ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΜΕΡΟΣ Α : ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ 40 μονάδες Μ-Π-Ο-Ρ-Ω Ν-Α Δ-Ι-Α-Β-Α-Ζ-Ω Πώς το κάνεις αυτό; «Μα ακόμα κι ένα παιδί της πρώτης δημοτικού ξέρει την απάντηση», θα πεις. «Λοιπόν, βλέπεις ότι υπάρχει ένα Μ, ένα Π, ένα Ο, ένα Ρ και ένα Ω, και καταλαβαίνεις ότι γράφει μπορώ. Και με 24 γράμματα μπορείς να γράψεις τα πάντα». Τα πάντα; Ναι, τα πάντα! Δεν είναι εκπληκτικό αυτό; Με 24 απλά σημάδια, που το καθένα τους αποτελείται από μία ή δύο γραμμές, μπορούμε να γράψουμε οτιδήποτε -εμπνευσμένο ή ανόητο, αγαθό ή δαιμονικό. Αυτό δεν ίσχυε πάντα. Η σκέψη ότι κάθε σημάδι αντιπροσωπεύει ένα μόνο φθόγγο, και πως από 24 σημάδια μπορεί κανείς να φτιάξει όποια λέξη διανοηθεί, ήταν κάτι εντελώς καινούριο, μια πρωτάκουστη εφεύρεση που έγινε από ανθρώπους που έγραφαν πολύ, γιατί χρειαζόταν να γράφουν όχι μόνο ιερά κείμενα και ύμνους, αλλά κάθε λογής γράμματα, συμβόλαια, αποδείξεις. Οι εφευρέτες αυτοί ήταν έμποροι. Έμποροι που ταξίδευαν στα πέρατα των θαλασσών και αντάλλασσαν και εξήγαν αγαθά απ όλο τον κόσμο σε όλο τον κόσμο. Ζούσανε πολύ κοντά στους Εβραίους, στα λιμάνια της Τύρου και της Σιδώνας. Αλλά και η γλώσσα και η θρησκεία τους έμοιαζαν με αυτές των άλλων λαών της Μεσοποταμίας. Μόνο που οι Φοίνικες, έτσι λεγόταν ο λαός της Τύρου και της Σιδώνας, ήταν λιγότερο πολεμοχαρείς. Για τις κατακτήσεις τους προτιμούσαν να χρησιμοποιούν άλλα μέσα. Έπλεαν ως τα πέρατα των θαλασσών, σε άγνωστες ακτές, και ίδρυαν εμπορικούς σταθμούς. Τα πιο φημισμένα και πολυπόθητα εμπορεύματά τους, που γίνονταν ανάρπαστα, ήταν τα χρωματιστά τους υφάσματα, ιδιαίτερα τα πορφυρά*. Αρκετοί Φοίνικες έμειναν στους εμπορικούς τους σταθμούς στις ξένες ακτές και ίδρυσαν εκεί πόλεις. Οι ίδιοι πάλι δεν ένιωθαν και τόσο αποκομμένοι από την πατρίδα τους. Μπορούσαν άλλωστε να γράφουν γράμματα στους φίλους τους στην Τύρο ή τη Σιδώνα. Γράμματα γραμμένα με την εξαιρετικά απλή γραφή που είχαν εφεύρει -και με την οποία γράφουμε ακόμα και σήμερα. Ναι, πράγματι! Το Β π.χ. που ξέρεις είναι ελάχιστα διαφορετικό από εκείνο που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Φοίνικες πριν από 3.000 χρόνια, όταν έγραφαν γράμματα από τις μακρινές ακτές στους δικούς τους, σ αυτές τις γεμάτες κίνηση και ζωντάνια πόλειςλιμάνια της πατρίδας τους. Και τώρα που τα ξέρεις όλα αυτά, δε θα ξεχάσεις τους Φοίνικες ποτέ. E. H. Gombrich, Μικρή ιστορία του κόσμου, εκδ. Πατάκης, σσ. 56-57 (διασκευή) *πορφυρό ύφασμα: ακριβό ύφασμα, βαμμένο βαθυκόκκινο. 1
1. Με βάση αυτά που καταλαβαίνετε από το κείμενο να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις Σωστές ή Λανθασμένες (να γράψετε στο κουτάκι μπροστά στην καθεμιά ένα Σ ή ένα Λ). 