ΑΟΡΑΤΑ, ΑΡΑ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΗ;

Εκπαιδευτικό υλικό στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Προγράµµατος Chain Reaction: Α sustainable approach to inquiry based Science Education ΑΟΡΑΤΑ, ΑΡΑ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΗ; Μετάφραση-Επιµέλεια: Κάλλια Κατσαµποξάκη Καίτη Σιακαβάρα Ρουµπίνη Μοσχοχωρίτου Μαρία Φουσκάκη Εργαστήριο Αναλυτικής Χηµείας Τµήµα Χηµείας Παν/µιο Κρήτης Ηράκλειο 2013

Αόρατα, άρα και Ασφαλή; 1 Σηµειώσεις για τον διδάσκοντα Γνώση και κατανόηση Οι άνθρωποι ρίχνοντας απόβλητα µειώνουν την έκταση της γης που είναι διαθέσιµη για τα ζώα και τα φυτά Οι ανθρώπινες δραστηριότητες πιθανόν ρυπαίνουν το έδαφος µε τοξικά χηµικά τα οποία ίσως εκπλύνονται από το έδαφος στο νερό. Αν δεν διαχειριστούµε τα απόβλητά µας κατάλληλα θα δηµιουργηθεί ακόµη µεγαλύτερη ρύπανση. Εισαγωγή Σε αυτήν την εργασία οι µαθητές αναλαµβάνουν το ρόλο νέων ερευνητών σε ένα πανεπιστηµιακό Τµήµα Περιβαλλοντικής Χηµείας. Μία εταιρεία διάθεσης αποβλήτων ζήτησε από το τµήµα να κάνει συστάσεις σχετικά µε το πιο κατάλληλο φυσικό υλικό ή συνδυασµό υλικών για να χρησιµοποιηθεί ως µονωτική στρώση σε Χώρους Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων. Οι µαθητές πρέπει να διαβάσουν σχετικές δηµοσιεύσεις, να συζητήσουν στις οµάδες τους και µετά να σχεδιάσουν και να εκτελέσουν τις έρευνές τους. Θα πρέπει να παραδώσουν µία γραπτή αναφορά προς την εταιρεία διάθεσης αποβλήτων, η οποία στη συνέχεια θα τη χρησιµοποιήσει για να κάνει αίτηση για να της χορηγηθεί άδεια για Χώρο Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων.

2 Πορεία που ακολουθείται σε αυτή την εργασία Σχετικά µε τη ιερευνητική Μάθηση Χρησιµοποίηση επιστηµονικών ιδεών και µοντέλων για την επεξήγηση φαινοµένων, τη δηµιουργική αξιοποίηση και ανάπτυξή τους µε σκοπό την παραγωγή και τεκµηρίωση της θεωρίας. Χρήση διαφόρων επιστηµονικών µεθόδων και τεχνικών για την ανάπτυξη και τεκµηρίωση ιδεών και επεξηγήσεων. Εκτίµηση κινδύνου ώστε να διασφαλίζεται η ασφαλής εργασία στο εργαστήριο. Σχεδιασµός και εκτέλεση πρακτικών και ερευνητικών δραστηριοτήτων τόσο ατοµικά όσο και σε οµάδες. Εύρεση, καταγραφή και ανάλυση δεδοµένων από ένα εύρος πρωτογενών και δευτερογενών πηγών και χρήση των ευρηµάτων τους ως επιστηµονικές αποδείξεις.

Χρήση κατάλληλων µεθόδων συµπεριλαµβανοµένων των Τεχνολογιών Επικοινωνίας και Πληροφόρησης (ICT) για να µεταδώσουν την επιστηµονική πληροφορία και να συνεισφέρουν σε παρουσιάσεις και συζητήσεις σχετικές µε επιστηµονικά θέµατα. Αυτή η δραστηριότητα επίσης παρέχει ευκαιρίες στους µαθητές για: να ερευνήσουν, να διεξάγουν πειράµατα, να συζητήσουν και να αναπτύξουν επιχειρήµατα. να χρησιµοποιήσουν αληθινά παραδείγµατα ως βάση για να ανακαλύψουν περισσότερα για την επιστήµη. να αναγνωρίσουν τη σπουδαιότητα της αειφορίας στην ανάπτυξη της επιστήµης και της τεχνολογίας. Απαραίτητο γνωστικό υπόβαθρο Πριν ξεκινήσουν την εργασία οι µαθητές θα πρέπει ήδη να γνωρίζουν για τις αντιδράσεις οξέων και βάσεων, την εξουδετέρωση και µερικά γενικά παραδείγµατα αποβλήτων από οικιακές και βιοµηχανικές πηγές καθώς και τις πηγές ρύπανσης του νερού. Αν και δεν είναι απαραίτητο, θα ήταν ωφέλιµο οι µαθητές να είναι εξοικειωµένοι µε τους τύπους πετρωµάτων και ιδιαίτερα µε τα ιζηµατογενή πετρώµατα, τις ιδιότητες τους και τις χρήσεις τους. Εκτέλεση δραστηριότητας Α. Οι µαθητές µπορούν να συνεργάζονται σε οµάδες κατά τη διάρκεια αυτής της δραστηριότητας. Προτείνονται τα εξής: Αρχική ενηµέρωση Ολόκληρη η τάξη: ο καθηγητής κάνει µία σύντοµη εισαγωγή και προετοιµάζει τους µαθητές για την δραστηριότητα Συνάντηση για το σχέδιο δράσης Προτείνονται οµάδες των 6. Ένας µαθητής µπορεί να ορισθεί ως ο/η αρχηγός της ερευνητικής οµάδας (π.χ. ο ρ. Παπαδάκης) Ανάλυση τριών σχετικών βασικών Προτείνεται να δίνεται µία δηµοσίευση για δηµοσιεύσεων ανάλυση ανά ζεύγος µαθητών οι οποίοι θα κάνουν µια περιληπτική αναφορά στη συνάντηση. Εκτέλεση έρευνας Σε ζεύγη ή οµάδες τριών ή τεσσάρων (ανάλογα µε τη διαθεσιµότητα του εξοπλισµού) Ανάλυση αποτελεσµάτων Σε ζεύγη ή οµάδες τριών ή ατοµικά εάν η εργασία πρόκειται να βαθµολογηθεί Επικοινωνία Σύνταξη γραπτών αναφορών (ατοµικών ή ανά οµάδα) και συζήτηση των αποτελεσµάτων µε όλο το τµήµα. B. Χρονική ιάρκεια Αυτό το υλικό απαιτεί 4 µήνες προετοιµασίας. Ο χρόνος που θα διατεθεί για την πειραµατική διαδικασία µπορεί να ποικίλει αλλά το στήσιµο δοκιµαστικών στρωµάτων εδάφους και η συλλογή υγρών στραγγισµάτων µπορεί να πραγµατοποιηθεί σε 2-4 διδακτικές ώρες. Για να κερδίσετε χρόνο, τα άρθρα µπορούν να δοθούν ως εργασία για το σπίτι. Θα ήταν ωφέλιµο αν οι 3

