3.0 SWOT ΑΝΑΛΥΣΗ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 3.0 SWOT ΑΝΑΛΥΣΗ...69 3.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 69 3.2 ΧΩΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΣΥΝΕΧΕΙΑΣ... 69 3.3. ΒΑΣΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ... 70 3.3.1 Εισαγωγή... 70 3.3.2 Γενική Παρουσίαση της Ανάλυσης... 71 3.3.3 Δυνατά και Αδύνατα Σημεία - Δυνατότητες και Κίνδυνοι... 75 3.4 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 86 68
3.0 SWOT ΑΝΑΛΥΣΗ 3.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανάλυση επικεντρώνεται στην αναγνώριση των βασικών χαρακτηριστικών της περιοχής του προγράμματος ΙΝΤΕRREG III Ελλάδα-Ιταλία για να αναδείξει τα δυνατά και αδύνατα σημεία των χωρών της περιοχής, καθώς και τις αναπτυξιακές τους δυνατότητες και τους κινδύνους που διατρέχουν, ώστε να διαπιστώσει την καταλληλότητα και τη συνολική συνοχή της αναπτυξιακής στρατηγικής, των αξόνων προτεραιότητας αλλά και των στόχων που θα τεθούν. 3.2 ΧΩΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΣΥΝΕΧΕΙΑΣ Οι περιοχές του προγράμματος είναι σε Ελληνικό επίπεδο οι Περιφέρειες Δυτικής Ελλάδος, Ιονίων Νήσων, Ηπείρου και σε Ιταλικό επίπεδο η Περιφέρεια της Απουλίας. Η ουσιαστική διαφοροποίηση που δίνει και τον χαρακτήρα της γεωγραφικής ασυνέχειας είναι ότι μεταξύ του Ελληνικού χωρικού εδάφους και του αντίστοιχου Ιταλικού παρεμβαίνει το Ιόνιο Πέλαγος και Αδριατική Θάλλασα με μια απόσταση κατά μέσο όρο 140 km.. Οι θαλάσσιοι αυτοί δρόμοι μεταξύ αυτών των περιοχών αποτέλεσαν διαχρονικά έναν άξονα επικοινωνίας μεταξύ των δύο λαών και αποτέλεσαν την οδό επικοινωνίας πληθυσμών πολιτισμών, αγαθών, ιδεών εκατέρωθεν των συνόρων. Αυτό ενισχύθηκε από το γεγονός ότι την τελευταία δεκαετία η πολιτικοοικονομική αστάθεια στον Βαλκανικό χώρο προκάλεσε δυσκολίες στην χρήση των διασυνοριακών οδικών αξόνων που διέρχονται από Βαλκανικές χώρες και αστάθεια στην μεταφορά προϊόντων, πληθυσμών προς την Ευρώπη ενώ ισχυροποίησε τις Δυτικές πύλες τ εξόδου και συγκεκριμένα προς την Ιταλία μέσω Ιόνιου Πελάγους. Ως αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος η συγκεκριμένη περιοχή είναι κομβικής και στρατηγικής σημασίας στα Διευρωπαϊκά Δίκτυα που αναπτύσσονται στην Ανατολική και Δυτική Μεσόγειο. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο γεγονός ότι η περιοχή του προγράμματος INTERREG ΙΙΙ Ελλάδα-Ιταλία, αποτελείται από περιοχές δυο διαφορετικών εθνικών χωρικών συστημάτων που παρουσιάζουν 69
διαφορετικές προσεγγίσεις και θέσεις όσον αφορά την θέση τους στον Ευρωπαϊκό χώρο. Αυτό θα μπορούσε να αποτελεί ουσιαστικό εμπόδιο αλλά από την άλλη πλευρά ισχυροποιεί περισσότερο τον χώρο του προγράμματος INTERREG ΙΙΙ Ελλάδα-Ιταλία γιατί συνθέτονται διαφορετικές δομές και εμπλουτίζονται συστήματα ανάπτυξης προς την κατεύθυνση του σχεδιασμού ενός λειτουργικού προγράμματος. Επίσης η επιθυμία τους να συμμετέχουν σε κοινό πρόγραμμα υπογραμμίζει την σπουδαιότητα που δίνουν στην ανάπτυξη κοινής πολιτικής στο πλαίσιο της διασυνοριακής χωρικής ανάπτυξης. 3.3. ΒΑΣΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 3.3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η «λειτουργία» της συγκεκριμένης περιοχής παρουσιάζει τρεις βασικές δομές ανάπτυξης (με ενσωματωμένες τις αδυναμίες) που καθορίζουν τόσο τον ενδογενή χαρακτήρα της αλλά επηρεάζουν καθοριστικά και την εξωστρέφεια που πρέπει να επιδιώξει για να υπάρχει σύνδεση με τους βασικούς άξονες σχεδιασμού για το νέο πρόγραμμα Η παραγωγική δομή που διαιρείται σε τρία επίπεδα-πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή με κύρια κατεύθυνση προς τον τριτογενή τομέα και ειδικότερα στις υπηρεσίες Η κοινωνική δομή που παρουσιάζει ανισόρροπη κατανομή πληθυσμού, ειδικότερα παρουσιάζεται υπερ-συγκέντρωση πληθυσμού με ταυτόχρονη αύξηση του ρυθμού μετακίνησης ενεργού πληθυσμού προς τα μεγάλα αστικά κέντρα Η φυσικο-ανθρωπογενής δομή που παρουσιάζει μεγάλη δυναμική (μεγάλος φυσικός και πολιτιστικός πλούτος) αλλά έχει να καταδείξει κοινά προβλήματα κακής διαχείρισης και εγκατάλειψης που επηρεάζουν άμεσα την ποιότητα ζωής των κατοίκων. Προσπαθώντας να αναλύσουμε τις τρεις κοινές δομές ανάπτυξης πιο αναλυτικά θα μπορούσαμε να τις συνδέσουμε με δυναμικές αλληλεξάρτησης που πρέπει να 70
