sel 8-18 arxaia:sel 18-39.qxd 30/3/2007 9:57 Page 14 2 ï Ä É Á Ã Ù Í É Ó Ì Á Á. ÄÉÄÁÃÌÅÍÏ ÊÅÉ ÌÅ ÍÏ ηµοσθένους «Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας» Παράγραφοι 17 18 ÊÅÉ ÌÅ ÍÏ [ ]Ὑπέρ τίνων οὖν ἐστίν; Πρός μέν τούς δήμους ἤ περί τῶν ἰδίων ἐγκλημάτων, οὐ δυνηθέντων δημοσίᾳ διαλύσασθαι ταῦτα, ἤ περί γῆς μέρους ἤ ὃρων ἤ φιλονικίας ἤ τῆς ἡγεμονίας. Πρός δέ τάς ὀλιγαρχίας ὑπέρ μέν τούτων οὐδενός, ὑπέρ δέ τῆς πολιτείας καί τῆς ἐλευθερίας ὥστ ἔγωγ οὐκ ἄν ὀκνήσιμ εἰπεῖν μᾶλλον ἡγεῖσθαι συμφέρειν δημοκρατουμένους τούς Ἓλληνας ἅπαντας πολεμεῖν ὑμῖν ἤ ὀλιγαρχουμένους φίλους εἶναι. Πρός μέν γάρ ἐλευθέρους ὄντας οὐ χαλεπῶς ἄν εἰρήνην ὑμᾶς ποιήσασθσαι νομίζω, ὁπότε βουληθείητε, πρός δ ὀλιγαρχουμένους οὐδέ τήν φιλίαν ἀσφαλῆ νομίζω. Οὐ γάρ ἔσθ ὃπως ὀλίγοι πολλοῖς καί ζητοῦντες ἄρχειν τοῖς μετ ἰσηγορίας ζῆν ᾑρημένοις εὖνοι γένοιντ ἄν. ÐÁÑÁÔÇÑÇÓÅÉÓ 1. Να µεταφράσετε το χωρίο: «ὥστ ἔγωγ γένοιντ ἄν». 2. Να παρουσιάσετε το επιχείρηµα του ρήτορα που στηρίζεται στη διαίρεση των πολέµων και να το αξιολογήσετε. (Ìï íü äåò 15) 3. Να εντοπίσετε τα στοιχεία της έντεχνης πίστης που χρησιµοποιεί ο ηµοσθένης στο δοθέν χωρίο. (Ìï íü äåò 15) 4. Τι γνωρίζετε για την ηθοποιία στους ρητορικός λόγους; 5. Να βρεθούν από το πρωτότυπο κείµενο τύποι που να είναι ετυµολογικά συγγενείς των παρακάτω λέξεων: κάλεσµα, µοίρα, καθηγητής, φαρέτρα, αγορά, αφαίρεση, διανόηση. Á Ð Á Í Ô Ç Ó Å É Ó 2 ï õ Ä É Á Ã Ù Í É Ó Ì Á Ô Ï Ó 1. Εποµένως εγώ τουλάχιστον δεν θα δίσταζα να πω ότι νοµίζω πως περισσότερο συµφέρει να πολεµούν εσάς όλοι οι Έλληνες έχοντας δηµοκρατικό πολίτευµα παρά να είναι φίλοι σας έχοντας ολιγαρχικό καθεστώς. Γιατί µε όσους είναι ελεύθεροι νοµίζω ότι εύκολα εσείς θα κάνατε ειρήνη, όποτε θελήσετε, ενώ µε όσους έχουν ολιγαρχικό καθεστώς ούτε τη φιλία θεωρώ ασφαλή/ βέβαιη γιατί µε κανέναν τρόπο δεν θα µπορούσαν να είναι ευνο κοί οι ολιγαρχικοί απέναντι στους δηµοκρατικούς και όσοι επιδιώκουν να εξουσιάζουν απέναντι σ αυτούς που έχουν επιλέξει να ζουν µε ισονοµία. 14
sel 8-18 arxaia:sel 18-39.qxd 30/3/2007 9:57 Page 15 ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Â ËÕÊÅÉÏÕ 2. Το βασικό επιχείρηµα υπέρ των Ροδίων, που αναπτύσσεται στις παραγράφους 17-18 λαµβάνεται από το «κεφάλαιο» του συµφέροντος. Ο ρήτορας προσπαθεί να αποδείξει ότι τους Αθηναίους συµφέρει η κατάλυση της Ροδιακής ολιγαρχίας, αφού ένα τέτοιο καθεστώς είναι εξ ορισµού επιβλαβές. Η συλλογιστική πορεία που ο ηµοσθένης ακολουθεί ξεκινά µε τη διαίρεση των πολέ- µων που διεξήγαγε η Αθήνα ενάντια σε δηµοκρατικές πόλεις και ολιγαρχικές. Έτσι, ενώ οι πόλεµοι µε τα δηµοκρατικά καθεστώτα κατά τον ρήτορα γίνονται για