Ιστορικό - Στις 02/05/14, σε προσκομισθέντα δείγματα σιταριού, διαγνώσαμε την φυτονόσο Σεπτορίαση, οφειλόμενη στον παθογόνο μύκητα Stagonospora nodorum (συνώνυμο: Septoria nodorum), αντί της μέχρι τότε κρατούσης αντίληψης ότι τα σιτάρια προσβλήθηκαν από την φυτονόσο Σκωρίαση. - Στις 03 και 04/05/14, επισκεφθήκαμε αγρούς στους άξονες αγροτικών περιοχών Ν. Περιβολίου, Καλού Νερού, Χαράς, καθώς και Νίκαιας, Ζαππείου, Χαλκιάδων, Δομοκού, διαπιστώνοντας την έκταση και ένταση της Σεπτορίασης και συλλέξαμε δείγματα ασθενών φυτών. - Στις 05/05/14, στο Εργαστήριο Φυτοπροστασίας του Τ.Ε.Ι. Θεσσαλίας, επιβεβαιώσαμε ότι η εκτεταμένη (σχεδόν γενική) ασθένεια στο σιτάρι, ήταν η Σεπτορίαση. - Στις 06/05/14, δημοσιοποιήσαμε, δια του έντυπου και ηλεκτρονικού Τύπου, σε τοπικό αλλά και πανελλήνιο επίπεδο, ανακοίνωσή μας για τον προσδιορισμό του παθογόνου και τα εμφανιζόμενα συμπτώματα της Σεπτορίασης. - Ακολούθησαν ενημερώσεις μέσω τηλεοπτικής εκπομπής αλλά και προσωπικές προφορικές ενημερώσεις προς παραγωγούς και Γεωπόνους (που απευθύνθηκαν σε μας) αλλά και προς τον Διευθυντή και στελέχη της Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Απαραίτητες διευκρινήσεις για την σεπτορίαση του σιταριού Παρόλα τα ανωτέρω, ακόμη και σήμερα μεγάλο μέρος των αγροτών (αν όχι η πλειονότητα) εξακολουθεί να πιστεύει ότι η εκδηλωθείσα επιδημία στο σιτάρι οφείλεται στην σκωρίαση. Παράλληλα διατυπώθηκαν ανακριβείς δηλώσεις τοπικών πολιτικών παραγόντων αλλά και Γεωτεχνικών, που οφείλονται (αντιστοίχως) είτε σε λανθασμένη και ανακριβή ενημέρωσή τους είτε σε άγνοια. Ως εξ αυτών, θεωρούμε υποχρέωσή μας, για να διασκεδάσουμε την ακόμη επικρατούσα σύγχυση, να δώσουμε οφειλόμενες διευκρινήσεις σε ό,τι αφορά στην φετινή επιδημική εκδήλωση της Σεπτορίασης στα σιτάρια της περιοχής μας, αλλά και τους προτεινόμενους τρόπους αντιμετώπισής της. 1 / 5
- Η Σεπτορίαση ενδημεί στην περιοχή μας και εκδηλώνεται σχεδόν κατ έτος αλλά σε μη ανησυχητικό επίπεδο. Φέτος, λόγω των σχεδόν καθημερινών βροχοπτώσεων (πριν και κυρίως μετά το Πάσχα), που άφηναν τα φύλλα βρεγμένα για τουλάχιστον 6 ώρες, σε συνδυασμό με τις ευνοϊκές για το παθογόνο θερμοκρασίες (20-25 0C), επέτρεψαν την εκδήλωση της ασθένειας με επιδημική μορφή. - Το παθογόνο αίτιο της ασθένειας έχει ονοματεπώνυμο [Stagonospora nodorum (συνώνυμο: Septoria nodorum), όπως αναφέρουμε ανωτέρω]. Η γενικόλογη αναφορά ότι «μύκητας προσέβαλε τα σιτηρά» ισοδυναμεί σε ακρίβεια με ρήση ότι «η Λάρισα κατοικείται από θηλαστικά»!! Ενώ, η αναφορά για «επιδημία σκωρίασης» είναι παντελώς ανακριβής. - Προσβάλλει μόνον το σιτάρι και όχι τα σιτηρά γενικώς. Στην Βρεταννία αναφέρθηκε περιορισμένη και σποραδική εκδήλωση της ασθένειας στο κριθάρι και στη βρίζα. Δεν παρατηρήθηκε όμως στην περιοχή μας. - Από μακριά ένας προσβεβλημένος αγρός έχει όψη σκουριάς. Αυτό οφείλεται στην κηλίδωση των φύλλων και στην εν συνεχεία συνένωση των κηλίδων και ξήρανση των φύλλων. Οι στάχεις δεν ξηραίνονται. Απλώς, σε προχωρημένο στάδιο της ασθένειας, σχηματίζονται κηλίδες επί των σταχυδίων (Εικ.1). Σε τέτοιο στάδιο είναι ευκόλως ορατά στίγματα (είναι οι καρποφορίες του παθογόνου) επί των φύλλων αλλά και των σταχυδίων (Εικ. 2). - Η καταστροφή των φύλλων (και κυρίως του «φύλλου σημαία») μειώνει δραματικά την φωτοσυνθετική επιφάνεια του φυτού. Έτσι, δεν παράγονται «τροφές», ώστε να μεταφέρονται στα ωριμάζοντα σταχύδια με αποτέλεσμα οι κόκκοι είτε δεν σχηματίζονται είτε παραμένουν «λισβοί», και με τελικό αποτέλεσμα τη μείωση έως εκμηδένιση της παραγωγής. 2 / 5
