ΕΝΟΤΗΤΑ 8 - «ερωτικά» Τραγούδι 1 Κυκλαδίτικο Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις Στην Μύκονο, στην Σέριφο, στην Σίκινο, στην Μήλο πετάς κυπαρισσόµηλο κι εγώ πετάω µήλο. Στην Αµοργό, στην Κίµωλο, στην Νιο, στην Σαντορίνη µου στέλνεις κιτρολέµονο, σου στέλνω µανταρίνι. Παρήγγειλα του κύρη σου, που πίνει τον καφέ του, να σ έχει µαντζουράνα του, να σ έχει κατιφέ του. Παρήγγειλα της µάνας σου, που πλένει στο σκαφίδι, να µη σου λέει πικρόλογα, τι 1 θα την φάει το φίδι. Να δώσει η Μεγαλόχαρη κι η Παναγιά η Κανάλα, να µεγαλώσεις γρήγορα σαν τα κορίτσια τ άλλα. Και τ Αγιο-Λιός ανήµερα στην Νάξο και στην Πάρο να δώσει η Καλαµιώτισσα γυναίκα να σε πάρω. Παρήγγειλα του κύρη σου, που ρίχνει παραγάδι, να ρθεί να κουβεντιάσουµε την Κυριακή το βράδυ. Παρήγγειλα της µάνας σου, που µοιάζει µε βαρέλι, να σε ποτίζει αφρόγαλο, να σε ταΐζει µέλι. Στην Μύκονο, στην Σέριφο, στην Σίκινο, στην Μήλο πετάς κυπαρισσόµηλο κι εγώ πετάω µήλο. Στην Αµοργό, στην Κίµωλο, στην Νιο, στην Σαντορίνη µου στέλνεις κιτρολέµονο, σου στέλνω µανταρίνι. Λεξιλόγιο Κυπαρισσόµηλο: ο καρπός του κυπαρισσιού. Π.χ.: εν έχω δοκιµάσει ποτέ κυπαρισσόµηλο, γιατί πολύ απλά δεν τρώγεται! 1 γιατί 131
Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το κυπαρισσόµηλο, -ου) το κυπαρισσόµηλο τα κυπαρισσόµηλα του κυπαρισσόµηλου των κυπαρισσόµηλων το κυπαρισσόµηλο τα κυπαρισσόµηλα - κυπαρισσόµηλο - κυπαρισσόµηλα Κιτρολέµονο: ο καρπός της κιτρολεµονιάς. Π.χ.: Τα κιτρολέµονα δεν είναι γλυκά και γι αυτό δεν τα προτιµώ. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το κιτρολέµονο, - ου) το κιτρολέµονο τα κιτρολέµονα του κιτρολέµονου των κιτρολέµονων το κιτρολέµονο τα κιτρολέµονα - κιτρολέµονο - κιτρολέµονα Κύρη: ο κύριος, ο πατέρας. Π.χ.: Ο Ξυλούρης τραγουδάει: «µια µικροπαντρεµένη, κόρη ξανθή τον κύρη της προσµένει βράδυ πρωί». Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο κύρης, -η) ο κύρης οι κύρηδες του κύρη τον κύρη τους κύρηδες - κύρη - κύρηδες Μαντζουράνα: είδος αρωµατικού φυτού. Π.χ.: Η µάνα µου χρησιµοποιεί µαντζουράνα στο φαγητό και γίνεται πολύ νόστιµο. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η µαντζουράνα, -ας) η µαντζουράνα οι µαντζουράνες της µαντζουράνας των µαντζουράνων την µαντζουράνα τις µαντζουράνες - µαντζουράνα - µαντζουράνες Κατιφέ: 1. είδος φυτού µε µικρά βαθυκόκκινα λουλούδια 2. είδος βελούδου. Π.χ.: Το σπίτι της γιαγιάς µου, θυµάµαι, ήταν γεµάτο γλάστρες. Ήταν όλα τόσο όµορφα, αλλά οι κατιφέδες της ήταν όνειρο! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο κατιφές, -έ) 132
