ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΕΙΚΟΝΙΚΗ ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΑΣ ΣΤΟΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ Γ. Κοντογιάννη, Α. Γεωργόπουλος Εργαστήριο Φωτογραμμετρίας, Σχολή Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Email: georgia.kontog@gmail.com, drag@central.ntua.gr ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Εικονική ανακατασκευή, Αληθοφάνεια των δεδομένων, Εικονικό μοντέλο, Μεσαία Στοά ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Ως Ανακατασκευή ορίζεται η επαναφορά της αρχικής κατάστασης ενός μνημείου με όλες τις λεπτομέρειες του τη στιγμή που αποφασίστηκε από τους μελετητές. Η ανακατασκεύή των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς συνήθιζε να είναι μια κοινή πρακτική κατά τη διάρκεια του 19 ου και 20 ου αιώνα. Ωστόσο σύγχρονες τεχνικές σκέψης και προσέγγισης του ζητήματος της αναγέννησης του παρελθόντος έχουν εισάγει αρκετό προβληματισμό όσον αφορά τις ανακατασκευές. Μία ελκυστική εναλλακτική είναι η Εικονική ανακατασκευή η οποία δεν περιλαμβάνει επέμβαση στα υπάρχοντα κειμήλια, ενώ προσφέρει όλα τα πλεονεκτήματα στον εκάστοτε εργαζόμενο στο μνημείο. Στη παρούσα εργασία περιγράφεται, παρουσιάζεται και οπτικοποιείται η Εικονική Ανακατασκευή της Μεσαίας Στοάς στην Αρχαία Αγορά, μνημείο του οποίου σήμερα σώζονται μόνο τα θεμέλια του. Όλα τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν, εκτιμήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν κατάλληλα για το τελικό προιόν. Είναι προφανές ότι από τη μία τα δεδομένα τα οποία συλλέχθησαν δεν ανήκουν στην ίδια περίοδο και από την άλλη τα δεδομένα τα οποία ήταν απαράιτητα για την ανακατασκευή δεν είναι διαθεσιμα σήμερα. Ως εκ τούτου χρειάζεται προσεκτική επιλογή των δεδομένων τα οποία αντιστοιχούν στη περίοδο μελέτης ενώ η ολοκλήρωση της ανακατασκευής πραγματοποιείται με τις κατάλληλες υποθέσεις. Είναι σημαντικό ότι θα πρέπει όλες αυτές οι εργασίες να γίνουν με τη συνεργασία αρχαιολόγων και αρχιτεκτόνων οι οποίοι γνωρίζουν πολύ καλά το μνημείο. Σε αυτό το πλαίσιο αναπτύχθηκε μια ιεραρχεία των δεδομένων βασιζόμενη στην αληθοφάνεια τους καθώς και στην ορθότητα τους. Τα δεδομένα ταξινομήθηκαν με βάση την πιστότητα τους μετα από προσεκτική εκτίμηση. Η ακρίβεια των δεδομένων εξαρτάται από την πηγή την οποία προέρχονται. Δηλαδή τα δεδομένα τα οποία προέρχονται από ένα σχέδιο ή από μία μελέτη ανακατασκευής θεωρούνται πιο ακριβή από δεδομένα τα οποία πρέρχονται από σχέδια αρχιτεκτονικών μελών από άλλα μνημεία ή απο γραπτές και προφορικές μαρτυρίες. Μερικές φορές τα δεδομένα εμφανίζονται σε περισσότερες από μία πηγές, σε αυτή τη περίπτωση επιλέγεται η πιο αξιόπιστη πηγή. Για τις περιπτώσεις των τεχνουργημάτων τα οποία βρίσκονται στο μουσείο εφαρμόστηκε μια διαφορετική προσέγγιση για τη δημιουργία των τρισδιάστατων μοντέλων τους τα οποία στη συνέχεια τοποθετήθηκαν στη σωστή τους θέση πάνω στο τελικό 3D μοντέλο. Για την καλύτερη οπτικοποίηση του τρισδιάστατου μοντέλου πραγματοποιήθηκε η παραγαγωγή ενός σύντομου βίντεο. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αρχαία αγορά είναι ένας ανοιχτός χώρος ο οποίος βρίσκεται βορειοδυτικά του ιερού βράχου της Ακρόπολης και ορίζεται νότια από τον Άρειο Πάγο, βόρεια από τον Ηριδανό ποταμό και δυτικά από το λόφο του Αγοραίου Κολωνού. Ήταν το διοικητικό, φιλοσοφικό, εκπαιδευτικό, κοινωνικό και οικονομικό κέντρο της πόλης. Χώρος κατοίκησης και ταφής από την προϊστορική εποχή απέκτησε τη μετέπειτα χρήση του από τον 6ο αιώνα π.χ. Η Μεσαία στοά είναι ένα επίμηκες κτίριο διαστάσεων 147x17.5 μέτρα το οποίο χωρίζει την πλάτεια της αγοράς σε δύο άνισα τμήματα. Η στοά ακολόυθησε ένα ιδιαίτερο σχήμα αφού περιβάλλεται από κίονες δωρικού ρυθμού και στις δύο μακριές πλευρές χωρίς να έχει πίσω τοίχο. Έτσι η βόρεια πλευρά εξυπηρετούσε την κύρια πλατεία της Αγοράς, ενώ η νότια τη Νότια Πλατεία. Εικόνα 1 Θέση της Μεσαίας Στοάς στην Αρχαία Αγορά.
Η δωρική κιονοστοιχία εδραζόταν πάνω σε κρηπίδωμα τριών βαθμίδων το οποίο σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση στα ανατολικά (Εικόνα 2). Το εσωτερικό της χωριζόταν σε δύο κλίτη από κιονοστοιχία ιωνικού ρυθμού η οποία στήριζε τη στέγη. Σήμερα σώζονται στη θέση τους τμήματα των κάτω σφονδύλων 3 κιόνων στην ανατολική πλευρά. Ίχνη οπών στα πλάγιά τους φανερώνουν ότι οι κίονες ενώνονταν μεταξύ τους με χαμηλό στηθαίο σχηματίζοντας έναν ενιαίο επιμήκη τοίχο. Μεταξύ του στηθαίου και των επιστηλίων ανοίγονταν μεγάλα παράθυρα σε κάθε μετακιόνο διάστημα εξασφαλίζοντας εξαερισμό και φωτισμό. Εικόνα 2 Σωζόμενο τμήμα της κρηπίδας στην ανατολική πλευρά Πηγή: agora.ascsa.net Στην καταστροφή του 86 π.χ. η Μεσαία Στοά υπέστη ζημιές, και η ιστορία του κτιρίου κατά αυτή τη περίοδο δεν είναι γνωστή. Η πλατεία εκείνο το διάστημα και έως τα μέσα του 2ου αιώνα καλύπτεται από εργαστήρια και καταστήματα. Σήμερα θεωρείται πιθανό να εξυπηρετούσε καθαρά εμπορικούς σκοπούς. Είχε καταστήματα, γραφεία, χώρους συμποσίων κ.ά. Κοντά στη Μεσαία Στοά βρέθηκαν ευρήματα υποδηματοποιείου (καρφιά για υποδήματα και θραύσμα αγγείου με το όνομα «Σίμωνος»). Το εργαστήριο αποδίδεται στον υποδηματοποιό Σίμωνα, φίλο του Σωκράτη, στον όποίο -σύμφωνα με τον Ξενοφώντα- σύχναζε ο Αθηναίος φιλόσοφος. 2. ΕΙΚΟΝΙΚΗ ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ Ως ανακατασκευή ορίζεται η επαναφορά της αρχικής κατάστασης του μνημείου με όλες τις λεπτομέρειές του τη στιγμή που αποφασίστηκε από τους μελετητές. Έννοια παρεμφερής με την αναστήλωση και την αποκατάσταση με τη διαφορά ότι στην αναστήλωση χρησιμοποιούνται τα αυθεντικά υλικά, ενώ στην αποκατάσταση ναι μεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν και νέα υλικά όμως η βασική διαφορά είναι ότι σταματάει στο σημείο στο οποίο αρχίζουν να απαιτούνται υποθέσεις. (Λάββας 1983). Οι ψηφιακές τεχνολογίες επέτρεψαν την Εικονική Ανακατασκευή. Αυτός ο όρος συνεπάγεται ότι η διαδικασία λαμβάνει χώρα στο χώρο των τριών διαστάσεων ο οποίος ονομάζεται εικονικό περιβάλλον ενώ το τελικό προιόν ονομάζεται εικονικό μοντέλο (Matini κ.