ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗ ΒΙΑ-ΑΠΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗ ΒΙΑ-ΑΠΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ Στοιχεία φοιτητή: Λύτρα Σεβαστή Α.Ε.Μ: 1266 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ-ΤΡΙΑ: ΧΑΤΖΗΦΩΤΙΟΥ ΣΕΒΑΣΤΗ Καβάλα, Μάρτιος 2010

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΕ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΝΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΒΙΑΣ ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. 1.2 ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ 4 1.3 ΠΩΣ ΕΜΦΑΝΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΒΙΑΣ 6 1.4 Η ΒΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΣΥΝΤΡΟΦΩΝ 7 1.5 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ 10 2.1 ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 10 2.2 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ 10 2.3 ΜΟΝΤΕΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ 15 2.4 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ 17 2.5 ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ 20 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 20 3.2 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 76/207/ΕΟΚ (ΒΑΣΙΚΑ ΑΡΘΡΑ) 26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΟΙ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ 30 4.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 30 4.2 ΟΙ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΔΡΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΣΕ ΒΑΡΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ 30 4.3 Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΜΚΟ ΚΑΙ ΟΙ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΚΡΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 35 4.4 ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ 36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ 39 5.1 Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ 39 5.2 ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ 40 5.3 ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ 43 5.4 ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ 45 5.5 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ 49 5.6 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΘΥΜΑΤΩΝ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ 50 5.7 ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΡΑΣΗΣ 51 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6:ΕΡΕΥΝΑ ΜΕΣΩ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗ ΒΙΑ 52 6.1 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 52 6.2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 52 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7:ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 67 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ1:ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 62 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 64 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η βία εναντίον κάθε ανθρώπου ή ομάδας που είναι ανίσχυρη, είναι κάτι που ακούμε τη σημερινή εποχή ολοένα και συχνότερα. Καθημερινά, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης «βομβαρδίζουν» τους τηλεθεατές τους, με διάφορα φαινόμενα βίας σε ολόκληρο τον κόσμο. Σύμφωνα με το λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη η βία ορίζεται «ως άσκηση σωματικής ή άλλης δύναμης ή χρησιμοποίηση απειλών με σκοπό την επιβολή της θελήσεως κάποιου». Η έννοια της βίας έχει συνδεθεί με τη μη αποδεχτή, μη ελεγχόμενη και παράνομη συμπεριφορά του ατόμου. Αποτελεί παράβαση τόσο της σωματικής όσο και της ψυχικής ακεραιότητας, επεκτείνοντας έτσι το εύρος της, πέρα από το σωματικό στον ψυχικό τραυματισμό. 1 Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει κατά καιρούς, το φαινόμενο της βίας κατά των γυναικών εμφανίστηκε πριν από 4000 χρόνια, παράλληλα με την εμφάνιση του πατριαρχικού συστήματος και της ιδιοκτησίας. Δεν αφορά μόνο συγκεκριμένες κοινωνικό-οικονομικές τάξεις. Πρόκειται για ένα φαινόμενο διαδεδομένο σε όλες τις κοινωνίες και σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, ανεξάρτητα από το επίπεδο ανάπτυξης, από την πολιτική σταθερότητα, τον πολιτισμό ή τη θρησκεία και αφορά όλες τις γυναίκες κάθε ηλικίας. 2 Το ενδο-οικογενειακό έγκλημα ως φαινόμενο, είναι πολυσύνθετο και ως εκ τούτου δυσεπίλυτο. Αφορά κάθε έκφανση της ανθρώπινης δραστηριότητας όπως, κοινωνική, πολιτισμική, ψυχολογική, βιολογική και οικονομική. Συνιστά μία από τις μορφές της αθέατης εγκληματικότητας και βάλλει ευθέως στα θεμέλια του κοινωνικού μας συστήματος, το οποίο και απειλεί με κατάρρευση. Αυτό συμβαίνει, διότι δημιουργεί προβληματικές σχέσεις, με άμεση συνέπεια δυστυχισμένους συντρόφους, που με τη σειρά τους θα βγάλουν στην κοινωνία ακόμη πιο δυστυχισμένα παιδιά. 3 Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας, αποδόθηκε από την επιστήμη, αρχικά στην ψυχοπαθολογία και τελευταία στην εγκληματική πράξη. Ωστόσο, απέφυγε να το εξηγήσει, να απαλύνει τον πόνο και φυσικά δεν κατάφερε να βοηθήσει τον επαναπροσδιορισμό των σχέσεων, ύστερα από την επισήμανση της άγνοιας τους. 4 Η βία μέσα στην οικογένεια και ειδικότερα η συντροφική βία, αποτελεί ένα σημαντικό κοινωνικό φαινόμενο και απαιτείται η συντονισμένη, εξειδικευμένη και άρτια αντιμετώπισή της. Η εμπειρία και οι νομοθετικές ρυθμίσεις άλλων χωρών θα 1 Γενική Γραμματεία Ισότητας (2003). Προς ένα κοινό Ευρωπαϊκό πλαίσιο για τον έλεγχο της προόδου στον αγώνα εναντίον της βίας κατά των γυναικών. Αθήνα : Υπουργείο Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης. 2 Ουόκερ, Λ. (1989) Η κακοποιημένη γυναίκα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σελ82-96 3 ΟΗΕ (1993). Οικουμενική Διακήρυξη για Εξάλειψη της Βίας σε βάρος των Γυναικών (ψήφισμα 48/104, 20.12.1993). 4 http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/equality_between_men_and_ women/index_el.htm 3

μπορούσαν να βοηθήσουν σημαντικά τη χώρα μας στο δύσκολο έργο της αντιμετώπισης του. Οι γυναίκες πλέον, αντιδρούν έντονα στη μόνιμη παρουσία προτύπων εγκληματικών συμπεριφορών σε βάρος τους. Πολιτικοποιούν και κοινωνικοποιούν το πρόβλημα της ανασφάλειας και στρέφονται τόσο προς τους μη κυβερνητικούς οργανισμούς, που δραστηριοποιούνται για τα δικαιώματα τους, όσο και προς το κράτος, επικρίνοντας την ανεπαρκή ετοιμότητα του τελευταίου ή ακόμη την υποχωρητικότητα του απέναντι στη διαφαινόμενη αύξηση της βίας, από την πλευρά των ερωτικών τους συντρόφων. Αυτό γιατί η ασφάλεια των γυναικών καταγράφεται στην κοινωνική συνείδηση, σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε, σαν ένα κοινωνικό αγαθό που με τη χειραφέτησή της διεκδίκησε η γυναίκα και η πολιτεία οφείλει να εγγυηθεί, λαμβάνοντας όλα τα αναγκαία μέτρα και βελτιώνοντας τις δομές ασφάλειας και στήριξής τους. 5 Η ανάληψη πρωτοβουλιών, η οργανωμένη και η μεθοδευμένη παρέμβαση του επίσημου κράτους (κυβέρνηση, τοπική αυτοδιοίκηση, δικαστήρια, αστυνομία) και της κοινωνίας γενικότερα (μη κυβερνητικές οργανώσεις, παιδεία, εκκλησία) μπορεί να αποτελέσει την καλύτερη ευκαιρία για την αποδόμηση του κοινωνικού «βραχνά» που λέγεται ενδοοικογενειακή βία οποιαδήποτε μορφή και αν έχει και σε αυτή την κατεύθυνση πρέπει να ευθυγραμμιστεί η οποιαδήποτε δράση. Όποια και αν είναι τα αίτια της βίας και ανεξάρτητα ποιος ευθύνεται, αποτελεί κοινή διαπίστωση όλων των επιστημόνων ότι η βία στην οικογένεια αποτελεί ανοιχτή πληγή στην κοινωνία, που πρέπει και προσωπικά πιστεύω μπορεί σε σημαντικό βαθμό να θεραπευτεί. 1.2 ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ Επιχειρώντας να δώσουμε ένα ορισμό του φαινομένου μπορούμε να πούμε ότι η βία κατά των γυναικών εκδηλώνεται κάθε φορά με πολλές και διαφορετικής βαρύτητας πράξεις και έχει διάφορες μορφές. Περιλαμβάνει κάθε απειλή ή βίαιη πράξη κατά των γυναικών και μπορεί να ασκηθεί σωματικά, ψυχολογικά και σεξουαλικά. Η βία ενάντια στο γυναικείο φύλο ορίζεται ως η κοινωνική απομόνωση, η σεξουαλική παρενόχληση, ο έλεγχος των κινήσεων, ο εκβιασμός και ο εξευτελισμός, καθώς και η αφαίρεση του δικαιώματος της οικονομικής διαχείρισης. 6 Οι πράξεις σεξουαλικού ακρωτηριασμού, ο βιασμός, οι αναγκαστικές στειρώσεις, η εμβρυοκτονία και η παιδοκτονία μικρών κοριτσιών, καθώς και οι ομαδικοί βιασμοί κατά την περίοδο ένοπλων συγκρούσεων, αποτελούν κατάφωρη παραβίαση των στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εδώ βέβαια εμπλέκεται ο ρατσισμός και συγκεκριμένα ο κοινωνικός ρατσισμός που και αυτός με τη σειρά του συνδέεται άμεσα με τα στερεότυπα της κάθε κοινωνίας. 7 Στην παρούσα παράγραφο του 1 ου κεφαλαίου, δεν θα κάνουμε κάποια ιστορική αναδρομή από τα αρχαία χρόνια, αλλά θα επιδιώξουμε την διαπίστωση της ύπαρξης του φαινόμενου μέσα από κάποια κείμενα της Νεοελληνικής λογοτεχνίας που έχουμε διδαχτεί σε μικρότερη ηλικία. Χρόνια, λοιπόν, γνωρίζαμε τη γυναίκα ως αδύναμο 5 ΟΗΕ (1985). Σύμβαση για Εξάλειψη Κάθε Μορφής Διακρίσεων εις Βάρος των Γυναικών (Ν.78 /1985). 6 Όπως και πριν, Ουόκερ, Λ. (1989) Η κακοποιημένη γυναίκα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. 7 Επίτροπος Νομοθεσίας (2000), Σημείωμα για τον Περί Βίας στην Οικογένεια Νόμο. Λευκωσία. 4

