Η διαδικασία της μάθησης

Η διαδικασία της μάθησης

Εισαγωγή (1) Η μάθηση είναι ένα σύνθετο εσωτερικό βιολογικό και πνευματικό φαινόμενο που έχει μελετηθεί από διάφορους κλάδους της επιστήμης, όπως ψυχολογία, παιδαγωγική, φυσιολογία, ιατρική και βιολογία. Οι διαδικασίες της μάθησης είναι τόσο ποικιλόμορφες και διαφορετικές, ώστε η μάθηση παραμένει μια διαδικασία η οποία δεν έχει ερμηνευτεί και κατανοηθεί πλήρως και κατά τρόπο παραδεκτό από όλους. Στην ουσία τα όσα γράφονται και λέγονται για τη μάθηση αποτελούν επιστημονικές υποθέσεις που εξάγονται από την παρατήρηση και τη μελέτη των αποτελεσμάτων της.

Εισαγωγή (2) Η μάθηση είναι φαινόμενο που περιλαμβάνει διαδικασίες τόσο σε βιολογικό όσο και σε πνευματικό επίπεδο. Ως βιολογική διαδικασία, η μάθηση παρατηρείται και στα ζώα και στους ανθρώπους, και είναι αποτέλεσμα μακραίωνης άσκησης, επανάληψης και εθισμού (επηρεάζεται από νευροφυσιολογικούς μηχανισμούς). Ως πνευματική διαδικασία η μάθηση παρατηρείται μόνο στον άνθρωπο, κατευθύνεται σε μεγάλο βαθμό από τον ίδιο και εκδηλώνεται στη συμπεριφορά του. Η μάθηση δεν είναι κάτι που μπορεί να παρατηρηθεί στην ολότητα της άμεσα. Μόνο το αποτέλεσμα της μπορεί να γίνει αντιληπτό.

Εισαγωγή (3) Η μάθηση επηρεάζεται από συγκεκριμένους παράγοντες, όπως: Ανάγκες, ενδιαφέροντα, διαθέσεις υποκειμένου Κοινωνικοοικονομικοί (φύλο, φυλή, ηλικία κλπ) Ψυχολογικοί (αυτο-αντίληψη και αυτο-εκτίμηση του μαθητή) Κατάσταση μέσα στην οποία λαμβάνει χώρα η μάθηση Αποτέλεσμα που επιφέρει μια ορισμένη αντίδραση Η μάθηση δεν είναι αυτοσκοπός. Σκοπός της είναι η απόκτηση από τον εκπαιδευόμενο, κατά τρόπο μόνιμο και λειτουργικά αξιοποιήσιμο, μιας γνώσης ή δεξιότητας που δε διέθετε πριν. Η μάθηση διευκολύνεται όταν επιτελείται κάτω από ορισμένες συνθήκες.

Παράδειγμα: μάθηση ενηλίκων Ανάγκη να γνωρίζουν γιατί πρέπει να μάθουν κάτι (όχι γιατί έτσι επιβάλλεται) Υπεύθυνοι για τη δική τους μάθηση (όχι εξάρτηση από το δάσκαλο) Ρόλος προσωπικής εμπειρίας ( πάνω από την εμπειρία του δασκάλου) Προσανατολισμός προς την πράξη ή τη ζωή (όχι προς το διδακτικό αντικείμενο αόριστα) Εσωτερική και εξωτερική ικανοποίηση

Κατά καιρούς η μάθηση ορίστηκε ως: Δημιουργία υποκατάστατων ανακλαστικών (Pavlov) Δοκιμή και πλάνη (Thorndike) Επανάληψη μιας αντίδρασης μετά από θετική ενίσχυση (Skinner) Ενόραση (Kohler) Μίμηση προτύπου (Bandura) Επεξεργασία των πληροφοριών (Neisser, Seymour, Gagné) Προσωπική ερμηνεία στις νεοαποκτηθείσες πληροφορίες (Maslow, Rogers)

Ορισμοί Gagné: Μάθηση είναι η διαδικασία που υποβοηθά τους οργανισμούς να τροποποιήσουν τη συμπεριφορά τους σε ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα και με ένα μόνιμο τρόπο, έτσι ώστε η ίδια η τροποποίηση ή αλλαγή να μη χρειαστεί να συμβεί κατ επανάληψη σε κάθε νέα περίπτωση. Kimble: Μάθηση είναι μια σχετικά σταθερή αλλαγή σε μια δυνατότητα της συμπεριφοράς, η οποία συμβαίνει ως αποτέλεσμα ενισχυμένης πρακτικής.