ληφθούν υπόψη στην καταγραφή των θετικών /αρνητικών σημείων της περιοχής. Συγκεκριμένα: Παραγωγή Ανθρώπινο Δυναμικό Φυσικό Ανθρωπογενές Περιβάλλον Κοινωνικό σύνολο Υποδομές Παραγωγή Ανθρώπινο Δυναμικό 3.3.2 ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Βασιζόμενοι στις τρεις δομές ανάπτυξης και τις συσχετίσεις που αναπτύσσονται η ανάλυση που ακολουθεί θα καταγράψει την καταλληλότητα και την συνολική συνοχή της αναπτυξιακής στρατηγικής, των αξόνων προτεραιότητας αλλά και των στόχων που θα τεθούν. Οι βασικοί άξονες προτεραιότητας που πρέπει να αναλυθούν είναι: Αστικά και τοπικά συστήματα Υποδομές Περιβάλλον Παραγωγή Τουρισμός-Πολιτισμός Αστικά και τοπικά συστήματα Τα αστικά συστήματα της Μάκρο-περιοχής χαρακτηρίζονται από μία κατάσταση ολοένα και δυσχερέστερη όσον αφορά τα δίκτυα οδικών συνδέσεων και την περιβαλλοντική κατάσταση. Ταυτόχρονα, θεωρούνται ανεπαρκείς οι υπηρεσίες υποστήριξης που συνδέονται με την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας και του τριτογενή τομέα, έτσι ώστε να επηρεάζεται θετικά το επίπεδο αυξανόμενης ασφάλειας και κοινωνικής συνοχής κυρίως στις πιο κατοικημένες περιοχές. 71
Τα τοπικά συστήματα έχουν αυτή τη στιγμή ως στόχο το μεγαλύτερο άνοιγμα των συνόρων τους προς το εξωτερικό, αξιοποιώντας πλήρως τους παραγωγικούς τους πόρους και συγχρόνως τα δίκτυα και τους κόμβους των υπηρεσιών που υπάρχουν στην περιοχή. Η παραγωγική εξειδίκευση σε κατασκευαστικό, αγροτικό, τουριστικό επίπεδο, πρέπει κατ ανάγκην να συμπληρωθεί με ένα πιο υψηλό επίπεδο γεωγραφικής οικονομικής ολοκλήρωσης μέσω μιας ευρύτερης εμπλοκής και μιας περισσότερο αποτελεσματικής αξιοποίησης των υπαρχόντων πόρων, με τον στόχο της αύξησης των καινοτόμων εμπορευμάτων / προϊόντων ώστε να αυξηθεί η παρουσία τους στις διεθνείς αγορές. Επίσης στην ίδια λογική εντάσσεται και η περιβαλλοντική πιστοποίηση των προϊόντων. Υποδομές Η διεργασία της οικονομικής, πολιτικής και χρηματικής παγκοσμιοποίησης εντός του πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλάζει δραστικά τα οικονομικά, κοινωνικά και διαρθρωτικά χαρακτηριστικά των περιφερειών που αποτελούν την περιοχή του ΙΝΤERREG ΙΙΙ Ελλάδα-Ιταλία. Η περιοχή του ΙΝΤΕRREG ΙΙΙ Ελλάδα-Ιταλία κατέχει ιδιαίτερη γεωγραφική θέση ως Πύλες εiσόδου των αντίστοιχων χωρών, γεγονός που τις δίνει ιδιαίτερη κομβική σημασία και στρατηγική θέση στο διευρωπαϊκό Δίκτυο της Ανατολικής και Δυτικής Μεσόγειου Αυτό το δίκτυο πρέπει να ενισχυθεί με έργα σε υποδομές συστημάτων μεταφορών και επικοινωνιών όπως επίσης και σε υποδομές συστημάτων ασφαλείας για να ενδυναμωθούν οι διασυνοριακές σχέσεις και να γίνεται απρόσκοπτη και ασφαλής η διακίνηση προϊόντων και η μεταφορά ανθρώπων. Καθίσταται εμφανές λοιπόν ότι σε σχέση με την δυναμική που αναφέρθηκε προηγουμένως και η τεχνολογία και οι υποδομές παίζουν έναν προωθητικό ρόλο στους τομείς των μεταφορών και τηλεπικοινωνιών δηλαδή των κύριων παραγόντων της μεγάλης ανάπτυξης της κινητικότητας ανθρώπων, αγαθών και πληροφορίας που συμβαίνει προσφάτως. 72
Περιβάλλον Η θαλάσσια λωρίδα μέσης απόστασης 140 μιλίων, χωρίζει τις περιοχές της Απουλίας και της Δυτικής Ελλάδας. Η κοινή αυτή θάλασσα αποτελεί έναν ευαίσθητο συνδετήριο κρίκο σημαντικών οικολογικών περιοχών όπως ο Αμβρακικός, τα δέλτα του Αχέροντα και Καλαμά, η λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου, το Κοτύχι, ο Λαγανάς και οι βιότοποι της μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα και το Θαλάσσιο Πάρκο του ντε Πόρτο Τσεζάρεο, το Θαλάσσιο Πάρκο του Τόρρε Γκουατσέτο, οι λίμνες και οι αλυκές της Πούντα ντέλα Κοντέσσα, η παράκτια περιοχή της Γκαλλίπολι και νήσος του Αγίου Ανδρέα στην Ιταλία. Ο κίνδυνος της ρύπανσης είναι αμφίδρομος: ρυπαντικά φορτία και υποβάθμιση των υδατικών πόρων