α 2007). Υπάρχουν αρκετά είδη εικονικής ανακατασκευής τα οποία εστιάζουν κυρίως στην αληθοφάνεια των δεδομένων που χρησιμοποιούνται. Συνήθως τα διαφορετικά δεδομένα απεικονίζονται με διαφορετικά χρώματα όπου κάθε χρώμα αναπαραριστά τη διαφορετική πηγή δεδομένων (Εικόνα 3). Ένα άλλο είδος ανακατασκευής είναι η Ιεραχική εικόνική ανακατασκευή όπου το μνημείο ανακατασκευάζεται σύμφωνα με κάποια χαρακτηριστικά του (χρονολογία, ακρίβεια αξιοπιστία) τα οποία μπορούν να ταξινομηθούν και να παρουσιαστούν ιεραρχικά. Σε αυτή την περίπτωση ο χρωματισμός γίνεται με το ίδιο χρώμα ιεραρχικά όπου η πιο σκουρόχρωμη απόχρωση απεικονίζεται η περισσότερο ακριβής πηγή ενώ η λιγότερο ακριβής απεικονίζεται με πιο ανοιχτόχρωμη απόχρωση (Εικόνα 4). Εικόνα 3 Εικονική Ανακατασκευή με διαφορετικό χρωματισμό (Πηγή: Γκίντζου 2012) Εικόνα 4 Ιεραρχική εικονική ανακατασκευή (Fernando de Fuentes 2010)
Ακόμα η ανακατασκευή μπορεί να πραγματοποιηθεί ερμηνέυοντας κάποια γεωμετρικά χαρακτηριστικά του μνημείου όπως είναι η συμμετρία ή άλλα γεωμετρικά χαρακτηριστικά (Γκίντζου 2012, De Fuentes 2010, Valle Mellon 2005). Η εικονική ανακατασκευή και το παράγωγο της το εικονικό μοντέλο βοηθούν σημαντικά πολλούς επιστημονικούς κλάδους για τις εργασίες τους πάνω στα μνημεία. Κατά κύριο λόγο αποτελούν σημαντικό εργαλείο για τον αρχιτέκτονα μηχανικό στην προσπάθεια του να εκτελέσει διάφορες εργασίες πάνω στο μνημείο όπως αναστήλωση, αποκατάσταση κ.α αφού έχει στα χέρια του ένα σημαντικό εργαλείο το οποίο δείχνει την κατάσταση του μνημείου στο παρελθόν. Επιπλέον δίνει σημαντική βοήθεια στον αρχαιολόγο στην προσπάθεια του στις εργασίες μελέτης συντήρησης και ανάδειξης του εκάστοτε μνημείου ενώ βοηθάει και τον συντηρητή στη δουλειά του αφού στο τρισδιάστατο εικονικό μοντέλο ενδέχεται να υπάρχει και η πληροφορία για το υλικό το οποίο είναι πολύ σημαντικό για την εργασία του συντηρητή. Στην περίπτωση που το μνημείο δεν υφίσταται ή ακόμα καλύτερα όταν σώζονται διάφορα τμήματα είτε σε κακή είτε σε καλή κατάσταση τότε ο ειδικευμένος τοπογράφος μηχανικός μπορεί με τη βοήθεια ενός laser scanner να δημιουργήσει το τρισδιάστατο μοντέλο αυτών των τμημάτων και στην συνέχεια να τα τοποθετήσει στη σωστή τους θέση μέσα στο τρισδιάστατο εικονικό μοντέλο. Με λίγα λόγια η εικονική ανακατασκευή δίνει σημαντική βοήθεια σε πολλούς επιστημονικούς κλάδους σχετικούς με την προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Τέλος η εικονική ανακατασκευή βοηθάει σημαντικά στην ανάπτυξη διάφορων εφαρμογών πάνω στα μνημεία όπως τα εικονικά μουσεία, τη δημιουργία βίντεο εικονικής πραγματικότητας, διάφορες εφαρμογές επαυξημένης πραγματικότητας (Augmented Reality) σε κινητά τηλέφωνα και tablets για τη χρήση τους σε εκπαιδευτικούς και άλλους σκοπους καθώς και για τη δημιουργία ενός συστήματος γεωγραφικών πληροφοριών του αρχαιολογικού χώρου που υφίστανται το μνημείο. 3. ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ Για την ανακατασκευή της Μεσαίας Στοάς χρησιμοποιήθηκαν αρκετοί τύποι δεδομένων οι οποίοι μελετήθηκαν και εκτιμήθηκαν προσεκτικά. Σκοπός αυτής της έρευνας ήταν η επιλογή εκείνων των τύπων των δεδομένων τα οποία κρίθηκαν κατάλληλα για να χρησιμοποιηθούν στο στάδιο της ανακατασκευής. Τα δεδομένα αυτά είναι: Μια ολοκληρωμένη μελέτη ανακατασκευής από τον αρχιτέκτονα Ιωάννη Τραυλό (1963) στην οποία απεικονίζονται πολλά μέρη της Στοάς τα οποία δεν υφίστανται σήμερα στο μνημείο. Μια μελέτη ανακατασκευής από την Αμερικάνικη Αρχαιολογική Σχολή Κλασσικών Σπουδών όπου υπάρχουν τμήματα της μικρής πλευράς τα οποία έχουν σχεδιαστεί (Mc Camp 2004). Δύο σχέδια τα οποία απεικονίζουν την υφιστάμενη κατάσταση του μνημείου και πιο συγκεκριμένα το ένα απεικονίζει την κατάσταση στη νοτιοδυτική πλευρά του μνημείου ενώ στο άλλο είναι σχεδιάσμένη η κρηπίδα στη νοτιοανατολική πλευρά η οποία σώζεται σε πολύ κατάσταση. Σχέδια τα οποία απεικονίζουν ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά μέλη της Στοάς, τα οποία σχέδια αφορούν τη κεράμωση της στοάς καθώς και το είδος των τριγλύφων. Όλα αυτά τα σχέδια προέρχονται από το αρχέιο της Αμερικάνικης Σχολής Κλασσικών σπουδών (agora.ascsa.net). Μια τρισδιάστατη ανακατασκευή των θεμελίων στη νοτιοδυτική πλευρά του μνημείου η οποία έχει πραγματοποιηθεί με τη χρήση σύγχρονων τοπογραφικών και φωτογραμμετρικών μεθόδων (Καραγεώργου κ.α 2010) Ακόμα χρησιμοποιήθηκαν και πληροφορίες από τη βιβλιογραφία για την άντληση παραπάνω πληροφοριών. Τα βιβλία τα οποία χρησιμοποιήθηκαν είναι: Ιωάννη Τραυλός, Pictorial Dictionary of Athens,1971 το οποίο περιλαμβάνει μια μελέτη ανακατασκευής για μερικά τμήματα του μνημείου. Muller-Wiener s, Architecture in Ancient Greece, 1995 στο οποίο περιλαμβάνεται πολίτιμη πληροφία που αφορά τη διακόσμηση του γείσου. Για τη διαδικασία χρωματισμού της στοάς χρησιμοποιήθηκαν σχέδια από συγκεκριμένα τμήματα της Στοάς στα οποία φαίνονται τα χρώματα τα οποία είχε η Στοά τη συγκεκριμένη περιοδο μελέτης (Εικόνες 5 και 6). Εικόνα 5 Διάταξη σίμης Πηγή: agora.ascsa.net
Εικόνα 6 Απεικονιζόμενα χρώματα στο πάνω τμήμα στοάς Πηγή: agora.ascsa.net Στις περιπτώσεις που οι πληροφορίες δεν οδηγούν σε σωστά αποτελέσματα σχετικά με την αρχική μορφή του μνημείου, οι συμβουλές, οι προτάσεις καθώς και τα σχόλια των επιστημονικών υπέυθυνων που εργάζονται στην Αρχαία Αγορά ήταν πολύ σημαντικές για την ολοκλήρωση της ανακατασκευής. Όλα τα διαθέσιμα δεδομένα εκτιμήθηκαν και αξιολογήθηκαν σύμφωνα με τη γεωμετρική ακρίβεια και την αξιοπιστία τους (Πίνακας 1). Χαρακτηριστικά Πηγή Χρονολογία Γεωμετρική