«Οι Κέδαρες άλλοτε και σήµερα» Ιούλιος 2012

«Οι Κέδαρες άλλοτε και σήµερα» Ιούλιος 2012

Ετήσιο περιοδικό Εκδίδεται από το Σύνδεσμο Αποδήμων και φίλων Κεδαριτών ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΩΤΟ ΙΟΥΛΙΟΣ 2012 Τα κείμενα έγραψαν: Αντιγόνη Χριστοδουλίδου Αχιλλέας Ιωάννου Δήμητρα Τούγκουλου Ιουλία Παναγιώτου Πόπη Γιάγκου Θεοδώρου Φωτογραφικό υλικό: Στέφανος Χριστοδουλίδης Αθηνούλλα Χαμπουλλά Roger Crackett Καλλιτεχνική επιμέλεια: Στέφανος Χριστοδουλίδης ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ΚΕΔΑΡΩΝ: www.kedares.org

Χαιρετισμός του Προέδρου του Συνδέσμου Αποδήμων και Φίλων Κεδαριτών Αγαπητοί αναγνώστες, Με απέραντη ικανοποίηση και ανείπωτη χαρά χαιρετίζω την πρώτη έκδοση του περιοδικού «Οι Κέδαρες άλλοτε και σήμερα». Ένα όνειρο που ενώ στην αρχή φαινόταν άπιαστο, τελικά έγινε πραγματικότητα. Κι αυτό επετεύχθη λόγω της πρόθυμης και εθελοντικής εργασίας όχι μόνον των μελών της επιτροπής μας, αλλά και άλλων φίλων και εκτιμητών του έργου μας. Πιστεύω πως το περιοδικό μας θα διαβαστεί μ` ευχαρίστηση όχι μόνον από τους κατοίκους του χωριού αλλά κι από κάθε Κύπριο που του αρέσει η ιστορία και η παράδοση του τόπου μας. Στόχος μας είναι να καταπιανόμαστε με μεγάλη ποικιλία θεμάτων ώστε να κεντρίζομε από τη μια το ενδιαφέρον των αναγνωστών κι από την άλλη τον πόθο και τη νοσταλγία της επιστροφής των αποδήμων Κεδαριτών. Εύχομαι και ευελπιστώ ότι θα μας συμπαρασταθείτε και θα συνεργασθείτε μαζί μας ώστε να εμπλουτίσομε και να καλυτερεύσομε την ποιότητα του περιοδικού μας. Εκ μέρους της επιτροπής του Συνδέσμου Αποδήμων Κεδαριτών σας εύχομαι προσωπική και οικογενειακή ευτυχία. Με αγάπη και εκτίμηση Νεόφυτος Χριστοδουλίδης 1

Σύνδεσμος Αποδήμων Κεδαριτών Ο Σύνδεσμος Αποδήμων Κεδαριτών ιδρύθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 1994 με πρώτο πρόεδρο τον εν αποστρατεία αντιστράτηγο κύριο Σάββα Θεοχάρους. Λίγα χρόνια αργότερα ανέλαβε την προεδρία ο κύριος Τοτός Θεοδοσίου που παρέμεινε πρόεδρος μέχρι τις 15 Απριλίου 2012. Στις 16 Απριλίου 2012 πραγματοποιήθηκε Γενική Συνέλευση των Αποδήμων Κεδαριτών στο «Καφενείο των Γυναικών» και εξελέγη νέο Συμβούλιο το οποίον απαρτίζουν οι ακόλουθοι: Πρόεδρος: Αντιπρόεδρος: Ταμίας: Γραμματέας: Οργανωτικός: Μέλη: Επιλαχόντες: Νεόφυτος Χριστοδουλίδης Νίκος Γεωργίου Κούλα Μούγη Αντιγόνη Χριστοδουλίδου Πάτροκλος Νεάρχου Δημήτρης Χριστοδούλου Θεόδωρος Θεοδώρου Φροσούλα Χρίστου Αθηνούλλα Χαμπουλλά Σοφία Αντωνίου Χρυστάλλα Παντελή Ειρήνη Θεοφίλου Δήμητρα Τούγκουλου Πόπη Θεοδώρου Μάριος Χρυσοστόμου Δραστηριότητες του Συνδέσμου: Κάθε Αύγουστο οργανώνεται η ετήσια χοροεσπερίδα στον περίβολο του σχολείου όπου οι παρευρισκόμενοι έχουν την ευκαιρία να συναντήσουν συγγενείς και φίλους και παράλληλα να συμμετέχουν στο φαγοπότι και το χορό που συνεχίζεται μέχρι τις πρωινές ώρες. Οργανώνονται επίσης εκδρομές για τους μόνιμους κατοίκους του χωριού, με σκοπό την ψυχαγωγία τους αλλά και την γνωριμία τους με εκκλησίες και μοναστήρια του τόπου μας. 2

Χαιρετισμός του προέδρου της κοινότητας κυρίου Αντώνη Περικλέους Αγαπητοί Απόδημοι και φίλοι των Κεδαριτών, Με μεγάλη χαρά και απέραντη ικανοποίηση χαιρετίζω την πρώτη έκδοση του περιοδικού «Οι Κέδαρες άλλοτε και σήμερα». Είμαι σίγουρος πως μέσα από τις σελίδες του περιοδικού αυτού θα γνωρίσομε καλύτερα το χωριό μας και θα θυμηθούμε παλιά πρόσωπα και γεγονότα που όσο περνά ο καιρός θ` αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη σημασία για μας. Συγχαίρω το Νέο Διοικητικό Συμβούλιο των Αποδήμων Κεδαριτών για την εκλογή του και του εύχομαι ολόψυχα κάθε πρόοδο και κάθε επιτυχία στο έργο του. Εύχομαι κι ευελπιστώ πως η συνεργασία μας θα είναι άριστη κι εποικοδομητική, γιατί μόνον έτσι θα πετύχομε το σκοπό μας για μια καλύτερη εικόνα του χωριού μας. Θα ήθελα επίσης να απευθύνω ένα μεγάλο ευχαριστώ στον κύριο Στέφανο Χριστοδουλίδη που όχι μόνο σχεδίασε την ιστοσελίδα του χωριού μας δωρεάν, αλλά κάνει και τις ανάλογες διορθώσεις κάθε μήνα. Για όσους δεν το γνωρίζεται ακόμη, η ιστοσελίδα μας είναι: www.kedares.org Ένα μεγάλο ευχαριστώ απευθύνω επίσης στο χορηγό της ιστοσελίδας μας κύριο Φάνη Φιλίππου. Εύχομαι σε όλους σας προσωπική και οικογενειακή ευτυχία. Ο πρόεδρος της κοινότητας Αντώνης Περικλέους 3

