Προκλήσεις στην Αγορά Ηλεκτρισµού της Κύπρου Ενεργειακό Συµπόσιο ΙΕΝΕ 26 Ιανουαρίου 2012 Εισαγωγή Προτού προχωρήσω να αναλύσω το ρόλο της Αρχής Ηλεκτρισµού στο νέο περιβάλλον της απελευθερωµένης Αγοράς Ηλεκτρισµού θα ήθελα να περιγράψω σε συντοµία το νοµικό πλαίσιο της Αγοράς Ηλεκτρισµού στην Κύπρο και το ρόλο της Αρχής Ηλεκτρισµού σε αυτήν. Η Αγορά Ηλεκτρισµού αποτελείται από πολλές υπηρεσίες τις οποίες προσφέρουν διάφοροι συµµετέχοντες: Την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας Τη µεταφορά και διανοµή Τις επικουρικές υπηρεσίες οι οποίες είναι απαραίτητες για την εύρυθµη και ασφαλή λειτουργία του ηλεκτρικού συστήµατος: Την προµήθεια ή πώληση ηλεκτρισµού στους πελάτες Η απελευθέρωση της αγορά ηλεκτρισµού δεν περιλαµβάνει τη µεταφορά και διανοµή οι οποίες παραµένουν µονοπωλιακές αλλά µε ίσα δικαιώµατα πρόσβασης και χρήσης σε όλους τους παραγωγούς και προµηθευτές ηλεκτρισµού. Στην Κύπρο, η ευθύνη για τη διαχείριση του συστήµατος µεταφοράς έχει εκχωρηθεί στο ιαχειριστή Συστήµατος Μεταφοράς, ο οποίος είναι επίσης υπεύθυνος και για τη διαχείριση της Αγοράς Ηλεκτρισµού. Η ιδιοκτησία του συστήµατος µεταφοράς καθώς και η ιδιοκτησία και διαχείριση του συστήµατος διανοµής παραµένουν στην Αρχή Ηλεκτρισµού. Τα µονοπώλια αυτά στη µεταφορά και διανοµή κατ ουδένα λόγο δεν περιορίζουν τον ανταγωνισµό στην παραγωγή και την προµήθεια της ηλεκτρικής ενέργειας και των επικουρικών υπηρεσιών. Η απελευθέρωση της Αγοράς Ηλεκτρισµού της Κύπρου έχει ξεκινήσει σταδιακά από την 1 η Μαΐου 2004 και θα ολοκληρωθεί την 1 η Ιανουαρίου 2014. Η Αρχή Ηλεκτρισµού έχει υποστηρίξει και έχει βοηθήσει µε την τεχνογνωσία της το άνοιγµα της αγοράς ηλεκτρισµού από τις αρχές αυτού του εγχειρήµατος. Εξακολουθεί να συνεργάζεται αρµονικά, στο βαθµό που της ζητείται, µε όλους τους αρµόδιους φορείς (Υπουργείο Εµπορίου Βιοµηχανίας και Τουρισµού, Ρυθµιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου, Βοηθός ιευθυντής Παραγωγής Σελίδα 1 από 7 Αγορά Ηλεκτρισµού, ΙΕΝΕ 26/1/2012

ιαχειριστή Συστήµατος Μεταφοράς) σε όλα τα θέµατα για το άνοιγµα της αγοράς. Με βάση το υφιστάµενο νοµικό πλαίσιο, η Αγορά Ηλεκτρισµού Κύπρου είναι µια Αγορά ιµερών Συµβολαίων. Αυτό σηµαίνει ότι οι Παραγωγοί συνάπτουν συµβόλαια µε Προµηθευτές για να παράξουν όση ενέργεια προβλέπουν οι Προµηθευτές ότι θα καταναλώσουν οι πελάτες τους. Οι Προµηθευτές πωλούν στους καταναλωτές την ενέργεια την οποία αγοράζουν από τους Παραγωγούς. Τα συµβόλαια µεταξύ Παραγωγών και Προµηθευτών καθορίζουν την ποσότητα και το χρόνο της ενέργειας που θα πωληθεί. Σήµαρα, ο µοναδικός Παραγωγός και