φύλο, έρμαιο των διάφορων αντιλήψεων. Κάπως έτσι τη γνωρίσαμε και μέσα από τα διάφορα ελληνικά κείμενα που είχαμε διδαχτεί στο παρελθόν. Για παράδειγμα, ο πόθος της γυναίκας να αποκτήσει αρσενικό παιδί την κάνει να πάρει το σερνικοβότανο που της πούλησε ο Ζητιάνος του Α. Καρκαβίτσα και οδηγείται στην καταστροφή. Άμεσα μπορεί να μην αντιμετωπίζει πάντα τη βία, όμως παραμένει η φτωχή αγωνίστρια της ζωής χωρίς καμιά αναγνώριση στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη. Είναι η γυναίκα που βιώνει την εχθρότητα της πεθεράς της, που επιχειρεί να τη δηλητηριάσει επειδή δεν της έχει χαρίσει εγγόνια. Βάζοντας όμως η πεθερά της στο Χριστόψωμο δηλητήριο, για κακή της τύχη δηλητηριάζει κατά λάθος τον ίδιο της το γιο που γύρισε ξαφνικά από το ταξίδι. 8 Όμως και άλλα έργα του Παπαδιαμάντη όπως η Σταχομαζώχτρα ή η Φόνισσα θίγουν από κάθε οπτική γωνία το πρόβλημα της σκλαβιάς των γυναικών κοντά σε έναν μέθυσο και σκληρό σύζυγο, αλλά και μια ζωή φτώχειας και δυστυχίας. Οι γυναίκες αυτές πολύτεκνες συνήθως, πασχίζουν να αναθρέψουν μέσα στην ανέχεια τα παιδιά τους, αλλά και να προσφέρουν ότι μπορούν στο σπιτικό τους. Το τέλος πικρό για τις ίδιες τις περισσότερες φορές. Άλλοτε πάλι σε μια ρεαλιστική περιγραφή παρουσιάζεται ο ξυλοδαρμός της από τον ανεπαρκή σύζυγο όπως στο διήγημα «Πατέρα στο σπίτι». 9 Αλλά το φαινόμενο περιγράφεται με ζωηρότερα χρώματα, όπως είναι φυσικό, από τους νατουραλιστές συγγραφείς του προηγούμενου αιώνα. Εδώ η βία έχει άλλο πρόσωπο. Η εγκατάλειψη και απομόνωση από τον κοινωνικό περίγυρο επειδή οι ορφανές αδερφές τόλμησαν να σηκώσουν το βλέμμα σε άνδρα, τις έκανε να μαραζώσουν ζώντας κλεισμένες στο ερειπωμένο σπίτι τους μέχρι το θάνατό τους, σύμφωνα με το διήγημα του Κ. Χατζόπουλου, Ο Πύργος του Ακροπόταμου. 10 Στη συνέχεια στο διήγημα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη (Η τιμή και το χρήμα) γνωρίσαμε τη νέα γυναίκα, την κόρη, κρυμμένη στη σκιά της οικογένειας. Το παραμικρό βλέμμα της Ρήνης στον Ανδρέα αποτελεί προσβολή. Η μάνα της κοπέλας, θύμα κι αυτή της ζωής, δέσμια του χρήματος που κερδίζει με μεγάλο μόχθο αρνείται να δώσει την προίκα που ζητά ο γαμπρός για να παντρευτεί η κόρη της. Το τέλος της ιστορίας αναπόφευκτα οδυνηρό. Η μάνα αποπειράται να σκοτώσει το γαμπρό. Η κόρη όμως έχει γνωρίσει τον έρωτα, το σκληρό πρόσωπο της ζωής και την απογοήτευση. 11 Η γυναίκα σε οποιαδήποτε φάση της ζωή της, μικρή κοπέλα, έφηβη, νέα σε ηλικία γάμου, ενήλικη, αργότερα μητέρα ή πεθερά γίνεται παντού ένα δραματικό πρόσωπο. Είναι το θύμα της ζωής, της προκατάληψης, της άγνοιας, της φτώχειας, της αμορφωσιάς, της ίδιας της οικογένειας, της ίδιας της κοινωνίας. Αυτά είναι μερικά ενδεικτικά παραδείγματα από κείμενα που είχαμε διδαχτεί ως μαθητές σε τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου. Μας φαντάζουν μακρινά. Δεν φανταζόμαστε ότι μπορεί να συμβαίνουν και στις μέρες μας. Άλλωστε η πρόοδος, η τεχνολογική-κοινωνική-οικονομική ανάπτυξη των κοινωνιών είναι αποτρεπτικός 8 Παπαγγελοπούλου Π. (2001). Οι οικογενειακές σχέσεις μέσα από την παράδοση, τη σημερινή πραγματικότητα και τις προοπτικές του 21ου αιώνα, Κοινωνιόγραμμα τεύχος 52, Αθήνα. 9 Όπως και πριν, Παπαγγελοπούλου Π. (2001). Οι οικογενειακές σχέσεις μέσα από την παράδοση, τη σημερινή πραγματικότητα και τις προοπτικές του 21ου αιώνα. 10 http://www.epeaek.gr/epeaek/el/index.html 11 Αποστολίδου, Μ., Παπαδόπουλος, Κ., Παγιάτσου, Μ. Ιερίδου, Α., Αβρααμίδου, Μ. Αποστολίδου, Ζωή Χριστίνα (2004). Έκταση και μορφές βίας ενάντια στα παιδιά στην κυπριακή οικογένεια. Λευκωσία: Συμβουλευτική Επιτροπή για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια. 5

παράγοντας σε αυτό το φαινόμενο. Κι όμως η σύγχρονη πραγματικότητα είναι διαφορετική. Η συντροφική βία παλαιότερα προσδιοριζόταν κυρίως ως η σωματική και η ψυχολογική βία του άνδρα-συζύγου εναντίον της γυναίκας συζύγου. Παρατηρούμε, συνεπώς, ότι στους εκάστοτε ορισμούς δεν περιλαμβάνονται όλες οι μορφές κακοποίησης. Έτσι, οι Straus, Gelles και Steinmetz, διαχωρίζουν τη βία σε δύο τύπους: α) στη «φυσική βία», όπου η βίαιη πράξη πραγματοποιείται με την πρόθεση πρόκλησης σωματικού πόνου ή τραύματος σε κάποιο άτομο και β) στην «καταχρηστική βία», η οποία ορίζεται ως πράξη που ενέχει τη σοβαρή πιθανότητα τραυματισμού του ατόμου που πλήττεται. 12 Η Pagelaw προσδιορίζει την κακοποίηση ως τον εκ προθέσεως τραυματισμό της γυναίκας ή τον εξαναγκασμό της σε πράξεις ακούσιες, ή το βίαιο περιορισμό της αναφορικά με εθελούσιες δραστηριότητες, από ενήλικα άνδρα, με τον οποίο διατηρεί σεξουαλική σχέση, ανεξάρτητα από το αν η βία πραγματοποιείται στο πλαίσιο του έγγαμου βίου. Η Walker αναφέρει ότι η κακοποιημένη γυναίκα κατ επανάληψη και συστηματικά υφίσταται βίαιη συμπεριφορά από τον άνδρα, τόσο σε σωματικό, όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο, με σκοπό τον εξαναγκασμό της σε πράξεις ακούσιες, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα δικαιώματα της. 13 Η συντροφική βία εμπεριέχει μια σειρά εγκληματικών πράξεων τα οποία διαπράττονται κατά ενός προσώπου, το οποίο έχει οικογενειακή ή μία πολύ στενή σχέση με τον δράστη. Οι πράξεις αυτές είναι παράνομες, όταν διαπράττονται εναντίον ξένων προς τον δράστη ατόμων, τιμωρούνται από τον ποινικό νόμο και κατακρίνονται από το κοινωνικό σύνολο. Το γεγονός ότι ο δράστης και το θύμα συνδέονται με οικογενειακή ή άλλη προσωπική σχέση, ορίζει αυτές τις παράνομες πράξεις ως συντροφική βία. Η συντροφική βία μπορεί να έχει μία από τις παρακάτω μορφές: 14 Σωματική βία: Η σωματική βία ορίζεται ως η χρήση σωματικής δύναμης η οποία έχει ως αποτέλεσμα το σωματικό τραυματισμό (εξωτερικό ή εσωτερικό) του θύματος. Προσδιορίζεται από τις διακυμάνσεις μεταξύ ενός χαστουκιού στο πρόσωπο έως τη σοβαρή σωματική βλάβη, η οποία καταλήγει ακόμα και σε εκ προθέσεως ανθρωποκτονία. Η αποστέρηση της ιατρικής φροντίδας αναφορικά με τη σωματική και ψυχική υγεία, η στέρηση τροφής και νερού, ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Σεξουαλική κακοποίηση: Η χωρίς συναίνεση σεξουαλική επαφή οποιασδήποτε μορφής μεταξύ των δύο συντρόφων. Μορφές σεξουαλικής βίας είναι μεταξύ άλλων: ο βιασμός, η αιμομιξία, η μαστροπεία, ο σοδομισμός, η πορνογραφία και άλλα. Λεκτική, Συναισθηματική και ψυχολογική κακοποίηση: Κάθε πράξη η οποία συμβαίνει ιδιωτικά ή δημόσια και έχει ως αποτέλεσμα την άρση της ψυχολογικής και αισθηματικής περιχαράκωσης του θύματος. Εμπεριέχει ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών που κινούνται από απειλές, λεκτική τρομοκράτηση και εξυβρίσεις έως λεκτικό εξευτελισμό, όπως για παράδειγμα τα υποτιμητικά σχόλια για την συμπεριφορά ή το ντύσιμο του θύματος, η έλλειψη φροντίδας για τις συναισθηματικές ανάγκες του θύματος, αν και το τελευταίο συμβαίνει-λόγω άγνοιας- 12 Όπως και πριν, Ουόκερ, Λ. (1989) Η κακοποιημένη γυναίκα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. 13 Όπως και πριν, ΟΗΕ (1985). Σύμβαση για Εξάλειψη Κάθε Μορφής Διακρίσεων εις Βάρος των Γυναικών (Ν.78 /1985). 14 Γεωργοπούλου Αγάθωνος, Ε. (1991). Κακοποίηση παραμέληση παιδιών. Αθήνα: Ινστιτούτο Υγείας του παιδιού. 6