θέµατα εσωτερικών διενέξεων ή για εδαφικές κτήσεις ή για τα σύνορα ενός κράτους ή για λόγους καθαρά ανταγωνισµού και απόκτησης της ηγεµονίας, στους πολέµους µε τα ολιγαρχικά καθεστώτα διακυβεύεται το ίδιο το πολίτευµα και η ελευθερία. Εποµένως, υποστηρίζει ο ηµοσθένης, είναι προτιµότερο για την Αθήνα να έχει όλους τους Έλληνες εχθρούς, καθώς όµως αυτοί θα έχουν δηµοκρατικά πολιτεύµατα, παρά να τους έχει φίλους, ενώ ζουν σε καθεστώς ολιγαρχίας. Την άποψή του αυτή στηρίζει λέγοντας ότι µε πολίτες ελεύθερους µπορούν να συνάψουν, όποτε θέλουν, ειρήνη, ενώ µε όσους έχουν ολιγαρχία «οὐδέ τήν φιλίαν ἀσφαλῆ». Ως εξήγηση αναφέρει ότι ποτέ δεν µπορούν οι ολιγαρχικοί να δουν µε φιλικά αισθήµατα τους δηµοκρατικούς. Όσοι δηλαδή επιδιώκουν να εξουσιάζουν δεν µπορούν να είναι φιλικοί προς όσους προτιµούν να ζουν σε καθεστώς ισότητας. Η αντίθεση λοιπόν δηµοκρατίας και ολιγαρχίας σύµφωνα µε το ηµοσθένη δεν είναι µόνο ποσοτική, ούτε έχει να κάνει µε εξωτερικές διαφορές µόνον των δύο πολιτευµάτων, αλλά και ποιοτική, εφόσον αφορά ασυµβίβαστες µεταξύ τους νοοτροπίες. Η «διχοτοµική» διαίρεση των πολέµων µας κάνει εντύπωση δεδοµένου ότι η συνήθης διάκριση των πολέµων στην αρχαιότητα ήταν «πρός Ἓλληνας καί βαρβάρους». Η παραπάνω διάκριση φαίνεται να µειονεκτεί και να είναι δευτερεύουσα (εφόσον πρόκειται στην πραγµατικότητα για εµφύλιες συρράξεις) σε σχέση µε τον πιο σοβαρό εξωτερικό κίνδυνο. Με την κάθετη εξάλλου διάκριση των αιτίων που προκαλούν τους πολέµους «πρός ὀλιγαρχίας καί πρός δημοκρατίας», ο ηµοσθένης επιδιώκει να υποβαθµίσει τα αίτια των συγκρούσεων ανάµεσα στις δηµοκρατικές πόλεις. Κατά παρόµοιο τρόπο, όταν αµέσως πιο κάτω ο ρήτορας θα δηλώσει ότι είναι προτιµότερο να έχει η Αθήνα εχθρούς της όλους τους Έλληνες, φτάνει να είναι δηµοκράτες, παρά να τους έχει φίλους, αν είναι ολιγαρχικοί, η επιχειρηµατολογία του ηµοσθένη εγγίζει δηµαγωγικές µεθόδους που στηρίζονται στην υπερβολή και τα ρητορικά πυροτεχνήµατα. 3. Στο δοθέν χωρίο µπορούµε να εντοπίσουµε αρκετά σηµεία έντεχνης πίστης. Αρχίζοντας µε την ηθοποιία, παρατηρούµε α) ήθος οµιλητή: Ο ηµοσθένης προσπαθεί να τονίσει την ιδεολογική του ταυτότητα δείχνοντας τα δηµοκρατικά του φρονήµατα (ὑπέρ μέν τούτων οὐδενός, συμφέρειν δημοκρατουμένους... ἤ ὀλιγαρχουμένους φίλους εἶναι.) και εκφράζοντας τις επιφυλάξεις του και την αποστροφή του προς το ολιγαρχικό καθεστώς (οὐδέ τήν φιλίαν ἀσφαλῆ). ιακατέχεται από γνήσιο πάθος για τη δηµοκρατία, την οποία υπηρέτησε µε απαράµιλλη συνέπεια σε όλη του τη ζωή, β) ήθος ακροατηρίου: ο ρήτορας προσπαθεί να κολακέψει τους Αθηναίους τονίζοντας το δηµοκρατικό τους 15