µαθητές έχουν την ευκαιρία αργότερα να τις παρουσιάσουν στις υπόλοιπες οµάδες στην τάξη. Τέλος, ίσως να χρειαστεί περισσότερος χρόνος για να γραφούν οι ατοµικές ερευνητικές αναφορές αν αυτό απαιτείται για την αξιολόγηση των µαθητών. Γ. ραστηριότητες Ο/Η καθηγητής/-τρια παρέχει στους µαθητές το Φύλλο ραστηριοτήτων Μαθητή που περιέχει µία περίληψη του τι πρέπει να παράγουν καθώς θα επεξεργάζονται το υλικό. Το φύλλο µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως λίστα ελέγχου που επιτρέπει σε κάθε µαθητή να καθορίζει την πρόοδό του. Ο επικεφαλής του τµήµατος Χηµείας (ο/η καθηγητής/-τρια) δίνει σε κάθε οµάδα ερευνητών (µαθητών) ένα αντίγραφο µε το e-mail και το φαξ του δελτίου τύπου. Κάθε οµάδα χρειάζεται ένα αντίγραφο και των τριών σχετικών βασικών άρθρων. Το e-mail θα λειτουργήσει και ως ατζέντα για συζήτηση στις οµάδες και θα κατευθύνει τους µαθητές προς τη µελέτη των απαιτούµενων άρθρων. Αυτή η δραστηριότητα ενθαρρύνει τους µαθητές να χωρίσουν τα κείµενα που πρέπει να διαβαστούν για να εξοικονοµήσουν χρόνο (και χαρτί) καθώς επίσης τους επιτρέπει να εξασκηθούν στο πώς πρέπει να παρουσιάζουν τα ευρήµατά τους. Το άρθρο 1 είναι γραµµένο µε δηµοσιογραφικό στυλ και δίνει µερικές γενικές πληροφορίες για τους Χώρους Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων (λέγονται και χώροι εδαφικής διάθεσης αποβλήτων) και ειδικά το ζωτικό ρόλο που παίζει η γεωλογική δοµή της περιοχής. Ανά ζεύγη οι µαθητές διαβάζουν το άρθρο και ενθαρρύνονται να συλλογιστούν το περιεχόµενο και τα γραπτά σχόλια από τον επικεφαλής του Τµήµατος Χηµείας. Αυτό το άρθρο περιγράφει µερικά από τα θέµατα που σχετίζονται µε τους χώρους υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων. Το άρθρο 2 είναι µία αναφορά για µία επιτόπια έρευνα. Αυτή είναι µία σηµαντική προϋπόθεση για να αποκτηθεί η άδεια για απόθεση αποβλήτων σε χώρους υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων. Αυτό το άρθρο περιγράφει την περιοχή και δίνει λεπτοµέρειες για τον τόπο. Επίσης αναφέρει µερικούς πρακτικούς τρόπους για τη διαχείριση αυτών των χώρων µε σκοπό την µείωση της ρύπανσης και την αποφυγή οποιασδήποτε ενόχλησης στους περιοίκους. Το άρθρο 3 παρέχει πληροφορίες για µεθόδους διερεύνησης υλικών που χρησιµοποιούνται για µονωτικές στρώσεις συµπεριλαµβανοµένων και παραδειγµάτων για το στήσιµο των δοκιµαστικών στηλών. Παρέχει επίσης τεχνικές πληροφορίες για τη σύσταση µερικών υλικών που είναι κατάλληλα για µονωτικά. Ξανά, τα γραπτά σχόλια στο άρθρο κατευθύνουν τους µαθητές στην µελέτη του. Η τελική αναφορά µπορεί να γραφτεί τµηµατικά από κάθε ζευγάρι µαθητών ή µπορεί να δοθεί σε κάθε µαθητή ξεχωριστά. Οι υποενότητες της τελικής αναφοράς παρατίθενται στο φαξ. Αυτό θα µπορέσει να καθοδηγήσει τους µαθητές σχετικά µε την πραγµατική δοµή των αναφορών. Σηµαντική έρευνα γίνεται για την τεχνολογία των στρώσεων µόνωσης του εδάφους. Αυτή περιλαµβάνει τη διερεύνηση των σχετικών πλεονεκτηµάτων των διαφορετικών υλικών στρώσεων (συνθετικών ή φυσικών) όπως και την επινόηση δοκιµασιών των στρώσεων. Μερικές 4