και σε περιπτώσεις που δεν υπάρχει πρόθεση βίας. Συνήθης μορφή της τελευταίας περίπτωσης είναι η επί μακράν αποχή από σεξουαλικές δραστηριότητες και διακοπή οποιασδήποτε μορφής επαφής για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο εξαναγκασμός εξάλλου, κυμαίνεται από την παθητική συμπεριφορά της κατήφειας μέχρι την ενεργητική-επιθετική συμπεριφορά της κακοποίησης. Η συνηθέστερη και πιο καταστροφική από τις συμπεριφορές εξαναγκασμού είναι η κριτική, τα παράπονα και οι γκρίνιες που δεν απέχουν πολύ από την σωματική κακοποίηση. Η ψυχολογική βία κυμαίνεται από την ταπείνωση έως την σοβαρή ψυχολογική βλάβη και έκπτωση του θύματος στην κοινωνική του λειτουργικότητα. 15 Οικονομική εκμετάλλευση: Αφορά την παράνομη ή εσφαλμένη χρήση και διαχείριση των χρημάτων και της περιουσίας των μελών της οικογένειας, την οικονομική στέρηση και εξάρτηση, καθώς και την οικονομική εκμετάλλευση της συντρόφου. Κοινωνική κακοποίηση: Αφορά την επιβολή της κοινωνικής απομόνωσης. Το πρόσωπο που έχει τον έλεγχο, αφαιρεί το δικαίωμα στον άλλο για οποιαδήποτε κοινωνική επαφή, ελέγχει ή παρακολουθεί τις επαφές με τους φίλους του, την οικογένειά του και το ευρύτερο κοινωνικό του περιβάλλον. Αυτό συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις και όταν το ζευγάρι έχει χωρίσει, όπου έχει παρατηρηθεί, η βία να στρέφεται ακόμη και κατά τρίτων προσώπων. Στον ίδιο κύκλο ανήκουν η αποστέρηση της εκπαίδευσης και της εργασίας. 16 Η κακοποίηση της ερωτικής συντρόφου από το σύντροφο της, συνήθως είναι ποικιλόμορφη και μπορεί να περιλαμβάνει περισσότερες της μιας μορφές κακοποίησης, που χρησιμοποιεί ο δράστης, ανάλογα με τις περιστάσεις. 1.3 ΠΩΣ ΕΜΦΑΝΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΒΙΑΣ Το φαινόμενο της βίας κατά των γυναικών, διαπιστώνεται ότι δεν εμφανίζεται τυχαία ή περιπτωσιακά, αλλά σχετίζεται άμεσα με τις σχέσεις εξουσίας ανάμεσα στα δύο φύλα και τους στερεοτυπικούς ρόλους των δύο φύλων. Στην ελληνική κοινωνία η υποδεέστερη θέση της γυναίκας θεμελιώνεται και στηρίζεται στις παραδοσιακές κοινωνικές δομές, αλλά και σε αντιλήψεις και νοοτροπίες βαθιά ριζωμένες στους ανθρώπους. Γενικότερα, άλλα αίτια θεωρούνται συνήθως το χαμηλό μορφωτικό και κοινωνικοοικονομικό επίπεδο σε μια χώρα ή οι ιδιαίτερες θρησκευτικές αντιλήψεις σε κάθε κοινωνία. 17 Αυτό όσον αφορά τα βαθύτερα αίτια που οδηγούν μία κοινωνία να χρησιμοποιεί βία εναντίον των μελών της. Η αναζήτηση μορφών βίας κατά των γυναικών όμως δεν είναι εύκολη υπόθεση. Εκτός από τις πλέον συνηθισμένες της μορφές, το φαινόμενο αυτό διαπερνά όλα τα κοινωνικά στρώματα, όλες τις εθνικότητες. Η κακοποίηση γυναικών αναφέρεται στην άσκηση σωματικής, ψυχικής, οικονομικής ή σεξουαλικής βίας σε μια γυναίκα από το σύζυγο ή τον ερωτικό σύντροφο, νυν ή πρώην, με στόχο την επιβολή ελέγχου. Ο όρος συμπεριλαμβάνει επομένως και το βιασμό στο ζευγάρι με ή χωρίς γάμο. Ο ευρύτερος όρος «κακοποίηση γυναικών στην οικογένεια» αναφέρεται επιπλέον στην άσκηση βίας σε μια γυναίκα από πατέρα ή αδερφό ή άλλο συγγενικό πρόσωπο, αλλά και στην άσκηση βίας σε ηλικιωμένες γυναίκες από τα παιδιά τους. Η συντροφική βία είναι μια 15 Όπως και πριν, Ουόκερ, Λ. (1989) Η κακοποιημένη γυναίκα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. 16 Όπως και πριν, Ουόκερ, Λ. (1989) Η κακοποιημένη γυναίκα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. 17 http://www.isotita.gr 7

από τις πιο κακοήθεις καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επειδή διαπράττεται όχι από ξένους αλλά από μέλη της οικογένειας, ανθρώπους εμπιστοσύνης. Είναι απλωμένη σε όλο τον κόσμο, έχοντας επιπτώσεις στη φυσική και συναισθηματική υγεία γυναικών και παιδιών απειλώντας την οικονομική τους ασφάλεια και υπονομεύοντας την αυτοεκτίμησή τους και την δυνατότητα για ομαλή κοινωνική ανάπτυξη. Μερικά ενδεικτικά στατιστικά στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι το φαινόμενο παρουσιάζεται τόσο σε ανεπτυγμένες όσο και σε λιγότερο αναπτυγμένες χώρες. 18 1.4 Η ΒΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΣΥΝΤΡΟΦΩΝ Οι περισσότερες κακοποιημένες γυναίκες πιστεύουν ότι αν σύζυγοι και κάποιες από αυτές ως μητέρες θα πρέπει να αποκαταστήσουν τη σχέση με το σύζυγό τους και να διατηρήσουν τη συνοχή και τη ζωή της οικογένειάς τους με κάθε κόστος. Με τη σκέψη αυτή δικαιολογούν την κακοποίηση που βιώνουν πιστεύοντας ότι σύντομα θα αλλάξει η συμπεριφορά των συζύγων. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε, γυναίκες αποκάλυψαν πως απέδιδαν τη βίαιη συμπεριφορά των συζύγων τους στην πιθανότητα ότι ίσως να μην ήταν οι ίδιες σωστές στους ρόλους τους ως σύζυγοι, κατά συνέπεια αισθάνονταν ενοχές και έτσι έπαιρναν όλη την ευθύνη πάνω τους. Σαν αποτέλεσμα της προσπάθειας αυτής, είναι οι ίδιες να προσαρμόσουν τη ζωή τους στις επιθυμίες και απαιτήσεις του συζύγου. 19 Ένας άλλος λόγος που έκανε τις γυναίκες να υπομένουν χρόνια την κακοποίηση, να σιωπούν και να μην αποκαλύπτουν το δράμα τους, είναι τα παιδιά. Νόμιζαν πως ότι προβλήματα υπάρχουν στο γάμο τους, θα έπρεπε να έχουν υπομονή και να είναι υπάκουες για το χατίρι των παιδιών. Άλλες κοινωνικές και ψυχολογικές αιτίες για τις οποίες μια γυναίκα δεν φεύγει είναι και οι παρακάτω: 20 Γιατί δεν είναι οικονομικά-επαγγελματικά ανεξάρτητη. Γιατί πιέζεται από το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον να παραμείνει στον γάμο, ανεξάρτητα από το τίμημα της απόφασης αυτής. Γιατί φοβάται ότι ο σύντροφός της θα την εκδικηθεί. Γιατί οι θρησκευτικές πεποιθήσεις της επιβάλλουν να παραμείνει με τον σύζυγό της μέχρι τον θάνατό της. Γιατί θέλει να μην στερήσει από τα παιδιά της την παρουσία του πατέρα. Γιατί λυπάται τον σύντροφό της. Γιατί είναι ψυχολογικά εξαρτημένη: αισθάνεται ανασφαλής και ανεπαρκής, όταν σκέφτεται ότι πρέπει να φροντίζει μόνη τον εαυτό της. Γιατί δεν έχει που να πάει. Γιατί πιστεύει ότι κάποια στιγμή εκείνος θα σταματήσει να της φέρεται βίαια, διότι την αγαπάει. 1.5 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ 18 Αποστολίδου, Μ. (2004). Έκθεση Αξιολόγησης της Εφαρμογής των Διατμηματικών Διαδικασιών για το Χειρισμό Περιστατικών Βίας στην Οικογένεια. Λευκωσία: Συμβουλευτική Επιτροπή για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια.. 19 http://www2.ekke.gr/ 20 Όπως και πριν, Ουόκερ, Λ. (1989) Η κακοποιημένη γυναίκα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. 8

