Τ.Ε.Ι. ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΑ ΠΟΛΥΜΕΣΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΜΑΘΗΣΗ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΩΝ ΜΕΣΑΪΚΟΥ ΑΓΟΡΙΤΣΑ (339) ΚΛΕΦΤΟΔΗΜΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2012
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα πολυμέσα στο διαδίκτυο: Δημιουργία οπτικοακουστικών μαθημάτων για την εκμάθηση εργαλείων κατασκευής ιστοσελίδων Η καθιέρωση του Διαδίκτυου και της τεχνολογίας των πολυμέσων στον τομέα της εκπαίδευσης, οδήγησε στην ανάπτυξη εφαρμογών που υποστηρίζουν την ηλεκτρονική μάθηση τόσο στην εξατομικευμένου ρυθμού όσο και στην ασύγχρονη. Οι εφαρμογές αυτές αποτελούν ισχυρά εργαλεία για την βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και τον εμπλουτισμό του εκπαιδευτικού υλικού. Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η δημιουργία μιας πολυμεσικής εφαρμογής για την εκμάθηση κατασκευής ιστοσελίδων με το πρόγραμμα Macromedia Dreamweaver MX. Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε μια σειρά βιντεομαθημάτων παρουσίασης (videotutorials) των λειτουργιών του προγράμματος και μια σειρά διαδραστικών μαθημάτων εξάσκησης (training) και αυτοαξιολόγησης (assessment) των εκπαιδευόμενων. Η παραγωγή των μαθημάτων έγινε με την χρήση του εξειδικευμένου λογισμικού ανάπτυξης προϊόντων ηλεκτρονικής εκμάθησης, Adobe Captivate 5.5. 2
ABSTRACT Multimedia on the Internet: Creating audiovisual courses for web design tools The introduction of internet and multimedia technology, led to the development of applications that support e-learning as in self-paced training and asynchronous. These applications are powerful tools for improving the learning process and enhance the educational material. The purpose of this paper is the creation of a multimedia application for learning web design with the program Macromedia Dreamweaver MX. For this purpose a series of tutorials for the presentation of the functions of the software and a series of interactive training videos and self-evaluation videos (assessment).was created. The videos were created with Adobe Captivate 5.5, specialized software for the development of elearning content. 3
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σελ 2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ (Στην αγγλική γλώσσα) Σελ 3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελ 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σελ 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΥΜΕΣΩΝ Σελ 8 1.1 Πολυμέσα - Υπερκείμενα Υπερμέσα Σελ 8 1.2 Πολυμεσικές εφαρμογές Σελ 9 1.3 Βασικές διακρίσεις μεταξύ των πολυμεσικών εφαρμογών Σελ 10 1.4 Δικτυακές εφαρμογές πολυμέσων Σελ 11 1.4.1 Ο Παγκόσμιος Ιστός (World Wide Web) Σελ 11 1.4.2 Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (e-mail) Σελ 12 1.4.3 Δικτυακές πολυμεσικές εφαρμογές διανομής Σελ 13 1.5 Πεδία εφαρμογής πολυμέσων Σελ 13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΤΑ ΠΟΛΥΜΕΣΑ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Σελ 15 2.1 Η εκπαιδευτική αξία του Internet Σελ 15 2.2 Η ηλεκτρονική μάθηση (e-learning) Σελ 16 2.3 Συστήματα πολυμέσων-υπερμέσων στην ηλεκτρονική μάθηση Σελ 17 2.3.1 Εφαρμογές πολυμέσων στην εξατομικευμένου ρυθμού ηλεκτρονική μάθηση Σελ 17 2.3.2 Πλατφόρμες ασύγχρονης εκπαίδευσης Σελ 18 2.4 Η χρήση βιντεομαθημάτων στην ηλεκτρονική μάθηση Σελ 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΒΙΝΤΕΟΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΩΝ DREAMWEAVER MX Σελ 21 3.1 Τύποι μαθημάτων Σελ 21 3.1.1 Η μέθοδος Screencasting Σελ 21 3.1.2 Ανάπτυξη της εφαρμογής Σελ 21 3.2 Το πρόγραμμα Adobe Captivate 5.5 Σελ 22 4