ο κατιφές οι κατιφέδες του κατιφέ των κατιφέδων τον κατιφέ τους κατιφέδες - κατιφέ - κατιφέδες Σκαφίδι: 1. µικρή σκάφη, ξύλινο σκεύος στο οποίο ζυµώνουν το ψωµί και πλένουν τα ρούχα 2. µικρή βοηθητική βάρκα. Π.χ.: Η γιαγιά έριξε το σαπουνόνερο από το σκαφίδι. Είχε τελειώσει το πλύσιµο των ρούχων. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το σκαφίδι, -ιού) το σκαφίδι τα σκαφίδια του σκαφιδιού των σκαφιδιών το σκαφίδι τα σκαφίδια - σκαφίδι - σκαφίδια Πικρόλογα: τα λόγια που προκαλούν πικρία, που στενοχωρούν πολύ. Π.χ.: Σταµάτα πια! εν θέλω άλλο να ακούω αυτά τα πικρόλογα! Με στενοχωρείς! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (τα πικρόλογα) τα πικρόλογα τα πικρόλογα - πικρόλογα Ανήµερα: την ίδια ηµέρα, µε αυτή που δηλώνει η λέξη που ακολουθεί. Π.χ.: Ανήµερα το Πάσχα παρακολουθήσαµε τα έθιµα των κατοίκων του νησιού. Επίρρηµα χρονικό Παραγάδι: όργανο µε πολλά αγκίστρια για ψάρεµα. Π.χ.: Το πρωί ο ψαράς δεν βρήκε ούτε ένα ψάρι στο παραγάδι του. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το παραγάδι, -ιού) το παραγάδι τα παραγάδια του παραγαδιού των παραγαδιών το παραγάδι τα παραγάδια - παραγάδι - παραγάδια Βαρέλι: δοχείο ξύλινο ή µεταλλικό ή πλαστικό, µε κυλινδρικό σχήµα για την αποθήκευση και την µεταφορά υγρών.. 133
Π.χ.: Συνήθως το καλό κρασί είναι αυτό που µένει στο βαρέλι τρία χρόνια. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το βαρέλι, -ιού) το βαρέλι τα βαρέλια του βαρελιού των βαρελιών το βαρέλι τα βαρέλια - βαρέλι - βαρέλια Αφρόγαλο: το αφρώδες στρώµα που σχηµατίζεται στην επιφάνεια του γάλατος, το καϊµάκι, η αφρόκρεµα. Π.χ.: Η κανέλα στο αφρόγαλο του καφέ δίνει µια γλυκιά γεύση και ένα µοναδικό άρωµα! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το αφρόγαλο, -ου) το αφρόγαλο του αφρόγαλου το αφρόγαλο - αφρόγαλο Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. αφρόγαλο αρωµατικό φυτό β. µαντζουράνα µικρή σκάφη γ. κύρης την ίδια µέρα δ. ανήµερα καϊµάκι ε. σκαφίδι πατέρας 2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: α. να πάρει β. αργά γ. να µικρύνεις δ. αγόρια ε. το πρωί 134
Γραµµατική α. Θεωρία Αόριστος ενεργητικής φωνής Ο αόριστος δηλώνει κάτι που έγινε και τελείωσε στο παρελθόν. Παρουσιάζει την πράξη συνοπτικά, χωρίς να τονίζει την διάρκεια ή την επανάληψή της. Παραδείγµατα: Χθες το απόγευµα έγραψα την αίτηση. Πέρσι τελείωσα το Πανεπιστήµιο. Λέξεις ή φράσεις που θέλουν αόριστο: χθες, προχθές, πέρσι, πρόπερσι, πριν από λίγο, πριν από ώρα, την προηγούµενη µέρα, τον προηγούµενο µήνα κ.ά. Σχηµατίζεται ως εξής: ενεστώτας αόριστος παράδειγµα -ζω -νω -θω -σα διαβάζω διάβασα πληρώνω πλήρωσα νιώθω ένιωσα -ζω -(σ)κω -γω -γγω -χω -χνω -ττω -ξα παίζω έπαιξα διδάσκω δίδαξα ανοίγω άνοιξα σφίγγω έσφιξα τρέχω έτρεξα δείχνω έδειξα κηρύττω κήρυξα -πω -πτω -βω -φω -ψα λείπω έλειψα καλύπτω κάλυψα κόβω έκοψα γράφω έγραψα -εύω -έψα δουλεύω δούλεψα -αύω -αψα παύω έπαψα 135
