ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Ενότητα 5: ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΑΚΜΗΣ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Α.Ε.Α.Θ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΕΡΑΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Αποσαφηνίζεται για ποιο λόγο οι 4 ½ πρώτοι αιώνες αποτελούν την πιο δημιουργική περίοδο της φιλοσοφίας: αναπτύσσονται τα πρώτα ρεύματα της χριστιανικής σκέψης, εμφανίζεται η χριστιανική φιλολογία, διαμορφώνονται διαφορετικά ενδιαφέροντα σε Ανατολή και Δύση, τα οποία στη συνέχεια επηρεάζουν και τις αντίστοιχες αναζητήσεις. 4
Περιεχόμενα ενότητας ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ 5
5.1 Περίοδος ακμής της Η πιο δημιουργική περίοδο της εντοπίζεται στους 4½ πρώτους αιώνες. Το υψηλότερο σημείο ακμής της θεωρείται ο Δ αιώνας και το πρώτο ήμισυ του 5ου αιώνα. Στους 4½ αυτούς αιώνες ανήκουν οι: Κλήμης Αλεξανδρεύς, Ωριγένης, Μέγας Αθανάσιος, Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Γρηγόριος Νύσσης, Ιωάννης ο Χρυσόστομος και πλήθος άλλων δασκάλων του χριστιανισμού, που προέρχονται από το χώρο της Ανατολής.
5.2 Περίοδος ακμής της Τα ρεύματα που σημειώθηκαν (συνέχεια): Αποστολικοί Πατέρες. Τα έργα τους χρονολογούνται στα τέλη του 1ου και στις αρχές του 2ου μ.χ. αιώνα. Κηρύττουν τον λόγο του Θεού στηριζόμενοι στις αποδείξεις του Πνεύματος και της θείας δύναμης. Αντιστέκονται στον εξιουδαϊσμό, τον Δοκητισμό και τον γνωστικισμό. Ο θείος χαρακτήρας της Εκκλησίας, δένεται με τον ιστορικό, παραδίδοντάς τη σημαντική ιστορική μετάβαση της χαρισματικής εξουσίας των αποστόλων στους επισκόπους.
5.3 Περίοδος ακμής της Τα ρεύματα που σημειώθηκαν (συνέχεια): Απολογητές: Έζησαν τον 2ο αιώνα μ.χ. και ανέλαβαν όχι μόνο να απολογηθούν ενώπιον των αρμοδίων αρχών υπέρ των αδίκως διωκομένων χριστιανών, αλλά και να καταδείξουν τον χριστιανισμό ως τη μοναδική αλήθεια. Γίνεται μια πρώτη θεολογική επεξεργασία των χριστιανικών αληθειών. Χρησιμοποιούν λογικά όπλα και φιλοσοφικά επιχειρήματα για να καταδείξουν την αλήθεια του χριστιανισμού και την πλάνη των εθνικών. Αντικρούουν τους εκπροσώπους των αρχαίων θρησκειών και της φιλοσοφίας.
5.4 Περίοδος ακμής της Τα ρεύματα που σημειώθηκαν (συνέχεια): Απολογητές (συνέχεια): Τελικά μέσα από το έργο τους επήλθε μια φάση σύγκλησης με τον ελληνισμό, η οποία προήλθε από την αφομοίωση πολιτισμικών και μορφολογικών στοιχείων της ελληνικής παιδείας.
5.5 Περίοδος ακμής της Η γλώσσα των χριστιανικών συγγραμμάτων: Όλα τα χριστιανικά συγγράμματα ως τα τέλη του 2ου αιώνα γράφονται στην ελληνική γλώσσα. Η λατινόφωνη χριστιανική φιλολογία που αναπτύσσεται μετά τα τέλη του 2ου αιώνα υστερεί και ποιοτικά και ποσοτικά από την ελληνόφωνη. Η διαφορά ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση διαφαίνεται: Στη στάση που τηρούν απέναντι στον ελληνικό πολιτισμό.
