από την ανάπτυξη συνεταιριστικού πνεύματος. Στην περιοχή του Αγίου Τρύφωνα υπάρχουν ελαιώνες,αμπέλια, μικρές εκτάσεις με καλλιέργειες σίτου, κριθαριού, βρώμης και τριφυλλιού και λαχανόκηποι. Από τα μέσα του 19 ου αι. σπάει το όνομα Καματερός που έχουν σχεδόν όλες οι οικογένειες, γιατί δημιουργεί σύγχυση στις αγοραπωλησίες και σε άλλες διοικητικές πράξεις. Η παράδοση αποδίδει την αλλαγή αυτή στις προσπάθειες ενός ιερέα. Επεμβαίνοντας για τη διευθέτηση μιας διένεξης που οφείλονταν σε σύγχυση λόγω των κοινών ονομάτων, πρότεινε να γίνουν τα πατρώνυμα επώνυμα. Πολλοί αντέδρασαν, γιατί φοβούνταν ότι η αλλαγή ονόματος θα αποδυναμώσει τα δικαιώματά τους στις ιδιοκτησίες. Η διαδικασία της αποδόμησης των επωνύμων κράτησε σχεδόν έναν αιώνα. Σταδιακά προέκυπταν νέα επώνυμα, μερικά από τα οποία ήταν τα παρατσούκλια τους. 21

Ενδεικτικά επώνυμα: Γκάτσης, Αβραάμ, Δημητρίου, Ιωάννου, Πανούσης, Μάρκου, Μανάρας. Έως τα μέσα του 20 ου αι. η δημογραφική εξέλιξη ήταν αργή.με τη διαδοχή των γενεών κατακερματίζονται και οι αρχικές ιδιοκτησίες, καθώς οι γονείς χωρίζουν την περιουσία έτσι ώστε ο κάθε γιος να έχει τμήμα από κάθε είδος καλλιέργειας. Η γη είναι ιερή. Η διαφύλαξή της αποτελεί αυτοσκοπό, ενώ η εκποίησή της ομολογία αποτυχίας στη διαχείρισή της. Μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο η σύνθεση του πληθυσμού αλλάζει. Λόγω του εμφυλίου πολέμου, του φόβου που επικρατεί, των διώξεων των αριστερών λόγω της ιδεολογίας τους, δημιουργείται ένα κύμα φυγής από την ύπαιθρο προς την Αθήνα. Η ελπίδα για μια ήσυχη και καλύτερη ζωή ωθεί όλο και περισσότερους να φύγουν από τα χωριά τους και να προσπαθήσουν να στήσουν μια νέα ζωή. Η εσωτερική μετανάστευση δημιούργησε διάφορες συνοικίες γύρω από την πρωτεύουσα. Στην αρχή, η εγκατάσταση γίνεται σε περιοχές που παρέχουν ευκολίες με τις συγκοινωνίες και τις υποδομές που διαθέτουν. Αργότερα, προς το τέλος της δεκαετίας του 1950, η ανάγκη για φθηνή στέγαση των ανθρώπων που έρχονται από την επαρχία, και τα προβλήματα των γεωργών και κτηνοτρόφων της περιοχής του Καματερού συναντούνται και δημιουργούν μια νέα πραγματικότητα. Διστακτικά κάποιοι ντόπιοι ιδιοκτήτες γης πωλούν μικρές ιδιοκτησίες σε αυτούς που ονειρεύονται έναν τόπο να σταθούν και να κτίσουν ένα σπίτι. Οι πωλητές αντιμετωπίζουν τα επικριτικά σχόλια της μικρής,τοπικής, κλειστής κοινωνίας. Σιγά-σιγά θα βρουν μιμητές. Έτσι η μικρή κοινότητα θα αναπτυχθεί, καθώς τεμάχια γης, πρώην αμπελώνες και μαντριά, θα πωλούνται χωρίς υποδομές, χωρίς σχέδιο. Ένας μετά τον άλλο οι επαρχιώτες που συρρέουν στην Αθήνα φθάνουν στην περιοχή του Καματερού και στους γύρω δήμους και αγοράζουν γη. Η ζωή τους είναι δύσκολη αλλά ελπίζουν. Στις επόμενες δεκαετίες ο πληθυσμός της κοινότητας Καματερού θα αυξηθεί και στο πλαίσιό της θα αναδύονται νέες συνοικίες. 22