των παράκτιων οικοσυστημάτων υποβαθμίζουν και το θαλάσσιο περιβάλλον και αντίστροφα, περιστατικά τεχνολογικών ατυχημάτων στο στενό θαλάσσιο δίαυλο που χωρίζει τις επιλέξιμες περιοχές επιφέρουν αρνητικότατες επιπτώσεις στα παράκτια οικοσυστήματα. Το πρόβλημα της θαλάσσιας ρύπανσης έχει ήδη επισημανθεί από την τραγική υποβάθμιση της Αδριατικής (εξαιτίας κυρίως ευτροφισμού), γεγονός που κάνει τη λήψη μέτρων επείγουσα, ώστε να εμποδιστεί η μετακίνηση του προβλήματος προς το νότο, στο Ιόνιο. Έτσι η θαλάσσια και η ρύπανση των παράκτιων φυσικών συστημάτων αναδεικνύεται σε υπ' αριθμόν ένα προτεραιότητα που θέτει κοινούς περιβαλλοντικούς στόχους για το εύρος της επιλέξιμης περιοχής. Η πρόληψη, η έγκαιρη αντιμετώπιση και ο περιορισμός της ρύπανσης είναι ο κοινός άξονας που πρέπει να επικεντρωθεί το ενδιαφέρον της συνεργασίας των δύο περιοχών, αφού οι γεωγραφικές συνθήκες υπαγορεύουν ότι μονομερής αντιμετώπιση δε μπορεί να επιφέρει ουσιαστικά αποτελέσματα. Έτσι όχι μόνο το θαλάσσιο σύστημα αλλά και τα ευαίσθητα παράκτια οικοσυστήματα θα πρέπει να διαχειριστούν βάσει ενιαίας λογικής, βασισμένη σε κοινή στρατηγική / μεθοδολογία, αξιοποίηση σύγχρονων μεθόδων και τεχνογνωσίας που αναπτύσσεται στην περιοχή, αλλά και πιθανή ενίσχυση των υποδομών εκατέρωθεν του θαλασσίου ορίου. 73
Παραγωγή Στην περιοχή του προγράμματος ΙΝΤERREG ΙΙΙ Ελλάδα-Ιταλία παρουσιάζονται κοινά στοιχεία στην παραγωγική ανάπτυξη που επηρεάζει άμεσα και την επιχειρηματικότητα των Μικρομεσαίων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον συγκεκριμένο χώρο. Η ανάπτυξη των περιοχών εκατέρωθεν των συνόρων και η εξισορρόπηση του βιοτικού επιπέδου με αυτό του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα μπορέσει να επιτευχθεί με την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας ιδίως σε κλάδους που ενδιαφέρουν και τις δύο περιοχές Η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας με την υιοθέτηση και καινοτόμων μέσων και μεθόδων θα έχει σαν αποτέλεσμα και την τόνωση της απασχόλησης με μείωση του ολοένα και διογκούμενου προβλήματος της ανεργίας ιδίως των νέων και των απειλούμενων με αποκλεισμό πληθυσμιακών ομάδων. Η βελτίωση του εισοδήματος που θα προέλθει από την ανάπτυξη των περιοχών μπορεί να στηριχθεί τόσο στην επεξεργασία των προϊόντων του πρωτογενή τομέα, όσο και στην προώθηση των αγροτικών προϊόντων αλλά και τη βελτίωση της ποιότητας και ενίσχυση της εμπορευματοποίησης. Τουρισμός-Πολιτισμός Η αξιοποίηση των πολλών και ιδιαίτερα αξιόλογων μνημείων που άφησαν πίσω τους οι διαχρονικές αλληλεπιδράσεις των πολιτισμών, που προήλθαν από τις μετακινήσεις πληθυσμών μεταξύ των δύο περιοχών, μπορεί και πρέπει να αποτελέσει ένα κοινό σημείο αναφοράς μεταξύ των δύο λαών για μια στενότερη φιλία και συνεργασία αλλά και την περαιτέρω ανάπτυξη κοινών πολιτιστικών δράσεων και σύγχρονου πολιτισμού. Επιπλέον, ο πολιτισμός αποτελεί έναν από τους βασικότερους μοχλούς για την ανάπτυξη ισχυρού τουριστικού κύματος προς τις παράκτιες ζώνες των δύο περιφερειών. Για το σκοπό αυτό πρέπει να ενισχυθούν και να αναβαθμισθούν όπου απαιτείται τόσο οι υποδομές και οι υπηρεσίες ελλιμενισμού των τουριστικών σκαφών όσο και οι υποδομές εξυπηρέτησης επισκεπτών στις παράκτιες ζώνες αλλά και στις αξιόλογες περιοχές του δικτύου NATURA 2000 στην επιλέξιμη περιοχή του προγράμματος ΙΝTERREG III Eλλάδα-Ιταλία. 74
Παράλληλα, η βελτίωση της ποιότητας των προσφερομένων υπηρεσιών στον τουριστικό τομέα (τουρισμός-εναλλακτικές μορφές τουρισμού) και η ενίσχυση ποιοτικά αναβαθμισμένων μονάδων εξυπηρέτησης των επισκεπτών θα τονώσει το εισόδημα και θα αυξήσει την τουριστική κίνηση. Συνοδευτικά σε όλους του άξονες παρέμβασης οι ανθρώπινοι πόροι αποτελούν βασική προϋπόθεση για την σωστή «λειτουργία» όλων των στρατηγικών αξόνων παρέμβασης στην περιοχή του προγράμματος. Έτσι θεωρείται απαραίτητη η ενίσχυση των διοικητικών δομών αλλά και της μεταφοράς γνώσης και τεχνογνωσίας μέσω των ερευνητικών ιδρυμάτων, πανεπιστημίων αλλά και κάθε άλλης δομής κυβερνητικής ή μη ώστε τελικά οι ανθρώπινοι πόροι να αποτελέσουν και το βασικό πυλώνα στήριξης της όλης αναπτυξιακής προσπάθειας. 