ακρίβεια Αξιοπιστία Τρισδιάστατο μοντέλο 2010,2012 1 1 Αρχιτεκτονικά σχέδια Στοάς 1963,1965,1966 2 2 Άλλα αρχιτεκτονικά σχέδια Ποικίλλει 3 3 Εικόνες Ποικίλλει 5 5 Βιβλιογραφία Ποικίλλει 4 4 Υποθέσεις - 6 6 Πίνακας 1 Ταξινόμηση και αξιολόγηση των δεδομένων Σύμφωνα με τον Πίνακα 1 το τρισδιάστατο μοντελο των δεδομένων είναι πιο ακριβές σε σχεση με τα υπόλοιπα δεδομένα. Τα αρχιτεκτονικά σχέδια της Στοάς είναι αρκετά ακριβή γιατί απεικονίζουν ένα σημαντικό μέρος του ανακατασκευασμένου μνημείου και έχουν συλλεχθεί μετά από πολύ προσεκτική μελέτη. Αντίθετα οι υποθέσεις οι οποίες πραγματοποιήθηκαν είναι λιγότερο ακριβείς και γι αυτό το λόγο χρησιμοποιήθηκαν στις περιπτώσεις όπου δεν υπήρχε άλλη πληροφορία. 4. ΕΙΚΟΝΙΚΗ ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΑΣ ΣΤΟΑΣ Η εικονική ανακατασκευή της Μεσαίας Στοάς πραγματοποιήθηκε στο λογισμικό Autodesk 3D Studio Max χρησιμοποιώντας όλα τα προαναφερθέντα διαθέσιμα δεδομένα.
4.1 Τρισδιάστατο μοντέλο των θεμελίων Η δημιουργία του τρισδιάστατου μοντέλου των θεμέλίων πραγματοποιήθηκε σε προηγούμενη εργασία του εργαστηρίου (Καραγεώργου κ.α 2010). Το αντικείμενο μελέτης σαρώθηκε με τη χρήση επίγειου σαρωτή time of flight ενώ με τη χρήση ειδικού τρίποδα ο οποίος τοποθετήθηκε σε ύψος 7 μέτρων λήφθησαν εικόνες με επικάλυψη μεταξύ τους. Ακόμα μετρήθηκαν και πολλά φωτοσταθερά. Τα νέφη σημείων τα οποία δημιουργήθηκαν, ενώθηκαν σε ένα το οποίο γεωαναφέρθηκε σε ένα τοπικό σύστημα αναφοράς. Στις περιπτώσεις όπου η σάρωση είχε λάθη, η πύκνωση του νέφους επιτέυχθηκε με τη χρήση μεθόδων ψηφιακής φωτογραμμετρίας. Η επεξεργασία του νέφους σημείων πραγματοποιήθηκε στο λογισμικό Geomagic Studio v10 προκειμενου να δημιουργηθεί το τρισδιάστατο μοντέλο χωρίς υφή (Εικόνα 7). Εικόνα 7 Τελικό τρισδιάστατο μοντέλο Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε ο προσανατολισμός των ψηφιακών εικόνων οι οποίες τοποθετήθηκαν πάνω στο 3D μοντέλο χωρίς υφή με σκοπό τη δημιουργία του τρισδιάστατου μοντέλου με υφή (Εικόνα 8). Εικόνα 8 Τελικό φωτορεαλιστικό μοντέλο 4.2 Τρισδιάστατο μοντέλο των τεχνουργημάτων του μουσείου Η δημιουργία του τρισδιάστατου μοντέλου των τεχνουργημάτων τα οποία σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση πραγματοποιήθηκε στη διαδικτυακή εφαρμογή της Autodesk 123D Catch όπου εισήχθησαν οι συνεχόμενες εικόνες του αντικειμένου των οποίων η λήψη πραγματοποιήθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να καλυφθούν όσο το δυνατό καλύτερα οι λεπτομέρειες του κάθε αντικειμένου (Εικόνα 9). Εικόνα 9 Διαδοχικές εικόνες αντικειμένου Η δημιουργία του 3D μοντέλου γίνεται αυτόματα στο πρόγραμμα το οποίο δεν απαιτεί κάποια παρέμβαση από το χρήστη. Το μόνο που απαιτείται είναι ο καθαρισμός του αντικειμένου από την περιτή πληροφορία η οποία προέρχεται κυρίως από την επιφάνεια που ακουμπούσαν τα αντικείμενα κατά τη διάρκεια της λήψης των εικόνων (Εικόνες 10α-10β).