από τις τελευταίες αφορούν στην παροχέτευση συµπιεσµένου αέρα για τον έλεγχο των συγκολλήσεων και ηλεκτρονική χαρτογράφηση. Ο εντοπισµός διαρροών έχει επίσης εξελιχθεί σε µία πολύ προηγµένη τεχνολογία. Οι σύγχρονοι χώροι υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων χρησιµοποιούν µεθόδους πλήρους περιορισµού των στραγγισµάτων ως τον πιο αποτελεσµατικό τρόπο ελέγχου της ρύπανσης. Τα παραγόµενα αέρια και τα στραγγίσµατα συγκεντρώνονται και αντλούνται µακριά από το χώρο αυτό για περαιτέρω επεξεργασία ή χρήση. Η δραστηριότητα που καλούνται να κάνουν οι µαθητές µιµείται αυτόν τον τύπο εργασίας. Έρευνα και τεχνικές λεπτοµέρειες Οι µαθητές αναλαµβάνουν το ρόλο των συµβούλων παρέχοντας απαντήσεις στο ερώτηµα: «Ποια είναι η καλύτερη στρώση µόνωσης για το χώρο;». Πιθανές λύσεις και µοντέλα µπορούν να ποικίλουν από πειράµατα σε στήλες όπως περιγράφονται στην Εικόνα 1 µέχρι µοντέλα κλίµακας όπως αυτά στην Εικόνα 2. Αυτά τα µοντέλα µπορούν να είναι όσο εξελιγµένα επιθυµεί η οµάδα. Οι ουσίες που θα χρησιµοποιηθούν για την προσοµοίωση των «τοξικών» χηµικών που θα αποστραγγίζονται από τον χώρο εναπόθεσης (ταφής) µπορεί να περιλαµβάνουν µαγειρικά έλαια, οξέα (µε ph 3-6, το οποίο θεωρείται ασφαλές για χρήση σε µαθητικά πειράµατα), χρωστικές τροφίµων ή µελάνια που αφήνουν ορατά ίχνη. Τα στραγγίσµατα θα χρειαστεί να προετοιµαστούν εξαρχής και µπορούν να περιλαµβάνουν και µίγµατα των παραπάνω ουσιών. Εάν χρησιµοποιηθούν χρωστικές τροφίµων και µελάνια, οι µαθητές θα µπορέσουν να παρακολουθήσουν τη διαδροµή των ουσιών µέσα στη στήλη. Μετά τη συλλογή των στραγγισµάτων από την έξοδο της στήλης, οι µαθητές θα πρέπει να κάνουν απλές αναλύσεις στα στραγγίσµατα όπως π.χ. µέτρηση ph, αναζήτηση ιχνών λαδιού και προσδιορισµό της διαύγειας. 5

6 Εικόνα 1. Σηµειώσεις για την εικόνα 2 1. Χρησιµοποιήστε βρεγµένη άµµο και χαλίκι για να βοηθήσετε στην κατασκευή του µοντέλου. 2. Θα χρειαστεί µία τρύπα στη βάση της δεξαµενής που θα οδηγεί σε πώµα ή βρύση. 3. Η δεξαµενή θα πρέπει να υποστηρίζεται στην πλευρά που βρίσκεται ο πηλός (άργιλος) για να βοηθά την αποχέτευση των στραγγισµάτων προς τη βρύση. 4. Αντί για βρύση µπορείτε να χρησιµοποιήσετε πλαστικούς σωλήνες ως µοντέλα γεωτρήσεων που διαπερνούν την άµµο και να συλλέξετε δείγµατα από το κάτω µέρος χρησιµοποιώντας ένα σωληνάκι και µία σύριγγα. Το φαξ αναφέρεται στα δείγµατα πετρωµάτων από το λατοµείο που πρέπει να χρησιµοποιηθούν για να βρεθεί εάν αντιδρούν µε τα συστατικά των στραγγισµάτων. Τρία δείγµατα υλικών από το λατοµείο θα µπορούσαν να είναι: Πηλός (άργιλος) Άµµος Κιµωλία (σκόνη ανθρακικού ασβεστίου) Αλλά πιθανά υλικά µονωτικών στρώσεων θα µπορούσαν να περιληφθούν για να επεκτείνουν την

έρευνα όπως: 7 Χαρτί Πλαστικά φύλλα Σκόνη τσιµέντου Σκόνη άνθρακα Χώµα Και οποιαδήποτε άλλη λογική πρόταση των µαθητών Οι µαθητές θα πρέπει να µπορούν να κάνουν προβλέψεις βασισµένες σε πληροφορίες που έχουν συλλέξει και στη γνώση των υλικών. Οι µεταβλητές είναι τα είδη των ρύπων, ο τύπος και το βάθος των µονωτικών στρώσεων, η άµµος ή το χαλίκι ως πετρώµατα και ο όγκος /ταχύτητα ροής των ρύπων. ιαφορετικές πτυχές του προβλήµατος µπορούν να δοθούν σε διαφορετικές οµάδες µε κάποιες να χρησιµοποιούν το πείραµα τύπου στήλης ενώ άλλες να χρησιµοποιούν τη προσέγγιση µοντέλου. Θέµατα ασφαλείας Παρακαλούµε σηµειώστε ότι είναι σηµαντικό να προετοιµαστούν οι εκτιµήσεις επικινδυνότητας για την πειραµατική εργασία σε αυτή τη δραστηριότητα. ιαλύµατα οξέων: ερεθιστικά Σε περίπτωση κατάποσης: ξεπλύνετε το στόµα και δώστε να πιουν νερό Σε επαφή µε τα µάτια: ξεπλύνετε µε τρεχούµενο νερό βρύσης για τουλάχιστον 10 λεπτά. Αναζητήστε ιατρική βοήθεια. Σε επαφή µε το δέρµα: ξεπλύνετε µε τρεχούµενο νερό βρύσης. Αφαιρέστε τη µολυσµένη ενδυµασία. Αναζητήστε ιατρική βοήθεια εάν έχει προκληθεί δερµατική βλάβη. Φορέστε προστατευτικά γυαλιά.