3.3 Λειτουργίες του προγράμματος Σελ 23 3.3.1 Αρχική παραμετροποίηση Σελ 23 3.3.2. Δημιουργία και επεξεργασία αυτόματων εγγραφών Σελ 23 3.3.3 Εισαγωγή και επεξεργασία ηχογράφησης Σελ 25 3.3.4 Δημιουργία και επεξεργασία αυτόματων εγγραφών τύπου training Σελ 26 3.3.5 Δημιουργία και επεξεργασία αυτόματων εγγραφών τύπου assessment Σελ 27 3.3.6 Δημιουργία εγγραφών πολλαπλών τύπων Σελ 27 3.3.7 Εξαγωγή και δημοσίευση των αρχείων Σελ 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ DREAMWEAVER MX Σελ 28 4.1 Το Dreamweaver MX Σελ 28 4.2 Δομή των μαθημάτων Σελ 29 4.3 Περιγραφή Μαθημάτων Σελ 29 4.3.1 Το περιβάλλον εργασίας του Dreamweaver MX Σελ 29 4.3.2 Δημιουργία-Καθορισμός ενός καινούριου Site Σελ 33 4.3.3 Εισαγωγή και επεξεργασία κειμένου Σελ 35 4.3.4 Επεξεργασία χρωμάτων Σελ 36 4.3.5 Δημιουργία εφέ κίνησης σε κείμενο Σελ 37 4.3.6 Εισαγωγή και επεξεργασία εικόνων Σελ 38 4.3.7 Εισαγωγή Rollover Image Σελ 38 4.3.8 Εισαγωγή πίνακα Σελ 39 4.3.9 Δημιουργία Υπερσυνδέσμων Σελ 40 4.3.10 Δημιουργία Αγκυρώσεων (Anchors) Σελ 41 4.3.11 Δημιουργία Εικονοχάρτη (Image map) Σελ 42 4.3.12 Διάταξη της ιστοσελίδας με πλαίσια (Frames) Σελ 43 4.3.13 Προσθήκη αρχείων πολυμέσων Σελ 44 4.3.14 Δημιουργία εφέ κίνησης σε μία εικόνα Σελ 48 4.3.15 Μορφοποίηση Σελίδων με Διαδοχικά Φύλλα Στυλ (CSS) Σελ 49 4.4 Τα μαθήματα τύπου training και assessment Σελ 53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Σελ 54 5
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 6
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η συμβολή της τεχνολογίας των πολυμέσων στα πεδία της πληροφόρησης, της ψυχαγωγίας, της επικοινωνίας και της εκπαίδευσης είναι πλέον αδιαμφισβήτητη. Οι δυνατότητες που έχουν προσφέρει ως προς την μετάδοση της πληροφορίας έχουν συνδράμει αποφασιστικά στην μετεξέλιξη αυτών των πεδίων και έχουν δώσει άλλες διαστάσεις στις έννοιες τους. Η διάδοση της χρήσης των πολυμέσων οφείλεται ως ένα μεγάλο βαθμό στην άνοδο του διαδικτύου. Στον τομέα της εκπαίδευσης, αυτές οι τεχνολογίες, αποτελούν ένα ισχυρό εργαλείο για την ενδυνάμωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και έχουν δώσει μία άλλη διάσταση στη μάθηση απελευθερώνοντάς την από χρονικούς και γεωγραφικούς περιορισμούς. Οι δυνατότητες που προσφέρει η ηλεκτρονική μάθηση (E-learning) είναι πάρα πολλές. Το εκπαιδευτικό υλικό μπορεί πλέον να μην περιορίζεται σε μέσα γραπτού και προφορικού λόγου αλλά να εμπλουτιστεί με εφαρμογές πολυμέσων. Επιπλέον οι πλατφόρμες ασύγχρονης εκπαίδευσης που έχουν αναπτυχθεί από πολλά Πανεπιστημιακά Ιδρύματα άλλα και από ιδιωτικές εταιρείες παρέχουν εξελιγμένα εργαλεία εκπαίδευσης ενώ σε πολλές περιπτώσεις παρέχουν πιστοποιήσεις εκμάθησης μετά την παρακολούθηση on-line σεμιναρίων. Τα μέσα που χρησιμοποιούνται στην ηλεκτρονική μάθηση είναι πολλά - από έγγραφα Word και Pdf μέχρι εξελιγμένα συστήματα προσομοίωσης περιβάλλοντος - και επιλέγονται τα καταλληλότερα ανάλογα με το γνωστικό αντικείμενο. Η χρήση βιντεομαθημάτων που έχουν δημιουργηθεί με την μέθοδο της καταγραφής των ενεργειών που συμβαίνουν επί της οθόνης ενός υπολογιστή (screen capture) χρησιμοποιούνται ευρέως για την επίδειξη και την εκμάθηση λογισμικών. Η οπτική επίδειξη αφενός βοηθάει στην καλύτερη κατανόηση των βηματικών διαδικασιών, αφετέρου μπορεί να αναπαραχθεί απεριόριστες φορές. Για την παραγωγή ανάλογων βίντεο έχουν αναπτυχθεί εξειδικευμένα λογισμικά που κάνουν χρήση της τεχνολογίας screen capture. 7
Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η δημιουργία βιντεομαθημάτων με σκοπό την εκμάθηση του προγράμματος Macromedia Dreamweaver MX, ενός προγράμματος σχεδίασης ιστοσελίδων. Τα βιντεομαθήματα δημιουργήθηκαν με το πρόγραμμα Captivate 5.5 της Adobe το οποίο χρησιμοποιείται για την δημιουργία πολυμεσικών εφαρμογών για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Τα μαθήματα έχουν σκοπό να εισάγουν τον εκπαιδευόμενο στις βασικές έννοιες και λειτουργίες του προγράμματος και να τον καθοδηγήσουν ώστε, μετά την ολοκλήρωση της παρακολούθησης τους, να μπορεί να κατασκευάσει ιστοσελίδες που θα περιέχουν τα βασικά στοιχεία που συναντώνται σ αυτές (κείμενο, εικόνες, υπερσύνδεσμοι, αρχεία βίντεο και ήχου κ.τ.