MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΥΠΟΘΑΛΑΜΟ-ΥΠΟΦΥΣΙΑΚΟΣ ΥΠΟΦΥΣΙΑΚΟΣ- ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S
Ένα εξωτερικό ερέθισμα το οποίο πάει να διαταράξει την ισορροπία του οργανισμού έχει σαν αποτέλεσμα τη δραστηριοποίηση του αυτόνομου νευρικού συστήματος και την έκκριση της κορτιζόλης σαν αποτέλεσμα της διέγερσης του ΥΠΟΘΑΛΑΜΟ-ΥΠΟΦΥΣΙΑΚΟΥ ΥΠΟΦΥΣΙΑΚΟΥ-ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΚΟΥ ΑΞΟΝΑ (ΗΡΑ) Η κορτικοεκλυτίνη (CRH) και η αντιδιουρητική ορμόνη επηρεάζουν έμμεσα την ACTH η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε αύξηση των επιπέδων της κορτιζόλης από το φλοιό των επινεφριδίων.
Περίπου 90-93% 93% τοις εκατό της κορτιζόλης που υπάρχει στην κυκλοφορία του αίματος βρίσκεται συνδεμένη με τη μεταφορική πρωτεΐνη της κορτιζόλης και μόνο η ελεύθερη κορτιζόλη μπορεί να περάσει την κυτταροπλασματική μεμβράνη και να επιφέρει μεταβολές στο εσωτερικό του κυττάρου. Τα επίπεδα της κορτιζόλης βρίσκονται στο ζενίθ τη στιγμή που ξυπνάει κάποιος ενώ το ναδίρ βρίσκεται περίπου στα μεσάνυχτα.
Κορτιζόλη Σπουδαιότερη γλυκοκoρτικοειδής στεροειδής ορμόνη Παράγεται στο φλοιό των επινεφριδίων Έχει υψηλότερες τιμές το πρωί και μικρότερες το βράδυ Τα υψηλά επίπεδα είναι συνδεμένα με την πρωτεϊνόλυση 8 το πρωί: 50-230 ng/ml 4 το απόγευμα: : 30-160 ng/ml
Η κορτιζόλη μπορεί να αναστείλει τη δραστηριότητα του ΗΡΑ σε επίπεδο υπόφυσης και υποθαλάμου, καθώς επίσης και σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου, επηρεάζοντας την δράση αυτών στον υποθάλαμο.
Επίδραση της άσκησης στον ΗΡΑ Η άσκηση αυξάνει τη δραστηριότητα του ΗΡΑ. Πιθανοί λόγοι συμπεριλαμβάνουν: Αύξηση στη συγκέντρωση του γαλακτικού οξέος Αύξηση της αγγειοτασίνης ΙΙ και ιντερλευκινών Διέγερση κεντρομόλων νευρικών κυττάρων από τους συστελλόμενους μύες Αύξηση της αντιδιουρητικής ορμόνης, η οποία έμμεσα επηρεάζει την ACTH, και η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε αύξηση της έκκρισης της κορτιζόλης
Επίδραση της έντασης και διάρκειας της άσκησης στη δραστηριοποίηση του ΗΡΑ Η δραστηριοποίηση του ΗΡΑ κατά τη διάρκεια της άσκησης εξαρτάται από τη σχετική ένταση της άσκησης και είναι ανεξάρτητη από το επίπεδο της φυσικής κατάστασης του ασκούμενου Η υπομέγιστη και πολύ μεγάλης χρονικής διάρκειας άσκηση καθώς επίσης και η πολύ έντονη και πολύ χαμηλής διάρκειας άσκηση επιφέρει αύξηση στη δραστηριοποίηση του ΗΡΑ. Όσο μεγαλύτερη είναι η διάρκεια της άσκησης τόσο μεγαλύτερη είναι και η έκκριση της κορτιζόλης, ίσως επειδή βοηθάει στην πρόληψη της υπογλυκαιμίας κατά τη διάρκεια της άσκησης προλαμβάνοντας την πτώση της γλυκόζης Μεταβολικό μονοπάτι της γλυκονεογένεσης Η επαναφορά των επιπέδων της κορτιζόλης μετά από υπομέγιστη και πολύ μεγάλης χρονικής διάρκειας άσκηση στα κανονικά επίπεδα μπορεί να πάρει μέχρι και 18-24 ώρες