Κλίνεται ως εξής: α συζυγία α τάξη β συζυγία β τάξη διάβασ - α διάβασ - ες διάβασ - ε διαβάσ - αµε διαβάσ - ατε διάβασ - αν (ε) αγάπησ - α αγάπησ - ες αγάπησ - ε αγαπήσ - αµε αγαπήσ - ατε αγάπησ - αν (ε) οδήγηα - α οδήγησ - ες οδήγησ - ε οδηγήσ - αµε οδηγήσ - ατε οδήγησ - αν (ε) Παρατηρήσεις: 1. Τα ρήµατα στον αόριστο (όπως και στον παρατατικό) τονίζονται στην τρίτη συλλαβή από το τέλος. Παράδειγµα: διαβάζω - διάβασα διαβάσαµε Όταν το ρήµα αποτελείται από δύο συλλαβές, τότε στον αόριστο µπαίνει ένα -επριν από το θέµα. Παράδειγµα: γράφω έγραψα έγραψες έγραψε γράψαµε γράψατε έγραψαν 2. Τα ρήµατα της β συζυγίας (α και β τάξη) σχηµατίζουν τον αόριστο ως εξής: σε -ησα (τα περισσότερα ρήµατα της β συζυγίας): αδιαφορώ, αδικώ, απαντάω, αργώ, βοηθάω, δηµιουργώ, ευχαριστώ, ζητάω, ζω, ικανοποιώ, κατηγορώ, µελετάω, µιλάω, νικάω, ξεκινάω, ξυπνάω, οδηγώ, περπατάω, πουλάω, προσπαθώ, ρωτάω, σταµατάω, στενοχωρώ, συζητάω, συναντάω, τακτοποιώ, τηλεφωνώ, τρυπάω, χαιρετάω, χτυπάω κ.ά. σε -ασα: γελάω, διψάω, κρεµάω, πεινάω, χαλάω κ.ά. και γερνάω (γέρασα), κερνάω (κέρασα), ξεχνάω (ξέχασα), περνάω (πέρασα) σε -εσα: αποτελώ, αφαιρώ, διαιρώ, εκτελώ, εξαιρώ, επαινώ, καλώ, µπορώ, παρακαλώ, πονάω, προκαλώ, προσκαλώ, συγχωρώ, φοράω, χωράω κ.ά. σε -αξα: βαστάω, κοιτάω, πετάω, φυλάω κ.ά. σε -ηξα: βουτάω, πηδάω, ρουφάω, τραβάω, φυσάω κ.ά. 3. Υπάρχουν και ρήµατα που δεν ακολουθούν συγκεκριµένους κανόνες στον σχηµατισµό του αορίστου: 136
ενεστώτας αόριστος βγαίνω βλέπω βρίσκω λέω µπαίνω παίρνω πηγαίνω πίνω τρώω βγήκα είδα βρήκα είπα µπήκα πήρα πήγα ήπια έφαγα β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του αορίστου : α. στο πάρκο και µε τα παιδιά µας. (πηγαίνω, παίζω) β. Χθες ο γιος µου όλο το παστίτσιο και έπειτα τρεις ολόκληρες κρέπες! (τρώω) γ. Κώστα, την Άννα την Κυριακή το βράδυ; (βλέπω) δ. Όλοι µας πάρα πολύ ωραία στην Κέρκυρα το καλοκαίρι! (περνάω) ε. Πέρσι δεν να περάσω τις εξετάσεις. (µπορώ) 2. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του αορίστου: α. Μετά από τόσες ώρες περπάτηµα, τόσο που όλο το νερό που είχαµε στο τραπέζι. (διψάω, πίνω) β. Το τεστ µου φάνηκε τόσο εύκολο που σε όλες τις ερωτήσεις αµέσως. (απαντάω) γ. Θύµωσε τόσο πολύ που όλες τις φωτογραφίες και τα γράµµατά του! (πετάω) δ. Τα παιδιά νωρίς το πρωί και για την εκδροµή. (ξυπνάω, ξεκινάω) ε. Ο µικρός τον θόρυβο και έξω από το παράθυρο. τους κλέφτες να τρέχουν! (ακούω, κοιτάζω, βλέπω) 137