Γνωρίστε το χωριό Οι Κέδαρες βρίσκονται στους πρόποδες του Τροόδους και σε υψόμετρο 540 μέτρα από τη θάλασσα. Πριν από μερικά χρόνια, κύρια απασχόληση των κατοίκων ήταν η αμπελοκαλλιέργεια. Τα περισσότερα σταφύλια γίνονταν σταφίδα άριστης ποιότητος. Αρκετά όμως ήταν κι εκείνα που κατέληγαν στα εργοστάσια για κρασί. Ο τρύγος άρχιζε τέλος Αυγούστου και συνεχιζόταν μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου. 4 Ο πρώην κοινοτάρχης Ευριπίδης Δημητρίου με τη γυναίκα και την κουνιάδα του ασχολούνται με το μάζεμα της σταφίδας. Κυριότερες ποικιλίες σταφυλιών ήταν το μαύρο και το ξυνιστέρι. Σκόρπιες ποικιλίες η μαλάγα, το μωσκάτο, το μαραθεύτικο, το όφταρμο κ.α. Τα τελευταία χρόνια έχουν εκριζωθεί τα περισσότερα αμπέλια, ενώ παράλληλα έχουν φυτευτεί μερικές εισαγόμενες ποικιλίες. Στην ανατολική πλευρά του χωριού μια σειρά από βουνοπλαγιές το προφυλάσσει από τους δυνατούς ανέμους του χειμώνα, ενώ στη δυτική του πλευρά βρίσκεται ο Διαρίζος ποταμός. Ένα ποτάμι που για πολλά χρόνια ήταν πραγματικός θησαυρός για τους γύρω κατοίκους της περιοχής. Κοντά στο ποτάμι, που το χειμώνα κατέβαινε ορμητικά καθώς και δίπλα στο Γεροβάση ποταμό,που σε κάποιο σημείο ενώνεται με το Διαρίζο σχηματίζοντας ένα Γ ανάποδο, υπήρχαν αλευρόμυλοι που εργάζονταν όλες τις εποχές του χρόνου. Σήμερα ο Διαρίζος ξηράθηκε αφού τα νερά του αποθηκεύονται στον υδατοφράκτη της Αρμίνους απ` όπου μέσω του Νοτίου Αγωγού διοχετεύονται στα Κοκκινοχώρια.

Οι Κέδαρες γειτονεύουν με αρκετά χωριά. Στις δυτικές βουνοπλαγιές βρίσκονται η Αρμίνου, τα Μέσανα, η Σαλαμιού, τα Κελοκέδαρα, ο Άης Γιάννης και η Τραχυπέδουλα. Προς τα βόρεια βρίσκεται το Πραιτώρι, ο Άγιος Νικόλαος και η Φιλούσα, ενώ στα νότια βρίσκεται το Κιδάσι. Ένα άνοιγμα προς τα νότια αφήνει επίσης να διαγράφεται ο κόλπος της Πάφου. Κάτοικοι του χωριού με πρόχειρες αγροτικές ενδυμασίες μετά από μια κουραστική μέρα κλαδέματος. 5

Ιστορική αναδρομή Υπάρχουν δυο εκδοχές για τ` όνομα του χωριού. Η πρώτη λέει πως το πήρε από τα πανύψηλα και καταπράσινα κέδρα που αφθονούσαν στην περιοχή και η δεύτερη πως το πήρε από τον Κέδρο ή Κέζαρο που ήταν ο ιδρυτής του παλιού νεολιθικού συνοικισμού που έχει ανακαλυφθεί στο χωριό και είναι ο ίδιος μ` εκείνο της Χοιροκοιτίας και της Ερήμης. Την ύπαρξη του παλιού νεολιθικού συνοικισμού μας τη μαρτυρούν τα πολλά σπήλαια που έχουν ανευρεθεί κατά καιρούς. Οι τοποθεσίες «Βουνιά» και «Αλώνια» είναι διάσπαρτες από τέτοια σπήλαια. 6 Κάτω από το σχολείο διακρίνονται στόμια σπηλαίων της νεολιθικής εποχής. Προς τα βορειοανατολικά του χωριού βρίσκεται η «Σπηλιά τους Έλληνες». Πρόκειται για μια τεράστια σπηλιά που ενώ έχει στενή είσοδο, στο εσωτερικό της είναι αρκετά ευρύχωρη και άνετη. Στη σπηλιά αυτή λέγεται πως υπήρχαν και ζωγραφιές. Με την πάροδο όμως του χρόνου έχουν καταστραφεί. Το αρχικό χωριό δε βρισκόταν στη σημερινή τοποθεσία αλλά λίγο χαμηλότερα, στο «Κάτω Χωριό», όπως ονομάζεται σήμερα η περιοχή. Το πλάκωσε όμως μια φονική επιδημία που άλλοι πίστευαν πως ήταν πανούκλα κι άλλοι χολέρα. Οι άνθρωποι πέθαιναν ο ένας μετά τον άλλον κι ο ιερέας του χωριού δεν πρόφταινε να κάνει άλλη δουλειά παρά μόνο Άγιο Ευχέλαιο, Θεία Κοινωνία και νεκρώσιμες ακολουθίες. Η κατάσταση ήταν τραγική κι απελπιστική. Το χωριό πήγαινε ν` αφανιστεί και οι κάτοικοι αδυνατούσαν να βρουν τη λύση του προβλήματος. Σαν απόμειναν μόνο μερικοί, μεταξύ αυτών κι ο νεωκόρος με τις θυγατέρες του, έφυγαν χωρίς δεύτερη σκέψη. Κουβαλώντας μαζί τους τα πιο αναγκαία τους αντικείμενα τράβηξαν προς τα βόρια κι εγκαταστάθηκαν στη σημερινή περιοχή του χωριού, η οποία την εποχή εκείνη ήταν κατοικημένη από καλόγηρους της Μονής