5.6 Περίοδος ακμής της Η γλώσσα των χριστιανικών συγγραμμάτων (συνέχεια): Στην αντίληψη που σχηματίζουν για τον χριστιανισμό. Οι Λατίνοι απέναντι στον ελληνισμό συχνά δείχνονται πιο φανατικοί. Το παράδειγμα του Τερτυλλιανού (160-220 μ.χ.): Δεν υπάρχει τίποτε κοινό ανάμεσα στον φιλόσοφο και στον χριστιανό, τον μαθητή της Ελλάδος και τον ουρανό, των Αθηνών και της Ιερουσαλήμ, της Ακαδημίας και της Εκκλησίας.
5.7 Περίοδος ακμής της Η γλώσσα των χριστιανικών συγγραμμάτων (συνέχεια): Οι φιλόσοφοι είναι οι πατριάρχες των αιρέσεων. Ό,τι είναι πέρα από την απλή πίστη είναι πηγή για κάθε αίρεση, βλαπτικό και διαβολικό.
5.8 Περίοδος ακμής της Οι δυτικοί χριστιανοί ασχολούνται κυρίως με πρακτικά ζητήματα: Ενδιαφέρονται για τη διακυβέρνηση της ζωής του χριστιανού. Τονίζουν τις προσωπικές σχέσεις του ανθρώπου με τον Θεό. Ρίχνουν περισσότερο βάρος στο υποκείμενο. Δεν έλειψαν και τα θεωρητικά ενδιαφέροντα, κυριαρχούν όμως τα πρακτικά.
5.9 Περίοδος ακμής της Οι δυτικοί χριστιανοί ασχολούνται κυρίως με πρακτικά ζητήματα (συνέχεια): Είναι ο χριστιανισμός που κατέληξε σε ό,τι αργότερα ονομάστηκε καθολικισμός. Στην Ανατολή κυριαρχούν τα θεωρητικά ζητήματα: Γίνεται προσπάθεια για ορθή κατανόηση και ερμηνεία του δόγματος. Ο χριστιανισμός είναι έργο δουλεμένο από το ελληνικό πνεύμα.
5.10 Περίοδος ακμής της Οι δυτικοί χριστιανοί ασχολούνται κυρίως με πρακτικά ζητήματα (συνέχεια): Στην Ανατολή κυριαρχούν τα θεωρητικά ζητήματα (συνέχεια): Κατέληξε σ αυτό που ονομάστηκε Ορθοδοξία, καθώς ανταποκρίθηκε στη βασική ανάγκη του ελληνικού πνεύματος: ορθά δοκείν ήταν το ιδανικό του αρχαίου Έλληνα. Αυτή την ανάγκη θέλει τώρα να ικανοποιήσει στον χώρο της θρησκείας.
5.11 Περίοδος ακμής της Η συνάντηση του χριστιανισμού με τον ελληνικό λόγο ήταν αποφασιστικής σημασίας γιατί ο ελληνικός λόγος: Διαθέτει τα μέσα για την παρουσίαση και κατανόηση του χριστιανικού μηνύματος. Συντελεί στη θεμελίωση και κατοχύρωση της ορθόδοξης πίστης, κάτι που ανήκει σχεδόν αποκλειστικά στον χώρο της Ανατολής.
5.12 Περίοδος ακμής της Η συνάντηση του χριστιανισμού με τον ελληνικό λόγο ήταν αποφασιστικής σημασίας γιατί ο ελληνικός λόγος (συνέχεια): Όπως οι αγώνες των αρχαίων Ελλήνων με τη χρήση του ελληνικού λόγου έδωσαν το μέτρο της πολιτικής ζωής, έτσι και οι αγώνες των χριστιανών της Ανατολής με τη χρήση του ελληνικού λόγου έδωσαν το μέτρο της θρησκευτικής ζωής.
5.13 Περίοδος ακμής της Ιδιαίτερο χρώμα έδωσαν στον χριστιανισμό οι λαοί που τον ασπάστηκαν: Αυτό συμβαίνει γιατί την εποχή αυτή η θρησκεία εκφράζει και την εθνικότητα των λαών περισσότερο από τη γλώσσα, τα ήθη και την κοινωνική μορφή. Έτσι ενώ οι Σημίτες έδειξαν προτίμηση για τις μονοφυσιτικές αιρέσεις γιατί δεν μπόρεσαν να συλλάβουν το μυστήριο της ενανθρώπησης του Χριστού, οι Γότθοι στράφηκαν στον Αρειανισμό.