Εικόνα 10α Τρισδιάστατο μοντέλο αντικειμένου στο 123D catch Εικόνα 10β Τελική μορφή τρισδιάστατου αντικειμένου Η διαδικασία αυτή πραγματοποιήθηκε για τη δημιουργία των μοντέλων της σίμης (Εικόνα10β), της λεοντοκεφαλής (Εικόνα 11) και ου ακροκεράμου (Εικόνα 12). Εικόνα 11 Τρισδιάστατο μοντέλο λεοντοκεφαλής Εικόνα 12 Τριασδιάστατο μοντέλο ακροκεράμου 4.3 Επεξεργασία δεδομένων Σε πρώτη φάση προσδιορίστηκε η θέση της κρηπίδας η οποία πραγματοποιήθηκε σε σχέση με τα σωζόμενα τμήματα του μνημείου με τη χρήση απλών τοπογραφικών μετρήσεων. Με αυτό τον τρόπο προσδιορίστηκε η θέση της ευθυντηρίας ενώ υψομετρικά προσδιορίστηκε με βάση λεπτομερές σχέδιο στο οποίο απεικονίζονται μαζί τα θεμέλια καθώς και το κτήριο της Στοάς. Το τρισδιάστατο μοντέλο των θεμελίων εισήχθη στο 3ds Max (Εικόνα 13). Ανάμεσα στην κρηπίδα και τα θεμέλια σχεδιάστηκε ένα ενδιάμεσο επίπεδο το οποίο είναι το επίπεδο του εδάφους για την ανακατασκευή. Το κτήριο κατασκευάστηκε πάνω από αυτό το επίπεδο. Η κατασκευή της κρηπίδας πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τα σχέδια του Τραυλού (1963) όπου απεικονίζεται η πραγματική της μορφή. Ο σχεδιασμός της έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποδοθεί σωστά το ισοδόμο σύστημα όπου οι αρμοί της μίας στρώσης διχοτομούν το μήκος της πλευράς της άλλης (Εικόνα 14). Εικόνα 13 Υφιστάμενη κατάσταση Εικόνα 14 Κρηπίδα της Μεσαίας Στοάς Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε η κατασκευή της κιονοστοιχείας όπου αρχικά προσδιορίστηκε η θέση του κάθε κίονα σύμφωνα με τα σχέδια. Ο κάθε κίονας αποτελείται από επιμέρους τμήματα τους σφονδύλους οι οποίοι αποδοθώθηκαν με το γεωμετρικό σχήμα του κώνου ο καθένας με σκοπό να αποδοθούν τα χαρακτηριστικά του κιονα τα οποία είναι η μείωση όπου ο κιονας όσο αυξάνεται το ύψος του μειώνεται η διάμετρος του και η ένταση όπου είναι η ελαφριά καμπύλωση του κίονα. Οι κίονες μεταξύ τους ενώνονταν με χαμηλό στηθαίο σχηματίζοντας έναν ενιαίο επιμήκη τοίχο (Εικόνα 15). Το στηθαίο σχεδιάστηκε με βάση το σχέδιο του Τραυλού (1971). Το πάνω