του Κύκκου που φρόντιζαν τα κοπάδια και τα περιβόλια της Μονής. Οι καλόγηροι πούλησαν στους επιζήσαντες του λοιμού ό,τι είχαν και δεν είχαν και αποσύρθηκαν στο μοναστήρι, ενώ οι νέοι κάτοικοι του χωριού άρχισαν αμέσως να δραστηριοποιούνται. Τα άφθονα νερά και το εύφορο έδαφος τους παρείχαν κάθε είδους φρούτου και λαχανικού, ενώ τα τέσσερα μικρά εκκλησάκια που βρίσκονταν τριγύρω του χώρου εγκατάστασής τους, της Παναγίας της Φωτολάμπουσας, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Δημητρίου κοντά στ` Αλώνια και της Αγίας Αναστασίας, τους έδιναν την αίσθηση της ασφάλειας και της σιγουριάς. Τους έδιναν κουράγιο κι ελπίδες πως ο Θεός βρισκόταν δίπλα τους και όχι μόνο δε θα τους εγκατέλειπε αλλά και θα τους βοηθούσε να ξεπεράσουν τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν και να επιβιώσουν. Έτσι κι έγινε! Επιβίωσαν οι άνθρωποι εκείνοι, και με την πάροδο του χρόνου οι νεαρές κόρες του νεωκόρου παντρεύτηκαν με τσοπανόπουλα που έβοσκαν τα κοπάδια τους στη γύρω περιοχή, οπότε σιγά σιγά το χωριό άρχισε να ξαναδημιουργείται. Ο χειμώνας του χωριού είναι αρκετά δριμύς και τα χιόνια είναι συνηθισμένο φαινόμενο. Οι θερμοκρασίες της νύχτας πολλές φορές πέφτουν κάτω από το μηδέν με αποτέλεσμα να σχηματίζεται παγετός. Τα καλοκαίρια του όμως είναι ξηρά και δροσερά γι` αυτό και προσελκύουν ένα αρκετά μεγάλο αριθμό αποδήμων. Λέγεται πως ο βασιλιάς της Πάφου Κινύρας είχε την εξοχική του κατοικία στις Κέδαρες όπου και περνούσε τα καλοκαίρια του. Μα και την εποχή του κυνηγιού έδινε το παρόν του αφού λόγω των πολλών νερών και του πυκνού δάσους του Κύκκου που έφτανε μέχρι το χωριό και το αγκάλιαζε, το θήραμα αφθονούσε. Τα αγρινά, οι λαγοί και οι πέρδικες ήταν πάντοτε εκλεκτός μεζές. Κατά την περίοδο 1945-1955 οι Κέδαρες βρίσκονταν στις δόξες τους και οι κάτοικοι ήταν γύρω στους 480. Λέγεται μάλιστα πως υπήρξε εποχή που οι κάτοικοι του χωριού υπερέβαιναν τους 550. 7

Το σχολείο του χωριού Προς τα βόρια του χωριού και σε περίοπτη θέση στέκεται επιβλητικό και μεγαλόπρεπο το οίκημα όπου άλλοτε στεγαζόταν το σχολείο του χωριού. Η θέα απ` εκεί είναι πανοραμική κι αφήνει άφωνο τον επισκέπτη. Το σχολείο του χωριού που σήμερα λειτουργεί ως Ε.Κ.Ε. Η μια από τις δύο κατοικίες των δασκάλων. Σήμερα λειτουργεί ως ιατρείο. Για την ανέγερση του σχολείου βοήθησαν οικονομικά οι Αντώνης Χατζηχρήστος και ο Αχιλλέας Χρυσοστόμου εγκατεστημένοι και οι δυο στην κοσμοπολίτικη τότε Αλεξάνδρεια. Ο Αντώνης Χατζηχρήστου με τη γυναίκα του. 8

Αρχιτεκτονική Περιδιαβαίνοντας κάποιος τα στενά δρομάκια του χωριού θα συναντήσει κτίσματα λαϊκής αρχιτεκτονικής που τονίζουν την απλότητα και τη λιτότητα μιας άλλης εποχής. Το αρχιτεκτονικό σχέδιο ήταν άγνωστο την εποχή εκείνη. Ο κτίστης ήταν εκείνος που χάραζε στον «αυλότοπο» το βασικό σχέδιο, σύμφωνα πάντα με το μέγεθος που ήθελε ο ενδιαφερόμενος και η δουλειά άρχιζε χωρίς καθόλου χρονοτριβή. Κι επειδή ο Κύπριος πίστευε στις προλήψεις και δεισιδαιμονίες, έπρεπε πριν ακόμη βάλει την πρώτη πέτρα να σφάξει ένα καλοθρεμμένο πετεινάρι και να χύσει το αίμα του μέσα στα θεμέλια, ώστε το σπίτι να μην επηρεάζεται από τις βασκανίες και το κακό μάτι. Το κτίσιμο των σπιτιών γινόταν με σκληρές κι ακατέργαστες πέτρες της περιοχής και στα ενδιάμεσα κενά τοποθετούνταν μικρά χαλικάκια με μπόλικο πυλό. Μετά το κτίσιμο των τοίχων τοποθετούνταν ξύλινα δοκάρια, τα «βολίτζια» όπως τα αποκαλούσαν και πάνω σ` αυτά τοποθετούνταν καλάμια που ήταν καλά δεμένα μεταξύ τους με σπάγκο. Πάνω στα καλάμια έβαζαν ξηρά κλαδιά από ανθεκτικούς θάμνους, όπως είναι τα «μαζιά» και από πάνω άπλωναν ένα παχύ στρώμα από άργιλο που τον κτυπούσαν προσεκτικά και υπομονετικά ώστε να κλείσουν όλοι οι πόροι του για να μην περνά η βροχή. Παλιά οροφή με δοκούς και καλάμια Ο πιο απλός και συνηθισμένος τύπος σπιτιού ήταν το μακρυνάρι. Δηλαδή μεγάλο ορθογώνιο δωμάτιο που εξυπηρετούσε τις περισσότερες ανάγκες της οικογένειας. Σε μια γωνιά του δωματίου αυτού υπήρχε η «τσιμινιά» που ήταν ο χώρος ζεστασιάς και συγκέντρωσης της οικογένειας κατά τις κρύες νύχτες του χειμώνα. Οι πόρτες και τα παράθυρά ήταν καμωμένα από ξύλο και τοποθετημένα στη νότια πλευρά, για να έχει μπόλικο ήλιο το χειμώνα και δροσερό αεράκι το καλοκαίρι. 9