Προµηθευτής Ηλεκτρισµού στην Κύπρο παραµένει η Αρχή Ηλεκτρισµού. Η σηµαντικότερη ιδιαιτερότητα και πολυπλοκότητα των αγορών ηλεκτρισµού, σε σύγκριση µε οποιοδήποτε άλλο προϊόν ή υπηρεσία, έγκειται ακριβώς σε αυτή την παράµετρο του χρόνου: Το κόστος παραγωγής, και κατά συνέπεια η τιµή πώλησης της ηλεκτρικής ενέργειας, αλλάζει από λεπτό σε λεπτό ανάλογα µε την προσφορά από τους παραγωγούς και τη ζήτηση από τους προµηθευτές/καταναλωτές. Έτσι παρατηρείται το φαινόµενο ακόµη και αρνητικών τιµών κατά τις περιόδους χαµηλής ζήτησης σε µερικές αγορές, όπως π.χ. στις σκανδιναβικές χώρες, και πολύ υψηλών τιµών κατά τις περιόδους αιχµής. Οι Ιδιαιτερότητες της Κύπρου Η Κύπρος παρουσιάζει κάποιες επιπρόσθετες ιδιαιτερότητες οι οποίες καθιστούν την ρύθµιση της αγοράς ηλεκτρισµού επιβεβληµένη. Ως µικρό και αποµονωµένο σύστηµα, η ποσότητα ηλεκτρισµού η οποία χρειάζεται να παραχθεί είναι µικρή. Ένας σχετικά µικρός αριθµός µονάδων παραγωγής µπορεί να εξυπηρετήσει όλες τις ανάγκες της αγοράς, τόσο σε ενέργεια όσο και σε επικουρικές υπηρεσίες. Η Πρωτογενής και η ευτερογενής Νοµοθεσία (Κανόνες Μεταφοράς και ιανοµής και Κανόνες Αγοράς Ηλεκτρισµού) επιβάλλουν, µεταξύ άλλων τους ακόλουθους περιορισµούς, στην Αρχή Ηλεκτρισµού υπό την ιδιότητα της ως παραγωγού και προµηθευτή για να µην µπορεί να εκµεταλλευτεί τη δεσπόζουσα θέση που κατέχει: Βοηθός ιευθυντής Παραγωγής Σελίδα 2 από 7 Αγορά Ηλεκτρισµού, ΙΕΝΕ 26/1/2012

Ρυθµιζόµενες από τη Ρυθµιστική αρχή Ενέργειας διατιµήσεις στους πελάτες Ρυθµιζόµενες τιµές στην αγορά εξισορρόπησης Υποχρεώσεις για προσφορά συµβολαίων συντήρησης σε άλλους παραγωγούς σε ρυθµιζόµενες τιµές Υποχρεώσεις για προσφορά εφεδρείας και επικουρικών υπηρεσιών Υποχρέωση Καθολικής Υπηρεσίας Επιπρόσθετα, η έλλειψη διασύνδεσης µε άλλα συστήµατα υπαγορεύει ότι όλες οι ανάγκες του ηλεκτρικού συστήµατος θα πρέπει να ικανοποιούνται εντός της Κύπρου. Η σηµαντικότερη υπηρεσία η οποία θα πρέπει να εξασφαλιστεί είναι η επάρκεια της παραγωγής να ικανοποιήσει τη ζήτηση. Η ευθύνη για την επάρκεια της παραγωγής ανήκει στη Ρυθµιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου. Ένα µέρος της ευθύνης αυτής έχει ανατεθεί στην ΑΗΚ ως Παροχέας Καθολικής Υπηρεσίας. Στη Νοµοθεσία αναφέρεται «Η Αρχή Ηλεκτρισµού καθορίζεται ως παροχέας καθολικής υπηρεσίας ηλεκτρικής ενέργειας, καθόσον αφορά την παραγωγή, προµήθεια και διανοµή ηλεκτρισµού, για όλο το έδαφος της ηµοκρατίας.» Οι προκλήσεις ενώπιον µας Το περιβάλλον της βιοµηχανίας ηλεκτρισµού βρίσκεται σήµερα ενώπιον σηµαντικότατων αλλαγών, κάποιες από τις οποίες είναι ευρωπαϊκές ή παγκόσµιες και