Τραγούδι 2 Βάρκα χωρίς πανιά Μονάχος µου περνώ στα κύµατα µετρώ πόσες µέρες λείπεις µακριά µου. Άδειασε ο γιαλός κι έρηµος µονάχος γλάρους έχω µόνο συντροφιά µου. Στίχοι: Κώστας Κωτούλας Μουσική: Γιάννης Σπανός Βάρκα χωρίς πανιά, µακριά απ' την στεριά µ' άφησες να δένω µες στο κύµα. Βάρκα χωρίς κουπιά σε θάλασσα πλατιά βούλιαξε η αγάπη µας, τι κρίµα. Περνούσαµε καλά βαρκάδα κι αγκαλιά και τα βράδια βόλτα στην πλατεία. Μόνος µου θα χαθώ λιµάνι πώς θα βρω στ' ανοιχτά µε βρήκε η τρικυµία. Βάρκα χωρίς πανιά, µακριά απ' την στεριά µ' άφησες να δένω µες στο κύµα. Βάρκα χωρίς κουπιά σε θάλασσα πλατιά βούλιαξε η αγάπη µας, τι κρίµα. Λεξιλόγιο Μονάχος: που είναι ένας, µόνος. Π.χ.: Πέθανε ο αδελφός της και έµεινε µονάχη. εν είχε να πει κουβέντα µε κανένα. Επίθετο, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (µονάχος-η-ο) µονάχος µονάχη µονάχο µονάχου µονάχης µονάχου µονάχο µονάχη µονάχο µονάχε µονάχη µονάχο µονάχοι µονάχες µονάχα µονάχων µονάχων µονάχων µονάχους µονάχες µονάχα µονάχοι µονάχες µονάχα Άδειασε: κενώνω, χύνω. Π.χ.: Έβρεχε και η πλατεία άδειασε. Όλοι γύρισαν στα σπίτια τους. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (αδειάζω) 138
Αρχικοί χρόνοι: αδειάζω, άδειαζα, θα αδειάζω, θα αδειάσω, άδειασα, έχω αδειάσει, είχα αδειάσει, θα έχω αδειάσει Έρηµος: ακατοίκητος, µόνος, δυστυχισµένος. Π.χ.: Είναι µόνος κι έρηµος, χωρίς κάποιον να τον νοιάζεται και να τον αγαπά. Επίθετο, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (έρηµος-η-ο) έρηµος έρηµη έρηµο έρηµου έρηµης έρηµου έρηµο έρηµη έρηµο έρηµε έρηµη έρηµο έρηµοι έρηµες έρηµα έρηµων έρηµων έρηµων έρηµους έρηµες έρηµα έρηµοι έρηµες έρηµα Γλάρους: υδρόβιο πουλί µε γκριζόασπρο χρώµα. Π.χ.: Μπορείς να το φανταστείς! Ένας γλάρος µου άρπαξε το ψάρι από το πιάτο! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (ο γλάρος,- ου) ο γλάρος οι γλάροι του γλάρου των γλάρων τον γλάρο τους γλάρους - γλάρε - γλάροι Συντροφιά: να είναι ή να πηγαίνει κάποιος κάπου µαζί µε άλλους, η οµάδα, η παρέα. Π.χ.: εν είχα καµία συντροφιά στο Βερολίνο και δεν πέρασα καλά. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η συντροφιά, -άς) η συντροφιά οι συντροφιές της συντροφιάς των συντροφιών την συντροφιά τις συντροφιές - συντροφιά - συντροφιές Άφησες: δεν κρατάω, ελευθερώνω, απολύω, αποµακρύνοµαι, επιτρέπω. Π.χ.: Τον άφησε µόνο στο σπίτι και βγήκε γρήγορα. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (αφήνω) Αρχικοί χρόνοι: αφήνω, άφηνα, θα αφήνω, θα αφήσω, άφησα, έχω αφήσει, είχα αφήσει, θα έχω αφήσει 139