5.14 Περίοδος ακμής της Ιδιαίτερο χρώμα έδωσαν στον χριστιανισμό οι λαοί που τον ασπάστηκαν (συνέχεια): Η στάση που τηρούν οι διάφοροι λαοί σε βασικά σημεία του Χριστιανισμού φανερώνει και την εθνική τους ιδιαιτερότητα.
5.15 Περίοδος ακμής της Η γλώσσα που επικράτησε: Στη Δύση επικράτησε ολοκληρωτικά η λατινική γλώσσα. Χρειάστηκε να περάσουν 15 αιώνες για να δημιουργηθούν οι νεότερες εθνικές λογοτεχνίες. Στην Ανατολή αντίθετα ο ελληνικός χριστιανισμός ευνόησε τη δημιουργία νέων λογοτεχνιών: της Αραμαϊκής, της Κοπτικής, της Αρμενικής και αργότερα της Σλαβικής.
5.16 Περίοδος ακμής της Η γλώσσα που επικράτησε (συνέχεια): Ούτε οι Σύριοι, ούτε οι Αιγύπτιοι, ούτε οι Αρμένιοι είχαν δημιουργήσει κατά την προχριστιανική περίοδο φιλολογία. Η ανάγκη για τη εξάπλωση του χριστιανισμού, για την κατήχηση των νέων πιστών και τη Λειτουργία προκάλεσε μεταφράσεις ελληνικών έργων στη γλώσσα του κάθε λαού.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: 5.17 Περίοδος ακμής της Ποια είναι η περίοδος ακμής της και ποιοι οι αντιπροσωπευτικότεροι εκπρόσωποί της; Ποια ρεύματα σημειώθηκαν μέχρι να φτάσουμε στην περίοδο της ακμής της ; Ποια είναι η προσφορά των Αποστολικών Πατέρων στη χριστιανική φιλοσοφία; Ποια είναι η προσφορά των Απολογητών στη χριστιανική φιλοσοφία;
5.18 Περίοδος ακμής της ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): Ποια γλώσσα κυριαρχεί στα χριστιανικά συγγράμματα; Τι φανερώνει το παράδειγμα του Τερτυλλιανού για τη στάση της Δύσης απέναντι στον ελληνικό πολιτισμό; Ποια ζητήματα απασχολούν τους χριστιανούς της Δύσης; Ποια θέματα απασχολούν τους χριστιανούς της Ανατολής;
5.19 Περίοδος ακμής της ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): Γιατί η συνάντηση του χριστιανισμού με τον ελληνικό λόγο ήταν σημαντική; Ποια ήταν η γλώσσα που επικράτησε στη Δύση και ποια στην Ανατολή;
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 5.20 Περίοδος ακμής της 1. Η περίοδος ακμής της θεωρείται ο Δ αιώνας και το πρώτο ήμισυ του Ε αιώνα. Στους αντιπροσωπευτικότερους εκπροσώπους της ανήκουν ο Μ. Αθανάσιος, ο Μ. Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, ο Γρηγόριος Νύσσης, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος κ.ά. 2. Τα ρεύματα αυτά αφορούν τους Αποστολικούς Πατέρες και τους Απολογητές.
5.21 Περίοδος ακμής της ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 3. Η προσφορά των Αποστολικών Πατέρων στη χριστιανική φιλοσοφία οφείλεται στην ερμηνεία και διασφάλιση του πνεύματος της αποστολικής παράδοσης. Κηρύττουν τον λόγο του Θεού στηριζόμενοι στις αποδείξεις του Αγίου Πνεύματος και της θείας δύναμης.
5.22 Περίοδος ακμής της ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 4. Η προσφορά των Απολογητών στη χριστιανική φιλοσοφία σχετίζεται με την ικανότητά τους να χρησιμοποιούν λογικά όπλα και φιλοσοφικά επιχειρήματα για να καταδείξουν την αλήθεια του χριστιανισμού και την πλάνη των εθνικών. Ωστόσο, αποκρούοντας τις φιλοσοφικές και ειδωλολατρικές επιδράσεις από τη θεολογία της Εκκλησίας, τελικά κατορθώνουν να αφομοιώσουν δυναμικά τα πολιτισμικά και μορφολογικά στοιχεία της ελληνικής παιδείας.