λ.). Η εργασία δομείται ως εξής : Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια προσπάθεια αποσαφήνισης των εννοιών των πολυμέσων και υπερμέσων. Περιγράφονται οι πολυμεσικές εφαρμογές, οι βασικές διακρίσεις μεταξύ τους και γίνεται μια αναφορά στις Δικτυακές πολυμεσικές εφαρμογές και στα πεδία εφαρμογής των πολυμέσων γενικότερα Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται ο ρόλος του διαδικτύου και των πολυμέσων στο πεδίο της εκπαίδευσης και οι δυνατότητες που έχει προσφέρει η ηλεκτρονική μάθηση. Επίσης εξετάζεται η χρησιμότητα του βίντεο στην ηλεκτρονική μάθηση. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύονται οι τύποι βιντεομαθημάτων που δημιουργήθηκαν για το σκοπό της εργασίας και γίνεται μια περιγραφή των λειτουργιών και των δυνατοτήτων του προγράμματος παραγωγής τους. Το τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται στην δομή και στην αναλυτική περιγραφή των βιντεομαθημάτων για την εκμάθηση του προγράμματος κατασκευής ιστοσελίδων Macromedia Dreamweaver MX. Η εργασία κλείνει με τα συμπεράσματα που προέκυψαν και τις προτάσεις για μελλοντικές προεκτάσεις της εφαρμογής. 8
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΥΜΕΣΩΝ 1.1 Πολυμέσα -Υπερκείμενα-Υπερμέσα Στο χώρο της τεχνολογίας της πληροφορίας (information field), ως πολυμέσα ορίζονται οι «πολλαπλοί μεσολαβητές» μεταξύ της πηγής και του παραλήπτη της πληροφορίας ή τα «πολλαπλά μέσα» μέσω των οποίων η πληροφορία αποθηκεύεται, μεταδίδεται, παρουσιάζεται ή γίνεται αντιληπτή. Ψηφιακά πολυμέσα είναι ο τομέας που ασχολείται με την ελεγχόμενη από υπολογιστή ολοκλήρωση κειμένου, γραφικών, ακίνητης και κινούμενης εικόνας, animation, ήχου, και οποιουδήποτε άλλου μέσου ψηφιακής αναπαράστασης, αποθήκευσης, μετάδοσης και επεξεργασίας της πληροφορίας. Οι όροι πολυμέσα, υπερκείμενα και υπερμέσα χρησιμοποιούνται πολλές φορές ως ταυτόσημοι. Υπάρχει όμως μια διάκριση μεταξύ των όρων αυτών. Το υπερκείμενο (Hypertext) είναι τρόπος οργάνωσης πληροφοριών (που βρίσκονται σε μορφή κειμένου) ο οποίος υπερβαίνει έναν βασικό περιορισμό των υπαρχόντων μέσων οργάνωσης: της γραμμικότητάς τους. Ενώ το κλασσικό κείμενο (αναλογικό ή ψηφιακό) είναι γραμμικό, η ανάγνωση του δηλαδή γίνεται γραμμικά, από την αρχή του κειμένου έως το τέλος, το υπερκείμενο δεν έχει μια καθορισμένη φορά ανάγνωσης. Βασικά χαρακτηριστικά των υπερκειμένων είναι oι κόμβοι, το σύνολο δηλαδή των ψηφιακών δεδομένων και οι σύνδεσμοι που επιτρέπουν την μετάβαση μεταξύ των διαφορετικών κόμβων (πλοήγηση). Η σχηματική αναπαράσταση του κλασσικού κειμένου και ενός υπερκειμένου δίνεται με την παρακάτω εικόνα. 9
Εικόνα 1.1 Σχηματική αναπαράσταση γραμμικού κειμένου (1) και υπερκειμένου (2). Πηγή: Wikipedia (2007) Η επέκταση του υπερκειμένου, προκειμένου να ενσωματωθούν τύποι πληροφοριών πέραν του κειμένου, όπως εικόνα, ήχος και βίντεο καλείται υπερμέσα (Hypermedia). Με τις σημερινές τεχνολογίες, όπως τους φυλλομετρητές (Web Browsers) για την περιήγηση στο Διαδίκτυο και τα συστήματα συγγραφής, τα περισσότερα συστήματα πολυμέσων είναι και συστήματα υπερμέσων με την έννοια ότι η προσπέλαση στην πληροφορία και τα διάφορα στοιχεία τους γίνεται με μη-γραμμικό τρόπο. 1.2 Πολυμεσικές εφαρμογές Το σύνολο της τεχνογνωσίας και της τεχνολογίας δίνει την δυνατότητα μέσα από έναν συνδυασμό ψηφιακών δεδομένων πολλαπλών μορφών να προκύψει μια εφαρμογή παρουσίασης πληροφοριών. Οι εφαρμογές αυτές καλούνται πολυμεσικές και συνδυάζουν κείμενο, εικόνα, ήχο, βίντεο και κίνηση (animation). Μια εφαρμογή πολυμέσων χαρακτηρίζεται από : 10
Τα ψηφιακά δεδομένα το σύνολο των οποίων επιμερίζεται στους κόμβους. Τους υπερσυνδέσμους που πραγματοποιούν την μετάβαση από το ένα σύνολο πληροφοριών στο άλλο. Η μετάβαση από το ένα τμήμα της πληροφορίας στο άλλο ονομάζεται πλοήγηση. Το περιβάλλον διεπαφής (interface) το οποίο επιτρέπει την επικοινωνία του χρήστη με την εφαρμογή (Σταχτέας, 2002: 139). Ένα ακόμα κύριο χαρακτηριστικό των πολυμεσικών εφαρμογών είναι η διάδραση (interaction). Η διάδραση δίνει στον χρήστη την δυνατότητα να ελέγχει με δυναμικό τρόπο την πορεία παρουσίασης της πληροφορίας (Δημητριάδης, Πορμπότσης και Τριανταφύλλου, 2004: 63). 