Υδροξείδιο Ασβεστίου (σκόνη τσιµέντου): ερεθιστικό Σε περίπτωση κατάποσης: ξεπλύνετε το στόµα και δώστε να πιουν νερό. Αναζητήστε ιατρική βοήθεια. Σε περίπτωση εισπνοής: µετακινηθείτε για να εισπνεύσετε καθαρό αέρα. Αναζητήστε ιατρική βοήθεια εάν η αναπνοή έχει ελαφρώς επηρεαστεί. Σε επαφή µε τα µάτια: ξεπλύνετε µε τρεχούµενο νερό βρύσης και συνεχίστε µέχρι να µην υπάρχουν άλλες ενοχλήσεις. Αναζητήστε ιατρική βοήθεια και ενηµερώστε το γιατρό σας ότι το υλικό είναι αλκαλικό. Σε επαφή µε το δέρµα: ξεπλύνετε µε τρεχούµενο νερό, αποµακρύνετε τη στερεά σκόνη και αφαιρέστε τη µολυσµένη ενδυµασία. Αναζητήστε ιατρική βοήθεια εάν έχει επηρεαστεί µεγάλη περιοχή ή εάν έχουν προκληθεί εκδορές. Φορέστε προστατευτικά γυαλιά. Πλύνετε τα χέρια σας µετά τη χρήση. Καλύψτε πληγές- συστήνονται γάντια. Σκόνες (άνθρακα/τσιµέντου) Η αναπνοή µπορεί να επηρεαστεί, περισσότερο σοβαρά για τους ασθµατικούς. Εάν επηρεαστεί, µεταφέρετε το µαθητή σε καθαρό αέρα. Επιτρέψτε στους ασθµατικούς να πάρουν φαρµακευτική αγωγή. Αναζητήστε άµεσα ιατρική βοήθεια εάν τα συµπτώµατα επιµένουν. 8 Περαιτέρω ευκαιρίες έρευνας Οι µαθητές θα µπορούσαν να αναζητήσουν περαιτέρω πληροφορίες για µεθόδους επεξεργασίας αποβλήτων όπως η καύση, και η δηµιουργία τεχνητών υγρότοπων ή στρώµατος καλαµιών. Θα µπορούσαν να κάνουν έρευνα για τη διαχείριση των αποβλήτων στην περιοχή τους και σε ποιο βαθµό πραγµατοποιείται ανακύκλωση. Οι µαθητές θα µπορούσαν, επίσης, να παρακολουθήσουν σε εβδοµαδιαία ή µηνιαία βάση πόσα απόβλητα παράγει το σπίτι τους ή το σχολείο τους και να εντοπίσουν τρόπους βελτίωσης.

Αόρατα, άρα και Ασφαλή; 9 Φύλλο ραστηριοτήτων Μαθητή Προετοιµασία Θα εργάζεστε ως µέλη µιας καινούργιας ερευνητικής οµάδας σε ένα πανεπιστηµιακό Τµήµα Χηµείας. Το Πανεπιστήµιο έχει αναλάβει το ρόλο συµβούλου µιας εταιρίας διάθεσης αποβλήτων σχετικά µε την εύρεση του καταλληλότερου υλικού ή συνδυασµού υλικών που θα πρέπει να χρησιµοποιηθεί ως µονωτική στρώση σε χώρους υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων έτσι ώστε να εµποδίσουν τις τοξικές χηµικές ουσίες να εξαπλωθούν στην γύρω περιοχή. Θα πρέπει να διαβάσετε τις σχετικές δηµοσιεύσεις, να συζητήσετε µε την οµάδα σας και µετά να σχεδιάσετε και να εκτελέσετε τις έρευνές σας. Αυτό θα σας βοηθήσει να συντάξετε µία γραπτή αναφορά προς την εταιρεία διάθεσης αποβλήτων, η οποία στη συνέχεια θα τη χρησιµοποιήσει για να κάνει αίτηση για να της χορηγηθεί άδεια για χώρους εδαφικής διάθεσης στερεών αποβλήτων. Επιστηµονικές γνώσεις που θα αποκτήσετε στα πλαίσια αυτής της δραστηριότητας: Οι άνθρωποι ρίχνοντας απορρίµµατα µειώνουν την έκταση της γης που είναι διαθέσιµη για τα ζώα και τα φυτά. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες πιθανόν ρυπαίνουν το έδαφος µε τοξικά χηµικά τα οποία ίσως εκπλένονται από το έδαφος στο νερό. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες πιθανόν ρυπαίνουν τα νερά µε τοξικά χηµικά. Αν δε γίνει κατάλληλη διαχείριση των θα δηµιουργηθεί ακόµη µεγαλύτερη ρύπανση. Λίστα µε προσδοκώµενες δράσεις και αποτελέσµατα Θα παραδώσετε µία αναφορά στην εταιρεία διάθεσης αποβλήτων κάνοντας συστάσεις που αφορούν τις πιο κατάλληλες µονωτικές στρώσεις σε χώρους υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων. Ένα φαξ και ένα email θα σας κατευθύνουν σε αυτή την δραστηριότητα. Κατά τη διάρκεια εκπόνησης της δραστηριότητας θα πρέπει να καλύψετε τα παρακάτω θέµατα: 1. Άρθρο 1, 2 ή 3 Απαντήστε στις ερωτήσεις και αναλύστε τα σηµεία στα οποία οι χειρόγραφες σηµειώσεις δίνουν έµφαση. Γράψτε περίληψη και παρουσιάστε προφορικά τα θέµατα στην οµάδα σας. 2. Συζήτηση οµάδας Σχεδιάστε την έρευνα για τις µονωτικές στρώσεις. 3. Γράψτε µία αναφορά στην εταιρεία HWD plc Γραπτή αναφορά σχετικά µε την έρευνα. Περίληψη σχετικά µε τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα των διαφόρων τύπων

10 µονωτικών στρώσεων σε χώρους υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων. Συστάσεις για τις πιο κατάλληλες µονωτικές στρώσεις. Λίστα µε άλλους παράγοντες που η εταιρεία θα πρέπει να ερευνήσει για να µειώσει την ρύπανση και το θόρυβο.