Pavlov

Watson Ο John Watson εφάρμοσε τη θεωρία του Pavlov της κλασικής εξάρτησης σε πειράματα μ ένα νήπιο, τον μικρό Albert. Ο Watson που απεικονίζεται εδώ με μια μάσκα μπόρεσε να προκαλέσει εξαρτημένες αντιδράσεις στο νήπιο σε πολλά αντικείμενα.

Thorndike: δοκιμή και λάθος Η σύνδεση υπάρχει όχι ανάμεσα στο εξαρτημένο και το ανεξάρτητο ερέθισμα, αλλά ανάμεσα σε μία συμπεριφορά και τις συνέπειές της. Στα πειράματα του Thorndike γάτες τοποθετούνταν σ ένα κουτί και μάθαιναν σταδιακά να ανοίγουν την πόρτα και να φτάνουν την τροφή πατώντας το πετάλι

Thorndike: νόμος του αποτελέσματος (1898) Οι αντιδράσεις που παράγουν θετικά αποτελέσματα τείνουν να επαναλαμβάνονται και οι αντιδράσεις που παράγουν αρνητικά αποτελέσματα τείνουν να εξαλείφονται Συντελεστική εξάρτηση: οι αντιδράσεις ενισχύονται όταν συντελούν στην παραγωγή κάποιας αμοιβής

Skinner: λειτουργική εξάρτηση Mελέτησε το νόμο του αποτελέσματος στην ανάλυση της συμπεριφοράς και τη λύση προβλήματος Ο οργανισμός μαθαίνει μια νέα αντίδραση λειτουργώντας στο περιβάλλον του Σ αυτό το πείραμα ένα ποντίκι ενισχυόνταν μόνο όταν πηδούσε μέσα από την πόρτα που ήταν διαφορετική από τις άλλες δυο: ελέγχεται η ικανότητα του ποντικιού να διακρίνει τις κάθετες από τις οριζόντιες γραμμές.

Η μέθοδος του Skinner πιστεύει ότι το πρόγραμμα πρέπει να είναι κατασκευασμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να αποφεύγονται τα λάθη από τη μεριά του μαθητή Ενίσχυση της επιθυμητής συμπεριφοράς: Η ενίσχυση της ενεργής συμπεριφοράς έχει μεγαλύτερες πιθανότητες επανάληψης (θετικοί και αρνητικοί ενισχυτές). Η μελέτη των αλλαγών στην εμφανή συμπεριφορά του υποκειμένου σε σχέση με την κατάλληλη οργάνωση του περιβάλλοντος της μάθησης είναι η κύρια ενασχόληση των συμπεριφοριστών

Προβλήματα συμπεριφορισμού Δεν υπάρχει δυνατότητα πρόσβασης στις νοητικές καταστάσεις των υποκειμένων: το μόνο που προέχει να γίνει είναι η περιγραφή της συμπεριφοράς και όχι η εξήγησή της. Το μοντέλο του Skinner και του συμπεριφορισμού είναι ανεπαρκές, αφού είναι γνωστό πως οι άνθρωποι μαθαίνουν από τα λάθη τους, χωρίς να χρειάζονται πάντα ενίσχυση για να μάθουν, με την προϋπόθεση ότι τους εξηγείται η αιτία του λάθους τους. Μηχανιστικές ή αυθαίρετες γενικεύσεις διαπιστώσεων που έγιναν κυρίως σε ζώα Βιολογική προδιαθεσιμότητα για μάθηση (πρότυπα εδραιωμένης δραστηριότητας και αποτύπωση)

Αποτύπωση Ο Konrad Lorenz που απεικονίζεται εδώ με ένα κοπάδι από χηνάκια ανακάλυψε ότι κατά τη διάρκεια της κρίσιμης περιόδου της αποτύπωσης τα πουλάκια θα ακολουθούσαν κάθε μεγάλο αντικείμενο, συμπεριλαμβανομένου του ιδίου του Lorenz. Επιπλέον κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αν τα πουλιά δεν ήταν εκτεθειμένα σε ένα μεγάλο κινούμενο αντικείμενο κατά τη διάρκεια της κρίσιμης περιόδου τότε δεν θα μάθαιναν να ακολουθούν κανένα αντικείμενο.