3.3.3 ΔΥΝΑΤΑ ΚΑΙ ΑΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ - ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ Οι επιλέξιμες περιοχές της Ελλάδος (Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος, Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, Περιφέρεια Ηπείρου) και της Ιταλίας (Περιφέρεια Απουλίας) που συμμετέχουν στο πρόγραμμα INTERREG III Ελλάδα-Ιταλία: Κατέχουν ιδιαίτερη γεωγραφική θέση ως Πύλες εξόδου των χωρών τους. Αυτό τους δίνει ιδιαίτερη κομβική σημασία και αποκτούν στρατηγική θέση των διευρωπαϊκών Δικτύων στην Ανατολική και Δυτική Μεσόγειο Η σύνθεση του ΑΕΠ δείχνει ότι για τις επιλέξιμες περιοχές ο τριτογενής τομέας (υπηρεσίες) κυριαρχεί σε σχέση με τους άλλους δύο τομείς, με έμφαση στον τουρισμό για τις Ελληνικές περιοχές και στην παροχή καινοτομικών υπηρεσιών για την Περιφέρεια Απουλίας, Α. Mια αισθητή εσωτερική διαφοροποίηση του επιπέδου ανάπτυξης ανά γεωγραφική ενότητα: Σχετικά με τις τρεις περιφέρεις της Ελλάδος, μπορεί να προσδιοριστεί μια διαφοροποίηση μεταξύ τους όσον αφορά το κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Πιο συγκεκριμένα, για την Περιφέρεια Ηπείρου το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανέρχεται στο 64,3% του μέσου εθνικού, ενώ αντίστοιχα για τις Περιφέρειες Δυτικής Ελλάδος και Ιονίων Νήσων τα ποσοστά είναι 83,7% και 90% του μέσου εθνικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Σχετικά με την Ιταλία ως επίπεδο αναφοράς στην 75
επαρχία, μπορεί να προσδιορισθεί μια διαφοροποίηση μεταξύ του επιπέδου του κατά κεφαλήν εισοδήματος του Μπάρι (71,3% του εθνικού επιπέδου), από τη μια πλευρά, και τα επίπεδα του εισοδήματος του Μπρίντιζι (59,4% του εθνικού) και του Λέτσε (54,5% του εθνικού), από την άλλη. Οι εν λόγω διαφορές μπορούν να διαπιστωθούν και σε γεωγραφικές υποδιαιρέσεις κάθε επαρχίας (μεταξύ παρακτίων περιοχών και περιοχών της ενδοχώρας, μεταξύ των περιοχών ανάπτυξης; των ΜΜΕ και αγροτικών περιοχών) όπως και βάσει άλλων μεταβλητών, προαναφερθεισών εν μέρει, όπως είναι η ποιότητα ζωής, η διάθεση υποδομών, οι υπηρεσίες στα άτομα κλπ. Β. Αδυναμίες στη διάρθρωση της οικονομίας της περιοχής: Ο πρωτογενής τομέας (ιδιαίτερα η αλιεία και η γεωργία) αναπτύσσονται ιδιαίτερα σε νησιώτικους / παράκτιους χώρους και πεδινούς / ορεινούς όγκους αντίστοιχα και είναι στρατηγικής σημασίας για τα βασικά εξαγωγικά προϊόντα. Δεν υπάρχει στον βαθμό που απαιτείται, ώστε να δημιουργηθούν προϋποθέσεις αειφορίας η αναπτυξιακή σύνδεση με τον δευτερογενή τομέα και ιδιαίτερα δεν έχουν επιδιωχθεί επιχειρηματικές δραστηριότητες για την στήριξη παραγωγής προϊόντων ονομασίας προέλευσης, τυποποίησης, ολοκληρωμένης διαχείρισης καθώς και συστηματικής προώθησης των παραδοσιακών προϊόντων της περιοχής και κυρίως του πρωτογενούς τομέα Ο τομέας της μεταποίησης παρουσιάζει παραδοσιακές μορφές οργάνωσης και παραγωγής. Και αδυναμίας πραγματοποίησης επενδύσεων εκσυγχρονισμού. Θα ήταν σκόπιμο να επιδιωχθεί η στενότερη επαφή και εκμετάλλευση της βιομηχανίας με τα Κέντρα Τεχνολογικής Ανάπτυξης και τα υπόλοιπα εκπαιδευτικά τεχνολογικά ιδρύματα της περιοχής, έτσι ώστε να εκσυγχρονισθούν τεχνολογικά οι επιχειρήσεις. Επίσης πρέπει να επιδιωχθεί μέσα από επιχειρηματικές συνεργασίες η ανάπτυξη των πωλήσεων και η προωθηση των προίόντων σε νέα αγορές. Ο τομέας της μεταποίησης παρουσιάζει σημαντική προσέλκυση πόρων και ανθρώπινου δυναμικού χωρίς όμως να έχουν επιδιωχθεί επιχειρηματικές συνεργασίες που θα αναδείξουν τις τοπικές αγορές σε επίπεδο συνεργασιών με άλλες χώρες. 76