11 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Τµήµα Χηµείας Εργαστήριο Περιβαλλοντικής Χηµείας Φαξ Προς: ρ. Φουκράκη Μαρία, Συντονίστρια Ερευνητικής οµάδας Τµήµα: Τµήµα Περιβαλλοντικής Χηµείας Αριθµός Σελίδων (συµπεριλαµβανοµένου του εξώφυλλου): 2 Από: Καθηγήτρια Κα Καδακίδου Μαρία, Επικεφαλής Τµήµατος Τµήµα: Τµήµα Χηµείας Φαξ: 02810 546789 Tηλέφωνο: 02810 546788 (εσωτ. 6788) Email: foukraki.maria@chem.edu.uoc.gr Re: Μονάδα Εδαφικής ιαχείρισης και ιάθεσης Αποβλήτων Hamside Waste Disposal (HWD) plc: Συµβόλαιο µονωτικών στρώσεων χώρου υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων Παλαιού Λατοµείου. Η εταιρεία HWD έχει µόλις ολοκληρώσει µία αναφορά σχετικά µε τη χρήση του παλιού Λατοµείου ως χώρου υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων. Η εταιρεία ζητά να της παραχωρηθεί άδεια διάθεσης οικιακών στερεών αποβλήτων στο λατοµείο. Απαραίτητη προϋπόθεση για την απόκτηση της άδειας είναι η παροχή συστάσεων για τον πλέον κατάλληλο τρόπο µόνωσης του χώρου ώστε να µην απλωθούν στην περιοχή τα µολυσµένα υγρά των αποβλήτων, γνωστά ως στραγγίσµατα (ή διασταλάγµατα ή αποπλύµατα). Έχουµε υπογράψει συµβόλαιο µε την εταιρεία HWD για να ερευνήσουµε τρεις πιθανές µονωτικές στρώσεις και να κάνουµε συστάσεις για το ποια είναι η καταλληλότερη. Έχουµε δείγµατα υλικών για µονωτικές στρώσεις τα οποία µπορούµε να αναµείξουµε σε διάφορους συνδυασµούς. Οι προθεσµίες του χρονοδιαγράµµατος της εργασίας που µας έχει ανατεθεί είναι ασφυκτικές και για αυτό σας προτείνω την ανάµειξη µιας νέας ερευνητικής οµάδας φοιτητών. Επειδή όµως δεν έχουν εµπειρία για τα τεχνικά προβλήµατα που σχετίζονται µε χώρους υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων θα πρέπει το Πανεπιστήµιο να τους εκπαιδεύσει για να αποκτήσουν τις σχετικές γνώσεις πολύ σύντοµα. Έχω εσωκλείσει 3 άρθρα τα οποία θα βοηθήσουν σε αυτό το σκοπό. Οι ερευνητικές

οµάδες θα πρέπει να τα επεξεργαστούν πριν ξεκινήσουν τις ερευνητικές δραστηριότητες. Έχω, επίσης, προσθέσει κάποια σχόλια στα άρθρα προκειµένου να ενεργοποιήσουν σκέψεις, να προβληµατίσουν και να οδηγήσουν σε περαιτέρω κατανόηση. Θα ήταν καλό αν η ερευνητική οµάδα κρατούσε σηµειώσεις µε βάση τις απαντήσεις τους στις χειρόγραφες ερωτήσεις µου και στα σχόλια. 1. Landers, E. (2005), Earth Science and waste disposal, Environmental Matters, 3 (2), pp 224-225 2. Jones, J. & Wilkes, F. (2012), The use of disused quarries as landfill sites. HWD Site Investigation Report 3. Thornton, S. F., Bright, M., Lerner, D. N. & Tellam, J. (2007), Laboratory investigations into landfill liners, Journal of Waste Science and Technology, 81 (1), pp 74-78. Σας παραθέτω το τµήµα του συµβολαίου µας µε την εταιρεία HWD για την περαιτέρω ενηµέρωσή σας. 12 Ο/Η ανάδοχος του έργου οφείλει να εκτελέσει την απαιτούµενη έρευνα για να καθορίσει τα πιο κατάλληλα µονωτικά στρώµατα στον χώρο υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων του Παλαιού Λατοµείου. Οι παρακάτω παράγοντες θα πρέπει να ληφθούν υπόψη σχετικά µε τις συστάσεις που θα γίνουν: Θα πρέπει να χρησιµοποιηθεί δείγµα πετρωµάτων από το λατοµείο για να ερευνηθεί αν αντιδρά µε τα στραγγίσµατα Οι µονωτικές στρώσεις θα πρέπει να κατασκευαστούν µε ένα ή περισσότερα διαθέσιµα φυσικά υλικά ούτως ώστε να προστατευθούν οι τοπικοί υδατικοί πόροι και ιδιαίτερα ο ποταµός. Η συνιστώµενη λύση θα πρέπει να τεκµηριωθεί επιστηµονικά από τα ευρήµατα της έρευνας και τη σχετική βιβλιογραφία. Μία έγγραφη αναφορά µε τις δράσεις, τα συµπεράσµατα και τις συστάσεις σας είναι επίσης απαραίτητη. Ο ανάδοχος ίσως χρειαστεί να παρουσιάσει µία περίληψη της αναφοράς στο ιοικητικό Συµβούλιο της εταιρείας HWD. Η αναφορά θα πρέπει να περιλαµβάνει: Α) Μία περίληψη µε τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα φυσικών και τεχνητών µονωτικών στρώσεων. Β) Μία περιγραφή της κάθε µορφής αντίδρασης µεταξύ των δειγµάτων των στραγγισµάτων και των πετρωµάτων από το λατοµείο. Γ) Μία περιγραφή των ερευνών για τις µονωτικές στρώσεις συµπεριλαµβανοµένων των νέων πληροφοριών που συλλέχτηκαν. )Μία ξεκάθαρη πρόταση για την πιο κατάλληλη µονωτική στρώση. Ε) Έναν κατάλογο µε όλες τις άλλες παραµέτρους του χώρου εδαφικής διάθεσης που η εταιρεία HWD θα µπορούσε να ερευνήσει για να µειώσει την ρύπανση και τον θόρυβο. Προτείνω να κανονίσετε µία συνάντηση µε την ερευνητική οµάδα όσο το δυνατό πιο σύντοµα. Παρακαλώ γνωστοποιήστε µου προβλήµατα που ίσως προκύψουν και κρατήστε µε ενήµερη της προόδου που κάνετε. Με εκτίµηση, Καδακίδου Μαρία