κάποιες άλλες αφορούν ιδιαίτερα την Κύπρο. Χαρακτηριστικά αναφέρω: Η έλευση φυσικού αερίου στην Κύπρο. Ποιος θα είναι ο χρόνος έλευσης του φυσικού αερίου; Σε ποια τιµή θα αγοράζει η Αρχή Ηλεκτρισµού και τυχόν άλλη παραγωγοί το καύσιµο αυτό; Η Αρχή Ηλεκτρισµού έχει υποχρεωθεί να εγκαταστήσει µονάδες, τις µονάδες αεριοστροβίλων συνδυασµένου κύκλου, οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να χρησιµοποιούν φυσικό αέριο. Η Αρχή Ηλεκτρισµού έχει διευκολύνει µε αυτόν τον τρόπο την έλευση φυσικού αερίου στην Κύπρο. Μέχρι την έλευση του φυσικού αερίου, οι µονάδες αυτές χρησιµοποιούν ντίζελ, ένα ακριβό καύσιµο µε όλες τις συνέπειες που αυτό συνεπάγεται τόσο στην Αρχή Ηλεκτρισµού όσο και στον Κύπριο καταναλωτή. Βοηθός ιευθυντής Παραγωγής Σελίδα 3 από 7 Αγορά Ηλεκτρισµού, ΙΕΝΕ 26/1/2012

Η διείσδυση των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας σε όλο και µεγαλύτερο βαθµό. Η Κυπριακή ηµοκρατία έχει δεσµευτεί να ικανοποιεί τις ανάγκες της σε ενέργεια σε ποσοστό τουλάχιστο 13%, το οποίο σηµαίνει παραγωγή ηλεκτρισµού 16%, µέχρι το 2020. Με δεδοµένη την προτεραιότητα που έχουν οι ανανεώσιµες πηγές ενέργειας έναντι της παραγωγής από ορυκτά καύσιµα, ο συντελεστής φορτίου των συµβατικών µονάδων παραγωγής θα µειωθεί σηµαντικά. Η Αρχή Ηλεκτρισµού υποστηρίζει την ένταξη Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας για την παραγωγή ηλεκτρισµού. Εξετάζει µάλιστα διάφορες επενδύσεις για παραγωγή ηλεκτρισµού µε φωτοβολταϊκά συστήµατα, ηλιοθερµικό σταθµό και αιολικά πάρκα. Όσον αφορά τις µεταβλητές ανανεώσιµες πηγές ενέργειας (ηλιακή και αιολική), οι εταιρείες ηλεκτρισµού σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενώ υποστηρίζουν την αύξηση της συµµετοχής τους στην παραγωγή ηλεκτρισµού, ταυτόχρονα εκφράζουν κάποιους προβληµατισµούς όσον αφορά την οµαλή ένταξη των ΑΠΕ στην αγορά ηλεκτρισµού. Ως αποτέλεσµα, της διείσδυσης των ΑΠΕ, η παραγωγή από συµβατικές µονάδες, και εποµένως τα έσοδα τους µειώνονται. Ταυτόχρονα, τα έξοδα συντήρησης λόγω της µη σταθερής λειτουργίας αυξάνονται. Επιπρόσθετα, οι µονάδες ΑΠΕ µε ηλιακή και αιολική ενέργεια δεν µπορεί να θεωρηθεί ότι συνεισφέρουν στον ίδιο βαθµό µε τις συµβατικές µονάδες στην εφεδρεία επειδή η πρωτογενής πηγή ενέργειας δεν είναι ούτε σταθερή ούτε προβλέψιµη µε ακρίβεια. Η συνεισφορά των ΑΠΕ στην απαιτούµενη εφεδρεία θεωρείται από µηδενική ή πολύ χαµηλή (5-10%) για τις ανεµογεννήτριες και έως 50% για την ηλιακή ενέργεια. Για κάλυψη της ζήτησης απαιτείται το σύστηµα ηλεκτρισµού να διαθέτει ικανοποιητική εφεδρεία από µονάδες παραγωγής µε αξιόπιστη