10 x 2 Λ 1. Το βασικό θέμα του κειμένου είναι η ιστορία των αρχαίων Φοινίκων. Λ 2. Το αλφάβητο των Φοινίκων είναι η πρώτη γραφή που υπήρξε ποτέ στη Γη. Σ 3. Οι Φοίνικες επινόησαν μια γραφή που τους ήταν χρήσιμη στο εμπόριο. Σ 4. Τα γράμματα στο σημερινό αλφάβητο μοιάζουν αρκετά με εκείνα των αρχαίων Φοινίκων. Λ 5. Οι Φοίνικες πολέμησαν και κατέκτησαν τους λαούς της Μεσοποταμίας. Λ 6. Η Τύρος και η Σιδώνα ήταν πόλεις των Εβραίων. Σ 7. Οι Φοίνικες ταξίδευαν κυρίως με πλοία. Λ 8. Κάθε σημάδι στη γραφή των Φοινίκων αντιστοιχούσε σε μία έννοια. Σ 9. Ο συγγραφέας θεωρεί αξιοθαύμαστη την επινόηση του αλφαβήτου. Σ 10. Ο σκοπός του κειμένου είναι να διδάξει τον αναγνώστη. 20 2. Να γράψετε ένα κείμενο τουλάχιστον 100 λέξεων στο οποίο α) να παρουσιάσετε τι είδους βιβλία προτιμάτε να διαβάζετε (π.χ. λογοτεχνικά, εγκυκλοπαιδικά, κόμικς, ξενόγλωσσα, περιπέτειες, χιουμοριστικά, φαντασίας, κλπ.) ΚΑΙ β) να εξηγήσετε γιατί σας αρέσει να τα διαβάζετε, τι σας ευχαριστεί σε αυτό το είδος βιβλίου. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Α. Παρουσιάζω το είδος των βιβλίων που προτιμώ να διαβάζω: Κατονομάζω το είδος, με κάποιον (δόκιμο) χαρακτηρισμό. Δίνω τα χαρακτηριστικά του ως προς το περιεχόμενο (όπως θέματα, σκοπός κ.ά.) και τη μορφή (όπως ύφος, γλώσσα, ύπαρξη ή όχι εικονογράφησης κ.ά.) 20 Β. Εξηγώ γιατί μου αρέσει να τα διαβάζω: Τι μου προσφέρει το περιεχόμενο (τροφοδοτεί τη φαντασία μου, με διασκεδάζει κάποιο/-α χαρακτηριστικά, αποκτώ γνώσεις/προβληματισμούς) Τι απολαμβάνω περισσότερο (τη συντομία, την πολυπλοκότητα, την πρωτοτυπία, τις εικόνες/σχέδια, κλπ.) Περιεχόµενο 12 + Μορφή 8 ΑΡΙΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ max. 19-20 Έχει κατανοήσει πλήρως αυτό που του ζητήθηκε = απαντά με ακρίβεια και στα δύο ζητούμενα (δίνονται οπωσδήποτε δύο-τρία χαρακτηριστικά του είδους του βιβλίου και δύο-τρία επιχειρήματα ή επεξηγήσεις πάνω στο επιχείρημα για τους λόγους που αρέσει αυτό το είδος). Όσα έγραψε ανταποκρίνονται πλήρως στην εκφώνηση = περιεχόμενο και λέξεις Το περιεχόμενο είναι πλούσιο και ευφάνταστο = ξεφεύγει από τα τετριμμένα και επεξεργάζεται όσα γράφει. Το κείμενο είναι πολύ καλά οργανωμένο και οι ιδέες διαδέχονται ομαλά η μία την άλλη. Η έκφραση και η διατύπωση είναι σωστές = δείχνουν πολύ καλό χειρισμό της γλώσσας. 2
Δεν έχει ανορθογραφίες. ΠΟΛΥ ΚΑΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ max. 16-18 Έχει κατανοήσει σε μεγάλο βαθμό αυτό που του ζητήθηκε = απαντάει ικανοποιητικά και στα δύο ζητούμενα με τουλάχιστον ένα στοιχείο για το καθένα. Όσα έγραψε ανταποκρίνονται στην εκφώνηση = περιεχόμενο και λέξεις. Το περιεχόμενο είναι ικανοποιητικό = όσα γράφει είναι σχετικά αλλά μάλλον κοινότοπα και τα επεξεργάζεται ικανοποιητικά. Το κείμενο είναι καλά οργανωμένο και οι ιδέες διαδέχονται η μία την άλλη, χωρίς μεγάλη συνοχή. Η έκφραση και η διατύπωση είναι σωστές, αν υπάρχουν λάθη δεν είναι σημαντικά. Υπάρχουν κάποια ορθογραφικά λάθη, αλλά είναι ασήμαντα. ΚΑΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ max. 13-15: Έχει κατανοήσει αυτό που του ζητήθηκε = όσα γράφει είναι σχετικά, αλλά δεν είναι ακριβώς εστιασμένα στις απαιτήσεις της εκφώνησης/κάνει μόνο σύντομη αναφορά σε ένα στοιχείο για κάθε ζητούμενο. Το περιεχόμενο είναι καλό = όσα γράφει είναι σχετικά αλλά μάλλον