Βούλιαξε: βυθίζω, γκρεµίζω. Π.χ.: Βουλιάζει το µυαλό µου σε µελαγχολικές σκέψεις. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού,συζυγίας α (βουλιάζω) Αρχικοί χρόνοι: βουλιάζω, βούλιαζα, θα βουλιάζω, θα βουλιάξω, βούλιαξα, έχω βουλιάξει, είχα βουλιάξει, θα έχω βουλιάξει Θα χαθώ: (χάνω) παύω να έχω κάτι, (χάνοµαι) εξαφανίζοµαι. Π.χ.: Αν συνεχίσεις να µην ενδιαφέρεσαι για καµιά δουλειά, θα χαθεί κάθε ευκαιρία για σένα. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου µέλλοντα απλού, φωνής παθητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (χάνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: χάνοµαι, χανόµουν, θα χάνοµαι, θα χαθώ, χάθηκα, έχω χαθεί, είχα χαθεί, θα έχω χαθεί Τρικυµία: µεγάλη θαλασσοταραχή που προκαλείται από δυνατό άνεµο, η φουρτούνα. Π.χ.: Η τρικυµία κατάστρεψε πέντε βάρκες, ενώ ένα πλοίο κινδύνευσε να βουλιάξει. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η τρικυµία,-ας) η τρικυµία οι τρικυµίες της τρικυµίας των τρικυµιών την τρικυµία τις τρικυµίες - τρικυµία - τρικυµίες Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. γλάρος παρέα β. έρηµος µόνος γ. συντροφιά µεγάλη θαλασσοταραχή δ. τρικυµία υδρόβιο πουλί ε. βούλιαξε βυθίστηκε 140
2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: θα βρεθώ θάλασσα νύχτες κοντά είσαι εδώ Γραµµατική α. Θεωρία Ουσιαστικά ουδέτερα σε -σιµο, -ξιµο, -ψιµο Σε αυτή την κατηγορία των ουδετέρων ουσιαστικών ανήκουν κυρίως ουσιαστικά που παράγονται από ρήµατα συγκεκριµένα από το θέµα του αορίστου- και λέγονται ρηµατικά. Φανερώνουν το αποτέλεσµα της ενέργειας του ρήµατος. Παράδειγµα: δένω έδεσα δέσιµο πλέκω έπλεξα πλέξιµο βάφω έβαψα βάψιµο Κλίνονται ως εξής: ενικός αριθµός ονοµαστική το δέσιµο πλέξιµο βάψιµο γενική του δεσίµατος πλεξίµατος βαψίµατος αιτιατική το δέσιµο πλέξιµο βάψιµο κλητική -- δέσιµο πλέξιµο βάψιµο πληθυντικός αριθµός ονοµαστική τα δεσίµατα πλεξίµατα βαψίµατα γενική των δεσιµάτων πλεξιµάτων βαψιµάτων αιτιατική τα δεσίµατα πλεξίµατα βαψίµατα κλητική -- δεσίµατα πλεξίµατα βαψίµατα Όµοια κλίνονται: κλείσιµο, λούσιµο, ντύσιµο, πλύσιµο, τρέξιµο, γράψιµο κ.ά. β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε τα ουσιαστικά του πλαισίου στον σωστό τύπο: τρέξιµο, κλείσιµο, γράψιµο, βάψιµο, πλέξιµο, ράψιµο α. Λόγω του της βιβλιοθήκης δεν µπόρεσα να βρω τα βιβλία που έψαχνα. β. Κάνει κάθε πρωί και γι αυτό διατηρείται σε καλή φόρµα. 141
γ. Το του σπιτιού µας κόστισε πολύ! δ. Το του Κώστα είναι ακατανόητο! ε. Το και το ήταν απαραίτητες γνώσεις για τις γυναίκες των παλαιότερων εποχών. 