10 Παραδοσιακό μακρυνάρι με μεγάλη αυλή και πολλά δέντρα τριγύρω. Με την πάροδο των χρόνων οι άνθρωποι ένιωσαν την ανάγκη να μεγαλώσουν ακόμη περισσότερο το χώρο τους. Έτσι πρόσθεταν κι ένα δεύτερο δωμάτιο το «τζελλάρι» ή «σώσπιτο», που συγκοινωνούσε με το πρώτο. Στο δωμάτιο αυτό τοποθετούσαν τα πιθάρια, τις κούμνες, τις λαμιντζάνες με το λάδι και τη ζιβανία, τα κουππασάνιδα ή μονοβούπες, τα κοφίνια που χρησιμοποιούσαν για τον τρύγο αλλά και στην μεταφορά άλλων εμπορευμάτων, την ταπατζιά για το φύλαγμα των ψωμιών, τα καλάθια μικρά και μεγάλα, τους τσέστους, τα χαρτζιά, τις σκάφες και όλα τα γεωργικά εργαλεία. Από την οροφή του τζελλαρκού κρεμούσαν διάφορα πράγματα, όπως λαρδί, λουκάνικα, χοιρομέρι, αμπελόφυλλα, σκόρδα, ρόδια, καλάθια γεμάτα με παξιμάδια ή σύκα παστά κι οτιδήποτε άλλο ήθελαν να προφυλάξουν από τα ποντίκια. Τα περισσότερα σπίτια ήταν κτισμένα πολύ κοντά το ένα στο άλλο και πολλές φορές συγκοινωνούσαν μεταξύ τους, οπότε σε περίπτωση εφόδου Τούρκων στο χωριό το μήνυμα κυκλοφορούσε σαν αστραπή και οι άνθρωποι έπαιρναν τις αναγκαίες προφυλάξεις. Τα δε δρομάκια του χωριού ήταν όλα στρωμένα με πέτρες του ποταμού τα λεγόμενα «τσιακίλια». Δυστυχώς σήμερα έχουν όλα καλυφθεί με τσιμέντο. Άλλο είδος σπιτιού ήταν το παλάτι, δηλαδή μεγάλο τετράγωνο δωμάτιο. Άλλοτε είχε χοντρό ξύλινο στύλο στη μέση και άλλοτε μεγάλη καμάρα.

Ανακαινισμένο παλάτι με στύλο στη μέση. Ανακαινισμένο παλάτι με καμάρα στη μέση. 11

Ούτε και τ` ανώγεια με τα όμορφα μπαλκόνια και τις φαρδιές πέτρινες σκάλες έλειπαν από το χωριό. Ένα άλλο χαρακτηριστικό των παραδοσιακών σπιτιών στις Κέραδες ήταν η λιθόστρωτη αυλή που τις περισσότερες φορές ήταν μεγάλη και περιφραγμένη με ψηλό πέτρινο τοίχο, το «σημηντήριν» όπως ονομαζόταν. Αυτό ήταν απαραίτητο γιατί έδινε τέλεια κάλυψη των ενοίκων από τα περίεργα βλέμματα των γειτόνων και των περαστικών. Στην αυλή έμπαινες από μια ψηλή και φαρδιά πόρτα που την αποκαλούσαν ξεπόπρτι. Όμορφη λιθόστρωτη αυλή που διατηρείται μέχρι σήμερα. 12

Η αυλή θεωρείτο σαν φυσική επέκταση του σπιτιού. Στο χώρο αυτό συναντούσες το φούρνο για το ψήσιμο των ψωμιών, τον ορνιθώνα, το πεζουναρκό, το στάβλο και τις γούρνες για το πότισμα των ζώων Μερικές αυλές διέθεταν και λάκκο με αλακάτι. Πολύ συχνά η αυλή συνόρευε με μια μεγάλη φρακτή γεμάτη με αμυγδαλιές και άλλα δέντρα. Ο βασιλικός και η μαντζουράνα, η μυρωδάτη τριανταφυλλιά, το αγιόκλημα και το κιούλι έδιναν μια ρομαντική νότα στην αυλή. Οι ροδιές και ο σταμνοστάτης από κανενός την αυλή δεν έλειπαν Λιτά και μικρά ήταν τα παλιά σπίτια των Κεδαριτών αλλά ζεστά και φιλόξενα! Σπίτια αγαπημένα κι αλησμόνητα που όσα χρόνια κι αν περάσουν θα βρίσκονται στη σκέψη και στην ψυχή αυτών που τα έζησαν και θα τα νοσταλγούν! Μια περιδιάβαση στα δρομάκια του χωριού είναι πραγματική απόλαυση. 13

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΚΕΔΑΡΩΝ ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΕΡΙΚΛΕΟΥΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΣΑΣ ΕΥΧΟΝΤΑΙ ΕΝΑ ΟΜΟΡΦΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΚΑΙ ΚΑΘΕ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΕΥΤΥΧΙΑ 14

Ασχολίες των κατοίκων Πολλές και διάφορες ήταν οι ασχολίες των κατοίκων του χωριού. Κύκλος που επαναλαμβανόταν ασταμάτητα. Άλλοτε έτρεχαν στο κλάδεμα και το σκάλισμα, άλλοτε στο θέρισμα και το αλώνισμα. Άλλοτε καταπιάνονταν με τα περιβόλια και τα μποστάνια κι άλλοτε με τον τρύγο, το όργωμα και το λίπασμα. Ξυπνούσαν με το πρώτο χάραμα της αυγής κι επέστρεφαν στο σπίτι με το βασίλεμα του ήλιου. Εκτός από τ` αμπέλια καλλιεργούσαν κι αμυγδαλιές, καρυδιές, ελιές και αρκετά οπωροφόρα δέντρα, όπως κυδωνιές, αχλαδιές, χρυσομηλιές και μαραπελιές. Φύτευαν ακόμη βαμβάκι, καπνά, πατάτες, όσπρια κι έσπερναν όλων των ειδών τα σιτηρά. Τα πολλά αλώνια που υπάρχουν στο χωριό, μας αφήνουν να συμπεραίνουμε πως η παραγωγή των σιτηρών ήταν αρκετά μεγάλη. Οι δε συκιές και μουριές αφθονούσαν στο χωριό και τα φρούτα τους ήταν διαθέσιμα για όλους τους κατοίκους. Το κάθε σπίτι έβγαζε το δικό του κρασί και τη δική του ζιβανία. Όποιο δρομάκι κι αν ακολουθήσεις, όπου κι αν ρίξεις το βλέμμα σου θ` αντικρίσεις πιθάρια που χρησιμοποιούνταν για τη φύλαξη του κρασιού. Το κρασί ήταν ένα από τα πιο βασικά προϊόντα των ορεινών περιοχών. Το χειμώνα, σαν πλάκωναν τα χιόνια και το τσουχτερό κρύο, το κόκκινο πολύτιμο υγρό καταναλωνόταν σε μεγάλες ποσότητες από τους κατοίκους του χωριού. Ήταν ο καλύτερος τρόπος να ζεσταίνονται τις κρύες μέρες του χειμώνα και ν` αποφεύγουν τα κρυολογήματα. Σήμερα τα πιθάρια έπαψαν να είναι αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Από τα κελάρια και τα υπόγεια όπου ήταν, βρέθηκαν να διακοσμούν εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους πλούσιων σπιτιών και ξενοδοχείων! Χαρά Θεού ήταν τα καλοκαίρια στο χωριό. Τα πηδηχτά ρυάκια κελάριζαν χειμώνα καλοκαίρι και οι τέσσερεις βρύσες του χωριού ουδέποτε στέρευαν. Τα μποστάνια και τα δέντρα ποτίζονταν χορταστικά με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να παράγουν όλων των ειδών τα φρούτα και λαχανικά. Δυο απ` αυτές τις βρύσες ήταν στο κέντρο του χωριού και σώζονται μέχρι και σήμερα. 15