Ο τριτογενής τομέας καταλαμβάνει το μεγαλύτερο ποσοστό του περιφερειακού ΑΕΠ για όλη την περιοχή. Κυριαρχείται από τον τομέα των υπηρεσιών και ειδικότερα του τουρισμού και συνδέεται μερικώς με τον δευτερογενή τομέα (μόνο στις περιπτώσεις που στοχεύει σε τουριστικές δραστηριότητες). Η μείωση του ανθρώπινου δυναμικού στον πρωτογενή τομέα συνδέεται άμεσα με την αύξηση του προσωπικού που απασχολείται πλέον στον τριτογενή τομέα (ειδικότερα στον τουρισμό). Δεν έχουν αναπτυχθεί αρκετά νέες μορφές εναλλακτικού τουρισμού κυρίως λόγω ελλείψεων σε επίπεδο υποδομών αλλά και πιθανώς λόγω έλλειψης τεχνογνωσίας και πόρων η ελλιπής ενοποίηση του παραγωγικού συστήματος της περιοχής που υπό το φως νέων διαδικασιών ολοκλήρωσης και παγκοσμιοποίησης των αγορών, καλείται να καταλάβει μια νέα και περισσότερο αποτελεσματική και ανταγωνιστική θέση που βασίζεται σε: α) ένα περισσότερο τονισμένο επίπεδο οριζόντιας και κάθετης ολοκλήρωσης όπου θα εξειδικεύονται οι παραγωγές και θα βελτιώνονται τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα σε σχέση με τον ευρωπαϊκό και παγκόσμιο ανταγωνισμό β) μια βαθμιαία διεύρυνση των προϊόντων/ αγορών προς την κατεύθυνση υψηλοτέρων τμημάτων με μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία γ) μια ευρύτερη και συστηματικότερη προσφυγή στις αγορές του εξωτερικού Γ. η δομή της αγοράς εργασίας, που παρουσιάζει υψηλά ποσοστά ανεργίας, τόσο νεανικής (29,9% των ανέργων για την Περιφέρεια Δ.Ελλάδος, 24,1% για την Περιφέρεια των Ιονίων Νήσων και 44,9% για την Περιφέρεια Ηπείρου), όσο και των γυναικών (12,9% του συνόλου των ανέργων για την Περιφέρεια Δ. Ελλάδος, 7,7% για την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων και 18,5% για την Περιφέρεια Ηπείρου) -σε ιδιαίτερο μάλιστα βαθμό-, και ταυτόχρονα τα ποσοστά ενεργού πληθυσμού που είναι κατώτερα από τον αντίστοιχο εθνικό μέσο όρο τα επίπεδα της ποιότητας ζωής ολόκληρης της κοινότητας της περιοχής που ανήκει στην μακρο-περιοχή, που υφίστανται τα τελευταία χρόνια μια περαιτέρω υποβάθμιση η οποία προστίθεται στη κρίση της αγοράς εργασίας, πολλαπλασιάζοντας τα φαινόμενα περιθωριοποίησης, κοινωνικών προβλημάτων, και νεανικής αποδημίας. 77
Όσον αφορά στον τομέα του τουρισμού ο τομέας παροχής υπηρεσιών προσελκύει ενεργό δυναμικό με αποτέλεσμα την έμμεση μείωση απασχόλησης προσωπικού στους άλλους δύο τομείς (πρωτογενής και δευτερογενής).το τελευταίο οδηγεί σε φαινόμενα απερήμωσης της ενδοχώρας δεδομένου ότι η δραστηριότητα αυτή αναπτύσσεται κυρίως στον παράκτιο χώρο. Δ. Στρατηγική θέση περιοχής σε επίπεδο υποδομών μεταφορών Η στρατηγική σημασία του πλαισίου διαδρομής Αδριατικής-Ιονίου ενισχύθηκε από την πολιτικοοικονομική αστάθεια στο χώρο της Αδριατικής, παράλληλα απέκτησε μεγαλύτερη σημασία σε οριζόντιες συνδέσεις Ελλάδος-Ιταλίας. Οι λιμενικές υποδομές κρίνονται ικανοποιητικές σε επίπεδο αριθμού λαμβάνοντας υπόψη ότι θα ολοκληρωθούν τα προς κατασκευή νέα έργα (Λιμάνι της Πάτρας, Λιμένας Ηγουμενίτσας, αντιστοίχων έργων στην Περιφέρεια Απουλίας) αλλά υπάρχουν σημαντικές αδυναμίες σε επίπεδο συμπληρωματικών λιμενικών υποδομών και συγκεκριμένα δεν υπάρχουν επαρκείς και κατάλληλες συμπληρωματικές εγκαταστάσεις που είναι απαραίτητες για την παροχή υπηρεσιών ποιότητας για την διακίνηση επιβατών και εμπορευμάτων. Σημαντικότατες ελλείψεις παρουσιάζονται στο μεταφορικό δίκτυο των νησιώτικων συμπλεγμάτων. Οι υποδομές σε συστήματα ασφαλείας, λαμβάνοντας υπόψη τον υψηλό δείκτη κινδύνου που παρουσιάζει το Ιόνιο Πέλαγος και Αδριατική Θάλασσα (λαθρομετανάστες, λαθρεμπόριο) αλλά και μεγάλης κίνησης επιβατικών και εμπορικών πλοίων, είναι ελλειπείς και χρειάζονται ενισχύσεις με την υποστήριξη των νέων τεχνολογιών, τόσο σε επίπεδο μέσων, όσο και σε επίπεδο ανθρώπινων πόρων. Ε. Το περιβαλλοντικό σύστημα των επαρχιών που ανήκουν στην μακροπεριοχή, που χρειάζεται ολοκληρωμένες επεμβάσεις κυρίως όσον αφορά την εξυγίανση τους. Διαθέτουν εξαιρετικό φυσικό περιβάλλον (ποικίλα οικοσυστήματα και υγροβιότοπους διεθνούς σημασίας, προστατευμένα τοπίααισθητικά δάση, περιοχές NATURA κλπ.) το οποίο δεν διαχειρίζεται σωστά με 78