κοινότοπα και τα επεξεργάζεται περιορισμένα και οι λέξεις είναι λίγο κάτω από το όριο. Το κείμενο διαθέτει κάποια μάλλον επιφανειακή οργάνωση και οι ιδέες διαδέχονται η μία την άλλη, χωρίς συνοχή. Εντοπίζονται εκφραστικά και συντακτικά λάθη. Κάποια ορθογραφικά λάθη είναι σημαντικά. ΜΕΤΡΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ max. 10-12: Κάπως κατανόησε αυτό που του ζητήθηκε = δεν είναι σχετικά όλα όσα γράφει. Το περιεχόμενο είναι μέτριο = οι λέξεις είναι κάτω από το όριο, κάποια από όσα γράφει είναι σχετικά και απλώς τα αναφέρει. Το κείμενο διαθέτει κάποια μάλλον επιφανειακή οργάνωση και οι ιδέες διαδέχονται η μία την άλλη, χωρίς συνοχή. Εντοπίζονται εκφραστικά και συντακτικά λάθη. Κάποια ορθογραφικά λάθη είναι σημαντικά. ΑΔΥΝΑΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ max. 07-09: Λίγο κατανόησε αυτό που του ζητήθηκε = όσα γράφει λίγο συνδέονται με την εκφώνηση. Το περιεχόμενο είναι πολύ περιορισμένο = οι λέξεις είναι πολύ κάτω από το όριο, λίγα από όσα γράφει είναι σχετικά. Στο κείμενο δύσκολα αναγνωρίζονται τα μέρη και η λογική συνέχεια. Πολλά εκφραστικά και συντακτικά λάθη. Πολλά και σημαντικά ορθογραφικά λάθη. ΑΝΕΠΑΡΚΕΣ ΚΕΙΜΕΝΟ max. 02-06: Ελάχιστα κατανόησε αυτό που του ζητήθηκε = όσα γράφει ελάχιστα συνδέονται με την εκφώνηση. Το περιεχόμενο είναι πολύ φτωχό = οι λέξεις είναι πολύ κάτω από το όριο και όσα γράφει είναι μάλλον άσχετα. Στο κείμενο δεν αναγνωρίζονται τα μέρη και η λογική συνέχεια. Πολλά εκφραστικά και συντακτικά λάθη. Πολλά και σημαντικά ορθογραφικά λάθη. 3
ΜΕΡΟΣ Β : ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ - ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 50 μονάδες 1. Να μεταφέρετε τις παρακάτω φράσεις του κειμένου στη γενική πληθυντικού: π.χ. τα μικρά παιδιά à των μικρών παιδιών i. τα πολυπόθητα εμπορεύματα των πολυπόθητων εμπορευμάτων ii. οι πολεμοχαρείς λαοί των πολεμοχαρών λαών iii. η πρωτάκουστη εφεύρεση των πρωτάκουστων εφευρέσεων iv. οι μακρινές ακτές των μακρινών ακτών v. τα απλά σημάδια των απλών σημαδιών 5 x 2 (ουσιαστικό + επίθετο) προσμετράται και ο σωστός τονισμός 10 2. Στις παρακάτω φράσεις να αντικαταστήσετε την υπογραμμισμένη δευτερεύουσα πρόταση με ονοματικά σύνολα (όπου χρειαστεί θα κάνετε τις απαραίτητες αλλαγές). π.χ. Ήταν αδύνατο να καταλάβουμε το κείμενο à Ήταν αδύνατη η κατανόηση του κειμένου. i. Χάσαμε σχολείο, επειδή χιόνισε. Χάσαμε σχολείο εξαιτίας/λόγω του χιονιού/της χιονόπτωσης. ii. Είχα προβλέψει ότι θα βρέξει. Είχα προβλέψει τη βροχή. iii. Μιλούσε συνέχεια, καθώς προβαλλόταν η ταινία. Μιλούσε συνέχεια κατά την προβολή / τη διάρκεια (της προβολής) της ταινίας. iv. Δεν είναι ακόμη γνωστό πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Δεν είναι ακόμη γνωστή η λειτουργία/ο τρόπος λειτουργίας του ανθρώπινου εγκεφάλου. v. Απορούσαμε πώς θα μεταφέρουμε όλες τις αποσκευές μας. Απορούσαμε σχετικά με/για τη μεταφορά/για τον τρόπο μεταφοράς όλων των αποσκευών μας. 5 x 2 10 4