Παραγωγή λαδιού Οι ελιές αφθονούσαν στο χωριό. Μερικές από αυτές είχαν φυτευτεί επί Ενετοκρατίας και ξεχωρίζουν από τις μεγάλες κουφάλες που έχουν στον κορμό τους. Η συγκομιδή των ελιών άρχιζε τον Οκτώβριο, αμέσως μετά τον τρύγο και διαρκούσε αρκετές μέρες. Οι ελιές παρέμεναν για λίγες μέρες στο σπίτι απλωμένες σε σακούλες πριν πάνε στο μύλο. Όσοι προτιμούσαν το μαύρο λάδι έβραζαν τις ελιές και μετά τις άφηναν απλωμένες στο δώμα για μερικές μέρες ώστε να ξηραθούν. Τις άλεθαν σε μεγάλες στρογγυλές μυλόπετρες και μετά τις έβαζαν σε καθαρά ζεμπίλια που τα τοποθετούσαν στο ξύλινο πιεστήριο, το ένα πάνω στο άλλο. Επιφωνήματα χαράς και ευεξίας ακούγονταν τη στιγμή που το λάδι έτρεχε φρέσκο και μυρωδάτο μέσα στα δοχεία! Η δε οικοκυρά, πρόσχαρη και γελαστή έφερνε αμέσως φρέσκο ψωμί για να ψήσουν «κατσούρες». Αυτές ήταν ψημένες φέτες ψωμιού στα κάρβουνα και αλειμμένες με φρέσκο μυρωδάτο λάδι. Πόσες και πόσες ελιές δεν άλεσε ο μύλος αυτός και πόσα τραγούδια του γάμου δεν άκουσε κατά τη διάρκεια του αλέσματος του σιταριού για την κατασκευή του πατροπαράδοτου ρεσιού! Άλλα ήθη και έθιμα τότε. Άλλοι καιροί, όμορφοι κι ανεπανάληπτοι. Ένας τέτοιος μύλος υπήρχε παλιά στην αυλή της εκκλησίας του Τιμίου Πρόδρομου και εξυπηρετούσε πολλούς χωριανούς. Αργότερα πουλήθηκε. Ελιόμυλους στο χωριό είχαν οι ακόλουθοι: Χρυσόστομος Μ. Οικονόμου Θεόφιλος Δ. Βιολάρη Χρυσόστομος Σάββα Λεωνίδας Πετράκης 16

Παραδοσιακά επαγγέλματα Με την πάροδο του χρόνου εμφανίστηκαν στο χωριό διάφορα επαγγέλματα, όπως του σκαρπάρη, του τσαγκάρη, του πελεκάνου, του τουρκόπουλου, του κουνουπιέρη, του φαλιαδόρου, του παρπέρη, του μυλωνά, του καλαθοκατασκευαστή και άλλα. Τουρκόπουλλος Η λέξη τουρκόπουλλος χρησιμοποιείτο επί τουρκοκρατίας και σήμαινε το φύλακα των χωραφιών. Διοριζόταν από την κοινότητα και καθήκοντά του ήταν η φύλαξη και η προστασία των αγρών, των σπαρτών, των περιβολιών, των αμπελιών και γενικά της οποιασδήποτε περιουσίας των κατοίκων του χωριού. Πληρωνόταν από τα χρήματα που εισπράττονταν από ένα είδος φόρου, την «αγροφυλακή» ή το «τουρκοπουλλίτζιν». Επί Αγγλοκρατίας, υιοθετήθηκε η λέξη αγροφύλακας, διοριζόταν από το διοικητή της κάθε επαρχίας και πληρωνόταν από την κυβέρνηση. Φορούσε στο δεξί του χέρι ένα μπρούντζινο περιβραχιόνιο το λεγόμενο «νισιάνι», που πάνω του υπήρχαν χαραγμένες οι λέξεις «Rural Constable», δηλαδή αγροτικός αστυνομικός. Απαραίτητος εξοπλισμός του αγροφύλακα σε κάθε του βήμα ήταν μια μεγάλη και χοντρή ράβδος που στην κάτω άκρη της ήταν μυτερή και καλυμμένη με ένα λεπτό φύλλο μπρούντζου. Τα καθήκοντά του τουρκόπουλου ήταν τ` ακόλουθα: 1 ον. Να «ποκόβκει» δηλαδή να εκτιμά τη ζημιά που προξενούσε κάποιος άνθρωπος ή τα αδέσποτα ζώα σε ξένη περιουσία. 2 ον : Να ελέγχει τη βόσκηση και τις άδειες εξασκήσεως του επαγγέλματος. Υπήρχαν περιοχές που ήταν απαγορευμένες για τα κοπάδια. Οι δε βοσκοί, σύμφωνα με το νόμο, έπρεπε να έχουν άδεια εξασκήσεως του επαγγέλματος, την οποία μάλιστα έπρεπε να ανανεώνουν κάθε χρόνο. Έπρεπε επίσης όλα τα ζώα του κοπαδιού να έχουν δεμένα κουδούνια στο λαιμό τους. 3 ον : Άλλο καθήκον και υποχρέωση του αγροφύλακα ήταν να βοηθά και να εξυπηρετεί την αστυνομία και τους εκάστοτε κυβερνητικούς υπαλλήλους που επισκέπτονταν το χωριό. 4 ον : Αν προκαλείτο κακόβουλη ζημιά στην περιουσία κάποιου και ο δράστης δεν εντοπιζόταν, ο τουρκόπουλος μαζί με το μουχτάρη και τους αζάδες εκτιμούσαν το ποσό της ζημιάς και το μοίραζαν στους ιδιοκτήτες της γύρω περιοχής. Ο τουρκόπουλος είσπραττε το εκτιμημένο ποσό και το έδινε ως αποζημίωση στο δικαιούχο. Έπαιρνε όμως κι εκείνος μερικά σελίνια. Τουρκόπουλλοι που υπηρέτησαν τις Κέδαρες: Νεόφυτος Ροδοσθένους - άλλως Χατζηφυτής Ευριπίδης Σταυρινού - άλλως Βραντζιής Αντώνης Ηρακλέους άλλως Κατσαντώνης Μιχαήλ Χριστοδούλου Παντελής Διονυσίου Φίλιππος Φωτίου 17