1.3 Βασικές διακρίσεις μεταξύ των πολυμεσικών εφαρμογών Μπορούμε να διακρίνουμε τα συστήματα πολυμέσων: α) ανάλογα τον τρόπο που δημιουργούνται σε δύο κατηγορίες: i) σε μέσα που προέρχονται από σύνθεση (synthesized media). Σ αυτή την περίπτωση η πληροφορία δημιουργείται στον υπολογιστή, με την χρήση κατάλληλων εργαλείων λογισμικού ii) μέσα που προέρχονται από σύλληψη (captured media) όταν η πληροφορία «συλλαμβάνεται» απευθείας από τον πραγματικό κόσμο και εισάγεται στον υπολογιστή, με την χρήση διαφόρων περιφερειακών διατάξεων και τεχνικών (σαρωτές, φωτογραφίες από ψηφιακή φωτογραφική μηχανή κτλ) (Δημητριάδης, Πορμπότσης και Τριανταφύλλου, 2004: 62). β) ανάλογα με την παρουσίαση της πληροφορίας σε έναν χρήστη: i) Σε απλές πολυμεσικές εφαρμογές (Multimedia) στις οποίες η παρουσίαση της πληροφορίας ακολουθεί ένα προκαθορισμένο σχέδιο πορείας πάνω στο οποίο ο χρήστης δεν έχει κανένα ουσιαστικό έλεγχο. Τέτοιες παρουσιάσεις ονομάζονται και γραμμικές. Ο μόνος έλεγχος που παρέχεται στο χρήστη είναι η εκκίνηση και ο τερματισμός καθώς και ρυθμίσεις όπως η ένταση του ήχου. 11
ii) Τις διαδραστικές πολυμεσικές εφαρμογές (Interactive Multimedia). Σ αυτές τις εφαρμογές γίνεται μη-γραμμική (interactive) παρουσίαση της πληροφορίας και ο χρήστης μπορεί επιπλέον να καθορίσει την σειρά, την ταχύτητα και την μορφή σύμφωνα με τις προτιμήσεις ή τις ανάγκες του. Ένα σύστημα πολυμέσων δεν προσφέρει απαραίτητα όλους αυτούς τους βαθμούς. Οι interactive εφαρμογές χρησιμοποιούνται ευρέως στον χώρο της εκπαίδευσης. Σε πολλές περιπτώσεις τέτοιων εφαρμογών εκτός από το στοιχείο της διάδρασης χρησιμοποιείται και το στοιχείο της ανάδρασης (feedback). Ο όρος ανάδραση αναφέρεται στην ανταπόκριση της εφαρμογής στις ενέργειες του χρήστη. 1.4 Δικτυακές εφαρμογές πολυμέσων 1.4.1 Ο Παγκόσμιος Ιστός (World Wide Web) Η απλούστερη περιγραφή που θα μπορούσε να δώσει κανείς για το Internet, η οποία συνοψίζει ταυτόχρονα και την ουσία της ύπαρξης και της λειτουργίας του, είναι ότι αυτό αποτελεί έναν χώρο όπου αποθηκεύεται η πληροφορία. Από την ίδια τη φύση της όμως, η πληροφορία δεν μπορεί να είναι στατική, διότι τότε χάνει την έννοιά της. Υφίσταται μόνο δυναμικά, υποκείμενη σε διαρκή μετάδοση και μεταλλαγή. Επεκτείνοντας λοιπόν την αρχική περιγραφή, ένας πιο ακριβής ορισμός θα έλεγε ότι το Internet είναι ένας χώρος αποθήκευσης αλλά ταυτόχρονα και ένα μέσο μετάδοσης, επεξεργασίας και μετεξέλιξης της πληροφορίας Κατά τη διάρκεια της εξέλιξης του δικτύου, εμφανίστηκαν και δοκιμάστηκαν πολλά εργαλεία, μέθοδοι και τρόποι αποθήκευσης και μετάδοσης της πληροφορίας. Παράλληλα, η προσθήκη εργαλείων αναζήτησης έδωσε τη δυνατότητα στους χρήστες να εντοπίζουν κάποιο συγκεκριμένο site όπου βρίσκεται αποθηκευμένο ένα αρχείο που αυτοί χρειάζονται. Το αποφασιστικό βήμα για την ολοκλήρωση της αναζήτησης της πληροφορίας στο Internet έγινε με την εισαγωγή της υπηρεσίας που ονομάζεται World Wide Web ή WWW και η οποία διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο στην εξάπλωση και δημοσιότητα του δικτύου αυτού. Το Web, όπως ονομάζεται χάριν συντομίας, κατέστησε το Internet εξαιρετικά φιλικό και με δυνατότητες Multimedia. 12
Εάν θέλαμε να δώσουμε έναν ορισμό για το τι ακριβώς είναι το Web, θα λέγαμε ότι πρόκειται για ένα δίκτυο υπολογιστών/διανομέων (servers) που χρησιμοποιεί συνδέσμους υπερκειμένου για την προσπέλαση HTML εγγράφων. Τα έγγραφα αυτά μπορούν να περιέχουν ένα πλούσιο φάσμα δεδομένων, όπως π.χ. κείμενο, πίνακες, φόρμες, γραφικά, ήχο και video, και αποκαλούνται Web documents ή Web pages ή HTML pages. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα αλληλεπιδραστικό multimedia περιβάλλον που προσφέρει τη δυνατότητα στον χρήστη να δημιουργήσει ηλεκτρονικά έγγραφα και να τα δημοσιεύσει στον Web, καθιστώντας τα έτσι προσβάσιμα για οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο. Βάσει όσων αναφέρθηκαν παραπάνω, το WWW ξεφεύγει πλέον από το απλό hypertext και γίνεται ένα πλήρες εργαλείο υπερμέσων, ή hypermedia εργαλείο. Από τη στιγμή μάλιστα που επιτρέπει στον χρήστη, για παράδειγμα, να συμπληρώνει φόρμες (ερωτηματολόγια, on-line εγγραφές, συνδρομές κ.λ.