sel 8-18 arxaia:sel 18-39.qxd 30/3/2007 9:57 Page 16 φρόνηµα. γ) ήθος αντιπάλων: ο ηµοσθένης επικρίνει τους ολιγαρχικούς στηλιτεύοντας τη συµπεριφορά τους (οὐ γάρ ἔσθ ὃπως ὀλίγοι πολλοῖς καί ζητοῦντες ἄρχειν γένοιντ ἄν, πρός δε ὀλιγαρχουμένους οὐδέ τήν φιλίαν ἀσφαλῆ). Ακολούθως ευδιάκριτη είναι και η παθοποιία: Ο ρήτορας κινδυνολογεί και προσπαθεί να φοβίσει τους Αθηναίους σχετικά µε την επικράτηση των ολιγαρχικών καθεστώτων αλλά και να µεταγγίσει στις ψυχές των ακροατών το πάθος του για τη δηµοκρατία και την απέχθειά του για την ολιγαρχία. 4. Η πειστικότητα του ρήτορα εξαρτάται και από την εντύπωση που θα προξενήσει στο ακροατήριο ο ίδιος ως προσωπικότητα. Αν καταφέρει να επιβάλει την εικόνα του έντιµου πολίτη, οι λόγοι του γίνονται πειστικότεροι, αφού οι άνθρωποι εµπιστεύονται τους φρόνιµους και ενάρετους. Αντιθέτως προσπαθεί να µειώσει ηθικά τον αντίπαλο και έτσι να εξουδετερώσει την πειστικότητα των επιχειρηµάτων του. Συγχρόνως φροντίζει να γίνει συµπαθής στους ακροατές επαινώντας τους προγόνους τους, κολακεύοντας τους ίδιους ή δικαιολογώντας τα λάθη τους. Κι όταν ακόµη είναι υποχρεωµένος να ψέξει τη συµπεριφορά τους, πάντα την αποδίδει στην κακή επίδραση των αντιπάλων του. 5. ἐγκλημάτων, μέρους, ἡγεῖσθαι, συμφέρειν, ἰσηγορίας, ᾑρημένοις, εὖνοι. EðéìÝëåéá: Μανωλάκη Αγγελική Â. ÁÄÉÄÁKÔÏ ÊÅÉÌÅÍÏ Δοκεῖτε δέ μοι, ὦ ἄνδρες δικασταί, ἄριστ ἄν γνῶναι περί ὧν ἀμφισβητοῦμεν, ἀναμνησθέντες ἐκεῖνον τόν χρόνον καί τά πράγματα πῶς εἶχεν ἡμῖν, ὅτ ἐγώ Μενέξενον και Φιλόμηλον προσέπεμψ ἀπαιτήσοντας τήν παρακαταθήκην καί Πασίων τό πρῶτον ἐτόλμησεν ἔξαρνος γενέσθαι. Εὑρήσετε γάρ τόν μέν πατέρα μου συνειλημμένον καί τήν οὐσίαν ἅπασαν ἀφῃρημένον, ἐμοί δ οὐχ οἷόν τ ὄν διά τάς παρούσας τύχας οὔτ αὐτοῦ μένειν οὔτ εἰς τόν Πόντον εἰσπλεῖν. Καίτοι πότερον εἰκός ἔμ ἐν τοσούτοις ὄντα κακοῖς ἀδίκως ἐγκαλεῖν, ἤ Πασίωνα καί διά τό μέγεθος τῶν ἡμετέρων συμφορῶν καί διά τό πλῆθος τῶν χρημάτων ἐπαρθῆναι τήν ἀποστέρησιν ποιήσασθαι; Τίς δέ πώποτ εἰς τοσοῦτον συκοφαντίας ἀφίκετο ὥστε αὐτός περί τοῦ σώματος κινδυνεύων τοῖς ἀλλοτρίοις ἐπιβουλεύειν; (Ἰσοκράτους, Τραπεζιτικός, 45-46) ἀμφισβητέω-ῶ: αμφιβάλλω, (εδώ) έχω κληρονομικές αξιώσεις ἐπαίρομαι: περηφανεύομαι, (εδώ)προσπαθώ ÐÁÑÁÔÇÑÇÓÅÉÓ 1. Να µεταφραστεί στη νέα ελληνική γλώσσα το παραπάνω απόσπασµα. (Ìï íü äåò 20) 16