Κουνουπιέρηδες Οι κουνουπιέρηδες διορίζονταν από την κυβέρνηση και τα καθήκοντά τους ήταν να γυρίζουν τις περιοχές μέσα και έξω από το χωριό και να ψεκάζουν τα λιμνάζοντα νερά. Κουνουπιέρηδες που υπηρέτησαν το χωριό: Κώστας Πατσαλίδης, Σατήκης (τούρκος), Γιώργος Περικλέους, Δημήτρης Πατρόκλου. 18 Στη φωτογραφία ο κουνουπιέρης Κώστας Πατσαλίδης Τσαγκάρης Το επάγγελμα του τσαγκάρη ήταν αρκετά προσοδοφόρο. Ο τσαγκάρης έφτιαχνε τις λεγόμενες «σιρικοποδίνες», τις οποίες φορούσαν ως επί τω πλείστον οι βοσκοί. Αυτές ήταν ψηλές, χοντρές και πολύ στερεές μπότες με πρόκες στο κάτω μέρος τους για να μη λιώνουν εύκολα. Πολύ συχνά οι βοσκοί αντί πληρωμής έδιναν στον τσαγκάρη προϊόντα που έφτιαχναν από το κοπάδι τους. Όπως χαλούμια και μυζήθρες. Ο τσαγκάρης του χωριού ήταν: Ευστάθιος Παπά-Χριστοφόρου Ματθαιοπούλου Ο σκαρπάρης Το χωριό απείχε αρκετά από τις πόλεις και οι ανάγκες των κατοίκων να επιδιορθώνουν και να ανανεώνουν τα υποδήματά τους αυξάνονταν συνεχώς, έτσι το επάγγελμα του σκαρπάρη έγινε απαραίτητο στην κοινότητα. Οι σκαρπάρηδες έφτιαχναν και διόρθωναν όλων των ειδών τα παπούτσια, ανδρικά, παιδικά και γυναικεία. Ο πελάτης διάλεγε το δέρμα και το χρώμα που ήθελε κι ο τεχνίτης χρησιμοποιώντας για μόλα ξύλινα καλαπόδια που είχε σε διάφορα μεγέθη, τα κατασκεύαζε μέσα σε δυο - τρεις μέρες. Στο τέλος βούρτσιζε με προσοχή το δέρμα και μετά το άλειφε με ένα είδος κεριού. Υπήρχαν πελάτες που ζητούσαν από το σκαρπάρη να τους τοποθετήσει και μικρά πέταλα στη μύτη και τη φτέρνα των παπουτσιών για να μη φθείρονται εύκολα.

Σκαρπάρηδες που υπηρέτησαν το χωριό: Νεόφυτος Παρπαρίνος Γιώργος Μιχαηλίδης Πάτροκλος Δημητρίου Κλεάνθης Α. Πετρασίτης Αντρέας Κ. Πετρασίτης Θεόδωρος Ν. Πατσαλίδης Χαρίλαος Χατζηνεοφύτου Κυριάκος Ευριπίδου Η παλιά αυτή φωτογραφία πάρθηκε γύρω στο 1929 στο σκαρπάρικο του Πάτροκλου Δημητρίου, στις Κέραδες. Πίσω από τον πάγκο κάθονται: Ο Πάτροκλος Δημητρίου, ο πατέρας του Δημήτρης Βιολάρης και ο Θεόδωρος Πατσαλίδης. Όρθιοι από αριστερά προς τα δεξιά: Ιωάννης Ηλία, Γρηγόρης Χατζηχρήστος, Νασίπης και ο Αγαθοκλής Νεοφύτου άλλως Φουαρτάς με το μικρό του γιο Σάββα. 19

Η εκκλησία του Τιμίου Προδρόμου Στη δυτική πλευρά του χωριού στέκει μεγαλόπρεπη η εκκλησία του Τιμίου Προδρόμου, του πολιούχου του χωριού. Αποπερατώθηκε το 1892, ενώ το τέμπλο της που είναι ένα από τα ωραιότερα τέμπλα της εποχής εκείνης, κατασκευάστηκε δυο χρόνια αργότερα από κάποιο σπουδαίο τεχνίτη, τον Όθωνα Σπύρου που είχε καταγωγή τη Μυτιλήνη. Τις δαπάνες του τέμπλου κάλυψαν ο Αντώνης Χατζηχρήστου και ο Αχιλλέας Χρυσοστόμου εγκατεστημένοι για πολλά χρόνια στην Αλεξάνδρεια. Συνεισέφεραν όμως και πολλοί χωριανοί. Ο δε περίγυρος της εκκλησίας κτίστηκε το 1911 με βοήθεια όλων των χωριανών. 20 Η εκκλησία του Τιμίου Προδρόμου Στο ναό αυτό ξεχωρίζουν οι εικόνες του Χριστού ζωγραφισμένη το 1628, μια δεύτερη του Χριστού ζωγραφισμένη το 1708, η εικόνα των Αγίων Αναργύρων ζωγραφισμένη το 1724, καθώς και οι εικόνες του Τιμίου Προδρόμου και του Αγίου Σπυρίδωνα που ζωγραφίστηκαν το 1791 από τον κρητικό αγιογράφο Κορνάρο. Πολύ όμορφο είναι και το επιτάφιο της εκκλησίας το οποίο αγόρασε από τη Ρωσία ο Μιχάλης Οικονόμου με έξοδα της Χατζηευθυμίας. Στον περίβολο της εκκλησίας στέκονται αγέρωχες δύο τεράστιες, αιωνόβιες τρεμιθιές.