π.), να επιλέγει μετακινώντας το ποντίκι σε διάφορα σημεία ενός γεωγραφικού χάρτη ή γραφήματος γενικότερα, να διασκεδάζει παίζοντας on-line παιχνίδια, τότε ίσως θα έπρεπε να μιλούμε για ένα αλληλεπιδραστικό περιβάλλον πολυμέσων και υπερμέσων (interactive multimedia και hypermedia εργαλείο). Η περιήγηση στο WWW γίνεται μέσω των ειδικών προγραμμάτων που ονομάζονται Web browsers και τα οποία αναλαμβάνουν την παρουσίαση των στοιχείων που υπάρχουν στις σελίδες του Web (Web pages). 1.4.2 Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (e-mail) Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο είναι ο τρόπος ανταλλαγής εγγράφων και αρχείων μεταξύ των χρηστών του Internet. Ο κάθε χρήστης μπορεί να λάβει και να στείλει μηνύματα και συννημένα κείμενα (attachments) σε έναν ή περισσότερους χρήστες ταυτόχρονα. Τα πλεονεκτήματα που προσφέρουν οι υπηρεσίες του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου είναι πολλά και γνωστά πια σχεδόν σε όλους καθώς έχει καταστεί απαραίτητο εργαλείο καθημερινής επικοινωνίας : o Ο χρόνος παράδοσης του εγγράφου είναι λίγα μόλις δευτερόλεπτα. Εκτός από κείμενα μπορεί να γίνει λήψη και αποστολή αρχείων ήχου, εικόνας, βίντεο ακόμα και προγραμμάτων o Το κόστος είναι μηδαμινό 13
o Επιτρέπει την αποστολή ομαδικών ταχυδρομήσεων o Παρέχει παγκόσμια εμβέλεια αποστολής o Παρέχει την δυνατότητα ενημέρωσης σε τακτά χρονικά διαστήματα για θέματα ενδιαφέροντος μέσω εγγραφών σε ταχυδρομικές λίστες 1.4.3 Δικτυακές πολυμεσικές εφαρμογές διανομής Πολλές από τις υπηρεσίες του διαδικτύου χρησιμοποιούν εφαρμογές διανομής. Οι εφαρμογές διανομής επιτρέπουν την «αμφίδρομη» επικοινωνία μεταξύ του χρήστη και του διακομιστή. Ο όρος του διακομιστή αναφέρεται στο υλικό ή/και λογισμικό που αναλαμβάνει την παροχή διάφορων υπηρεσιών, «εξυπηρετώντας» αιτήσεις από άλλους υπολογιστές γνωστούς ως πελάτες (clients). Τέτοιες υπηρεσίες είναι οι on-line αγορές, η συμμετοχή σε on-line videogames, το e-banking κ.α. 1.5 Πεδία εφαρμογής πολυμέσων Λόγω των δυνατοτήτων που προσφέρουν ως προς την μετάδοση της πληροφορίας, τα πολυμέσα βρίσκουν εφαρμογές σε πολλούς τομείς : Στο πεδίο της πληροφόρησης: Μια από τις πρώτες εφαρμογές των πολυμέσων ήταν η κατασκευή περιπτέρων πληροφοριών (information kiosks) τα οποία εγκαθίστανται σε εταιρείες, καταστήματα, οργανισμούς και ενημερώνουν το κοινό για τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες που προσφέρονται. Αυτά τα συστήματα είναι γνωστά ως POI (Point-of-Information systems) και συναντώνται συχνά σε μουσεία, ξενοδοχεία, αεροδρόμια, καταστήματα και οργανισμούς. Στο πεδίο του τουρισμού : Η ανάπτυξη των πολυμέσων και του Internet συντέλεσε στην αυτοματοποίηση των υπηρεσιών και στην παροχή ενημέρωσης υψηλού επιπέδου σε υποψήφιους πελάτες τουριστικών επιχειρήσεων και πρακτορείων. Έτσι είναι δυνατόν να υπάρχουν βάσεις δεδομένων που περιέχουν όλα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα-, με δυνατότητα αποθήκευσης multimedia πληροφορία (εικόνες, βίντεο, ήχος κ.τ.λ.) καθιστώντας εύκολη τη διαδικασία ανανέωσης των περιεχομένων και αυξάνοντας κατά πολύ την ποιότητα, την πληρότητα και την αξία των παρεχόμενων πληροφοριών. 14
Στο πεδίο της ιατρικής: Από προγράμματα που παρέχουν γενική εκπαίδευση ή μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν πηγές πληροφοριών και περιβάλλοντα προσομοίωσης ιατρικών διαδικασιών (π.χ. προσομοίωση κάποιας εγχείρησης) έως τον πολύ σημαντικό τομέα της τηλεϊατρικής. Στο πεδίο της ψυχαγωγίας και της ενημέρωσης: Interactive παιχνίδια, εγκυκλοπαίδειες και άλλες εκπαιδευτικές-ενημερωτικές εφαρμογές, βιβλιοθήκες φωτογραφιών, ήχων και video-clips, ταινίες κ.α.. Στο πεδίο της επικοινωνίας: με την μορφή των τηλεδιασκέψεων. Οι τηλεδιασκέψεις μέσω διαδικτύου είναι πλέον προσιτές σε όλους τους χρήστες του Internet με της εφαρμογές VoIP (Voice Over IP ή τηλεφωνίες μέσω διαδικτύου) να διατίθενται δωρεάν. Τέλος οι εφαρμογές των πολυμέσων χρησιμοποιούνται ευρέως στην εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση. Η δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων ήταν ο πρώτος τομέας στον οποίο χρησιμοποιήθηκαν εκτεταμένα τα πολυμέσα, αν εξαιρέσουμε ίσως τον τομέα της ανάπτυξης παιχνιδιών για υπολογιστές. Αυτό συνέβη γιατί τα διάφορα μέσα (ήχος, βίντεο κ.τ.λ.) διευκολύνουν την απόκτηση γνώσεων από τον εκπαιδευόμενο, κεντρίζοντάς του το ενδιαφέρον. Ειδικά για εκπαίδευση μικρών παιδιών τα πολυμέσα είναι ενδεδειγμένα, αφού το παιδί συνδυάζει τη μάθηση με το παιχνίδι, αποδίδει καλύτερα και δεν κουράζεται εύκολα. Επιπλέον, υπάρχουν εκπαιδευτικές εφαρμογές που απευθύνονται και σε μεγαλύτερες ηλικίες, ακόμα και για εκπαίδευση σε εξαιρετικά δύσκολα επαγγέλματα. 15