13 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Τµήµα Χηµείας Εργαστήριο Περιβαλλοντικής Χηµείας Email από ρ. Φουκράκη! Επείγον! Προς: Θέµα: Όλοι οι νεοπροσληφθέντες ερευνητές φοιτητές στην Οµάδα Ερευνών Περιβαλλοντικής Χηµείας Μονάδα Εδαφικής ιαχείρισης και ιάθεσης Αποβλήτων Hamside Waste Disposal (HWD) plc: Συµβόλαιο µονωτικών στρώσεων µονάδας εδαφικής διάθεσης αποβλήτων Παλαιού Λατοµείου: Προγραµµατισµός συνάντησης Ηµερήσια διάταξη για τον προγραµµατισµό των εργασιών Φουκράκη) (Πρόεδρος ρ. 1. Παρουσίαση σχετικών πληροφοριών και συζήτηση του περιεχοµένου του φαξ και των άρθρων που στάλθηκαν από την Καθηγήτρια Μαρία Καδακίδου. (Αντίγραφα εσωκλείονται)(10 λεπτά) Θέµατα προς συζήτηση a) Τι χρειάζεται να ερευνήσουµε; (Η ρ.φουκράκη θα κάνει συνοπτική περιγραφή) (5 λεπτά) b) Κατανοώντας τα τεχνικά προβλήµατα που σχετίζονται µε τους χώρους υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων. (Η ρ. Φουκράκη θα παραθέσει σχετικές δηµοσιεύσεις προς ανάγνωση) (20 λεπτά) Άρθρο 1: Γεωεπιστήµες και διάθεση αποβλήτων Άρθρο 2: Ερευνητική Αναφορά για τον χώρο υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων HWD Άρθρο 3: Εργαστηριακές έρευνες για τις µονωτικές στρώσεις. 2. Σύντοµη αναφορά στα µέλη της οµάδας σχετικά µε το τι πρέπει να διαβάσουν πριν τη συζήτηση. (20 λεπτά) 3. Σχεδιασµός της ερευνητικής δράσης και ανάθεση καθηκόντων ανά οµάδες (αναφορά σε άρθρα και φαξ και σχέδιο δράσης παρακάτω) (30 λεπτά)

Ερωτήµατα σχετικά µε το σχέδιο δράσης: Ποια είναι τα καθήκοντα\εργασίες; Με ποιά σειρά πρέπει να εκτελεστούν; Ποιός θα αναλάβει την κάθε εργασία; Πόσο διάστηµα θα χρειαστεί και τι χρειαζόµαστε; Πώς θα ελέγχουµε την πρόοδο των εργασιών; Πώς και πότε θα κάνουµε αναφορές µε τα ευρήµατά µας; 14

Άρθρο 1 Περιβαλλοντικά Ζητήµατα, 3 (2), σελ.224-226. Νοέµβριος 2005 Γεωεπιστήµες και διάθεση αποβλήτων 15 Η Καθ. Μαρία Καδακίδου αναλύει θέµατα που σχετίζονται µε τη διαχείριση τόνων αποβλήτων που παράγουµε στις µέρες µας. Κάθε χρόνο η ποσότητα των στερεών αποβλήτων (σκουπιδιών) που παράγουµε αυξάνεται. Πάνω από το 90% καταλήγει σε Χώρους Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων (ΧΥΤΑ). Συνήθως αυτοί οι χώροι είναι παλιά λατοµεία και ορυχεία. Είναι προφανές και λογικό να θάβουµε τα υλικά που δεν θέλουµε στο έδαφος. υστυχώς όµως δεν είναι τόσο απλό: θάβοντας τα σκουπίδια δεν θάβουµε και το πρόβληµα. Τα απόβλητα (σκουπίδια), όταν βρίσκονται στο υπέδαφος, διασπώνται από µικροοργανισµούς, όπως ακριβώς γίνεται και στην κοµποστοποίηση, και στη συνέχεια παράγονται επιβλαβή αέρια και υγρά. Εάν αυτά τα αέρια και υγρά διαφύγουν τότε προκαλούν σοβαρά προβλήµατα. Τα αέρια από τους χώρους υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων είναι κυρίως το µεθάνιο και το διοξείδιο του άνθρακα. Το µεθάνιο καθίσταται εύφλεκτο όταν έρχεται σε επαφή µε αέρα. Το νερό της βροχής και τα υγρά που περιέχονται ή/και παράγονται από τα απόβλητα θα δηµιουργήσουν ένα τοξικό υγρό που λέγεται στράγγισµα. Τα στραγγίσµατα στους Χώρους Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων µπορεί να µολύνουν τα ποτάµια και το νερό του υπεδάφους. Όταν αυτό συµβεί, µπορεί να υπάρξουν σοβαρές επιπτώσεις στη γύρω περιοχή. Η αποτελεσµατική διαχείριση των ΧΥΤΑ είναι απαραίτητη για να εµποδίσει να συµβεί αυτό. Βεβαιωθείτε ότι γνωρίζετε ποια είναι η σύστασή τους Που πρέπει να δηµιουργούνται χώροι υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων ; Οι τύποι των πετρωµάτων σε Χώρους Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων καθορίζουν εάν αέρια ή υγρά στραγγίσµατα θα διαφύγουν ή όχι. Εάν ένα πέτρωµα επιτρέπει στα υγρά ή στα αέρια να περάσουν µέσα από αυτό, το πέτρωµα ονοµάζεται διαπερατό. Τα διαπερατά πετρώµατα δεν είναι κατάλληλα ως βάση σε Χώρους Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων. Τα στραγγίσµατα και τα αέρια µπορούν είτε να περάσουν µέσα από µικροσκοπικές τρύπες του πετρώµατος ή µέσα από ρωγµές και κενά. Γιατί τα διαπερατά πετρώµατα είναι ακατάλληλα κα ποια προβλήµατα µπορούν να προκύψουν; Τα πιο διαπερατά υλικά είναι η άµµος και τα χαλίκια. Στο παρελθόν πολλοί Χώροι Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων είχαν εγκατασταθεί σε σκάµµατα λατοµείων από όπου είχε γίνει εξόρυξη άµµου και χαλικιού για να χρησιµοποιηθούν στην κατασκευαστική βιοµηχανία. Άλλα, ιδιαίτερα διαπερατά πετρώµατα, είναι ο ασβεστόλιθος και µερικοί τύποι ηφαιστειακών πετρωµάτων µε µεγάλες ρωγµές. Τα αέρια που εκλύονται από Χώρους Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων µπορούν να εντοπιστούν εκατοντάδες µέτρα µακριά από τους χώρους αυτούς. (δείτε Εικόνα 1).