Αντιμετώπιση της σεπτορίασης Η Σεπτορίαση δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως «φαινόμενο», όπως γνωστές θεομηνίες (σεισμοί, ανεμοστρόβιλοι, κλπ.), που να εξελίσσεται ανεξέλεγκτα. Είναι μία παγκοσμίως γνωστή φυτονόσος του σιταριού, που εκδηλώνει αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά συμπτώματα, και όταν διαπιστωθεί έγκαιρα, δύναται να ελεγχθεί με χημικά μέσα που διατίθενται. Ακριβώς όπως μία άλλη ασθένεια, φυτού, ζώου ή ανθρώπου. Εάν, λοιπόν, υπήρχε έγκαιρη διάγνωση της ασθένειας (όταν, δηλαδή, άρχισαν να εμφανίζονται οι κηλίδες στα φύλλα) και σε συνδυασμό με την πρόγνωση του καιρού, θα ήταν δυνατόν να εκδοθούν προειδοποιήσεις προς τους σιτοκαλλιεργητές για την εφαρμογή κατάλληλων μυκητοκτόνων (stribilurines ή triazoles ή μίγμα αυτών) με αποτέλεσμα την μη εξάπλωση της ασθένειας με επιδημική μορφή. 3 / 5
Ακόμη και κατά την αρχή της εβδομάδας (12-13/05/14) και σε περιπτώσεις που υπήρχε πράσινο φύλλωμα (λόγω όψιμης σποράς), παραγωγοί, με ευθύνη τους σε ό,τι αφορά στην εκτίμηση της ηρτημένης παραγωγής και συνεκτίμηση των ζημιών από το «πάτημα» της καλλιέργειας με το ψεκαστικό, διενήργησαν ψεκασμό, με στόχο την αναστολή περαιτέρω επέκτασης της προσβολής και με προσδοκία την απόληψη μέρους της παραγωγής (π.χ. ο αγρός που εμφαίνεται στην Εικ. 1, διαπιστώσαμε ότι ήταν ψεκασμένος). Τώρα, 10-15 ημέρες προ του αλωνισμού, θεωρούμε ότι είναι μάταιη οποιαδήποτε επέμβαση και ειδικότερα όταν τα φύλλα έχουν ξηρανθεί και εμφανίζονται καρποφορίες του παθογόνου στα σταχύδια (Εικ. 2). Με δεδομένη την γνώση για την βιολογία του παθογόνου και την επιδημιολογία της συγκεκριμένης φυτονόσου (όπως αναφέραμε στην από 06/05/14 ανακοίνωσή μας), υπαγορεύονται και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν ώστε να μην εκδηλωθεί η Σεπτορίαση με επιδημική μορφή, κατά την επόμενη καλλιεργητική περίοδο (αν και τα προτεινόμενα μέτρα έχουμε ήδη δημοσιοποιήσει). Προτείνουμε, λοιπόν την εφαρμογή των κατωτέρω μέτρων: 1. Επειδή το παθογόνο παραμένει ως σαπρόφυτο στα υπολείμματα της προσβεβλημένης καλλιέργειας μετά τον αλωνισμό και έτσι αποτελεί πηγή παραγωγής των αρχικών μολύνσεων κατά την επόμενη καλλιεργητική περίοδο, προτείνεται η ενσωμάτωση της καλαμιάς με όργωμα ή η καύση της. 2. Για τον ίδιο ως άνω λόγο, προτείνεται η κατά το δυνατόν όψιμη σπορά ώστε η καλλιέργεια να διαφεύγει ένα μεγάλο μέρος των αρχικών μολύνσεων που γίνεται από παραγόμενα σπόρια του διαχειμάζοντος σαπροφυτικά παθογόνου. 4 / 5
3. Επειδή το παθογόνο μεταφέρεται και με τον σπόρο σποράς, προτείνεται η σπορά πιστοποιημένου και καθαρού σπόρου και κατά προτίμηση επενδεδυμένου με κατάλληλο μυκητοκτόνο. 4. Επειδή υπάρχει διαφοροποίηση των ποικιλιών σε ό,τι αφορά στην ανθεκτικότητα στην Σεπτορίαση, προτείνεται η επιλογή ποικιλίας ανθεκτικής στην ασθένεια. Η επιλογή μπορεί να γίνει από τις αναφερόμενες σε σχετικό έντυπο του Ινστιτούτου Σιτηρών, όπου αναγράφονται στα χαρακτηριστικά της κάθε ποικιλίας η ύπαρξη ή μη, ανθεκτικότητας στην Σεπτορίαση. 5. Η έκδοση προειδοποιήσεων προς τους σιτοκαλλιεργητές από τις Περιφερειακές Υπηρεσίες, όταν διαπιστωθεί η εμφάνιση κηλίδων Σεπτορίασης στα φύλλα σε συνδυασμό με την πρόγνωση βροχερού καιρού. Επικίνδυνη περίοδος για την εκδήλωση της ασθένειας (εφόσον συντρέχουν βροχερός καιρός και θερμοκρασία κυμαινόμενη από 20 έως 25 0C) είναι από το στάδιο του «γκαστρώματος» και την έναρξη σχηματισμού στάχυος. Στην περίπτωση αυτή, συνιστάται η εφαρμογή ψεκασμού με κατάλληλο μυκητοκτόνο της ομάδας στομπιλουρινών ή τριαζολών ή μίγματός των. Φώτιος Θ. Γραβάνης, Ομότιμος Καθηγητής Φυτοπροστασίας στο Τ.Ε.Ι. Θεσσαλίας 5 / 5