Δυσάρεστα και όμως άκρως αποκαλυπτικά, είναι τα στατιστικά στοιχεία που προκύπτουν από τις τελευταίες επίσημες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα και αφορούν στην συντροφική (ή ενδοοικογενειακή) βία και την σεξουαλική παρενόχληση: 21 Το 16% των γυναικών που απευθύνθηκαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα, κατά την περίοδο 01/01/2002 έως 31/10/2006, είναι αλλοδαπές. Σημειώνεται ότι από το σύνολο των αλλοδαπών γυναικών-θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, κατά προσέγγιση, 4 από τις 10 αλλοδαπές προέρχονται από τα Βαλκάνια. Το 67% των γυναικών που υπέστησαν κακοποίηση και απευθύνθηκαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα Αθήνας και Πειραιά είναι έγγαμες. Άξιο προσοχής είναι το γεγονός ότι το 21%, δηλαδή 1 στις 5 γυναίκες, είναι διαζευγμένες ή σε διάσταση, δηλαδή έχουν ήδη απομακρυνθεί από το δράστη πριν προσέλθουν στα Συμβουλευτικά Κέντρα. Ο μύθος ότι η κακοποιημένη γυναίκα είναι συνήθως χαμηλού μορφωτικού επιπέδου δεν επιβεβαιώνεται. Σύμφωνα με τη στατιστική αξιοποίηση στοιχείων που αφορούν στην κακοποίηση γυναικών, 7 στις 10 γυναίκες είναι Δευτεροβάθμιας, Τεχνολογικής ή Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης. Άξιο προσοχής είναι το γεγονός ότι 3 στις 10 γυναίκες-θύματα ενδοοικογενειακής βίας είναι Τεχνολογικής ή Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης και επίσης 3 στις 10 είναι Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης. Συνεπώς, η γυναίκα ενδέχεται να καταστεί θύμα βίας ανεξαρτήτως του μορφωτικού επιπέδου της. Μια γυναίκα μπορεί να υπάρξει θύμα κακοποίησης ανεξαρτήτως της οικονομικής της κατάστασης. Σύμφωνα με τα στοιχεία που προκύπτουν από την επεξεργασία, 6 στις 10 γυναίκες που έχουν υποστεί κακοποίηση και προσήλθαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας ανέφεραν ότι βρίσκονται σε μέτρια ή καλή οικονομική κατάσταση. 1 στις 3 γυναίκες-θύματα ενδοοικογενειακής βίας -35%- παντρεύτηκε το δράστη ενώ είχε δείγματα βίαιης συμπεριφοράς του (ψυχολογική, σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση) και πριν το γάμο μαζί του. Ωστόσο αυτά τα δείγματα βίαιης συμπεριφοράς δεν αποτέλεσαν ανασταλτικό παράγοντα για την απόφασή της αυτή. Ο μη κοινωνικός στιγματισμός της βίας οδηγεί στην αποδοχή της ως χαρακτηριστικό του ανδρικού ρόλου. Δράστης ενδοοικογενειακής βίας, σε ποσοστό 82%, είναι ο σύζυγος του θύματος, σε ποσοστό 12% ο σύντροφος, ενώ, σε μικρότερα ποσοστά, παρατηρούνται και περιπτώσεις κακοποίησης της γυναίκας από άτομο του οικογενειακού ή κοινωνικού της περίγυρου (πατέρας, αδελφός, τέκνο, άλλο). Εξετάζοντας τη διάρκεια της σχέσης της γυναίκας με το δράστη, παρατηρείται ότι κατά προσέγγιση 2 στις 3 γυναίκες-θύματα ενδοοικογενειακής βίας βρίσκονται σε αυτήν τη σχέση περισσότερο από 10 έτη. Ως εκ τούτου διαπιστώνεται ότι οι κακοποιητικές σχέσεις είναι συνήθως μακροχρόνιες. Πιθανόν αυτό να σχετίζεται με την κοινωνική ανοχή στη βία, που οδηγεί στο στιγματισμό και την ενοχοποίηση του θύματος και αναγκάζει τις γυναίκες στην αποδοχή της κατάστασής τους. 3 στις 5 γυναίκες που υπέστησαν κακοποίηση και προσήλθαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα της Γ.Γ.Ι. ανέφεραν ότι βιώνουν ψυχολογική και σωματική βία. 21 http://www.isotita.gr 9

Η ίδια η κακοποιημένη γυναίκα αναζητά βοήθεια για την απεμπλοκή της από την κακοποιητική σχέση. Αυτό διαφαίνεται από το γεγονός ότι 3 στις 4 γυναίκεςθύματα ενδοοικογενειακής βίας έχουν αναζητήσει βοήθεια στο παρελθόν (Αστυνομία, Δικαστήρια, Νοσοκομεία, Πρόνοια κ.λπ.), πριν απευθυνθούν στα Συμβουλευτικά Κέντρα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας. Είναι έκδηλη η ανάγκη της ύπαρξης εξειδικευμένων δομών για την παροχή βοήθειας. Οι δράστες ενδοοικογενειακής βίας μπορεί να είναι οποιουδήποτε μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου. Το φαινόμενο της βίας είναι διαταξικό. Συγκεκριμένα όσον αφορά στο μορφωτικό επίπεδο των δραστών, κατά προσέγγιση 6 στους 10 δράστες είναι Δευτεροβάθμιας, Τεχνολογικής ή Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης. Ειδικότερα, κατά προσέγγιση, 3 στους 10 δράστες είναι Ανωτέρας ή Ανωτάτης Εκπαίδευσης. Όσο δε αφορά στην εργασιακή κατάσταση των δραστών, μόλις 1 στους 10 δράστες είναι άνεργος. Η κατανάλωση αλκοόλ ή η χρήση τοξικών ουσιών σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί την κύρια αιτία εκδήλωσης βίας. Ωστόσο μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να επιδρά έμμεσα στην εκδήλωσή της. Σύμφωνα με την ποσοτική ανάλυση στοιχείων που αφορούν στην κακοποίηση, 6 στους 10 δράστες ενδοοικογενειακής βίας δεν κάνουν χρήση ουσιών (αλκοόλ, ναρκωτικά, ψυχοφάρμακα). Τα παραπάνω συμπεράσματα προέκυψαν από την ποσοτική ανάλυση και επεξεργασία στοιχείων των γυναικών που έχουν υποστεί κακοποίηση και απευθύνθηκαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα Αθήνας - Πειραιά της Γενικής Γραμματείας Ισότητας (Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης) κατά το χρονικό διάστημα 01/01/2002-31/10/2006. Το δείγμα επεξεργασίας ανέρχεται στα 1870 περιστατικά κακοποίησης. 10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ 2.1 ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Πρόκειται για μεθοδολογία επίλυσης πολύπλοκων συστημικών προβλημάτων, από τον ορισμό τους μέχρι την παράδοση του προϊόντος (της «λύσης»). Λέμε ότι αντιμετωπίζουμε ένα συστημικό πρόβλημα όταν υπάρχει μια συγκεκριμένη ανάγκη που πρέπει να ικανοποιηθεί δια μέσου ενός συστήματος (τεχνικού, οργανωτικού, κτλ) που καλούμαστε να διαμορφώσουμε, υπάρχουν εναλλακτικοί δυνατοί τύποι ή μορφές του συστήματος, και η τελική επιλογή πρέπει να γίνει με βάση συγκεκριμένα κριτήρια και να ικανοποιεί συγκεκριμένους περιορισμούς. 22 Το βασικό στοιχείο της διαδικασίας είναι τούτο: Πριν επιλέξεις, κατανόησε το στόχο σου, το πλαίσιο της ανάλυσής σου, την ανάγκη που καλύπτεται. Κατανόησε το όλον. Τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της συστημικής μεθοδολογίας μπορούν να περιγραφούν μέσα από μια διαδικασία που περιλαμβάνει τρία στάδια. Ως πρώτο, ορίζεται το στάδιο του ορισμού του προβλήματος, κατά το οποίο αναγνωρίζεται η προς ικανοποίηση ανάγκη και καθορίζονται οι στόχοι και τα κριτήρια αξιολόγησης των λύσεων και της επίδοσης του συστήματος. Στη συνέχεια, ακολουθεί το στάδιο της ανάλυσης του προβλήματος, όπου προσδιορίζονται οι εφικτές και οι αποδεκτές (βάση κριτηρίων) εναλλακτικές λύσεις, οι οποίες τελικά και αξιολογούνται. Το τρίτο και τελευταίο στάδιο είναι αυτό της σύνθεσης. Εδώ γίνεται επιλογή της βέλτιστης λύσης, εφαρμογή της και τελικά αξιολόγηση του παραγόμενου αποτελέσματος. Στην παρούσα εργασία γίνεται εφαρμογή της συστημικής μεθοδολογίας σε συγκεκριμένο πρόβλημα που αφορά την συντροφική βία, ένα πολυσύνθετο ζήτημα που έχει πολλές προεκτάσεις στη χώρα μας. 2.2 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Μεγάλος αριθμός κοριτσιών και γυναικών είναι θύματα συντροφικής βίας, σεξουαλικής και οικονομικής εκμετάλλευσης, βιασμού από ξένους και γνωστούς, σεξουαλικής κακοποίησης στη παιδική ηλικία, σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας τους και κακοποίησης (ακόμα και ανθρωποκτονίας) από συντρόφους. Το 56% από αυτές παραδέχονται, ότι υφίστανται καταχρηστικές συμπεριφορές που αφορούν λεκτική ή ψυχολογική βία (προσβολές, βρισιές, περιορισμούς ή απομόνωση, απειλές). Το τελευταίο χρονικό διάστημα παρατηρήθηκε μία αύξηση του φαινομένου σε ποσοστό 12% περίπου. Το επιτελείο της κυβέρνησης και συγκεκριμένα ο πρωθυπουργός της χώρας (σκοπιά) καλείται να λάβει δραστικά μέτρα προκειμένου να αντιμετωπίσει την αύξηση αυτού του κοινωνικού φαινομένου, που υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής όλων των γυναικών. Γενικά ως πρόβλημα ορίζεται η διαπίστωση μη αποδεκτής απόκλισης μεταξύ μιας υπάρχουσας και μιας επιθυμητής κατάστασης, σε ορισμένο χρονικό πλαίσιο. Στην 22 Συστημική μεθοδολογία και τεχνική οικονομική, Εκδόσεις Ζυγός, Παναγιωτακόπουλος Δημήτριος, σελ.32 11