Τύπος της άσκησης Τα επίπεδα της κορτιζόλης έχει βρεθεί πως αυξάνονται μετά από βάδισμα 50 μιλίων και σε απόκριση ενός αγώνα χάντμπολ Αντίθετα με τη συνεχόμενη αερόβια άσκηση, έχει βρεθεί πως η διαλειμματική άσκηση, όπως ένας αγώνας τένις, δεν αυξάνει τη δραστηριότητα του ΗΡΑ Η ισομετρική άσκηση επιφέρει αύξηση της δραστηριοποίησης του ΗΡΑ, κάτι που φαίνεται πως εξαρτάται από την ένταση της άσκησης Έχει βρεθεί πως η αναερόβια άσκηση επιφέρει μεγαλύτερες αυξήσεις στα επίπεδα της κορτιζόλης του πλάσματος απ ότι η αερόβια άσκηση του ίδιου συνολικού έργου
Επίδραση της ηλικίας στη δραστηριοποίηση του ΗΡΑ Η απόκριση του ΗΡΑ στη φυσική δραστηριότητα είναι ανεξάρτητη από την ηλικία Τα επίπεδα της κορτιζόλης σε παιδιά αυξήθηκαν μετά από 30 λεπτά άσκησης καθώς επίσης και η δραστηριοποίηση του ΗΡΑ παρουσιάστηκε αυξημένη μετά από άσκηση στο ποδήλατο μέχρι εξάντλησης Η άσκηση με βάρη αυξάνει την έκκριση κορτιζόλης σε έφηβους άνδρες
Επίδραση της ηλικίας στη δραστηριοποίηση του ΗΡΑ Η άσκηση με βάρη δεν επέφερε αύξηση στην έκκριση κορτιζόλης σε γηραλέους άνδρες, κάτι που μπορεί όμως να υποδεικνύει λιγότερη προσπάθεια από την πλευρά αυτών των ατόμων Η απόκριση της κορτιζόλης σε σχετικής έντασης αερόβια άσκηση είναι η ίδια μεταξύ προπονημένων και απροπόνητων ανδρών συγκριτικά με την απόκριση νεαρών ανδρών Η αερόβια προπόνηση επιφέρει την ίδια επίδραση στη δραστηριότητα του ΗΡΑ τόσο στα γηραλέα όσο και στα νεαρά άτομα
Επίδραση του φύλου στη δραστηριοποίηση του ΗΡΑ Η απόκριση της ACTH και της κορτιζόλης σε τρέξιμο στο διάδρομο με ένταση 80% της VO2max είναι παρόμοια μεταξύ ανδρών και γυναικών Ωστόσο, η απόκριση είναι διαφορετική όταν πρόκειται για άσκηση με αντιστάσεις. Η ένταση της άσκησης η οποία απαιτείται για να δραστηριοποιηθεί ο ΗΡΑ είναι μεγαλύτερη στις γυναίκες απ ότι στους άνδρες Η καθυστέρηση που παρατηρείται για την επαναφορά του ΗΡΑ σε κανονικά επίπεδα δράσης μετά από ένα μαραθώνιο είναι η ίδια μεταξύ ανδρών και γυναικών
Επιδράσεις της κορτιζόλης (αργή δράση) στο Μεταβολισμό των θρεπτικών στοιχείων Επιτρέπει, έστω και σε μικρές ποσότητες, τη γλυκονεογένεση και τη λιπόλυση στη μεταπορροφητική φάση. Αύξηση στη συγκέντρωση οδηγεί σε: Α) Αύξηση του καταβολισμού των πρωτεϊνών Β) Αύξηση της γλυκονεογένεσης Γ) Μείωση της πρόσληψης γλυκόζης από τα μυϊκά κύτταρα και τα λιπώδη κύτταρα. Δ) Αύξηση της διάσπασης ΤΓ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ: + [ΑΑ[ ΑΑ, ΓΛΥ, ΕΛΟ] στο πλάσμα
Ο ρόλος της κορτιζόλης στη διατήρηση των επιπέδων γλυκόζης
General Adaptation Syndrome (GAS) Φάση συναγερμού: έκκριση κορτιζόλης σαν αντίδραση κάποιου στρεσογόνου παράγοντα. Φάση αντίστασης: επιδιορθώσεις από τον οργανισμό. Φάση της εξάντλησης: οι επιδιορθώσεις δεν είναι αρκετές και εμφανίζονται συμπτώματα ασθένειας.