2. ΤΑ ΠΟΛΥΜΕΣΑ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 2.1 Η εκπαιδευτική αξία του Internet Στην ψηφιακή εποχή η χρήση εργαλείων που υπάρχουν σε μια ηλεκτρονική πλατφόρμα ανοίγει νέους ορίζοντες στη μάθηση αναμορφώνοντας τις υπάρχουσες μεθόδους διδασκαλίας ενώ παρέχει περισσότερες και διαφορετικές ευκαιρίες μάθησης. Επιπλέον βοηθάει στο να ξεπεραστούν υλικά και τεχνικά εμπόδια εκπαιδευτική διαδικασία ελαχιστοποιώντας μια σειρά γεωγραφικών, χρονικών ακόμα και θεσμικών περιορισμών. Οι δυνατότητες του Internet ως πηγή πληροφοριών και µέσο επικοινωνίας, το κατατάσσουν σε ένα ισχυρό εκπαιδευτικό εργαλείο, που διευκολύνει την πρόσβαση στην μάθηση, την προάγει και αλλάζει τις παιδαγωγικές πρακτικές με την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών του Διαδικτύου που συνδυάζουν ήχο, εικόνα και κείμενο. Δύο είναι οι κυρίαρχες χρήσεις του Διαδικτύου στον εκπαιδευτικό τομέα : Η χρήση του για την αναζήτηση και συλλογή πληροφοριών. To Internet παρέχει έναν μεγάλο όγκο εκπαιδευτικού υλικού και δεδομένων, με τις διαθέσιμες διαδικτυακές πηγές, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τις τράπεζες δεδομένων και άλλες άτυπες πηγές γνώσης, τις ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες κ.τ.λ. Η χρήση του για την επικοινωνία μεταξύ των εκπαιδευτικών και των εκπαιδευόμενων, µέσω των σύγχρονων και ασύγχρονων επικοινωνιών. Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα κατασκευής και δημοσίευσης ιστοσελίδων με σκοπό την ενημέρωση και παροχή πληροφοριών που αφορούν τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες και εκδηλώσεις, τη δημοσίευση εκπαιδευτικού υλικού, παρουσιάσεις εκπαιδευτικού λογισμικού κ.α. Το τελευταίο διάστημα εξετάζεται από την εκπαιδευτική κοινότητα η χρήση και η ένταξη της νέας γενιάς του Παγκόσμιου Ιστού (Web 2.0), στην εκπαιδευτική διαδικασία και ειδικότερα στην εκπαίδευση από απόσταση. Ο όρος Web 2.0 αναφέρεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media): κοινωνικά δίκτυα, ιστολόγια, ιστότοποι συλλογικής συγγραφής και διαμοιρασμού πολυμέσων κ.α. Το 16
ενδιαφέρον που παρουσιάζουν οφείλεται αφενός στις δυνατότητες που προσφέρουν για ενεργό συμμετοχή και αλληλεπίδραση μεταξύ των χρήστων του διαδικτύου, αφετέρου στο ότι κατακτούν με πολύ μεγάλους ρυθμούς όλο και περισσότερούς χρήστες. Στην εποχή μας υπάρχουν συγκεκριμένες μορφές εκπαίδευσης που υλοποιούνται με τον υπολογιστή και τη χρήση του Διαδικτύου. Πρόκειται για την Ευέλικτη Εκπαίδευση (Flexible Learning), την Ανοικτή Εκπαίδευση (Open Learning), την ανοιχτή και εξ αποστάσεως Εκπαίδευση (Open and Distance Learning), την Εκπαίδευση Βασισμένη στις Τεχνολογίες της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών (ICT Based Education), την Τηλεκπαίδευση (e-training), την Εκπαίδευση βασισμένη στο Διαδίκτυο (Web Based Education), την Ηλεκτρονική Μάθηση (E-learning), την Συνεργατική Μάθηση (Collaborative Learning) και την Κατανεμημένη Εκπαίδευση (Distributed Education). Η διαφορές βέβαια των όρων αυτών είναι δυσδιάκριτες. Συνήθως όταν αναφερόμαστε στη εκπαίδευση που υποστηρίζεται γενικότερα από υπολογιστή και ειδικότερα σε διαδικτυακό περιβάλλον χρησιμοποιούμε τον όρο E-learning. 