16 Στο παρελθόν, στους χώρους εδαφικής διάθεσης αποβλήτων αρκούσε η «επεξεργασία» των στραγγισµάτων µέσα από τα πετρώµατα που διαπερνούσαν. Για παράδειγµα, τα αλκαλικά πετρώµατα θα µπορούσαν να συµβάλλουν στην εξουδετέρωση των οξέων των στραγγισµάτων. Η χαµηλή διαπερατότητα των πετρωµάτων όπως για παράδειγµα του αργίλου, είναι πιο κατάλληλη για αυτή την προσέγγιση. Η υψηλή διαπερατότητα των πετρωµάτων δεν θεωρείται κατάλληλη καθώς η κινητικότητα των στραγγισµάτων είναι πολύ γρήγορη. Στο παρελθόν οι χώροι που δεν είχαν διαµορφωθεί κατάλληλα για χηµικά απόβλητα από βιοµηχανίες και για βιοδιασπώµενα απόβλητα δηµιουργούσαν συχνά σοβαρές επιπτώσεις στους υδατικούς πόρους της περιοχής. Μία καλή µέθοδος ελέγχου της ρύπανσης από χώρους εδαφικής διάθεσης αποβλήτων περιλαµβάνει την µόνωση/στεγάνωση ώστε τα υλικά να µην µπορούν διαφύγουν. Είναι καθιερωµένη πρακτική σε χώρους µε διαπερατά πετρώµατα να συµπεριλαµβάνουν κάποιου είδους αδιαπέραστου φράγµατος γνωστού ως µονωτική στρώση, για να εµποδίσουν την κίνηση όχι µόνο των στραγγισµάτων αλλά και των αερίων. Πώς θα συµβεί αυτό; Τι σηµαίνει αυτό; Γιατί τα αέρια και τα στραγγίσµατα δε συσσωρεύονται; Τα µονωτικά υλικά µπορούν να διαχωριστούν σε φυσικά και συνθετικά. Φυσικά µονωτικά υλικά που χρησιµοποιούνται πιο συχνά είναι ο

άργιλος, ο µπεντονίτης (ένας ειδικός τύπος αργίλου), σχιστόλιθος ανθρακωρυχείου και ιπτάµενη τέφρα(pfa). Τα συνθετικά µονωτικά στρώµατα περιλαµβάνουν βουτυλικό καουτσούκ, πολυαιθυλένιο, νεοπρένιο και πολυβινυλοχλωρίδιο (PVC). Αν και τα συνθετικά υλικά κατασκευάζονται από απολύτως µη διαπερατά υλικά µπορούν να µην αποτελέσουν την τέλεια λύση. Ενδέχεται να προκληθούν καταστροφές κατά τη διάρκεια της τοποθέτησης, οι συρραφές των φύλλων να µην είναι ικανοποιητικές και να προκληθούν βλάβες από βλάστηση και χηµικές ουσίες. Ο σχεδιασµός των χώρων υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων φαίνεται στην Εικόνα 2. Σηµειώστε ότι ο χώρος είναι στεγασµένος όπου είναι δυνατό καθώς µε αυτό τον τρόπο η βροχή εµποδίζεται να ξεπλύνει τα υπολείµµατα και µειώνει τα στραγγίσµατα. Επίσης, σηµειώστε, ότι η περιοχή περιβάλλεται από φράχτες που εµποδίζουν το διασκορπισµό των σκουπιδιών στη γύρω περιοχή όταν φυσάει άνεµος. 17 Άλλες οχλήσεις από τη δηµιουργία χώρων διάθεσης αποβλήτων για το κοινό που πρέπει να λάβουµε υπόψη µας είναι η αύξηση της κυκλοφορίας, η ηχορύπανση, η επιπλέον οδοποιία, οι δονήσεις, οι οσµές και η κατάργηση µονοπατιών πεζοπορίας. Ωστόσο, µια καλή διαχείριση του χώρου θα ελαχιστοποιήσει τη ρύπανση, τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τα προβλήµατα για το κοινό. Πώς µπορούµε να κρατήσουµε τις οσµές και την ηχορύπανση στο ελάχιστο;

Άρθρο 2 HWD plc Αναφορά σχετική µε το χώρο εδαφικής διάθεσης αποβλήτων Γεωργόπουλος, Σ. & Παπαδάκης, Ι. Απρίλιος, 2012 Γενικές πληροφορίες Το λατοµείο Sandwick πλησιάζει στο τέλος της ζωής του ως τόπος εξόρυξης άµµου και αποθεµάτων χαλικιού για την κατασκευαστική βιοµηχανία. Η ΜΕ Α HWD πρόκειται να ζητήσει άδεια για τη χρήση του λατοµείου ως χώρου υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων που προέρχονται από µη ανακυκλώσιµα οικιακά σκουπίδια. Το λατοµείο βρίσκεται κοντά σε ένα χωριό και σε µικρή απόσταση από τον ποταµό (Εικόνα 1). Οι κάτοικοι του χωριού και η Επιτροπή Επίβλεψης του Ποταµού ανησυχούν για τα υγρά που θα στραγγίζονται από τον χώρο και την επίδραση που θα µπορούσαν να έχουν στο υπέδαφος και στο ποτάµι. Οι κάτοικοι επίσης ανησυχούν για πιθανά προβλήµατα λόγω των αερίων που εκλύονται από τους χώρους υγειονοµικής ταφής αποβλήτων. Ο χώρος εδαφικής διάθεσης αποβλήτων 18 Ποια µπορεί να είναι αυτά τα προβλήµατα; Ποια άλλα προβλήµατα µπορεί να ενοχλήσουν τους κατοίκους του χωριού;