Επίδραση της προπόνησης στη δραστηριοποίηση του ΗΡΑ Η απόκριση της κορτιζόλης δεν επηρεάζεται από την άσκηση σχετικής έντασης (ίδιο ποσοστό VO2max πριν και μετά το προπονητικό πρόγραμμα αλλά η απόκριση στην άσκηση απόλυτης έντασης μπορεί να είναι μειωμένη Η απόκριση του ΗΡΑ σε αερόβια προπονημένους αθλητές είναι μεγαλύτερη απ ότι σε απροπόνητους
Επίδραση της προπόνησης στη δραστηριοποίηση του ΗΡΑ Η διάρκεια και ένταση της προπόνησης επηρεάζουν την απόκριση της κορτιζόλης Η προπόνηση ταχύτητας (σπρίντ), η οποία δραστηριοποιεί και ένα μεγάλο μέρος του αναερόβιου μεταβολισμού φαίνεται πως αυξάνει τα βασικά επίπεδα της κορτιζόλης, κάτι που δε φαίνεται να ισχύει με την αερόβια προπόνηση
Επίδραση της αερόβιας προπόνησης στη δραστηριοποίηση του ΗΡΑ Η αύξηση της ποσότητας της προπόνησης, παρά η ένταση, φαίνεται να εξωθεί προς την εμφάνιση του συνδρόμου της υπερπροπόνησης, το οποίο είναι συνδεδεμένο με χαμηλότερα επίπεδα κορτιζόλης στην ηρεμία καθώς επίσης και μετά από μια αθλητική προσπάθεια
Επίδραση της προπόνησης με βάρη στη δραστηριοποίηση του ΗΡΑ Έρευνες έχουν δείξει μείωση των επιπέδων κορτιζόλης στην ηρεμία ενώ ορισμένες άλλες έδειξαν πως δεν επηρεάζονται, διαφορές όμως που μπορεί να σχετίζονται με την ποσότητα της προπόνησης Αύξηση της ποσότητας και της έντασης της άσκησης με βάρη αυξάνει τα επίπεδα κορτιζόλης στην ηρεμία Ωστόσο, ο διπλασιασμός της ποσότητας της προπόνησης επιφέρει χαμηλότερη απόκριση της κορτιζόλης σε μια αθλητική προσπάθεια σχετικής έντασης
Άσκηση και δυσλειτουργίες του ΗΡΑ Overreaching Overtraining - Σύνδρομο της υπερπροπόνησης
Overreaching Εάν δεν υπάρξουν προσαρμογές από την αυξημένη ποσότητα της προπόνησης ή εάν δεν υπάρξει αρκετός χρόνος για την αποκατάσταση του αθλητή τότε μπορεί να εμφανιστούν συμπτώματα overreaching και στη συνέχεια συμπτώματα overtraining Overreaching αποτελεί μια μορφή overtraining μικρής χρονικής διάρκειας η οποία αποτελεί φυσιολογικό μέρος της προπονητικής διαδικασίας ή είναι κάτι το οποίο εμφανίζεται μετά από υπερμαραθώνιες προσπάθειες.
Τα αρχικά στάδια του Overreaching μπορεί να χαρακτηρίζονται από χαμηλή απόκριση στην επίδραση που επιφέρει η ACTH, η οποία αρχικά αντισταθμίζεται με αύξηση της ACTH στην υπόφυση, αλλά με χαμηλή απόκριση της κορτιζόλης των επινεφριδίων
Overtraining - Σύνδρομο της υπερπροπόνησης Είναι ένα σύνδρομο το οποίο χαρακτηρίζεται από «κάψιμο» Χρόνιος κάματος Διαταραχές καρδιακής λειτουργίας Ευπάθεια σε λοιμώξεις και τραυματισμούς Οι ρυθμοί προπόνησης ανώτεροι των φυσικών δυνατοτήτων του αθλητή Ανισορροπία μεταξύ αναβολικών και καταβολικών διεργασιών των μυών
Overtraining - Σύνδρομο της υπερπροπόνησης Όταν εμφανίζεται το σύνδρομο της υπερπροπόνησης τότε η απόκριση του ΗΡΑ είναι η χαμηλή συγκέντρωση τόσο της ACTH όσο και της κορτιζόλης Πολύ καλά προπονημένοι αθλητές αερόβιων αθλημάτων, οι οποίοι αύξησαν την ένταση της άσκησης κατά 38% σε μια περίοδο 3 εβδομάδων, έξι αθλητές εμφάνισαν συνεχόμενη κόπωση, και δεν εμφανίστηκε η συνηθισμένη αύξηση της κορτιζόλης η οποία εμφανίζεται μετά από 30 λεπτά υπομέγιστης άσκησης
Overtraining - Σύνδρομο της υπερπροπόνησης Το σύνδρομο της υπερπροπόνησης το οποίο επέρχεται από την άσκηση με βάρη μέγιστης έντασης δεν επηρεάζει τα επίπεδα της ACTH και της κορτιζόλης στην ηρεμία, ενώ η απόκριση των ορμονών μετά από μια προπόνηση είναι μειωμένη
Επίδραση της προπόνησης στον ΗΡΑ Ορμόνη Έντονη προπόνησ η χαμηλής διάρκειας Προπονημέν οι Αθλητές Over- training Over- reachin g ACTH Κορτιζόλ η
Βιβλιογραφία Wittert G. The effect of exercise on the Hypothalamo-pituitary pituitary-adrenal adrenal axis. In Sports Endocrinology (2000), Warren MP and Constantini NW (Eds), Humana Press, NJ