2.2 Η ηλεκτρονική μάθηση (e-learning) Η ελληνική μετάφρασή του όρου, τηλεκπαίδευση (εκπαίδευση από μακριά), δεν αποτυπώνει ακριβώς την έννοια, ίσως πιο σωστή θα ήταν η μετάφραση ηλεκτρονική μάθηση. Η έννοια e-learning είναι αρκετά γενική και περικλείει οποιαδήποτε μορφή εκπαίδευσης χρησιμοποιεί τους πόρους του δικτύου ή γενικότερα τις δυνατότητες των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Για να προσδιορίσουμε καλύτερα την έννοια της τηλεκπαίδευσης έχουν καθοριστεί τρεις διαφορετικές μορφές : i. Η τηλεκπαίδευση σε εξατομικευμένο ρυθμό (self-paced training). Σε αυτή την περίπτωση προσφέρεται στον εκπαιδευόμενο ένας συνδυασμός εκπαιδευτικών υλικών (βιβλία, αναφορές στο δίκτυο, μαγνητοσκοπημένα μαθήματα, σημειώσεις, προγράμματα εκμάθησης βασισμένα σε υπολογιστή κτλ), συνήθως χωρισμένα σε ενότητες (μαθήματα), τα οποία χρησιμοποιεί με το δικό του ρυθμό, αποφασίζει δηλαδή ο ίδιος πότε και που θα τα 17
ii. iii. χρησιμοποιήσει. Σ αυτόν τον τύπο τηλεκπαίδευσης δεν υπάρχει επικοινωνία με τον διδάσκοντα ή με άλλους μαθητές. Η Ασύγχρονη τηλεκπαίδευση. Η περίπτωση αυτή μοιάζει αρκετά με την προηγούμενη. Παρέχεται στους συμμετέχοντες η δυνατότητα να εργαστούν με το υλικό προς διδασκαλία οπουδήποτε και οποτεδήποτε έχοντας όμως παράλληλα δυνατότητα ασύγχρονης επικοινωνίας με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες και με τον εκπαιδευτή. Ο ρυθμός διεξαγωγής καθορίζεται από τον εκπαιδευτή σε συνεργασία με τους εκπαιδευόμενους. Η σύγχρονη τηλεκπαίδευση. Σε αυτή την περίπτωση το μάθημα γίνεται κανονικά αλλά οι μαθητές και ο καθηγητής μπορούν να βρίσκονται σε διαφορετικό τόπο ο καθένας και χρησιμοποιώντας τεχνολογίες τηλεδιάσκεψης να βρίσκονται όλοι σε μία εικονική αίθουσα διδασκαλίας. Η διεξαγωγή του μαθήματος γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να προσφέρει τις ίδιες ή και παραπάνω δυνατότητες με αυτές που προσφέρονται σε μία κανονική αίθουσα. 2.3 Συστήματα πολυμέσων-υπερμέσων στην ηλεκτρονική μάθηση 2.3.1 Εφαρμογές πολυμέσων στην εξατομικευμένου ρυθμού ηλεκτρονική μάθηση Η χρήση πολυμέσων στην εκπαίδευση δίνει την δυνατότητα μιας πιο ολοκληρωμένης εκπαιδευτικής διαδικασίας. Αυτό οφείλεται στον εμπλουτισμό του διδακτικού υλικού από μια πληθώρα μέσων εκτός του προφορικού και γραπτού λόγου. Τα μέσα αυτά μπορεί να είναι εικόνα, ήχος, κινούμενη εικόνα, βίντεο κ.α. Οι εφαρμογές αυτές υποστηρίζουν την ηλεκτρονική μάθηση σε εξατομικευμένο ρυθμό (self- paced learning) με όλα τα οφέλη που αυτή προσφέρει. Τέτοιες εφαρμογές είναι: Τα ηλεκτρονικά βιβλία (e-books) Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια (παιχνίδια ερωτήσεων-απαντήσεων, γρίφων, στρατηγικής κ.τ.λ.) CD-Rom ή DVD-Rom Multimedia Εφαρμογών για την υποστήριξη εκπαιδευτικού υλικού (εκμάθηση ξένων γλωσσών κ.τ.λ.) Προσομοιώσεις. Ο όρος προσομοίωση περιγράφει την μίμηση συστημάτων ή την μίμηση της εξέλιξης μιας διαδικασίας μέσα στο χρόνο. 18
2.3.2 Πλατφόρμες ασύγχρονης εκπαίδευσης Τα συστήματα λογισμικού που δίνουν την δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να επικοινωνούν με τους εκπαιδευόμενους από απόσταση και σε μη πραγματικό χρόνο για την παροχή του εκπαιδευτικού υλικού που απαιτείται για την διεξαγωγή μαθημάτων ονομάζονται πλατφόρμες ασύγχρονης εκπαίδευσης ή πλατφόρμες εικονικής εκμάθησης (Virtual Learning Environments). Οι περισσότερες από αυτές τις πλατφόρμες έχουν σαν στόχο, όχι απλώς την αναπαραγωγή της κλασσικής εκπαιδευτικής διαδικασίας σε περιβάλλον υπολογιστή, αλλά την εκμετάλλευση της τεχνολογίας των υπολογιστών για την παροχή εξελιγμένων εργαλείων εκπαίδευσης σε εκπαιδευόμενους και εκπαιδευτικούς κάτι που συνεπάγεται συνολικά την αναβάθμιση της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Οι δυνατότητες των πακέτων λογισμικού για την δημιουργία δικτυακών μαθημάτων δεν περιορίζονται στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση αλλά μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά και στην κλασσική εκπαίδευση με διάφορους τρόπους. Οι πλατφόρμες ασύγχρονης εκπαίδευσης μπορούν να υποστηρίξουν: Μικρές και μεγάλες κοινότητες μάθησης Εξ αποστάσεως εκπαίδευση Δια βίου μάθηση Διαφορετικά στυλ μάθησης και διδασκαλίας Προσαρμογή για τους χρήστες με διαφορετικές ανάγκες Επιπλέον μπορούν να υποστηρίξουν διαφορετικού είδους περιεχόμενο: Έγγραφα Word και Pdf Αρχεία ήχου και βίντεο Συνδέσμους Φόρουμ και δωμάτια συζητήσεων Ιστολόγια και Wikis Ομάδες κ.α 19