3. α) Να βρείτε το ρήμα από το οποίο παράγεται το κάθε ουσιαστικό ή επίθετο στον παρακάτω πίνακα ΚΑΙ β) να γράψετε για κάθε ρήμα το α ενικό πρόσωπο του παρακειμένου είτε στην ενεργητική φωνή (που είναι και το πιο απλό) είτε στην παθητική. π.χ. μοιρασιά à μοιράζω à έχω μοιράσει 10 x 2 οι τύποι θεωρούνται σωστοί, όταν είναι ορθογραφημένοι (-σε περίπτωση που έχει σημασία, ο τονισμός οδηγεί στην απώλεια μισής μονάδας, π.χ. εφευρεί αντί εφεύρει -δεν χρειάζεται να υπάρχει αντιστοιχία φωνής στους δύο τύπους) 5 20
4. Σε κάθε ομάδα λέξεων βρείτε τη λέξη που δεν ταιριάζει γραμματικά με τις υπόλοιπες (βάζοντας ένα x στο αντίστοιχο τετραγωνάκι) και αιτιολογήστε την επιλογή σας, όπως στο παράδειγμα : κοινές 5 ευχάριστες 5 πολύτιμες 5 υπογραμμισμένες ý Δεν ταιριάζει γιατί είναι μετοχή, ενώ οι άλλες είναι επίθετα. i. μέλι 5 μαρμελάδα ý πορτοκάλι 5 μανταρίνι 5 δεν ταιριάζει, γιατί είναι θηλυκό, ενώ τα υπόλοιπα ουδέτερα. ii. πριν 5 έπειτα 5 πέρσι 5 περισσότερο ý δεν ταιριάζει, γιατί είναι ποσοτικό επίρρημα (/ επίθετο), ενώ τα υπόλοιπα χρονικά επιρρήματα. iii. εκτός ý έκτος 5 εξηκοστός 5 εκατοστός 5 δεν ταιριάζει, γιατί είναι τοπικό επίρρημα (/ πρόθεση), ενώ τα υπόλοιπα τακτικά αριθμητικά (αριθμητικά επίθετα) iv. τρία ý πορεία 5 κυρία 5 λατρεία 5 δεν ταιριάζει, γιατί είναι αριθμητικό επίθετο, ενώ τα υπόλοιπα ουσιαστικά (ή: είναι ουδέτερο, ενώ τα υπόλοιπα θηλυκά). v. σαφής 5 επιμελείς 5 εξής ý συνεπείς 5 δεν ταιριάζει, γιατί είναι επίρρημα/άκλιτο, ενώ τα υπόλοιπα επίθετα/κλιτά. 5 x 2 (χάνεται ένας βαθμός, αν δεν είναι σωστή η αιτιολόγηση) 10 6
ΜΕΡΟΣ Γ : ΓΕΝΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ 10 μονάδες 1. Για καθεμιά από τις παρακάτω φράσεις να επιλέξετε τη σωστή ολοκλήρωσή της σημειώνοντας ένα ý στο κουτάκι που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. i. Η 1 η Ιανουαρίου 2019 γιορτάσαμε 2019 χρόνια από τη δημιουργία της Γης 5 τη μικρότερη μέρα του χρόνου 5 μία ακόμη περιφορά της Γης γύρω από τον Ήλιο ý μία ακόμη περιστροφή της Γης γύρω από τον εαυτό της 5 ii. Η σωστή γραφή είναι όσον αφορά ý όσων αφορά 5 όσο αναφορά 5 όσω αναφορά 5 iii. Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Ελλάδας σήμερα είναι Ο Αλέξης Τσίπρας 5 Ο Κυριάκος Μητσοτάκης 5 Ο Προκόπης Παυλόπουλος ý η Φώφη Γεννηματά 5 iv. To Facebook, το Instagram και το YouTube ονομάζονται κοινωνικές σχέσεις 5 κοινωνικά δίκτυα ý κοινωνικά πρότυπα 5 κοινωνικοί λειτουργοί 5 v. Η συντομογραφία π.χ. σημαίνει παραδείγματος χάρη ý παράδειγμα το σχάρι 5 παρά δείγματος χάρη 5 παρά δείγμα το σχάρι 5 5 7
2. Χαρακτηρίστε καθεμιά από τις παρακάτω φράσεις Σωστές ή Λανθασμένες σημειώνοντας ένα x στο αντίστοιχο κουτάκι. π.χ. Το Κολλέγιο Ανατόλια βρίσκεται στην Αθήνα Σ 5 Λ ý i. Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ ήταν συγγραφέας. Σ ý Λ 5 ii. Η Θεσσαλονίκη ανήκει στον νομό Μακεδονίας. Σ 5 Λ ý iii. Ο άνθρωπος, τα δελφίνια και οι χελώνες είναι θηλαστικά. Σ 5 Λ ý iv. Τα αρχικά «Ο.Η.Ε.» σημαίνουν Οργανισμός Ηνωμένων Ελλήνων. Σ 5 Λ ý v. Κοινό νόμισμα σε πολλές χώρες της Ευρώπης είναι το ευρώ. Σ ý Λ 5 5 8