αποτέλεσμα να προκαλούνται έντονα προβλήματα υποβάθμισης των περιοχών με άμεση αρνητική συνέπεια στο κοινωνικό σύνολο. ΣΤ. Η πολιτιστική τους κληρονομιά είναι πλούσια και έχει συνδεθεί με ιστορικές σχέσεις μεταξύ των δύο λαών στο πέρασμα των αιώνων χωρίς να έχουν δημιουργηθεί (σε ενδογενές αλλά και σε διασυνοριακό επίπεδο) συστήματα προστασίας που να υποστηρίζουν μηχανισμούς ανάδειξης και αναβάθμισης (πολιτιστικών μνημείων, γραπτών κειμένων κλπ) ώστε να υποστηριχθεί η επίτευξη ολοκληρωμένης και αειφόρου ανάπτυξης. Ταυτόχρονα υπάρχουν στο εκάστοτε γεωγραφικό πλαίσιο συγκεκριμένες δυνατότητες, ευκαιρίες και πόροι για τους οποίους μπορεί να ασκηθεί πίεση ώστε να επιταχυνθούν τα φαινόμενα ανάπτυξης που ευρίσκονται ήδη εν εξελίξει, φαινόμενα που συνδέονται κατά κύριο λόγο με την παρουσία: Ενός μεγάλου αριθμού νέων που αναζητούν απασχόληση που διαθέτουν μεσαίο-υψηλό μορφωτικό επίπεδο, χάρις στη παρουσία ενός μεγάλου και εξειδικευμένου συστήματος πανεπιστημιακής και μεταπτυχιακής κατάρτισης (Πανεπιστήμια Ιωαννίνων, Πανεπιστήμιο Πατρών, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Τ.Ε.Ι. Μεσολογγίου Πατρών και Κεφαλληνίας) ενός διάχυτου δικτύου μικρών εταιρειών σε τοπικό επίπεδο, ιδιαίτερα δυναμικού, που χαρακτηρίζεται τα τελευταία χρόνια από αυξανόμενα επίπεδα ανοίγματος στο εξωτερικό (σε κάθε περίπτωση και αυτά ακόμη είναι κατώτερα σε σχέση με το υπάρχον δυναμικό) ενός συστήματος προσφοράς κατάρτισης και καινοτομιών ευρέως και διαδεδομένου στην περιοχή, που είναι σε θέση να υποστηρίξει κατάλληλα όλες τις προσδοκίες που εκφράζει σχετικά το κοινωνικο - οικονομικό σύστημα 79
μίας γεωγραφικής θέσης που θέτει την περιοχή σαν ένα προνομιούχο σημείο διασταύρωσης των κατευθυντηρίων γραμμών επικοινωνίας όσον αφορά την περιοχή των Βαλκανίων από τη μια πλευρά, και της Κεντρικής Ευρώπης από την άλλη (διάδρομοι αρ.8 και αρ.10) 80
Πίνακας 1. Δυνατά και Αδύνατα Σημεία Περιοχές Τομέας Δυνατά σημεία Αδύνατα σημεία Οικονομία/ Παραγωγικός Τομέας /Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις Μέλη Ε.Ε. Ισχυρός τριτογενής τομέας Ύπαρξη σημαντικού αριθμού μικρομεσαίων επιχειρήσεων ευέλικτου σχήματος (οικογενειακές, μικρού αριθμού εργαζομένων κλπ) Ύπαρξη «μικρών» επιχειρηματικών δικτύων σε δια-περιφερειακό επίπεδο (clusters) (Ιταλία) Αυξανόμενο ενδιαφέρον για παραγωγικές επενδύσεις στην Απουλία Έλλειψη αναπτυξιακής σύνδεσης με τον δευτερογενή τομέα Έλλειψη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων για την στήριξη παραγωγής προϊόντων ονομασίας προέλευσης, τυποποίησης κλπ. Έλλειψη περιφερειακών συνεργασιών που θα αναδείξουν τοπικές αγορές Έλλειψη εναλλακτικών μορφών τουρισμού Υψηλά ποσοστά ανεργίας (κυρίως νεανικής και σε γυναίκες) Κάμψη της πορείας των δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων Χωρική ανάπτυξη Μεταφορές-Επικοινωνίες Κομβική γεωγραφική θέση (η μακρο-περιοχή τίθεται ως προνομιακή διασταύρωση των κατευθυντήριων αρχών της επικοινωνίας σε σχέση με την περιοχή της Βαλκανικής αλλά ακιτης Κεντρικής Ευρώπης (Διάδρομοι 8 & 10) Ισχυροποίηση των πυλών εξόδου λόγω πολιτικο-οικονομικών ασταθειών των γειτονικών χωρών Δίκτυα οδικών μεταφορών Δίκτυα θαλασσίων μεταφορών Συσσώρευση πληθυσμού σε αστικά κέντρα και Παράκτιες περιοχές που οδηγεί σε ερήμωση της υπαίθρου Έλλειψη εργατικού δυναμικού σε τομείς που αναπτύσσονται στον ορεινό, νησιωτικό και παράκτιο χώρο (γεωργία, αλιεία κλπ) Έλλειψη υποδομών για τη διαχείριση των υδατικών πόρων Έλλειψη υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας (τηλε-ιατρική, τηλεεργασία, τηλε-εκπαίδευση κλπ.) σε απομακρυσμένες ορεινές και νησιωτικές περιοχές Έλλειψη συντονισμένης ενδο-μεσογειακής επικοινωνίας Έλλειψη συμπληρωματικών λιμενικών υποδομών που είναι απαραίτητες για την παροχή υπηρεσιών ποιότητας όσον αφορά την διακίνηση επιβατών και εμπορευμάτων Σημαντικές ελλείψεις στο μεταφορικό δίκτυο στα νησιωτικά συμπλέγματα Ενδυνάμωση φαινομένων μη δηλωμένης εργασίας και προοδευτική επέκταση της εγκληματικότητας που συνδέεται με η διεθνή λαθρομετανάστευση 81