Ένα μέρος του τέμπλου Το αρχικό καμπαναριό του ναού ήταν κτισμένο και διακοσμημένο με όμορφες σκαλιστές πέτρες. Κατεστράφη όμως από σεισμό και ξανακτίστηκε αργότερα από τον Παναγή Καραγιάννη, έναν πολύ προοδευτικό και καλλιεργημένο για την εποχή εκείνη άνθρωπο. Με τέτοιες πέτρες ήταν διακοσμημένο το παλιό καμπαναριό του Τιμίου Προδρόμου. 21

Η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου Η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου ήταν κτισμένη στο Κάτω Χωριό, δίπλα στο σημείο απ` όπου περνούσε ένας χείμαρρος. Με τα χρόνια, κι αφότου το χωριό είχε αφανιστεί από το λοιμό που το κτύπησε, η εκκλησία παραμελήθηκε κάπως, και οι συχνές πλημμύρες που έπλητταν την περιοχή κατά τη χειμερινή περίοδο, συνέτειναν στην τελειωτική της καταστροφή. Το μόνο πράγμα που παραμένει εκεί στην ίδια θέση για να θυμίζει το χώρο όπου άλλοτε βρισκόταν η παλιά εκκλησία, είναι η καταπράσινη αιωνόβια τρεμιθιά που ποτίζεται από το αγίασμα, που όπως λέγεται, υπάρχει βαθιά μέσα στο έδαφος. 22 Η αιωνόβια τρεμιθιά σε δύο φάσεις. Καλοκαίρι και χειμώνα. Λίγα χρόνια αργότερα, ένας Μοδίτης καλόγηρος που έμενε σε τσιφλίκι κοντά στο Κιδάσι είχε κάνει τάμα να κτίσει μιαν εκκλησία. Για το σκοπό αυτό επέλεξε το χώρο λίγο πιο κάτω από το Κάτω Χωριό, με αρχική πρόθεση ν` αφιερώσει το ναό στον Άγιο Μάμα. Μέχρι όμως να βρει μια μεγάλη και ωραία εικόνα του Αγίου Μάμα να τοποθετήσει στο θρονί, οι κάτοικοι του χωριού έσπευσαν και τοποθέτησαν την εικόνα του Αγίου Αντωνίου, που είχαν περισώσει από την παλιά εκκλησία. Από τότε η εικόνα αυτή δεν έφυγε από τη θέση της, έτσι αφιερώθηκε στον Άγιο Αντώνιο. Στις 17 Ιανουαρίου, ημέρα του Αγίου Αντωνίου, παλιά γινότανε μεγάλο πανηγύρι. Ο περίβολος της εκκλησίας και τα γύρω χωράφια γέμιζαν από εμπόρους που κατέφθαναν από διάφορα μέρη της Κύπρου. Κατασκήνωναν κάτω από τέντες και άπλωναν σε πάγκους τα εμπορεύματά τους διαλαλώντας τα με δυνατή φωνή. Ακόμη και Τούρκοι έρχονταν στο πανηγύρι αυτό και πολύ συχνά άφηναν και τον οβολό τους στην εκκλησία. Ήταν ευχάριστα κι απολαυστικά τα πανηγύρια εκείνα. Οι δουλειές έστω και για λίγο παραμερίζονταν, τα κορμιά ξεκουράζονταν και οι ψυχές γαλήνευαν και ηρεμούσαν. Το εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου είναι κτίσμα παλαιότερο του 1600 και εδώ λίγα χρόνια είναι υπό την προστασία του εκκλησιαστικού μουσείου της Πάφου.

Η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου Επειδή το εκκλησάκι αυτό βρίσκεται έξω από το χωριό, έχει γίνει επανειλημμένα στόχος ιερόσυλων. Οι τρεις αυτές εικόνες έχουν κλαπεί πριν από δύο χρόνια και δεν έχουν ακόμη εντοπισθεί. Αν τις εντοπίσει πουθενά κάποιος, παρακαλούμε να μας ενημερώσει. Η εικόνα του Χριστού, τις Παναγίας και του Τιμίου Προδρόμου. 23

24 Στιγμιότυπο από μια λιτανεία στον Άγιο Αντώνιο

Το χωριό άλλοτε και σήμερα Το χωριό βρισκόταν στις δόξες του γύρω στο 1945 1955. Το ασύμφορο όμως της αμπελοκαλλιέργειας, η αστυφιλία, η μεγάλη έλλειψη εργατικών χεριών, η παρατεταμένη ανομβρία, οι πυρκαγιές που το έπληξαν, η μεγάλη απόσταση από τις πόλεις, καθώς και το χωλαίνον οδικό δίχτυο ώθησαν τους κατοίκους να το εγκαταλείψουν. Στις μέρες μας το χωριό έχει αλλάξει πολύ. Τα μποστάνια ξηράθηκαν, τ` αμπέλια εκριζώθηκαν και οι κάτοικοι του χωριού σκορπίστηκαν στις διάφορες πόλεις αναζητώντας ελαφριές και πιο κερδοφόρες δουλειές. Πλαγιές και πεδιάδες όπου άλλοτε ήταν κατάφυτες από αμπέλια, ελιές κι αμυγδαλιές σήμερα είναι γεμάτες με θάμνους, όπως λατζιές, τρεμιθιές, ξισταρκιές, βαλανιδιές και άλλα. Η πλατεία του χωριού Στη μέση του χωριού βρίσκεται μια μικρή πλατεία που άλλοτε ήταν περιτριγυρισμένη από καφενεία που έσφυζαν από ζωή. Στη βορειοανατολική της πλευρά δεσπόζει μια παλιά πέτρινη βρύση που τρέχει ασταμάτητα. Το καλοκαίρι το νερό λιγοστεύει αρκετά αλλά σπάνια σταματά εντελώς. Τα παλιά χρόνια ήταν ο χώρος όπου κάθε απόγευμα όλες οι κοπέλες του χωριού, καλοντυμένες και καλοκτενισμένες έπρεπε να κάνουν την εμφάνισή τους για να γεμίσουν τα σταμνιά τους, ενώ οι νέοι του χωριού μαζεύονταν στα γύρω καφενεία περιμένοντας να τις καμαρώσουν. Σήμερα είναι ο χώρος όπου σταθμεύουν οι αραιοί, πλανόδιοι πωλητές για να πουλήσουν τα λιγοστά εμπορεύματά τους. Στη μια γωνιά της πλατείας βρίσκεται η βρύση. Σ` αυτήν εδώ τη βρύση ήταν που έπλεναν οι κοπέλες του χωριού το σιτάρι για να φτιάξουν το ρέσι στους διάφορους γάμους. Πόσα και πόσα τραγούδια δεν άκουσε η βρύση αυτή και πόσα μποστάνια δεν πότισε με το δροσερό νερό της!!! 25