παραγωγή, όπως οι συµβατικές µονάδες παραγωγής. Η ανάκτηση των σταθερών εξόδων αυτών των µονάδων µέσω των πωλήσεων ενέργειας θα είναι µειωµένη όσο αυξάνεται η παραγωγή από ΑΠΕ. Επιπρόσθετα από το θέµα της επάρκειας, η απότοµη και µη προβλέψιµη αυξοµείωση της παραγωγής από ΑΠΕ, ιδιαίτερα όσον αφορά την παραγωγή από αιολική ενέργεια, δηµιουργεί την ανάγκη για προσφορά υπηρεσιών από άλλες µονάδες ούτως ώστε η παραγωγή να εξισορροπείται συνεχώς µε τη ζήτηση. Η αγορά θα πρέπει να εξεύρει Βοηθός ιευθυντής Παραγωγής Σελίδα 4 από 7 Αγορά Ηλεκτρισµού, ΙΕΝΕ 26/1/2012

τέτοιους µηχανισµούς αποζηµίωσης των παραγωγών ούτως ώστε να ενθαρρύνει την εγκατάσταση µονάδων οι οποίες προσφέρουν αυτή την ευελιξία. ηµιουργείται εποµένως το εξής πρόβληµα: Ενώ το σύστηµα απαιτεί την εγκατάσταση συµβατικών µονάδων παραγωγής, τόσο για την επάρκεια όσο και για την ευελιξία την οποία προσφέρουν, οι µονάδες αυτές ανταγωνίζονται ουσιαστικά µε τις Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας στις πωλήσεις ενέργειας. Η ανάκτηση των σταθερών εξόδων των µονάδων αυτών έχει αυξηµένο κίνδυνο αν τα έσοδα τους θα προέρχονται κατά κύριο λόγο µέσα από την πώληση ενέργειας. Θα πρέπει εποµένως να εξευρεθούν τέτοιοι µηχανισµοί και να δοθούν τέτοια κίνητρα στους παραγωγούς ούτως ώστε να ικανοποιούνται αυτές οι απαιτήσεις του συστήµατος. Προς το σκοπό αυτό έχουν προταθεί διάφορες λύσεις σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Μια από τις προτεινόµενες λύσεις είναι η πληρωµή για εγκατεστηµένη ισχύ (capacity payments) ούτως ώστε να αναγνωριστεί η συνεισφορά των συµβατικών µονάδων παραγωγής στη ασφάλεια της ζήτησης και να ενθαρρυνθεί η εγκατάσταση των απαιτούµενων µονάδων παραγωγής. Ιδιαίτερα για το αποµονωµένο σύστηµα της Κύπρου, η Αρχή Ηλεκτρισµού θεωρεί ότι οι πληρωµές αυτές θα πρέπει να τύχουν σοβαρής εξέτασης από τους αρµόδιους φορείς. ιάφορες χώρες, συµπεριλαµβανοµένων της Ελλάδας και της Ιρλανδίας, έχουν ήδη εφαρµόσει αυτές τις πληρωµές. Ο ανταγωνισµός από άλλους παραγωγούς και προµηθευτές. Η εγκατάσταση µονάδων παραγωγής από άλλους παραγωγούς µειώνει τη χρήση των µονάδων των υφιστάµενων παραγωγών. Λόγω του µικρού αριθµού µονάδων στο σύστηµα της Κύπρου, µια µεγάλη µονάδα παραγωγής µπορεί από µόνη της να ικανοποιήσει ένα σηµαντικό ποσοστό της συνολικής ενέργειας, µε αντίστοιχη µείωση στις υπόλοιπες µονάδες παραγωγής. Το ζητούµενο είναι να αποφευχθεί η δηµιουργία ανενεργών επενδύσεων, όπως µάλιστα προκύπτουν από την υποχρέωση της ΑΗΚ για καθολική υπηρεσία, οι οποίες εν τέλει θα οδηγήσουν σε αύξηση στις τελικές στιγµές προς τον καταναλωτή. Εποµένως, η ένταξη του ανταγωνισµού θα πρέπει να γίνει µε πολύ προσοχή, διαφάνεια και πληροφόρηση προς όλους τους συµµετέχοντες στην αγορά. Βοηθός ιευθυντής Παραγωγής Σελίδα 5 από 7 Αγορά Ηλεκτρισµού, ΙΕΝΕ 26/1/2012