Πίνακας 1. Δυνατά και Αδύνατα Σημεία Περιοχές Τομέας Δυνατά σημεία Αδύνατα σημεία Περιβάλλον Πλούσιοι φυσικοί πόροι, οι οποίοι μπορούν να αποτελέσουν βάση ολοκληρωμένης και αειφόρου ανάπτυξης Συνειδητοποίηση του κοινωνικού συνόλου ως προς την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος (έχουν αρχίσει να αποκτούν οικολογική συνείδηση) Θαλάσσια ρύπανση από την μεγάλη κινητικότητα σκαφών στην περιοχή και έλλειψη συστηματικής Παρακολούθησης του προβλήματος Ρύπανση της ατμόσφαιρας και των υδατικών πόρων Επιβάρυνση από άναρχη οικιστική ανάπτυξη (αποτέλεσμα της πληθυσμιακής και οικονομικής συσσώρευσης) Ελλιπή μέτρα παρακολούθησης και προστασίας του Περιβάλλοντος, τόσο από τους φυσικούς κινδύνους όσο και από τα προβλήματα που προκύπτουν από ανθρώπινες δραστηριότητες Έλλειψη σχεδιασμού για την σωστή διαχείριση υδάτων (επιφανειακών και υπογείων) Έλλειψη χρήσεως νέων μορφών ενέργειας (ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) Ανεπαρκής ανάπτυξη της οικονομίας που συνδέεται με την αξιοποίηση των αστείρευτων φυσικών πόρων που υπάρχουν στην μακρο-περιοχή Πολιτισμός - Τουρισμός Ανθρώπινο Δυναμικό Σημαντική πολυ-πολιτιστική κληρονομιά (ποιοτικά και ποσοτικά) Ο Τουρισμός σημαντική πηγή εισοδήματος Καλό επίπεδο προσωπικού (κυρίως στον τομέα παροχής υπηρεσιών) Επιπτώσεις από την ανεπαρκή ή μη ορθολογική διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς Ανεπάρκεια μεθόδων διατήρησης και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς Ανεπαρκές μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης Έλλειψη νέων μορφών εναλλακτικού τουρισμού Έλλειψη δικτύων συνεργασίας σε ερευνητικό, εκπαιδευτικό, επιχειρηματικό επίπεδο Έλλειψη δικτύων κατάρτισης προσωπικού σε θέματα δημόσιας διοίκησης, θέματα Ε.Ε. κλπ Έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού κυρίως στον πρωτογενή τομέαχρήση μεταναστών 82
Πίνακας 2.: Δυνατότητες και Κίνδυνοι Οικονομία/ Παραγωγικός τομέας /ΜΜΕ Χωρική Ανάπτυξη Αύξηση θέσεων απασχόλησης / Νέες κατευθύνσεις σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο των ενεργών πολιτικών εργασίας και απασχόλησης Σύνδεση δευτερογενή και πρωτογενή τομέα για την υποστήριξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που αφορούν την στήριξη παραγωγής προϊόντων ονομασίας προέλευσης, τυποποίησης κλπ. Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων Διεύρυνση των χώρων για τις τοπικές οικονομίες μέσα στο πλαίσιο της διαδικασίας διεύρυνσης των διεθνών αγορών (αναδυόμενες περιοχές γύρω από τη Λεκάνη της Μεσογείου και στα Βαλκάνια) Διαφαινόμενη μεγάλη αύξηση στις διεθνείς θαλάσσιες εμπορικές συναλλαγές προς τη μακρο-περιοχή. Κοινή δυνατότητα για σταθερή προώθηση και για καμποτάζ με εγχώριες συναλλαγές Διέξοδος προσφοράς εργασίας από την ανάπτυξη της τεχνολογίας και της Κοινωνίας της Πληροφορίας Σχεδιασμός και εφαρμογή κοινών αξόνων περιφερειακής αναπτυξιακής πολιτικής Συμμαχία και δικτύωση μικρού και μεσαίου μεγέθους πόλεων, κωμοπόλεων και αγροτικών περιοχών Με την ολοκλήρωση των μεγάλων έργων (Εγνατία Οδός, γέφυρα Ρίου-Αντιρίου) θα ισχυροποιηθεί ακόμα περισσότερο η στρατηγική θέση των πόλεων εξόδων των δύο χωρών. Νέες γεω-οικονομικές τάσεις των μεγάλων αστικών κέντρων της περιοχής που σχετίζονται με τις διαδικασίες ανάπτυξης της οικονομίας της περιοχής των Βαλκανίων και της λεκάνης της Μεσογείου Συνέχιση συσσώρευσης οικονομικής δραστηριότητας σε αστικά κέντρα και παράκτιες περιοχές Κυριαρχία μικρού και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεων με χαμηλό επίπεδο οργάνωσης διοίκησης και με μειωμένη ανταγωνιστικότητα Συρρίκνωση λοιπών οικονομικών κλάδων από την ταχεία ανάπτυξη του τουρισμού Ανεπαρκής διάθεση χρηματοδοτικών δημόσιων πόρων σε σχέση με τις ανάγκες δημιουργίας υποδομών και υλοποίησης μεγάλων έργων στρατηγικού χαρακτήρα Συνέχιση συσσώρευσης πληθυσμού σε αστικά κέντρα και παράκτιες Περιοχές που οδηγεί σε συσσώρευση οικονομικής δραστηριότητας άναρχα σχεδιασμένης Ερήμωση της υπαίθρου και ορεινών και νησιωτικών περιοχών με την μετακίνηση του ενεργού πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα Διεύρυνση των φαινομένων λαθραίας απασχόλησης και σταδιακή εξάπλωση φαινομένων οργανωμένης εγκληματικότητας που σχετίζονται με τη διεθνή λαθρομετανάστευση 83