2. Σχηµατίστε ουσιαστικά από τα παρακάτω ρήµατα και έπειτα συµπληρώστε τις προτάσεις µε το κατάλληλο ουσιαστικό: λούζω κόβω ψάχνω φτιάχνω πλένω α. Το του καπνίσµατος µειώνει τον κίνδυνο ασθενειών. β. Το δουλειάς είναι ιδιαίτερα κουραστικό! γ. Πάντα βαριέται το των µαλλιών της! δ. Το των ρούχων είναι πλέον µια πολύ εύκολη δουλειά. ε. Το µηχάνηµα χάλασε. Θέλει ξανά. Κείµενο Οι Κυκλάδες Από τις γεωλογικές αλλαγές που σηµειώνονται στην νοτιοανατολική περιοχή της Μεσογείου, πριν από εκατοµµύρια χρόνια, δηµιουργούνται οι Κυκλάδες, στο κέντρο του Αιγαίου πελάγους. Στις αλλαγές αυτές, αλλά και στους σεισµούς και τις εκρήξεις των ηφαιστείων οφείλεται και το περίεργο σχήµα τους, καθώς και η σύσταση του εδάφους τους. Τα πανέµορφα νησιά των Κυκλάδων συνδέονται στην µυθολογία στενά µε τον Ποσειδώνα, στον οποίο αποδίδεται και η δηµιουργία τους. Λέγεται ότι πήραν το όνοµά τους από τις νύµφες Κυκλάδες, τις οποίες ο θεός της θάλασσας µεταµόρφωσε σε νησιά, όταν προκάλεσαν την οργή του. Σύµφωνα δε, µε άλλη επικρατέστερη άποψη, πήραν το όνοµά τους από το κυκλικό σχήµα, που χαράζουν στο Αιγαίο γύρω από το ιερό νησί της ήλου. Τα νησιά σχηµατίζουν τρεις παράλληλες σειρές. Η ανατολική µε τα νησιά Άνδρος, Τήνος, Μύκονος, ήλος, Ρήνεια, Νάξος, ονούσα, Κουφονήσια, Σχοινούσα, Ηράκλεια και Αµοργός. 142
Η δυτική περιλαµβάνει την Μακρόνησο, την Κέα, την Κύθνο, την Σέριφο, την Σίφνο, την Κίµωλο, την Μήλο και την Φολέγανδρο. Στην µέση βρίσκονται τα νησιά Γυάρος, Σύρος, Πάρος, Αντίπαρος, Σίκινος, Ίος, Σαντορίνη, Θηρασιά και Ανάφη. Λευκά σπίτια και ξωκλήσια, γραφικά λιµάνια και ανεµόµυλοι, χαµένα στο απέραντο γαλάζιο του αρχιπελάγους, αποτελούν ένα µοναδικό θέαµα. Λεξιλόγιο (www.islasdelegeo.com, µε αλλαγές) Γεωλογικές: αυτός που ανήκει που σχετίζεται µε την γεωλογία, την δοµή και την εξέλιξη του φλοιού της γης. Π.χ.: Μετά από γεωλογικές µελέτες οι επιστήµονες αποφάσισαν ότι το έδαφος δεν είναι σεισµικό. Αλλαγές: µετατροπή, µεταβολή, αλλοίωση. Π.χ.: Η αλλαγή του πρόεδρου δηµιούργησε καθυστερήσεις στις εργασίες της κυβέρνησης. Σηµειώνονται: γράφω µια πληροφορία, την οποία θέλω να θυµάµαι. Π.χ.: Σηµείωσε το ραντεβού µας! Μην το ξεχάσεις πάλι! Σεισµούς: η δόνηση της στεριάς που οφείλεται σε φυσικά αιτία. Π.χ.: Ο σεισµός γκρέµισε πολλά σπίτια στο χωριό µας. Εκρήξεις: δυνατή θραύση µε κρότο. Π.χ.: Μήπως ακούσατε την έκρηξη της βόµβας; Ηφαιστείων: άνοιγµα της επιφάνειας της γης, από το οποίο βγαίνει λάβα. Π.χ.: Η έκρηξη του ηφαιστείου ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακή! Ποτάµια φωτιάς κυλούσαν και δηµιουργούσαν ένα θέαµα µοναδικό! Οφείλεται: γίνεται κάτι, συµβαίνει, εξαιτίας κάποιου γεγονότος. Π.χ.: Το πρόβληµα οφείλεται στην ανευθυνότητα των υπάλληλων. Περίεργο: αυτός που θέλει πολύ να µάθει κάτι, αυτός που προκαλεί την προσοχή, το ενδιαφέρον. Π.χ.: Είναι περίεργο το γεγονός ότι δεν ήρθε σήµερα στο γραφείο. Ακόµη και άρρωστος δεν λείπει ποτέ! Σύσταση: η σύνθεση, το σύνολο των στοιχείων που αποτελούν ένα σώµα. Π.χ.: Η σύσταση του νερού ελέγχεται κάθε τόσο στα εργαστήρια. Αποδίδεται: θεωρείται κάτι ως αιτία ενός πράγµατος, ερµηνεύεται. Π.χ.: Συνήθως αποδίδει τα λάθη του σε απροσεξία. 143