Piaget: γνωστικά σχήματα Τα παιδιά έχουν ήδη από τη γέννησή τους κάποια σχήματα που δρουν αντανακλαστικά Τα ζώα χρησιμοποιούν αυτά τα σχήματα σε όλη τους τη ζωή Με τη αλληλεπίδραση με το περιβάλλον αυτά τα αντανακλαστικά σχήματα αντικαθιστώνται από δομημένα σχήματα Αφομοίωση: ενσωμάτωση των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος στα υπάρχοντα γνωστικά σχήματα Συμμόρφωση: τροποποίηση των υπαρχόντων γνωστικών σχημάτων για/όταν γίνεται αφομοίωση Εξισορρόπηση: εσωτερική τάση του οργανισμού να έχει μια αρμονική σχέση με το περιβάλλον του / η κινητήριος δύναμη της ανάπτυξης. Τάση να εξισοροπηθούν τα γνωστικά σχήματα με το περιβάλλον.

Στάδια στην ανάπτυξη της νοημοσύνης 1. Το αισθησιοκινητικό στάδιο (0-2 ετών) 2. Το προσυλλογιστικό ή προλογικό στάδιο (2-7 ετών) 3. Η συλλογιστική περίοδος (7-13 ετών) 4. Τα στάδιο των τυπικών λογικών πράξεων, η περίοδος της αφαιρετικής σκέψης (13 ετών και άνω) Η διδασκαλία πρέπει να προσαρμόζεται στο επίπεδο νοητικής κατάστασης του κάθε μαθητή Η μάθηση δεν μεταδίδεται αλλά οικοδομείται Η διδασκαλία πρέπει να είναι ενεργητική συνεργασία μεταξύ δασκάλου και μαθητή, και των μαθητών μεταξύ τους. Η εκπαίδευση δεν πρέπει να στοχεύει στην αύξηση των γνώσεων αλλά στη δημιουργία ικανοτήτων στο μαθητή να ανακαλύπτει και να επινοεί.

Kohler Σύμφωνα με τη θεωρία του, η μάθηση δεν είναι ούτε διαδικασία δοκιμής και λάθους, ούτε προκύπτει από παρατήρηση προτύπων Αντίθετα, είναι μία γνωστική διαδικασία (ενόραση) μέσα από την οποία το πρόβλημα και η λύση του πρέπει να μελετηθούν εσωτερικά, χωρίς ενεργή επαφή με το περιβάλλον Η μάθηση είναι ανακάλυψη και σχετίζεται με τη δημιουργική σκέψη Έκανε πειράματα με πιθήκους

Bandura: νεοσυμπεριφορισμός Γνωστικές διεργασίες και επίδραση του περιβάλλοντος στη συμπεριφορά Ως θεωρία αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο ως αυτο-οργανωμένο, αναστοχαστικό, αυτο-ρυθμιζόμενο και όχι ως απλά αντιδρώντα στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Ο άνθρωπος μαθαίνει περισσότερα πράγματα παρατηρώντας συμπεριφορές προτύπων και των συνεπειών από τις συμπεριφορές αυτές

Πείραμα του Bandura για τη βίαιη συμπεριφορά ως αποτέλεσμα μίμησης προτύπου

Σχετικό πείραμα (Asch, 1958) Aφού παρατηρούσαν την κάρτα Α εζητείτο από τα άτομα να επιλέξουν από την κάρτα Β τη γραμμή που είχε το ίδιο μήκος με τη γραμμή στην κάρτα Α. Οι εικόνες που απεικονίζονται εδώ είναι χαρακτηριστικές ως προς το ότι η σωστή απάντηση είναι προφανής Οι υπόλοιποι στο τραπέζι ήταν συνεννοημένοι να δίνουν λάθος απάντηση και μόνο ένας (που απαντούσε τελευταίος) δεν ήξερε τίποτα Μόνο 25% των συμμετεχόντων δεν υπέκυψαν ούτε μία φορά στην άποψη της πλειοψηφίας