Στη συνοικία του Αγίου Τρύφωνα αποτυπώνεται αυτή η ιστορική εξέλιξη. Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις τεμαχίζονται και πωλούνται ως αγροτεμάχια. Αρχίζουν να κτίζονται μικρά σπίτια, χωρίς σχέδιο και πολεοδομική άδεια, αυθαίρετα, χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και νερό. Σε αρκετά σημεία στην περιοχή σώζονται σπίτια που κατασκευάστηκαν γρήγορα, με πρόχειρα υλικά, με αγωνία μήπως οι ιδιοκτήτες τους συλληφθούν από την Αστυνομία. Με το πέρασμα των χρόνων και τους αγώνες των κατοίκων η περιοχή ηλεκτροδοτείται και συνδέεται με παροχή νερού. Παράλληλα βελτιώνεται η συγκοινωνιακή σύνδεση και εντάσσονται στο σχέδιο μεγάλες εκτάσεις. Κοντά στο σχολικό συγκρότημα υπάρχουν λυόμενες κατασκευές, προκατασκευασμένα σπίτια που στήθηκαν για να προσφέρουν στέγη φθηνή στα οικόπεδα που παραμένουν εκτός σχεδίου. Έτσι βελτιώνονται οι αυθαίρετες κατασκευές, επεκτείνονται και αποκτούν νέους ορόφους, για να στεγαστεί η δεύτερη γενιά. Αρχές δεκαετίας 1990, παρατηρείται μια τάση εγκατάλειψης του κέντρου της Αθήνας και των πυκνοκατοικημένων περιοχών γύρω από αυτό. Στην περιοχή του Αγίου Τρύφωνα,αλλά και ευρύτερα, προσφέρεται γη σε προσιτή τιμή. Έτσι νέες οικογένειες εγκαθίστανται και η ανοικοδόμηση είναι έντονη. Οι υποδομές βελτιώνονται συνεχώς και η εγκατάσταση εδώ είναι δελεαστική. Άνεση χώρου, ησυχία, πράσινο, φιλικοί γείτονες Εγκαθίσταται,λοιπόν, μια νέα γενιά ανθρώπων που ασκεί ποικίλα επαγγέλματα και δεν έχει ρίζες στην περιοχή Στα παλαιά σπίτια που προσφέρονται με χαμηλό ενοίκιο εγκαθίστανται οικογένειες Ρομά και μεταναστών. 23

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΣΥΖΗΤΗΣΗ Κατά την εκπόνηση της ερευνητικής εργασίας προέκυψαν θέματα προς συζήτηση που αφορούσαν τις συνθήκες ζωής στο παρελθόν, την εσωτερική μετανάστευση και τη δημιουργία συνοικιών,όπως η συγκεκριμένη που ήταν και το αντικείμενο της εργασίας, τη σχέση των κατοίκων με το χώρο, την προέλευση των κατοίκων. Καθώς το υλικό συγκεντρωνόταν, οι μαθητές έφερναν πληροφορίες για τις δικές τους οικογένειες, τους τόπους καταγωγής των παππούδων τους και τις μικρές ιστορίες τους. Σταδιακά έγινε κατανοητό ότι η εθνική ιστορία, τα γεγονότα που διδάσκονται στα σχολικά βιβλία επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων σε πραγματικό χρόνο, ανεξάρτητα αν οι άνθρωποι που τα βιώνουν το συνειδητοποιούν. Κυρίως τα γεγονότα που δημιούργησαν τις αιτίες εγκατάλειψης της επαρχίας μετά το 1950 συζητήθηκαν εκτενώς. Έτσι έγινε αντιληπτό πώς και γιατί μεταμορφώνεται το τοπίο και αλλάζει χρήση η γη, πώς δημιουργείται το αστικό περιβάλλον μέσα στο οποίο κινούνται οι μαθητές καθημερινά. 24

ΚΡΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ Η ερευνητική εργασία εκπονήθηκε στη διάρκεια του διδακτικού έτους. Οι μαθητές και οι μαθήτριες ασχολήθηκαν και στον ελεύθερο χρόνο τους για να συγκεντρώσουν και να καταγράψουν το υλικό. Παρόλα αυτά, υπήρξαν δυσκολίες που επηρέασαν το τελικό αποτέλεσμα. Παρατηρήθηκε καθυστέρηση στο χρονοδιάγραμμα συγκέντρωσης του υλικού καθώς και στην καταγραφή και την επεξεργασία του. Οι απώλειες διδακτικών ωρών λόγω προγραμματισμένων εξωδιδακτικών δραστηριοτήτων, η συμμετοχή μαθητών στην ομάδα που δεν είχαν εξοικείωση με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή και η δυσκολία συντονισμού των μελών των ομάδων δημιούργησαν πρόσθετες δυσκολίες. Σε σχέση με τη διάρθρωση της ερευνητικής εργασίας, το αποτέλεσμα που κατατίθεται είναι ολοκληρωμένο, αναγνωρίζοντας ότι θα μπορούσε να είναι εμπλουτισμένο σε αρκετά σημεία. 25

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμ. Β, Γ1, Γ2 Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1994 Μηλιώνη, Α. Το Καματερό Ο τόπος - Ο χρόνος Οι άνθρωποι, Δήμος Αγίων Αναργύρων Καματερού, Αθήνα 2011 Παυσανία, Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, Αττικά, Τόμος 1, μτφρ. Παπαχατζής Νικόλαος, Αθήνα 1975 www.ime.gr local.e-history.gr 26

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙO ΕΡΩΤΗΣΗ 1: Κάτω από ποιες συνθήκες εγκατασταθήκατε στην περιοχή; (Από πού ήρθατε, πότε, πως και γιατί). ΕΡΩΤΗΣΗ 2: Πώς αποκτήσατε τη γη στην οποία κτίσατε; ΕΡΩΤΗΣΗ 3: Ποιά ήταν η πρώτη γενιά που κατοίκησε σε αυτό το σπίτι; ΕΡΩΤΗΣΗ 4: Πώς ήταν ο τόπος όταν πρωτοήρθατε; Έχετε αναμνήσεις από εκείνη την περίοδο; ΕΡΩΤΗΣΗ 5: Είχατε ηλεκτρικό ρεύμα, υδροδότηση και αποχέτευση; Εάν όχι, πώς καλύπτατε τις ανάγκες σας; ΕΡΩΤΗΣΗ 6: Σε ποια σχολεία πήγαιναν τα παιδιά της περιοχής; ΕΡΩΤΗΣΗ 7: Πώς γίνονταν οι μετακινήσεις από και προς την περιοχή; 27

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΑ Οικόπεδο με κτίσμα εκτός σχεδίου, οδός Δενδροχωρίου Οικόπεδο με κτίσμα εκτός σχεδίου, οδός Περγάμου 28

Οικόπεδο με κτίσμα εκτός σχεδίου, οδός Περγάμου Οικόπεδα εκτός σχεδίου, και στο βάθος σύγχρονες κατοικίες εντός σχεδίου. 29

Στέγαση εκτός σχεδίου. Στο βάθος τα φώτα από τις κεραίες της Ραδιοφωνίας Ιλίου Εκτάσεις χωρίς δόμηση, ίχνη από τους παλαιούς ελαιώνες. Στο βάθος οι σύγχρονες κατοικίες. 30

Οδός Μαργαριτίου, παλαιός χείμαρρος. Οδός Νεοχωρίου, πρώην ρέμα Προαγριλίστ 31

Οι δύο χείμαρροι κατέληγαν στο ρέμα Μιχελή, σημερινή οδός Ελλησπόντου προς Ίλιον Το παλαιό και το νέο στη συνοικία του Αγίου Τρύφωνα 32