Λαμβάνοντας υπ όψιν όλα τα παραπάνω μπορούμε να πούμε ότι οι πλατφόρμες ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης αποτελούν τις πιο ολοκληρωμένες εφαρμογές συστημάτων πολυμέσων υπερμέσων στην διαδικασία ηλεκτρονικής εκμάθησης. Οι πλατφόρμες χρησιμοποιούνται από Πανεπιστημιακά Ιδρύματα, Ιδρύματα Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Κρατικούς οργανισμούς ακόμα και από ιδιωτικές επιχειρήσεις για την επαγγελματική κατάρτιση των εργαζομένων. 2.4 Η χρήση βιντεομαθημάτων στην ηλεκτρονική εκμάθηση Η τεχνολογία του βίντεο (κινούμενη εικόνα με ή χωρίς ήχο) υπάρχει διαθέσιμη εδώ και χρόνια. Η αξία του βίντεο ως οπτική αναπαράσταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ευεργετικά και να εμπλουτίσει με διάφορους τρόπους την εκπαιδευτική διαδικασία (Θεοφανέλης, Ναλμπάντη, Κολοκοτρώνης και Καρακίζα, 2010). Τα βίντεο αποτελούν μια ιδιαίτερα ισχυρή τεχνολογία για διάφορα διδακτικά αντικείμενα όπως τα αθλήματα, η ανθρώπινη κίνηση, η τέχνη και η παράδοση αλλά και για θετικές επιστήμες όπως η Ιατρική, η Φαρμακευτική κ.α. Σε κάποιες περιπτώσεις τα βίντεο για εκπαιδευτικούς σκοπούς μπορούν να δημιουργηθούν με τη χρήση ψηφιακής βιντεοκάμερας και στην συνέχεια να μεταφερθούν σε υπολογιστή για περαιτέρω επεξεργασία. Σε γνωστικά πεδία όμως όπως είναι η πληροφορική η απλή παρουσίαση ψηφιακών βίντεο δεν είναι αρκετή. Γι αυτές τις περιπτώσεις έχουν αναπτυχθεί εξειδικευμένα λογισμικά τα οποία δημιουργούν αρχεία με την λήψη κινούμενων στιγμιότυπων της εικόνας που παρουσιάζεται στην οθόνη ενός Η/Υ (video screen capture). Η χρήση αυτών των λογισμικών επιτρέπει την δημιουργία δυναμικών βιντεοπαρουσιάσεων οι οποίες μπορούν να εμπλουτιστούν με: Επεξηγηματικό σχόλιο Ηχητικό σχολιασμό Μενού επιλογών Παράθυρα διαλόγου Εστίαση (zoom) σε σημεία ιδιαίτερου ενδιαφέροντος κ.α. 20
Τα βιντεομαθήματα (videotutorials) αυτού του είδους χρησιμοποιούνται ευρέως για την εκμάθηση και επίδειξη λογισμικών προγραμμάτων όπως επίσης και για εκπαίδευση χρηστών σε περίπλοκα περιβάλλοντα πληροφοριακών συστημάτων όπως είναι κάποιες βάσεις δεδομένων σε πολλές ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες. Τα πλεονεκτήματα από την χρήση βιντεομαθημάτων στην διαδικασία ηλεκτρονικής εκμάθησης είναι πολλά : Επιτρέπουν στον εκπαιδευόμενο να επανέλθει στο διδακτικό αντικείμενο απεριόριστες φορές Παρέχουν την δυνατότητα προσωπικού ρυθμού μάθησης Εξοικονομούν διδακτικό χρόνο Χρησιμοποιούνται στην εκπαίδευση από απόσταση Μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην δια βίου μάθηση (Zhang et al, 2005: 17). Επιπλέον τα λογισμικά για την παραγωγή βιντεομαθημάτων παρέχουν την δυνατότητα προσθήκης διαδραστικών στοιχείων στην κατασκευή του μαθήματος, Εμπειρικές μελέτες έχουν δείξει ότι η χρήση βίντεο βελτιώνουν την αποτελεσματικότητα της εκπαίδευσης όταν περιέχουν το στοιχείο της διάδρασης. Τα διαδραστικά βίντεο σε ένα περιβάλλον e-learning αυξάνουν τον βαθμό συμμετοχής του εκπαιδευόμενου στο εκπαιδευτικό υλικό και ενισχύουν την κατανόηση των εννοιών αυξάνοντας την αποτελεσματικότητα της μάθησης (Zhang et al, 2005: 19). Τέλος πρέπει να αναφέρουμε ότι τέτοιου είδους βιντεομαθήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για την αυτοαξιολόγηση του εκπαιδευόμενου. Η αξιολόγηση αποτελεί ένα βασικό τμήμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας χωρίς την οποία δεν μπορεί να γίνει εκτίμηση της αφομοίωσης του εκπαιδευτικού υλικού. Τα πιο πετυχημένα βιντεομαθήματα που προσφέρονται μέσω του διαδικτύου είναι εκείνα που περιέχουν στοιχεία αυτοαξιολόγησης των χρηστών (Allen, 1998: 1722). Αυτά τα στοιχεία επιτρέπουν στους επιμορφωμένους να δοκιμάσουν τις γνώσεις τους στο γνωστικό αντικείμενο το οποίο έχουν διδαχθεί μέσω των βιντεομαθημάτων παρουσίασης. Τέτοιου είδους στοιχεία μπορεί να είναι ερωτήσεις πολλαπλών απαντήσεων, ενεργές περιοχές τις οποίες πρέπει να επιλέξει ο χρήστης και για τις οποίες δέχεται feedback (ανάδραση) από την εφαρμογή κ.α. 21