Neisser: πατέρας της γνωστικής ψυχολογίας Το βασικό ερώτημα της γνωστικής ψυχολογίας είναι το πώς ένα άτομο αποκτά γνώση Βασική της θέση είναι ότι η είσοδος και η επεξεργασία πληροφοριών που οδηγούν στη μάθηση και τη γνώση ακολουθούν μια διαδικασία παρόμοια με εκείνη της επεξεργασίας των τροφών κατά τη λειτουργία της πέψης. Με την επεξεργασία αυτή οι γνώσεις μετασχηματίζονται και αποθηκεύονται για να ενεργοποιηθούν όταν τις χρειαστούμε. Αυτό σημαίνει ότι για να μετατραπεί η πληροφορία σε γνώση, μεσολαβούν όχι μόνον οι αισθήσεις, οι οποίες φιλτράρουν τα εξωτερικά ερεθίσματα, αλλά και κάποιες διαδικασίες επεξεργασίας οι οποίες μετασχηματίζουν τα δεδομένα σε γνώση. Οι διαδικασίες αυτές καθορίζονται από τις γνωστικές λειτουργίες, δηλαδή την αντίληψη, τη μνήμη, τη γλώσσα, τη σκέψη και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων.

Το μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών

Rogers: ανθρωπιστική (προσωποκεντρική) προσέγγιση Υπάρχουν δύο είδη μάθησης: Γνωστική: σχετικά ασήμαντη, ακαδημαϊκή γνώση, όπως το πλούσιο λεξιλόγιο, υπολογιστικοί πίνακες, κοκ Εμπειρική: πολύ σημαντική, εφαρμοσμένη, όπως το να ξέρεις να επισκευάσεις μια μηχανή Βασική διαφορά είναι ότι η εμπειρική μάθηση αναδεικνύει τις ανάγκες και τις επιθυμίες του μαθητή: προσωπική εμπλοκή, προσωπική ενεργοποίηση, αυτο-αξιολόγηση, διεισδυτική μάθηση Η ικανότητα και η διάθεση για μάθηση υπάρχει. Ο ρόλος του δασκάλου είναι να διευκολύνει τη διαδικασία μάθησης. Οι μαθητές συμμετέχουν ολοκληρωτικά και έχουν έλεγχο πάνω στη φύση της μάθησης και την κατεύθυνσή της. Βρίσκονται αντιμέτωποι με πρακτικά, κοινωνικά, προσωπικά ή ερευνητικά προβλήματα

Επίπεδα μάθησης Ορίζουν μια ιεραρχία διαφορετικών ειδών μάθησης που κατακτώνται με διαφορετικές κατηγορίες δεξιοτήτων διαβαθμισμένης δυσκολίας. Στο πρώτο επίπεδο, που είναι το κατώτερο και αποκαλείται πληροφοριακό, η μάθηση συνίσταται στη συλλογή πληροφοριακών στοιχείων μέσω των αισθήσεων και των λειτουργιών της μνήμης τις οποίες το άτομο εκφράζει συνήθως με το λόγο. Στο δεύτερο επίπεδο, που αποκαλείται οργανωτικό, η μάθηση μέσω της σύγκρισης, κατηγοριοποίησης, διάταξης και ιεράρχησης προβαίνει σε αλληλοσυσχετίσεις των δεδομένων τα οποία τελικά εντάσσει σε ένα ευρύτερο εννοιολογικό σχήμα. Στο τρίτο επίπεδο, το αποκαλούμενο αναλυτικό, η μάθηση αναφέρεται σε ενδοσυσχετίσεις δεδομένων που αναζητούνται μέσα από διαδικασίες ανάλυσης και επαγωγικές (από το ειδικό στο γενικό) συλλογιστικές διεργασίες. Τέλος, στο τέταρτο επίπεδο, το πραξιακό, το άτομο χρησιμοποιεί με απαγωγικό (από το γενικό στο ειδικό) τρόπο την οργανωμένη σε σχήματα, αρχές, και μοντέλα γνώση του για να εξηγήσει, να ερμηνεύσει, να προβλέψει, να αξιολογήσει, να αναδιοργανώσει και γενικά να ξεπεράσει τις επιφανειακές δομές των δεδομένων του.