συγκεκριμένη περίπτωση ως υπάρχουσα κατάσταση ορίζεται η αύξηση της βίας ενάντια των γυναικών σε ποσοστό 12% και ως επιθυμητή η μείωση του κοινωνικού φαινομένου σε ποσοστό κάτω του 10%. Παρακάτω δίνεται σχηματικά η απόκλιση επιθυμητής και πραγματικής κατάστασης: 23 Αν Π t = Πραγματική κατάσταση στην περίοδο t, και Ε t = Επιθυμητή κατάσταση στην περίοδο t, τότε, η διαφορά Π t - Ε t ορίζει ένα πρόβλημα, Π t, στην περίοδο t και αποτελεί ερέθισμα για «διορθωτική παρέμβαση» (δηλαδή για λύση) η οποία θα εφαρμοστεί μετά από τ περιόδους. ΕΠΙΘΥΜΗΤΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ: ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΣΕ ΠΟΣΟΣΤΟ ΚΑΤΩ ΤΟΥ 10% ΑΠΟΚΛΙΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ: ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΣΕ ΠΟΣΟΣΤΟ 12% Εικόνα 1: ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ [Συστημική μεθοδολογία και τεχνική οικονομική- Παναγιωτακόπουλος] Στην συγκεκριμένη λοιπόν περίπτωση, ως ανάγκη αναγνωρίζεται η μείωση του κοινωνικού φαινομένου της συντροφικής βίας σε ποσοστό κάτω του 10%. (- γιατί το κάνεις; - διάβασε την ανάγκη). Υπάρχουν εναλλακτικοί στόχοι που μπορούν να διαμορφωθούν προς ικανοποίηση της παραπάνω ανάγκης, οι οποίοι και δίνονται παρακάτω: 1. ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΚΑΙ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ: Το Υπουργείο Δικαιοσύνης πρέπει να ενισχύσει το θεσμικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση όλων των μορφών βίας κατά των γυναικών. Κρίνεται απαραίτητο να τονισθεί ότι το θεσμικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών θα πρέπει να διαπνέεται από τη διάσταση του φύλου, αποτελεί δηλαδή διάκριση λόγω φύλου και παραβίαση της αρχής της ισότητας των φύλων. Ένα πολύ αυστηρό πλαίσιο κανόνων και αρχών θα αποτρέψει ανθρώπους να ασκήσουν βία απέναντι στις γυναίκες. 2. ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΕΛΕΧΙΑΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ: Οι δημόσιοι λειτουργοί στους οποίους απευθύνονται τα θύματα βίας για να ζητήσουν βοήθεια (αστυνομικοί, επαγγελματίες υγείας και πρόνοιας, εισαγγελείς, δικαστές), αλλά και οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι στις γυναικείες φυλακές θα πρέπει 23 Όπως και πριν, Συστημική μεθοδολογία και τεχνική οικονομική. 12

να εκπαιδευθούν ώστε να αντιμετωπίζουν ορθότερα και με ευαισθησία όσους εμπλέκονται σε πράξεις βίας κατά των γυναικών. Επιπλέον, τα στελέχη των συμβουλευτικών κέντρων και των ξενώνων (κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι) θα πρέπει και αυτοί με τη σειρά τους να εκπαιδευθούν στις σύγχρονες προσεγγίσεις των θυμάτων και των θυτών στις περιπτώσεις βίας ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν με επάρκεια τα προβλήματα που θα παρουσιασθούν. 3. ΠΡΟΛΗΨΗ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ: Να πραγματοποιηθούν καμπάνιες ενημέρωσης της κοινής γνώμης για τις μορφές βίας λόγω φύλου, οι οποίες θα απευθύνονται: 24 Αφενός σε γυναίκες με σύνθημα τύπου ΣΠΑΣΤΕ ΤΗ ΣΙΩΠΗ, ώστε να ενθαρρυνθούν να απευθυνθούν στα συμβουλευτικά κέντρα και να ζητήσουν βοήθεια. Αφετέρου σε άνδρες με σύνθημα τύπου ΜΗΔΕΝΙΚΗ ΑΝΟΧΗ ώστε να ενθαρρυνθούν να δηλώσουν ότι δεν είναι βίαιοι. Επιπροσθέτως θα ζητηθεί συνεργασία με το Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο, ώστε να αποτρέπεται η διάδοση μηνυμάτων που καλλιεργούν την προσβολή της αξιοπρέπειας των γυναικών και αναπαράγουν πράξεις βίας κατά των γυναικών. Ο πρωθυπουργός της χώρας αποφάσισε ότι ο ιδανικότερος τρόπος για να μειωθεί το φαινόμενο της συντροφικής βίας σε ποσοστό κάτω του 10% είναι η βελτίωση και ενίσχυση της νομοθεσίας. Επομένως ως στόχος ικανοποίησης της συγκεκριμένης ανάγκης ορίζεται η βελτίωση και ενίσχυση της νομοθεσίας. (-τι προσπαθείς να κάνεις; -διάβασε το στόχο σου). Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να ειπωθεί ότι σε κάθε επίπεδο ανάλυσης για κάλυψη μιας ανάγκης, αντιστοιχεί ένα ιεραρχικά ανώτερο επίπεδο όπου η συγκεκριμένη ανάγκη αποτελεί μια από τις διαθέσιμες εναλλακτικές επιλογές, έναν εναλλακτικό στόχο. Σε αυτή τη βάση και για την καλύτερη προσέγγιση του προβλήματός μας, δίνεται παρακάτω το εξής σχήμα: 24 Παπαδόπουλος, Μ. (2000). Παγκύπρια έρευνα για την αυτοομολογούμενη νεανική παραβατικότητα των μαθητών Γυμνασίων και Λυκείων της Κύπρου. Λευκωσία: Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού. 13

ΕΠΙΠΕΔΟ Α ΑΝΑΓΚΗ Α: ΣΤΟΧΟΙ Α1, Α2, Α3 ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΣΕ ΠΟΣΟΣΤΟ ΚΑΤΩ ΤΟΥ 10% ΕΠΙΠΕΔΟ Β ΑΝΑΓΚΗ Β: ΣΤΟΧΟΙ Β1,Β2,Β3 ΠΡΟΛΗΨΗ ΜΕΣΩ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗ ΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΣΕ ΠΟΣΟΣΤΟ ΚΑΤΩ ΤΟΥ 10% ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΕΛΕΧΙΑΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΚΑΙ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΠΡΟΤΑΣΗ Α ΠΡΟΤΑΣΗ Β ΠΡΟΤΑΣΗ Γ Εικόνα 2: ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΣΤΟΧΩΝ 14

Η επίτευξη του στόχου που ορίσαμε μπορεί να πραγματοποιηθεί με διάφορους εναλλακτικούς τρόπους. Οι εναλλακτικοί αυτοί τρόποι ικανοποίησης του στόχου αξιολογούνται με βάση προκαθορισμένα κριτήρια. Τα κριτήρια αυτά διακρίνονται σε κριτήρια αποκλεισμού και αξιολόγησης. Με βάση τα κριτήρια αποκλεισμού οι λύσεις διακρίνονται σε αποδεκτές και μη αποδεκτές. Στη συνέχεια οι αποδεκτές λύσεις αξιολογούνται με βάση τα κριτήρια αξιολόγησης. Για το συγκεκριμένο πρόβλημα ισχύουν τα εξής σε ότι αφορά τα κριτήρια: 25 (- θα δεχόσουν μια οποιαδήποτε λύση για αυτό που κάνεις; - διάβασε τα κριτήρια αποκλεισμού) (- εάν προκύψουν περισσότερες από μία λύσεις και μετά τα κριτήρια αποκλεισμού; Ποια λύση θα επιλέξω; - διάβασε τα κριτήρια αξιολόγησης επίδοσης). Τα κριτήρια αποκλεισμού (τα οποία απαντάνε στο ερώτημα: «κάνει τη δουλειά;») είναι: i. Ο χρόνος υλοποίησης των μέτρων που θα εφαρμοστούν να μην ξεπερνά τους 15 μήνες. ii. Το κόστος εφαρμογής των μέτρων να είναι μικρότερο των 100.000 Ευρώ. iii. Το πολιτικό κόστος να είναι «μέτριου» βαθμού. Τα κριτήρια αξιολόγησης (τα οποία απαντάνε στο ερώτημα: «όσο μεγαλύτερα τόσο καλύτερα;») είναι: ΚΟΣΤΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΚΟΣΤΟΣ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ ΛΥΣΗΣ 0-50.000 Ευρώ 100 50.001-80.000 Ευρώ 50 80.001-100.000 Ευρώ 30 ΧΡΟΝΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΧΡΟΝΟΣ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ ΛΥΣΗΣ 0-6 μήνες 100 7-12 μήνες 50 13-15 μήνες 30 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΗΧΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ ΛΥΣΗΣ ΑΡΙΣΤΗ 100 ΠΟΛΥ ΚΑΛΗ 50 ΚΑΛΗ 30 25 Όπως και πριν, Συστημική μεθοδολογία και τεχνική οικονομική, σελ.23 15

Οι βαθμοί σημαντικότητας για κάθε κριτήριο είναι οι εξής: Πίνακας 1: Βαθμοί σημαντικότητας των κριτηρίων αξιολόγησης Α/Α ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΒΑΘΜΟΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 1. ΚΟΣΤΟΣ 0,5 ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΡΩΝ 2. ΧΡΟΝΟΣ 0,3 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΡΩΝ 3. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΗΧΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΡΩΝ 0,2 2.3 ΜΟΝΤΕΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Αναγνώριση υπερ-συστήματος και συστήματος αναφοράς Κατά τη συστημική φιλοσοφία, ο κόσμος είναι μια ιεραρχία αλληλένδετων συστημάτων αύξουσας πολυπλοκότητας. Κάθε σύστημα που μελετά ο μηχανικός ανήκει σε ένα ιεραρχικά ανώτερο σύστημα του οποίου αποτελεί μέρος. Έχει επομένως ιδιάζουσα σημασία η σωστή αναγνώριση του συστήματος που αποτελεί το αντικείμενο της μελέτης, το οποίο ονομάζεται σύστημα αναφοράς. 26 26 Όπως και πριν, Συστημική μεθοδολογία και τεχνική οικονομική. 16

Η ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (ΥΠΕΡ-ΣΥΣΤΗΜΑ) ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ (ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ) Στην παρούσα εργασία ως σύστημα αναφοράς είναι το σύστημα ενίσχυσης και βελτίωσης της νομοθεσίας και αποτελεί μέρος ενός ιεραρχικά ανώτερου συστήματος το οποίο στην περίπτωση αυτή (υπερ-σύστημα) είναι η κυβερνητική πολιτική έναντι της συντροφικής βίας στην Ελλάδα. Αναγνώριση υποσυστημάτων και παράλληλων συστημάτων Παράλληλα συστήματα σε σχέση με το σύστημα αναφοράς μας είναι το σύστημα της πρόληψης μέσω ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης και το σύστημα κατάρτισης του στελεχιακού δυναμικού της δημόσιας διοίκησης. ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΜΕΣΩ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΤΟΥ ΣΤΕΛΕΧΙΑΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Εικόνα 3: ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΜΑΣ [Συστημική Μεθοδολογία και Τεχνική Οικονομική] 17

Τα παραπάνω συστήματα αναγνωρίστηκαν ως παράλληλα, καθώς είναι συμπληρωματικά για την επίτευξη του στόχου του υπερ-συστήματος. Υποσυστήματα του συστήματος αναφοράς μας είναι τα προεδρικά διατάγματα, οι νόμοι και οι υπουργικές αποφάσεις, τα οποία καθορίζουν το πλαίσιο εφαρμογής της ενίσχυσης και βελτίωσης της νομοθεσίας. ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΠΡΟΕΔΡΙΚΑ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΟΙ ΝΟΜΟΙ ΥΠΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ Εικόνα 4: ΥΠΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΜΑΣ [Συστημική Μεθοδολογία και Τεχνική Οικονομική] 18

Τα όρια της ανάλυσης Τα όρια της ανάλυσης στην ουσία συνθέτουν εκείνη τη νοητή γραμμή που διαχωρίζει τα στοιχεία που θα λάβει υπόψη ο αναλυτής του προβλήματος από εκείνα που θα απορρίψει ως μη σημαντικά. Η επέκταση της ανάλυσης σε ιεραρχικώς ανώτερα και παράλληλα συστήματα καθορίζει το πλάτος της ανάλυσης ενώ η εμβάθυνση στις λεπτομέρειες των υποσυστημάτων καθορίζει το βάθος της ανάλυσης. 27 Όσον αφορά το πλάτος, η ανάλυση περιορίστηκε στην αναφορά των παράλληλων συστημάτων (σύστημα πρόληψης μέσω ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης, σύστημα ενίσχυσης και βελτίωσης της νομοθεσίας, σύστημα κατάρτισης του στελεχιακού δυναμικού της δημόσιας διοίκησης) και του ανώτερου ιεραρχικά συστήματος που είναι το σύστημα κυβερνητικής πολιτικής έναντι της συντροφικής βίας στην Ελλάδα. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να σημειωθεί ότι το σύστημα ενίσχυσης και βελτίωσης της νομοθεσίας αποτελεί ένα μαλακό σύστημα το οποίο χαρακτηρίζεται από μη-μετρήσιμες ιδιότητες και η περιγραφή του μπορεί να γίνει μόνο προσεγγιστικά. Επίσης, έχει χαμηλή ελεγξιμότητα και επεξεργάζεται συμβολική πληροφορία. Δομή του συστήματος αναφοράς Ως δομή νοούμε τη σχετικά σταθερή οργάνωση του συστήματος στο χώρο και στο χρόνο (δηλαδή, τη διάταξη των στοιχείων του και την πλοκή των λειτουργιών του). Το κάθε μέλος του συστήματος μπορεί να αντιδρά σε κάποιο εξωτερικό ερέθισμα, σε μια διέγερση, σύμφωνα με την ιδιομορφία του, αλλά η συνολική του συμπεριφορά εξαρτάται και από τα υπόλοιπα μέλη και τις μεταξύ τους σχέσεις. 28 Στο σύστημα αναφοράς της παρούσας εργασίας η δομή είναι αρκετά ασαφής. Το σύστημα ενίσχυσης και βελτίωσης της νομοθεσίας έχει τη μορφή ενός προεδρικού διατάγματος ή ενός νόμου του κράτους, ο οποίος θα εφαρμοστεί στους πολίτες της χώρας για την καταπολέμηση της συντροφικής βίας. Λειτουργία του συστήματος αναφοράς Η λειτουργία ενός ανοιχτού συστήματος αναφέρεται στις αλληλεπιδράσεις του με το περιβάλλον του, δηλαδή τον «κόσμο γύρω του», που αποσκοπεί σε συγκεκριμένο στόχο. Στην παρούσα εργασία το σύστημα αναφοράς είναι ένα μαλακό σύστημα το οποίο δεν μπορεί να αυτοματοποιηθεί καθώς η υποκειμενική κρίση είναι απαραίτητη στην αξιολόγηση αλλά και στην αναθεώρηση στόχων βάσει της διαχρονικής εξέλιξης του συστήματος. Πρόκειται για ένα σύστημα ανάδρασης 3 ου βαθμού το οποίο στηρίζεται σε ανθρώπους που συνεχώς σκέπτονται, μαθαίνουν και βελτιώνουν το πλαίσιο λειτουργίας του συστήματος. 2.4 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Μετά τον ορισμό και τη μοντελοποίηση του προβλήματος ακολουθεί η ανάλυσή του, όπου προτείνονται και αξιολογούνται διάφορες εναλλακτικές λύσεις για την άρση της απόκλισης μεταξύ επιθυμητής και υφιστάμενης κατάστασης. 27 Όπως και πριν, Συστημική μεθοδολογία και τεχνική οικονομική. 28 Όπως και πριν, Συστημική μεθοδολογία και τεχνική οικονομική. 19