sel 8-18 arxaia:sel 18-39.qxd 30/3/2007 9:57 Page 17 ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Â ËÕÊÅÉÏÕ 2. Να γραφούν οι τύποι που ζητούνται των παρακάτω λέξεων (και στην ίδια φωνή για τα ρήµατα): ἀναμνησθέντες: β ενικό Προστακτικής στο χρόνο που βρίσκεται. εἶχεν: β ενικό Προστακτικής αορίστου β. προσέπεμψ : γ ενικό Οριστικής παρακειµένου. συνειλημμένον: β ενικό Προστακτικής αορίστου β. ἀφῃρημένον: απαρέµφατο αορίστου β. εἰσπλεῖν: β πληθυντικό Προστακτικής ενεστώτα. ἀφίκετο: β ενικό Οριστικής παρακειµένου. πατέρα: δοτική πληθυντικού πλῆθος: δοτική ενικού. ἀποστέρησιν: κλητική ενικού. 3. á. Να αναγνωριστούν συντακτικώς οι λέξεις: ἀπαιτήσοντας, ἔξαρνος, τήν οὐσίαν, ἅπασαν, συκοφαντίας, τοῖς ἀλλοτρίοις â. Να εντοπιστούν και να χαρακτηριστούν οι δευτερεύουσες ονοµατικές προτάσεις της πρώτης περιόδου. ã. «συνειληµµένον»: Να αναλυθεί η µετοχή στην ισοδύναµη δευτερεύουσα πρόταση. Á Ð Á Í Ô Ç Ó Å É Ó 2 ï õ Ä É Á Ã Ù Í É Ó Ì Á Ô Ï Ó 1. Νοµίζω, άνδρες δικαστές, ότι θα καταλαβαίνατε άριστα για ποιους λόγους έχουµε κληρονοµικές αξιώσεις, αν θυµηθείτε και πώς είχαν τα πράγµατα για µας εκείνη την εποχή, τότε που εγώ έστειλα τον Μενέξενο και το Φιλόµηλο να ζητήσουν την παρακαταθήκη και ο Πασίων για πρώτη φορά τόλµησε να αρνηθεί. ιότι θα διαπιστώσετε πως ο πατέρας µου από τη µια είχε συλληφθεί και είχε χάσει όλη του την περιουσία, από την άλλη ότι εγώ δεν µπορούσα, εξαιτίας των τότε συµφορών, ούτε εδώ να µείνω ούτε να πλεύσω προς τον Πόντο. Κι όµως, τι από τα δύο είναι λογικό, εγώ, ενώ βρισκόµουν σε τόσες συµφορές, να διατυπώνω άδικα κατηγορίες, ή ο Πασίων να προσπάθησε να µας στερήσει (τα χρήµατα) και λόγω του µεγέθους των συµφορών µας και λόγω της ποσότητας των χρηµάτων; Ποιος θα έφτανε ποτέ σε τέτοιο σηµείο συκοφαντίας, ώστε ενώ κινδυνεύει η ζωή του, να επιβουλεύεται τα ξένα; 2. ἀναμνήσθητι σχές προσπέπομφε συλλαβοῦ ἀφελέσθαι εἰσπλεῖτε 17
sel 8-18 arxaia:sel 18-39.qxd 30/3/2007 9:57 Page 18 ἀφῖξαι πατράσι(ν) πλήθει (ὦ) ἀποστέρησι 3. á. ἀπαιτήσοντας: τελική µετοχή, συνηµµένη στα αντικείµενα του ρήµατος (υποκεί-µενα της µετοχής, «Μενέξενον» και «Φιλόµηλον») ἔξαρνος: κατηγορούµενο στο υποκείµενο «Πασίων» µέσω του συνδετικού «γενέσθαι» τήν οὐσίαν: αντικείµενο της µετοχής «ἀφῃρημένον» ἅπασαν: κατηγορηµατικός προσδιορισµός στο «οὐσίαν» συκοφαντίας: γενική διαιρετική από το «εἰς τοῦτο» τοῖς ἀλλοτρίοις: αντικείµενο στο απαρέµφατο «ἐπιβουλεύειν» â. «περί ὧν ἀμφισβητοῦμεν»: δευτερεύουσα ονοµατική πλάγια ερωτηµατική πρόταση µερικής αγνοίας, ως αντικείµενο στο απαρέµφατο «ἄν γνῶναι». Εκφέρεται ως πρόταση κρίσεως µε Οριστική για να δηλώσει το πραγµατικό. «πῶς εἶχεν ἡμῖν»: δευτερεύουσα ονοµατική πλάγια ερωτηµατική πρόταση µερικής αγνοίας, ως αντικείµενο στη µετοχή «ἀναμνησθέντες» (υπάρχει πρόληψη του υποκει- µένου: η λέξη «τά πράγµατα» είναι κανονικά υποκείµενο του ρ. «εἶχεν» της πλάγιας). Εκφέρεται ως πρόταση κρίσεως µε Οριστική για να δηλώσει το πραγµατικό. ã. Εὑρήσετε ὅτι ὁ πατήρ μου συνείληπται. EðéìÝëåéá: ÐéôóïãéÜííç Βασιλική 18