Πληροφοριακό Οργανωτικό Αναλυτικό Πραξιακό

Μοντέλα Μάθησης Ορισμένοι βλέπουν τα πράγματα σφαιρικά, ενώ άλλοι σκέφτοναι με πιο αναλυτικό τρόπο Ορισμένοι επεξεργάζονται την πληροφορία ενεργά, ενώ άλλοι στοχαστικά Ορισμένοι θέλουν να μαθαίνουν από οπτικές πηγές, ενώ άλλοι από ακουστικές Ορισμένοι θέλουν να μαθαίνουν ανεξάρτητα, ενώ άλλοι σε ομάδες Όλες αυτές οι προτιμήσεις μας οδηγούν στη μελέτη των μοντέλων μάθησης

Μοντέλα μάθησης κατά Kolb Συγκλίνων: άτομο που μαθαίνει μέσω σχηματισμού αφηρημένων εννοιών (ΑΕ) και ενεργού πειραματισμού (ΕΠ) κλίση προς τεχνικές εργασίες, επίλυση προβλημάτων Αποκλίνων: άτομο που μαθαίνει μέσω ικανοτήτων συγκεκριμένης παρατήρησης (ΣΠ) και ανακλαστικής παρατήρησης (ΑΠ) κλίση προς ομαδική εργασία Ενεργητικός: άτομο που μαθαίνει μέσω ΣΠ και ΕΠ κλίση προς ενεργό διεκπεραίωση καθηκόντων, επίλυση προβλημάτων, ανάληψη ρίσκου Αφομοιωτής: άτομο που μαθαίνει μέσω ΑΠ και ΑΕ δημιουργία θεωρητικών μοντέλων, ενοποίηση ιδεών, προτίμηση ενασχόλησης με ιδέες παρά με την εφαρμογή τους στην πράξη, ή με ανθρώπους ΑΕ Αφομοιωτής Συγκλίνων ΑΠ ΕΠ Αποκλίνων Ενεργητικός ΣΠ

Μαθησιακές αρχές για την κινητοποίηση των διδασκομένων 1. Χρησιμοποιήστε διάφορες αισθήσεις 2. Ενθαρρύνετε την ενεργό συμμετοχή 3. Εξασφαλίστε περιβάλλον που ενισχύει τη μάθηση 4. Αξιολογήστε το βαθμό ετοιμότητας του διδασκόμενου για μάθηση 5. Καθορίστε το βαθμό συνάφειας της πληροφορίας με τον διδασκόμενο 6. Επαναλάβετε την πληροφορία 7. Γενικεύστε την πληροφορία 8. Μετατρέψτε τη μάθηση σε ευχάριστη εμπειρία 9. Ξεκινήστε με όσα είναι γνωστά προχωρήστε στα άγνωστα 10. Παρουσιάστε τις πληροφορίες με κατάλληλο ρυθμό

Συμπεράσματα Υπάρχουν πολλές θεωρίες, μοντέλα και αρχές μάθησης, όπως και παράγοντες που επηρεάζουν τη μαθηση, και όλα βρίσκονται ακόμα υπό διερεύνηση Σε όλα αυτά υπάρχουν αλήθειες, αλλά κανένα δεν μπορεί να εξηγήσει πλήρως τη διαδικασία της μάθησης Οι περισσότεροι εκπαιδευτές μπορεί να χρησιμοποιούν συνδυασμούς αυτών των θεωριών, μοντέλων και αρχών, ακόμα και χωρίς να το συνειδητοποιούν Η μάθηση είναι μία εσωτερική, υποκειμενική διαδικασία, και δύσκολα θα μπορέσει να εξηγηθεί για όλους με τον ίδιο τρόπο