Νύµφες: στην αρχαία ελληνική µυθολογία οι θεότητες που κατοικούν των λιµνών, των θαλασσών, των βουνών, των δασών. Π.χ.: Οι νύµφες, σύµφωνα µε την µυθολογία, είναι αθάνατες και πολύ όµορφες. Μεταµόρφωσε: η εξωτερική ή εσωτερική µεταβολή που γίνεται σε κάτι, η αλλαγή. Π.χ.: Στο παραµύθι ο βάτραχος µεταµορφώθηκε σε έναν πανέµορφο πρίγκιπα, έπειτα από το φιλί της όµορφης πριγκίπισσας. Προκάλεσαν: δίνω την αφορµή, την αιτία να γίνει κάτι. Π.χ.: Η δυνατή βροχή προκάλεσε φοβερές καταστροφές στα σπίτια και στα χωράφια. Οργή: η δυσάρεστη ψυχική κατάσταση, ο δυνατός θυµός. Π.χ.: Η αιτία της οργής του είναι τα πολλά ψέµατα που άκουγε διαρκώς από εκείνη. Επικρατέστερη: η ισχυρότερη, αυτή που χρησιµοποιείται περισσότερο. Π.χ.: Ο επικρατέστερος υποψήφιος για την θέση του Προέδρου προέρχεται από τον χώρο της Αριστεράς. Χαράζουν: κάνω γραµµές πάνω σε µια επιφάνεια, µε µυτερό όργανο. Π.χ.: Οι ερωτευµένοι χαράζουν τα ονόµατα τους στον φλοιό του δέντρου. Παράλληλες: αυτός που βρίσκεται κοντά σε κάποιον άλλον και στην ίδια ή την αντίθετη κατεύθυνση µε αυτόν, αυτός που γίνεται σύγχρονα, όµοια µε κάποιον άλλον. Π.χ.: Οι γραµµές του τρένου είναι παράλληλες µε την κεντρική λεωφόρο. Ξωκλήσια: µικρή εκκλησία που βρίσκεται στην εξοχή, µακριά από κατοικηµένη περιοχή. Π.χ.: Παρακολουθήσαµε την Λειτουργία σε ένα µικρό γραφικό ξωκλήσι, στην άλλη άκρη του νησιού. Γραφικά: αυτός που σχετίζεται µε την γραφική, παραστατικός, ζωντανός, όµορφος, χαριτωµένος. Π.χ.: Τα γραφικά άσπρα σπίτια της Χώρας του νησιού ήταν απλωµένα στον βράχο. Αρχιπελάγους: θαλάσσια έκταση στην οποία υπάρχουν πολλά νησιά. Π.χ.: Τα νησιά του ελληνικού Αρχιπελάγους, του Αιγαίου, έχουν τον δικό τους ξεχωριστό χαρακτήρα και ασύγκριτη οµορφιά. Επιλέξτε την σωστή απάντηση: Άσκηση κατανόησης 1. Οι Κυκλάδες δηµιουργούνται µετά από γεωλογικές αλλαγές στην περιοχή της Μεσογείου. α. νοτιοανατολική β. βορειοανατολική γ. νοτιοδυτική 144
2. Τα νησιά των Κυκλάδων συνδέονται στην µυθολογία στενά µε τον. α. Κρόνο β. Ποσειδώνα γ. Ωκεανό 3. Λέγεται ότι πήραν το όνοµά τους από τις Κυκλάδες, που ήταν και ο θεός µεταµόρφωσε σε νησιά. α. θνητές β. θεές γ. νύµφες 4. Η Μύκονος ανήκει στην σειρά νησιών. α. ανατολική β. δυτική γ. µεσαία 5. Χαρακτηριστικά στα νησιά του Αιγαίου είναι τα, τα γραφικά λιµάνια και οι ανεµόµυλοι. α. σπίτια β. µαγαζιά γ. ξωκλήσια Παιχνιδόλεξα Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 2 1 1 2 3 Οριζόντια 1. Άνοιγµα του φλοιού της γης, από το οποίο βγαίνει λάβα. 2. Μόνος, χωρίς παρέα. 3. Αυτός που βρίσκεται κοντά σε κάποιον άλλο, που γίνεται αντίστοιχα µε άλλον. Κάθετα 1. Την ίδια µέρα µε αυτή που δηλώνει η λέξη που ακολουθεί. 2. Το σύνολο των στοιχείων που αποτελούν κάτι. 145