19 Κίνδυνος ρύπανσης από τα στραγγίσµατα Η άµµος και τα χαλίκια του λατοµείου ίσως να δηµιουργήσουν κίνδυνο για ρύπανση της περιοχής από τα στραγγίσµατα. Αυτά τα πετρώµατα είναι διαπερατά και η βάση του λατοµείου βρίσκεται σε απόσταση λίγων µέτρων από τον υδροφόρο ορίζοντα. Συστάσεις: Θα πρέπει να βρεθούν κατάλληλα υλικά για να µονώσουν /στεγανοποιήσουν τις πλαγιές και τη βάση του λατοµείου. Το µονωτικό στρώµα πρέπει να εµποδίσει την κίνηση των στραγγισµάτων εκτός του λατοµείου. Αν είναι δυνατόν, το µονωτικό στρώµα θα πρέπει να αντιδρά µε τα στραγγίσµατα ώστε να αποφευχθεί κάθε κίνδυνος ρύπανσης. Κίνδυνος για το χωριό Sandwick από τα αέρια και άλλες οχλήσεις Οι αποθέσεις αργίλου κάτω από το χωριό αποτελούν αδιαπέραστο φράγµα για την κυκλοφορία των αερίων. εν υπάρχει κίνδυνος για το χωριό. Όµως δε θα πρέπει να επιτραπεί περαιτέρω οικοδοµική δραστηριότητα σε αυτή την πλευρά του χωριού ούτως ώστε να εµποδιστεί η επέκταση του χωριού πέρα από το όριο αργίλου/άµµου. Συστάσεις: Η οπή θα πρέπει να καλυφθεί όπως και όπου είναι δυνατό µε αδιαπέραστο υλικό που θα συγκρατεί τα σκουπίδια που σκορπίζει ο άνεµος, θα εµποδίζει την απορροή των νερών της βροχής προς τον χώρο των απορριµµάτων και θα µειώσει τα αέρια και τις οσµές που διαφεύγουν. Τα αέρια θα πρέπει να συλλέγονται και αν Μπορούν τα στραγγίσµατα να φθάσουν στον υδροφόρο ορίζοντα (υπόγεια ύδατα) και στο ποτάµι; Εξηγήστε πώς και τι προβλήµατα θα δηµιουργηθούν. Πώς; Γιατί το νερό της βροχής είναι τόσο µεγάλο πρόβληµα;

είναι δυνατόν να χρησιµοποιούνται. Ο χώρος δε θα πρέπει να οικοδοµηθεί µετά το τέλος της χρήσης του ως χώρος υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων. Ένας φράχτης θα πρέπει να κατασκευαστεί για να συγκρατεί τα απορρίµµατα στο χώρο. Οι ώρες λειτουργίας θα πρέπει να είναι από ευτέρα µέχρι Παρασκευή, µόνο από 09.00 έως 18.00. ε θα κατασκευαστούν άλλοι δρόµοι πρόσβασης στην περιοχή. 20 Εξηγήστε γιατί κάθε σύσταση που προτείνεται στην παραπάνω παράγραφο πρέπει να υλοποιηθεί.

Άρθρο 3 74 /Journal of Waste Science and Technology Volume 8,July 2011 21 Τι σηµαίνει αυτό; Εργαστηριακές έρευνες σε υλικά µονωτικών στρώσεων για χώρους υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων Thornton, S.F., Bright, M.I., Lerner, D.N. and Tellam, J.H. Περίληψη Συζητείται ο σχεδιασµός µονωτικών στρώσεων από φυσικά υλικά που µπορούν να αποτρέψουν τη διαφυγή ρυπασµένων στραγγισµάτων από χώρους υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων. Εργαστηριακά πειράµατα βρίσκονται σε εξέλιξη για τον έλεγχο της συµπεριφοράς των µονωτικών φυσικών υλικών και περιλαµβάνουν το συνδυασµό πολλών ευρέως διαθέσιµων υλικών. Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια χρησιµοποιούνται αδιαπέραστα υλικά, όπως χονδρά πλαστικά φύλλα επικάλυψης, για να εµποδιστεί η ρύπανση του περιβάλλοντος από υγρά αποβλήτων ή στραγγίσµατα. Ωστόσο, τα συστήµατα συλλογής των στραγγισµάτων αλλά και τα υλικά των µονωτικών στρώσεων δεν εγγυώνται την πλήρη αποτροπή της διαρροής στραγγισµάτων και καθίσταται έτσι αναγκαία η λήψη πρόσθετων µέτρων µε τη χρήση φυσικών υλικών που µπορούν να ελαττώσουν τα βλαβερές επιπτώσεις των στραγγισµάτων. Υπάρχουν πολλές διαδικασίες που µπορούν να κάνουν τα στραγγίσµατα λιγότερο επικίνδυνα καθώς διέρχονται από φυσικά υλικά. Πρόκειται για το συνδυασµό φυσικών, χηµικών και βιολογικών διαδικασιών π.χ. διάλυση, καθίζηση µετάλλων και τη δράση των βακτηρίων στη διάσπαση οργανικών ενώσεων (αποικοδόµηση). Αυτές οι διαδικασίες µεγιστοποιούνται από την ύπαρξη υψηλού ποσοστού αργίλου, άνθρακα και ανθρακικών αλάτων. Τα ανθρακικά άλατα θα βοηθήσουν στην εξουδετέρωση των οξέων και στην ανάπτυξη των πληθυσµών των βακτηρίων. Μερικά µόνο φυσικά υλικά περιέχουν όλα αυτά τα συστατικά και έτσι το µονωτικό στρώµα θα πρέπει να κατασκευαστεί από τοπικά υλικά και να εµπλουτιστεί προσθέτοντας άργιλο, ανθρακικά άλατα και οργανικό υλικό. Για να ελεγχθεί αυτή η προσέγγιση διενεργούνται εργαστηριακά πειράµατα όπως αναφέρονται λεπτοµερειακά παρακάτω. Σχεδιασµός πειραµάτων Κατασκευάστηκε µια σειρά από στήλες µε συνδυασµούς υλικών για µονωτικές στρώσεις. Μια ποσότητα στραγγισµάτων αφέθηκε να διαπεράσει από το υλικό στις στήλες και κατόπιν αναλύθηκε το υγρό που συλλέχθηκε. Τρία φυσικά υλικά επιλέχτηκαν για τη δηµιουργία του συνδυασµού. Στη µία άκρη του φάσµατος η άµµος θα µπορούσε να αποτελέσει ένα ιδιαίτερα κατάλληλο υλικό για µονωτική στρώση χωρίς περαιτέρω τροποποίηση. Σε αντίθεση, η άργιλος Οξφόρδης φαίνεται ότι περιέχει τις καταλληλότερες ιδιότητες ως µονωτικό στρώµα. Η άργιλος από ανθρακωρυχεία συνιστά ένα υλικό µε ενδιάµεσες ιδιότητες. είτε τον πίνακα 1. Γιατί η άργιλος Οξφόρδης πιθανότατα είναι το πιο κατάλληλο µονωτικό υλικό; Σύµφωνα µε τις ιδιότητες των υλικών που εµφανίζονται στον πίνακα Α σχεδιάστηκαν συνδυασµοί υλικών και προσδιορίστηκαν ως «φτωχός», ή «ικανοποιητικός» ανάλογα µε την