1. Μέτρα ενίσχυσης και βελτίωσης της νομοθεσίας τύπου Α (Επιβολή πολύ σκληρών μέτρων:επαναφορά θανατικής ποινής): Κόστος Εφαρμογής:56.000Ε,ΧρόνοςΥλοποίησης:7μήνες, Πολιτικό κόστος: υψηλού βαθμού, Πολιτική απήχηση: καλή. 2. Μέτρα ενίσχυσης και βελτίωσης της νομοθεσίας τύπου Β (Επιβολή ισόβιας κάθειρξης στα μέτρα): Κόστος Εφαρμογής:60.000Ε, Χρόνος Υλοποίησης:12μήνες, Πολιτικό κόστος: μέτριου βαθμού, Πολιτική απήχηση : άριστη. 3. Μέτρα ενίσχυσης και βελτίωσης της νομοθεσίας τύπου Γ (Επιβολή μέτρων με προτεραιότητα στην ποιότητα ζωής των κακοποιημένων γυναικών ): Κόστος Εφαρμογής:85.000Ε, ΧρόνοςΥλοποίησης:10 μήνες, Πολιτικό κόστος: μέτριου βαθμού, Πολιτική απήχηση: πολύ καλή. Παρατηρούμε ότι οι τρεις παραπάνω λύσεις δεν ικανοποιούν όλες τα κριτήρια αποκλεισμού που έχουν τεθεί παραπάνω. Η πρώτη λύση δεν ικανοποιεί το τρίτο κριτήριο αποκλεισμού, διότι έχει πολιτικό κόστος υψηλού βαθμού, ενώ το κριτήριο αποκλεισμού αναφέρει πολιτικό κόστος σε μέτριο βαθμό. Σε αυτό το σημείο θα ακολουθήσει η αξιολόγηση των δύο αποδεκτών εναλλακτικών λύσεων και μέσω της πολυκριτηριακής ανάλυσης θα επιλεγεί η βέλτιστη λύση ικανοποίησης του στόχου μας: ΜΕΤΡΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΤΥΠΟΥ Β ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΚΟΣΤΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΧΡΟΝΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΗΧΗΣΗ ΒΑΘΜΟΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ ΣΤΑΘΜΙΣΜΕΝΗ ΕΠΙΔΟΣΗ 0,5 50 0,5*50=25 0,3 50 0,3*50=15 0,2 100 0,2*100=20 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΣΤΑΘΜΙΣΜΕΝΗ ΕΠΙΔΟΣΗ ΛΥΣΗΣ:60 ΜΕΤΡΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΤΥΠΟΥ Γ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΒΑΘΜΟΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ ΣΤΑΘΜΙΣΜΕΝΗ ΕΠΙΔΟΣΗ ΚΟΣΤΟΣ 0,5 30 0,5*30=15 ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΧΡΟΝΟΣ 0,3 50 0,3*50=15 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 0,2 50 0,2*50=10 ΑΠΗΧΗΣΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΣΤΑΘΜΙΣΜΕΝΗ ΕΠΙΔΟΣΗ ΛΥΣΗΣ:40 20

2.5 ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Επιλογή της βέλτιστης λύσης Από τις συνολικές σταθμισμένες επιδόσεις των παραπάνω λύσεων, οι οποίες προέκυψαν ύστερα από πολυκριτηριακή ανάλυση, εξάγεται το συμπέρασμα ότι η βέλτιστη λύση είναι η εφαρμογή των μέτρων ενίσχυσης και βελτίωσης της νομοθεσίας τύπου Β. Εφαρμογή επιλογής και αξιολόγηση αποτελέσματος Η εφαρμογή της λύσης είναι το επόμενο στάδιο στην σύνθεση του προβλήματος, στην συγκεκριμένη περίπτωση, η εφαρμογή των μέτρων ενίσχυσης και βελτίωσης της νομοθεσίας τύπου Β. Αφού εφαρμοστούν τα μέτρα θα πρέπει και να αξιολογηθούν. Δηλαδή να οριστεί το κατά πόσον η εφαρμογή τους, ικανοποιεί την ανάγκη, που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι η μείωση του φαινομένου της συντροφικής βίας σε ποσοστό κάτω του 10%. 21

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Ο νόμος με αριθμό 3500, ο οποίος είναι δημοσιευμένος στο Φύλλο Εφημερίδας Κυβερνήσεως με αριθμό 232 και ημερομηνία 24 Οκτωβρίου 2006, είναι ένας νόμος σταθμός για την αντιμετώπιση της βίας ενάντια των γυναικών. Στο παρόν κεφάλαιο γίνεται μια παρουσίαση του παραπάνω νόμου και σχολιάζονται κάποια από τα βασικά του άρθρα. Επιπλέον, παρατίθεται και ένα μέρος της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την αντιμετώπιση της συζυγικής βίας. Η επιβολή ενός αυστηρού νομοθετικού πλαισίου, το οποίο να αντιμετωπίζει ολιστικά το σοβαρότατο αυτό κοινωνικό φαινόμενο, θεωρείται πλέον ένα αναγκαίο γεγονός. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α: ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ Άρθρο 1: Ορισμοί Για τον παρόντα νόμο θεωρείται: 29 1. ενδοοικογενειακή βία, η τέλεση αξιόποινης πράξης, σε βάρος μέλους της οικογένειας, σύμφωνα με τα άρθρα 6, 7, 8 και 9 του παρόντος και τα άρθρα 299 και 311 του Ποινικού Κώδικα. 2. Οικογένεια ή κοινότητα που αποτελείται από συζύγους ή γονείς και συγγενείς πρώτου και δεύτερου βαθμού εξ αίματος ή εξ αγχιστείας και τα εξ υιοθεσίας τέκνα τους. 3. Στην οικογένεια περιλαμβάνονται, εφόσον συνοικούν, συγγενείς εξ αίματος ή εξ αγχιστείας μέχρι τετάρτου βαθμού και πρόσωπα των οποίων επίτροπος, δικαστικός παραστάτης ή ανάδοχος γονέας έχει ορισθεί μέλος της οικογένειας, καθώς και κάθε ανήλικο πρόσωπο που συνοικεί στην οικογένεια. 4. Οι διατάξεις του παρόντος νόμου εφαρμόζονται και στην μόνιμη σύντροφο του άνδρα ή στον μόνιμο σύντροφο της γυναίκας και στα τέκνα, κοινά ή ενός εξ αυτών, εφόσον τα πρόσωπα αυτά συνοικούν, ως και στους τέως συζύγους. 5. Θύμα ενδοοικογενειακής βίας ορίζεται κάθε πρόσωπο της προηγούμενης παραγράφου σε βάρος του οποίου τελείται αξιόποινη πράξη κατά τα άρθρα 6, 7, 8 και 9 του παρόντος. Θύμα είναι και το μέλος, στην οικογένεια του οποίου τελέσθηκε αξιόποινη πράξη, κατά τα άρθρα 299 και 311 του Ποινικού Κώδικα, καθώς και ο ανήλικος κατά την παράγραφο 2, ενώπιον του οποίου τελείται μία από τις αξιόποινες πράξεις της παρούσας. Άρθρο 2: Απαγόρευση χρήσης βίας Η άσκηση βίας κάθε μορφής μεταξύ των μελών της οικογένειας απαγορεύεται. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β: ΑΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ 30 Άρθρο 3: Η ενδοοικογενειακή βία ως τεκμήριο κλονισμού του γάμου 29 http://www.isotita.gr 30 http://www2.ekke.gr/ 22

Εφόσον ο εναγόμενος δεν αποδεικνύει το αντίθετο, ο κλονισμός τεκμαίρεται σε περίπτωση διγαμίας ή μοιχείας αυτού, εγκατάλειψης του ενάγοντος ή επιβουλής της ζωής του από τον εναγόμενο, καθώς και σε περίπτωση άσκησης από τον εναγόμενο ενδοοικογενειακής βίας εναντίον του ενάγοντος. Άρθρο 4: Σωματική βία σε βάρος ανηλίκων Το παρόν άρθρο αναφέρεται στην άσκηση σωματικής βίας εναντίον ανηλίκων. Σε μια τέτοια περίπτωση εφαρμόζεται το άρθρο 1532 του Αστικού Κώδικα. Άρθρο 5: Χρηματική ικανοποίηση Η κατά το άρθρο 932 του Αστικού Κώδικα χρηματική ικανοποίηση, λόγω ηθικής βλάβης του παθόντος για μία από τις πράξεις του παρόντος νόμου, δεν μπορεί να είναι κατώτερη των χιλίων (1.000) ευρώ, εκτός αν ο ίδιος ο παθών ζήτησε μικρότερο ποσό. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ: ΠΟΙΝΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ 31 Άρθρο 6: Ενδοοικογενειακή σωματική βλάβη 1. Ορίζεται ως το μέλος της οικογένειας το οποίο προξενεί σε άλλο μέλος αυτής σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας του, ή με συνεχή συμπεριφορά προξενεί εντελώς ελαφρά κάκωση ή βλάβη της υγείας του και τιμωρείται με φυλάκιση, τουλάχιστον, ενός έτους. 2. Αν η πράξη της πρώτης παραγράφου είναι δυνατόν να προκαλέσει στο θύμα κίνδυνο για τη ζωή του ή βαριά σωματική βλάβη, επιβάλλεται φυλάκιση, τουλάχιστον, δύο ετών. Αν επακολουθήσει βαριά σωματική ή διανοητική πάθηση του θύματος, επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. Αν ο υπαίτιος επεδίωκε ή γνώριζε και αποδέχθηκε το αποτέλεσμα της πράξης του, τιμωρείται με κάθειρξη. 3. Αν η πράξη της πρώτης παραγράφου τελέσθηκε σε βάρος εγκύου ή σε βάρος μέλους της οικογένειας το οποίο, από οποιαδήποτε αιτία, είναι ανίκανο να αντισταθεί, ο υπαίτιος τιμωρείται με φυλάκιση, τουλάχιστον, δύο ετών και αν η πράξη τελέσθηκε ενώπιον ανήλικου μέλους της οικογένειας, τιμωρείται με φυλάκιση, τουλάχιστον, ενός έτους. 4. Αν η πράξη της πρώτης παραγράφου συνιστά μεθοδευμένη πρόκληση έντονου σωματικού πόνου ή σωματικής εξάντλησης, επικίνδυνης για την υγεία, ή ψυχικού πόνου, ικανού να επιφέρει σοβαρή ψυχική βλάβη, ιδίως με την παρατεταμένη απομόνωση του θύματος, επιβάλλεται κάθειρξη. Αν το θύμα είναι ανήλικος, επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών. 5. Οι διατάξεις των προηγούμενων παραγράφων εφαρμόζονται αντίστοιχα και όταν ο δράστης εργάζεται σε φορέα παροχής κοινωνικής μέριμνας, η δε πράξη του στρέφεται σε βάρος προσώπου, το οποίο δέχεται τις υπηρεσίες του φορέα αυτού. Άρθρο 7: Ενδοοικογενειακή παράνομη βία και απειλή 31 http://www.epeaek.gr/epeaek/el/index.html 23