2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται: 1. Θαλάσσια έκταση µε πολλά νησιά. 2. Όργανο µε πολλά αγκίστρια για ψάρεµα. 3. Αφρός στην επιφάνεια του γάλατος. Α Π _ Α _ 3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται ( είναι οµάδα νησιών στο Αιγαίο ): 1. Τα λόγια που προκαλούν πικρία. 2. Ο κύριος. 3. Μικρή σκάφη. 4. Βυθίζω. 5. Μετατροπές, µεταβολές. 6. Κενώνω, χύνω. 7. Αυτός που προκαλεί την προσοχή. 8. Θεότητες στην αρχαία ελληνική µυθολογία. 8 7 4 5 1 2 3 6 146
4. Τραγούδια Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Κυκλαδίτικο Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις Στην Μύκονο, στην Σέριφο, στην Σίκινο, στην Μήλο πετάς κι εγώ πετάω µήλο. Στην Αµοργό, στην Κίµωλο, στην Νιο, στην Σαντορίνη µου στέλνεις, σου στέλνω µανταρίνι. Παρήγγειλα του σου, που πίνει τον καφέ του, να σ έχει του, να σ έχει του. Παρήγγειλα της µάνας σου, που πλένει στο, να µη σου λέει, τι θα την φάει το φίδι. Να δώσει η Μεγαλόχαρη κι η Παναγιά η Κανάλα, να µεγαλώσεις γρήγορα σαν τα κορίτσια τ άλλα. Και τ Αγιο-Λιός στην Νάξο και στην Πάρο να δώσει η Καλαµιώτισσα γυναίκα να σε πάρω. Παρήγγειλα του σου, που ρίχνει, να ρθεί να κουβεντιάσουµε την Κυριακή το βράδυ. Παρήγγειλα της µάνας σου, που µοιάζει µε, να σε ποτίζει, να σε ταΐζει µέλι. Στην Μύκονο, στην Σέριφο, στην Σίκινο, στην Μήλο πετάς κι εγώ πετάω µήλο. Στην Αµοργό, στην Κίµωλο, στην Νιο, στην Σαντορίνη µου στέλνεις, σου στέλνω µανταρίνι. 147
Βάρκα χωρίς πανιά µου περνώ στα κύµατα µετρώ πόσες µέρες λείπεις µακριά µου. ο γιαλός κι µονάχος έχω µόνο µου. Στίχοι: Κώστας Κωτούλας Μουσική: Γιάννης Σπανός Βάρκα χωρίς πανιά, µακριά απ' την στεριά µ' να δένω µες στο κύµα. Βάρκα χωρίς κουπιά σε θάλασσα πλατιά η αγάπη µας, τι κρίµα. Περνούσαµε καλά βαρκάδα κι αγκαλιά και τα βράδια βόλτα στην πλατεία. Μόνος µου λιµάνι πώς θα βρω στ' ανοιχτά µε βρήκε η. Βάρκα χωρίς πανιά, µακριά απ' την στεριά µ' να δένω µες στο κύµα. Βάρκα χωρίς κουπιά σε θάλασσα πλατιά η αγάπη µας, τι κρίµα. Λεξιλόγιο Ενότητας Αδειάζω Αλλαγή, η Ανήµερα Αποδίδοµαι Αρχιπέλαγος, το Αφήνω Αφρόγαλο, το Βαρέλι, το Βουλιάζω Γεωλογικός-ή-ό Γλάρος, ο Γραφικός-ή-ό Έκρηξη, η Επικρατέστερος-η-ο Έρηµος-η-ο Ηφαίστειο, το Κατιφές, ο Κιτρολέµονο, το Κυπαρισσόµηλο, το Κύρης, ο Μαντζουράνα, η Μεταµορφώνω Μονάχος-η-ο Νύµφη, η Ξωκλήσι, το Οργή, η Οφείλοµαι Παραγάδι, το Παραγγέλνω Παράλληλος-η-ο Περίεργος-η-ο Πικρόλογα, τα Προκαλώ Σεισµός, ο Σηµειώνοµαι Σκαφίδι, το Συντροφιά, η Σύσταση, η Τρικυµία, η Χάνοµαι Χαράζω 148