Συµπεράσµατα Η απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρισµού δεν είναι αυτοσκοπός. Πρώτιστοι στόχος για την απελευθέρωση της αγοράς ενός οποιουδήποτε προϊόντος είναι από τη µια η µείωση της τιµής του προϊόντος προς τον τελικό χρήστη/καταναλωτή και από την άλλη η διάθεση στην αγορά σε ποσότητα και ποιότητα στο βαθµό που να ικανοποιούν τον καταναλωτή. Η απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρισµού δεν αποτελεί εξαίρεση. Ο στόχος για τη µείωση των τιµών δεν χρειάζεται περαιτέρω εξηγήσεις. Η ικανοποίηση της ζήτησης σε ποσότητα και ποιότητα επιτυγχάνεται µε την επάρκεια του συστήµατος παραγωγής, µεταφοράς και διανοµής σε δυναµικότητα και στις απαιτούµενες επικουρικές υπηρεσίες ηλεκτρισµού. Η αγορά ηλεκτρισµού στην Κύπρο έχει µερικώς απελευθερωθεί από το 2004 και θα είναι απελευθερωθεί πλήρως από την 1 Ιανουαρίου 2014. Οποιοσδήποτε µπορεί σήµερα να επενδύσει στην παραγωγή και προµήθεια ηλεκτρισµού. Ο ρόλος της Ρυθµιστικής Αρχής Ενέργειας και του ιαχειριστή Συστήµατος Μεταφοράς είναι πολύ σηµαντικός για την αγορά ηλεκτρισµού της Κύπρου λόγω των ιδιαιτεροτήτων του µικρού αποµονωµένου συστήµατος που έχουµε, αλλά και λόγω του νέου περιβάλλοντος στο οποίο εισέρχεται γενικά η βιοµηχανία ηλεκτρισµού σε ευρωπαϊκό και παγκόσµιο επίπεδο µε τη σηµαντική διείσδυση των ΑΠΕ. Οι αποφάσεις οι οποίες θα πρέπει να ληφθούν θα πρέπει να διασφαλίζουν: Την επάρκεια της παραγωγής Τη διασφάλιση όλων των απαραίτητων επικουρικών υπηρεσιών για την οµαλή ένταξη των ΑΠΕ στο σύστηµα και την αγορά ηλεκτρισµού Την µείωση των τιµών στον καταναλωτή. Η Αρχή Ηλεκτρισµού ήταν, είναι και θα είναι συµπαραστάτης όλων των αρµοδίων αρχών στο έργο τους προς αυτή την κατεύθυνση για το καλώς νοούµενο συµφέρον του Κύπριου καταναλωτή. Οι σηµαντικότερες προκλήσεις που έχουµε να αντιµετωπιστούν αφορούν την έλευση του φυσικού αερίου στην Κύπρο για σκοπούς ηλεκτροπαραγωγής, την ένταξη των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας και την αποφυγή ανενεργών επενδύσεων στην παραγωγή µε την έλευση του Βοηθός ιευθυντής Παραγωγής Σελίδα 6 από 7 Αγορά Ηλεκτρισµού, ΙΕΝΕ 26/1/2012

ανταγωνισµού. Η ΑΗΚ είναι έτοιµη να διατηρήσει τον σηµαντικό της ρόλο στην αγορά ηλεκτρισµού της Κύπρου, όπως τον έχει διαδραµατίσει µε επιτυχία τα τελευταία 60 χρόνια. Βοηθός ιευθυντής Παραγωγής Σελίδα 7 από 7 Αγορά Ηλεκτρισµού, ΙΕΝΕ 26/1/2012