Ελλάδα Περ Ηπείρου Περ. Ιον. Νήσων Περ. Δυτ. Ελλάδος Ιταλία Περ. Απουλίας Μεταφορές Επικοινωνίες Ανάπτυξη υποδομών για την συγκοινωνιακή σύνδεση λιμανιών με κύριους οδικούς άξονες (προσβάσεις προς τους οδικούς άξονες-διαμόρφωση κόμβων) και συστημάτων παρακολούθησης οδικών αξόνων Διεύρυνση των προσφερόμενων ευκαιριών από τις τεχνολογίες της πληροφορικής/ τηλεματικής με αξιοποίηση της διεύρυνσης είτε της προσφοράς, είτε της ζήτησης Υπερ-συγκέντρωση πόρων (υλικών και ανθρώπινων) σε έργα μεταφορικών υποδομών με ανακόλουθη ανάπτυξη άλλων τομέων υποδομών Περιβάλλον Πολιτισμός Τουρισμός Συνεργασία για την αποκατάσταση περιοχών και τοπίων Συνεργασία για την προστασία, βελτίωση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Συνεργασία για την κοινή αντιμετώπιση προβλημάτων υποβάθμισης υδροφόρων οριζόντων ή /και υπερκατανάλωσης υδατικών πόρων Συνεργασία για την αντιμετώπιση της ρύπανσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος και την δημιουργία συστημάτων πρόληψης θαλασσίων ατυχημάτων που έχουν επίπτωση στο περιβάλλον Αυξανόμενη ζήτηση για ποιοτικά προϊόντα και υπηρεσίες φυσικού και εναλλακτικού τουρισμού Συνεργασία για προστασία, διατήρηση και διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Επιβάρυνση του περιβάλλοντος από έργα υποδομών Υποβάθμιση ή έλλειψη υδατικών πόρων Κίνδυνοι από καταστροφές που προκαλεί ο ανθρώπινος παράγοντας (ρύπανση-κυρίως στο θαλάσσιο περιβάλλον, πυρκαγιές, νέφος) Κακή «εκμετάλλευση» του εξαγώγιμου τουριστικού και πολιτιστικού προϊόντος από την ταχεία ανάπτυξη 84
INTERREG III-Α / Ελλάδα-Ιταλία Ανθρώπινο Δυναμικό Εξειδίκευση ανθρώπινου δυναμικού Συνεργασία για την δημιουργία δικτύων συνεργασίας σε όλα τα επίπεδα Συνεργασία πανεπιστημίων, ερευνητικών ιδρυμάτων, επιχειρήσεων σε τομείς έρευνας και τεχνολογίας Συνεργασία για την δημιουργία δομών στήριξης διασυνοριακής συνεργασίας με έμφαση σε θέματα κινητικότητας στην αγορά εργασίας και προσανατολισμού των επενδύσεων Συνεργασία για την ενθάρρυνση της προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης σε επίπεδο ανάπτυξης ή / και διάθεσης προϊόντων Συνεργασία για την δημιουργία διασυνοριακών συμφωνιών σχετικά με την Κοινωνία της Πληροφορίας Απομάκρυνση ενεργού ανθρώπινου δυναμικού από ορεινό, παράκτιο και νησιωτικό χώρο (απερήμωση) σε μεγάλα αστικά κέντρα με αποτέλεσμα την μείωση της απασχόλησης σε άλλους τομείς που χαρακτηρίζουν αυτούς τους χώρους (γεωργία, αλιεία) 85
INTERREG III / Ελλάδα-Ιταλία 3.4 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ανακεφαλαιώνοντας, οι προτεραιότητες προσέγγισης που προκύπτουν από την ανάλυση οποία προηγήθηκε, εντοπίζονται: 1 α. Στην ενίσχυση της στρατηγικής θέσης των επιλέξιμων Περιφερειών ως Πύλες εξόδου των χωρών τους και ως οι απολήξεις των διευρωπαϊκών Δικτύων στην Ανατολική και Δυτική Μεσόγειο 1β. Στην χάραξη συνδυασμένων πολιτικών στο θέμα των υποδομών για την ποιοτική και ασφαλή διακίνηση προϊόντων και επιβατών στην περιοχή του προγράμματος INTERREG ΙΙΙ Ελλάδα-Ιταλία με την υποστήριξη νέας τεχνολογίας. Ο κοινός συντονισμός θα οδηγήσει την μείωση των χωρικών διαφορών και θα διανοίξει νέους ορίζοντες εντός του πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2 α. Στην κοινή επιχειρηματική δράση των Μικρομεσαίων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον συγκεκριμένο χώρο του προγράμματος INTERREG ΙΙΙ Ελλάδα-Ιταλία καθώς και η τόνωση της επιχειρηματικότητας με σκοπό την βελτίωση της διασυνοριακής αγοράς εργασίας έχοντας ως γνώμονα ισότητα ευκαιριών, τον καθορισμό κοινών εξαγωγικών δραστηριοτήτων και την υποστήριξη της καινοτομίας και των ερευνητικών δραστηριοτήτων για την εξεύρεση και ενίσχυση των δυνατοτήτων βελτιστοποίησης της ποιότητας των παραγομένων προϊόντων. 2β. Στην υλοποίηση ενεργειών για την υποστήριξη διασυνοριακών συνεργασιών για την προώθηση ποιοτικών προϊόντων με βασικό παράγοντα την χρήση καινοτόμων μεθόδων και την υποστήριξη ερευνητικών ιδρυμάτων-φορέων που δραστηριοποιούνται στο συγκεκριμένο χώρο. 86