5.23 Περίοδος ακμής της ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 5. Μέχρι τα τέλη του 2ου αιώνα όλα τα χριστιανικά συγγράμματα γράφονται στην ελληνική γλώσσα. Η λατινόφωνη χριστιανική φιλολογία που αναπτύσσεται μετά τα τέλη του 2ου αιώνα υστερεί και ποιοτικά και ποσοτικά από την ελληνόφωνη.
5.24 Περίοδος ακμής της ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 6. Ο Τερτυλλιανός υποστηρίζει ότι οι φιλόσοφοι είναι οι πατριάρχες των αιρέσεων και τονίζει ότι δεν υπάρχει τίποτε το κοινό ανάμεσα στον φιλόσοφο και τον χριστιανό, τον μαθητή της Ακαδημίας και της Εκκλησίας. Το παράδειγμά του φανερώνει τον φανατισμό που δείχνουν συχνά οι Λατίνοι εκείνης της εποχής απέναντι στον ελληνισμό. Αντιθέτως, οι Πατέρες της Ανατολής κρατούν πιο διαλλακτική στάση.
5.25 Περίοδος ακμής της ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 7. Το ενδιαφέρον των Δυτικών στρέφεται κυρίως σε πρακτικά ζητήματα, όπως η διακυβέρνηση της ζωής του χριστιανού, οι σχέσεις του ανθρώπου με τον Θεό από την πλευρά του υποκειμένου και όχι της κοινότητας.
5.26 Περίοδος ακμής της ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 8. Τα θέματα που απασχολούν τους χριστιανούς στην Ανατολή έχουν κυρίως θεωρητικό προσανατολισμό, όπως η ορθή ερμηνεία του δόγματος, η χρήση του ελληνικού πνεύματος στη διατύπωση των αληθειών της πίστης, η οποία ικανοποιούσε την ανάγκη του ορθά δοκείν. 9. Η συνάντηση του χριστιανισμού με τον ελληνικό λόγο υπήρξε αποφασιστικής σημασίας, γιατί ο ελληνικός λόγος διέθετε τα μέσα για να προβάλλει με κατανοητό τρόπο το χριστιανικό μήνυμα.
5.27 Περίοδος ακμής της ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 10. Στη Δύση επικράτησε ολοκληρωτικά η λατινική γλώσσα. Αντιθέτως, στην Ανατολή η ανάγκη για τη εξάπλωση του χριστιανισμού, για την κατήχηση των νέων πιστών και τη Λειτουργία προκάλεσε μεταφράσεις ελληνικών έργων στη γλώσσα του κάθε λαού, με αποτέλεσμα ο ελληνικός χριστιανισμός να ευνοήσει τη δημιουργία νέων λογοτεχνιών, όπως της Αραμαϊκής, της Κοπτικής, της Αρμενικής και αργότερα της Σλαβικής.
5.28 Περίοδος ακμής της ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΑΤΑΚΗΣ, Βασίλειος. Η ελληνική και πατερική Βυζαντινή Φιλοσοφία. 1η εκδ. Αθήνα: Αρμός, 2000. ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, Νίκος. Επιστήμη, φιλοσοφία και θεολογία. 1η έκδ. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1990. http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/oehler_greekphyl osophy.html http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/tatakis/index.htm
Τέλος Ενότητας
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη 2012. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 35
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 36
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 37
Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: ΤΑΤΑΚΗΣ, Βασίλειος. Η ελληνική και πατερική Βυζαντινή Φιλοσοφία. 1η εκδ. Αθήνα: Αρμός, 2000. ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, Νίκος. Ιστορία της Βυζαντινής Φιλοσοφίας. 1η εκδ. Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 1994. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ, Μαρία. Εμπειρική βίωση της θείας γνώσης. 1η εκδ. Θεσσαλονίκη: Αντ. Σταμούλη, 2013. 38