1. Το μέλος της οικογένειας το οποίο εξαναγκάζει άλλο μέλος χρησιμοποιώντας βία ή απειλή με σπουδαίο και άμεσο κίνδυνο σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή χωρίς το θύμα να υποχρεούται προς τούτο, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών, ανεξάρτητα από το αν το απειλούμενο κακό στρέφεται εναντίον του ίδιου του θύματος ή κάποιου από τους οικείους του. 2. Το μέλος της οικογένειας το οποίο προκαλεί τρόμο ή ανησυχία σε άλλο μέλος της οικογένειας, απειλώντας το με βία ή άλλη παράνομη πράξη ή παράλειψη, τιμωρείται με φυλάκιση. Άρθρο 8: Βιασμός και κατάχρηση σε ασέλγεια 1. Όποιος με σωματική βία ή με απειλή σπουδαίου και άμεσου κινδύνου εξαναγκάζει άλλον σε συνουσία ή σε άλλη ασελγή πράξη ή σε ανοχή της τιμωρείται με κάθειρξη. 2. Όποιος με κατάχρηση της παραφροσύνης άλλου ή της από οποιαδήποτε αιτία προερχόμενης ανικανότητάς του να αντισταθεί, ενεργεί έπ αυτού συνουσία ή άλλη ασελγή πράξη τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. Άρθρο 9: Ενδοοικογενειακή προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας 1. Το μέλος της οικογένειας το οποίο προσβάλλει την αξιοπρέπεια άλλου μέλους της, με ιδιαίτερα ταπεινωτικό λόγο ή έργο που ανάγεται στη γενετήσια ζωή του, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών. 2. Με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών μέχρι τριών ετών τιμωρείται η πράξη της προηγούμενης παραγράφου, αν ο παθών είναι ανήλικος. 3. Οι διατάξεις των προηγούμενων παραγράφων εφαρμόζονται αντίστοιχα και όταν ο δράστης εργάζεται σε φορέα παροχής κοινωνικής μέριμνας, η δε πράξη του στρέφεται σε βάρος προσώπου, το οποίο δέχεται τις υπηρεσίες του φορέα αυτού. Άρθρο 10: Παρακώλυση απονομής της δικαιοσύνης Όποιος σε υπόθεση ενδοοικογενειακής βίας απειλεί μάρτυρα ή μέλος της οικογένειάς του ή ασκεί βία εναντίον του ή τον δωροδοκεί, με σκοπό την παρακώλυση απονομής της δικαιοσύνης, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών μέχρι τριών ετών. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ: ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ 32 1. Στα πλημμελήματα ενδοοικογενειακής βίας ο αρμόδιος για την άσκηση ποινικής δίωξης εισαγγελέας διερευνά τη δυνατότητα διαμεσολάβησης κατά τη διαδικασία των επόμενων άρθρων. 2. Προϋπόθεση για την έναρξη της διαδικασίας ποινικής διαμεσολάβησης είναι η υποβολή ανεπιφύλακτης δήλωσης εκ μέρους του προσώπου στο οποίο αποδίδεται η τέλεση του εγκλήματος, ότι είναι πρόθυμο σωρευτικά: να υποσχεθεί ότι δεν θα τελέσει στο μέλλον οποιαδήποτε πράξη ενδοοικογενειακής βίας (λόγος τιμής) και ότι, σε περίπτωση 32 http://www.isotita.gr 24

συνοίκησης, δέχεται να μείνει εκτός οικογενειακής κατοικίας για εύλογο χρονικό διάστημα, εάν το προτείνει το θύμα. να παρακολουθήσει ειδικό συμβουλευτικό θεραπευτικό πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας σε δημόσιο φορέα, σε όποιον τόπο και για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται τούτο αναγκαίο από τους αρμόδιους θεραπευτές. Ο υπεύθυνος του προγράμματος πιστοποιεί την ολοκλήρωση της παρακολούθησής του. Το σχετικό πιστοποιητικό επισυνάπτεται στο φάκελο της δικογραφίας. Αναφέρονται δε σε αυτό, αναλυτικά, το αντικείμενο του συμβουλευτικού θεραπευτικού προγράμματος και ο αριθμός των συνεδριών που παρακολούθησε ο ενδιαφερόμενος. να άρει ή να αποκαταστήσει, εφόσον είναι δυνατόν, αμέσως τις συνέπειες που προκλήθηκαν από την πράξη και να καταβάλει εύλογη χρηματική ικανοποίηση στον παθόντα. 3. Αν το θύμα της ενδοοικογενειακής βίας είναι ανήλικος, η ποινική διαμεσολάβηση ενεργείται υπέρ αυτού και από κοινού από τον κατά τόπον αρμόδιο εισαγγελέα ανηλίκων και τον ασκούντα την επιμέλεια, εφόσον αυτός δεν είναι το ίδιο πρόσωπο με τον φερόμενο ως δράστη του εγκλήματος. Αν δεν υπάρξει ομοφωνία, η διαμεσολάβηση δεν είναι δυνατή. Ο ανήλικος που έχει συμπληρώσει το δέκατο τέταρτο έτος της ηλικίας του μπορεί, εφόσον το επιθυμεί, να παρίσταται κατ αυτήν και να ακούγεται. 4. Οι σχετικές με την ποινική διαμεσολάβηση διατάξεις του παρόντος νόμου δεν εφαρμόζονται, αν ο φερόμενος ως δράστης της πράξεως ενδοοικογενειακής βίας είναι επίτροπος, δικαστικός συμπαραστάτης ή ανάδοχος γονέας του ανηλίκου. 5. Αν την πράξη ενδοοικογενειακής βίας σε βαθμό πλημμελήματος φέρεται να έχει τελέσει ανήλικος, εφαρμόζεται το άρθρο 45Α του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Άρθρο 12: Διαδικασία 1. Αν σε βάρος του φερόμενου ως δράστη ενεργείται προκαταρκτική εξέταση, ο εισαγγελέας, πριν από κάθε άλλη ενέργεια: μπορεί να διατάσσει τη διενέργεια ιατρικής πραγματογνωμοσύνης στο φερόμενο ως θύμα, προκειμένου να ερευνηθεί η βασιμότητα της καταγγελίας για την σε βάρος του τέλεση της πράξεως, εξετάζει ο ίδιος κάθε μάρτυρα που προτείνεται, καθώς και τα πρόσωπα της οικογένειας ή παραγγέλλει την εξέταση αυτών από τους αρμόδιους ανακριτικούς υπαλλήλους, και καλεί το πρόσωπο στο οποίο αποδίδεται η τέλεση της πράξεως να παράσχει στον ίδιο ή στον αρμόδιο ανακριτικό υπάλληλο εξηγήσεις υπό τους όρους του άρθρου 31 παρ. 2 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. 2. Αν ο παρέχων εξηγήσεις δεν υποβάλει ο ίδιος, ή μέσω του συνηγόρου του, την κατά την παρ. 2 του άρθρου 11 δήλωση περί ποινικής διαμεσολάβησης, καλείται προς τούτο, από τον αρμόδιο εισαγγελέα. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να λάβει προθεσμία τριών ημερών για να απαντήσει. 3. Αν η απάντηση του παρέχοντος εξηγήσεις είναι αρνητική ή αυτός δεν απαντήσει, κινείται η ποινική διαδικασία κατά τις διατάξεις του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Αν η απάντηση του παρέχοντος εξηγήσεις είναι θετική, ο εισαγγελέας ενημερώνει τον παθόντα ή τον συνήγορό του για την κατά τα 25