Οικία δίπλα στην πλατεία του χωριού. Καφενείο στην πλατεία του χωριού 26

Πολιτισμός κι ευημερία Εδώ και έντεκα χρόνια λειτουργεί στις Κέδαρες Ε.Κ.Ε. Δηλαδή «Επιτροπή Κοινοτικής Ευημερίας». Σκοπός του Ε.Κ.Ε. είναι να παρέχεται φαγητό στα ηλικιωμένα άτομα. Στεγάζεται στο οίκημα του δημοτικού σχολείου του χωριού και προσφέρει τις φροντίδες του σε τρεις κοινότητες: Κεδάρων, Πραιτωριού και Φιλούσας. Ένα θερμό ευχαριστώ απευθύνομε στην Κυβέρνηση για τον ενδιαφέρον που επιδεικνύει για την ευημερία των ηλικιωμένων προσώπων καθώς και για την Κρατική Χορηγία που προσφέρει κάθε χρόνο ώστε να καλύπτονται τα έξοδα. Ευχαριστούμε επίσης τους Λειτουργούς Ευημερίας του Επαρχιακού Γραφείου Ευημερίας Πάφου καθώς και τις δύο φροντίστριες, την κυρία Δέσποινα Σπύρου και την κυρία Φωτούλα Νεάρχου για το ενδιαφέρον και τις άοκνες προσπάθειες που καταβάλλουν καθημερινά ώστε να λειτουργεί άψογα και σωστά το όλο σύστημα. Το οίκημα όπου στεγάζεται το Ε.Κ.Ε. (Επιτροπή Κοινωνικής ευημερίας) 27

28 ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ Καθαρή Δευτέρα στην Παναϊούα Θα σας πω μερικά λόγια για μιαν Καθαρή Δευτέρα που έμεινε ανεξίτηλα χαραγμένη στη μνήμη μου πριν από εξήντα χρόνια. Δυο μεγάλες ομάδες αντρών θα διαγωνίζονταν στο χώρο της Παναγίας Φωτολάμπουσας, γνωστής ως Παναϊούας από το μικρό μέγεθος της εκκλησίας. Ο διαγωνισμός ήταν σ` ένα παραδοσιακό παιγνίδι γνωστό ως πλάκα. Επικεφαλής της μιας ομάδας ήταν ο παππούς μου ο Φωτής ο Βίρας και ηγέτης της αντίπαλης ομάδας ήταν ο Νικολάτζης. Μέλη των δυο ομάδων ήταν Κεδαρίτες διαφόρων ηλικιών: ο Πέρικλος, ο Νεόκλας, ο Λούκας ή άλλως Πλούσιος, ο Θεόφιλος, ο Παύλος, ο Αλέξανδρος, ο Γιαννάτσας, ο Στρατής, ο Λοής, ο Κλεάνθης, ο Γιάγκος, ο Παναγής, ο Νεοκλής ή άλλως Φουαρτάς και πολλοί άλλοι που δεν τους θυμούμαι. Οι διαγωνιζόμενοι έριχναν τις πλάκες τους με στόχο μια πέτρα. Προσπαθούσαν να πλησιάσει η πλάκα τους όσο πιο κοντά γινόταν και οι προσπάθειες ήταν εναλλάξ από μέλη των δυο ομάδων. Θερμά χειροκροτήματα και βροντερές ιαχές επικροτούσαν τις καλές ρίψεις, ενώ αντίθετα γιουχαΐσματα και κοροϊδευτικά ξεφωνητά έδειχναν απαξιωτική διάθεση για τις αποτυχημένες προσπάθειες. Τα συναισθήματα άλλαζαν συνεχώς σε κάθε προσπάθεια και τόσο οι διαγωνιζόμενοι όσο και οι θεατές συμμετείχαν στην όλη διαδικασία με εκδηλώσεις συμπαράστασης. Στο τέλος νικήτρια ήταν η ομάδα που κάποια πλάκα της θα ήταν πιο κοντά απ` όλες στο στόχο. Η χαμένη ομάδα έπρεπε να φέρει τα νηστήσιμα φαγητά κι απ` την άλλη οι νικητές πρόσφεραν το κρασί και τη ζιβανία για το φαγοπότι που ακολουθούσε. Η έναρξη του γλεντιού γινόταν με τον ήχο της μπουρούς που είχε μαζί του ο παππούς ο Βίρας και μονάχα αυτός ήξερε τον τρόπο και μπορούσε να φυσά τόσο τεχνικά που νόμιζες πως ήτανε πλοίο που ετοιμαζόταν να σαλπάρει από το λιμάνι για το ταξίδι του. Εμείς τα παιδιά παίζαμε διάφορα παιγνίδια όπως «κολοκυθιά», «βασιλιτζιά», «Αππήησεν ο κάμηλος» και άλλα. Μερικοί πετούσαν τους χαρταετούς, «πετάσια και ψαλίδες», όπως τα λέγαμε τότε, που κατασκεύασαν οι ίδιοι και ήταν χαρά και ικανοποίηση να τους βλέπεις να πετούν ψηλά σαν πραγματικοί αετοί. Φυσικά έβλεπες και κάποια πετάσια να περιπλέκονται στα δέντρα με αποτέλεσμα να τελειώνει άδοξα η πτήση τους, σκορπώντας απογοήτευση. Όμως όλα σταματούσαν όταν οι συμμετέχοντες στο πρώτο σαρακοστιανό γλέντι άρχιζαν να τραγουδούν. Περίμεναν ν` ακούσουν τα σκωπτικά τραγούδια του Νικολάτζη, αλλά κυρίως και με μεγάλο ενδιαφέρον τα ωραία κλέφτικα τραγούδια του Βίρα, που ήταν στ` αλήθεια εξαίρετος τραγουδιστής και σκόρπιζε ενθουσιασμό με τη μελωδική αλλά βροντερή συνάμα φωνή του. Το γλέντι κρατούσε μέχρι αργά το απόγευμα. Περί λύχνων αφάς η διασκέδαση σταματούσε και όλοι γύριζαν στα σπίτια τους. Έτσι η Καθαρή Δευτέρα γινόταν πια μια ευχάριστη ανάμνηση! Αχιλλέας Ιωάννου