μέρος του ψηφιοποιήθηκε με βάση το σχέδιο και το υπόλοιπο τμήμα σχεδιάστηκε με βάση τις διαστάσεις των τμημάτων που το αποτελούν. Εικόνα 15 Κιονοστοιχεία μαζί με το στηθαίο Στη κορυφή του κάθε κίονα σχεδιάστηκε το κιονόκρανο το οποίο αποτελείται από το υποτραχήλιο, τους ιμάντες, τον εχίνο και τον άβακα. Επόμενα στάδιο είναι η κατασκευή του θριγκού ο οποίος αποτελείται από το επιστύλιο, τη ζωφόρο και το γείσο. Η κατασκευή του επιστυλιου πραγματοποιήθηκε με βάση τα διαθέσιμα σχέδια και στη γνώση για το πως ήταν κατασκευασμένη την συγκεκριμένη εποχή. Στο πάνω μέρος του επιστυλίου τοποθετήθηκαν οι κανόνες στους οποίους προστέθηκαν στο κάτω μέρος οι σταγόνες (Εικόνα 16). Τα συγκεκριμένα τμήματα ήταν διακοσμητικά στοιχεία τα οποία βοηθούσαν να φέυγει το νερό της βροχής. Η τοποθέτηση τους εγινε με βάση τα σχέδια όπου ο κάθε κανόνας τοποθετήθηκε πάνω από κάθε κίονα, ενώ ο πρώτος τοποθετήθηκε στη γωνία του επιστυλιου. Εικόνα 16 Ο κανόνας μαζί με τις σταγόνες Η ζωφόρος η οποία στα μνημεία Δωρικου ρυθμου αποτελείται από τα τρίγλυφα και τις μετόπες τοποθετήθηκε πάνω από το επιστύλιο. Ανάλογα με την περίοδο κατασκευής τα τρίγλυφα παρουσιάζουν διαφορετικές οριζόντιες τομές. Στην Ελληνιστική περίοδο στην οποία ανήκει η Στοά σύμφωνα με τον Τραυλό (1971) η διατομή των τριγλύφων είναι τραπεζοειδής και η τοποθέτηση τους έγινε όπως έγινε και στην περίπτωση των κανόνων(εικόνα 17). Εικόνα 17 Θριγκός Μεσαίας Στοάς Πάνω απο το επιστύλιο κατασκευάστηκε το γείσο το οποίο στη μεγάλη πλευρά ψηφιοποιήθηκε από ένα υπάρχον σχέδιο και στη συνέχεια εισήχθη στο 3ds Max όπου του δόθηκε η τρίτη διάσταση και η κλίμακα και τοποθετηθηκε στη συνέχεια στη σωστή του θέση. Στη μεγάλη πλευρά το γεισο εξυπηρετούσε την απορροή των ομβρίων υδάτων. Το γείσο στη μικρή πλευρά είναι διαφορετικό και ψηφιοποιήθηκε σύμφωνα με σχέδιο από τη μελέτη ανακατασκευής της Αμερικάνικης σχολής κλασσικών σπουδών. Κάτω από το γείσο στη μεγάλη πλευρά υπήρχαν οι προμόχθοι στους οποίους ήταν τοποθετημένες 18 σταγόνες τα οποία σχεδιάστηκαν σύμφωνα με το σχέδιο του Τραυλού (1971). Η θέση τους ωστόσο ήταν πανω από τα τρίγλυφα αλλά και ανάμεσα από αυτά
(Εικόνα 18). Ένα μέρος του γείσου ήταν διακοσμημένο με κυμάτια Δωρικού ρυθμού τα οποία σχεδιάστηκαν σύμφωνα με σχέδιο που υπηρχε στο βιβλιο των Muller-Wiener (1993). Εικόνα 18 Γείσο με τους προμόχθους και τις σταγόνες Για την κατασκευή της σίμης χρησιμοποιήθηκαν αρκετές πηγές πληροφοριών. Αρχικά από τα σχέδια της Αμερικάνικης σχολής κλασσικών σπουδών ψηφιοποιήθηκε το επίπεδο της σίμης και εισήχθη στο 3ds Max. Από τη μελέτη ανακατασκεύης του Τραυλού (1971) φαίνεται ότι ήταν διακοσμημένη με αντικείμενα τα οποία ήταν η λεοντοκεφαλή, το ακροκέραμο. Τα τρισδιάστατα μοντέλα αυτών των αντικειμένων δημιουργήθηκαν στο 123D Catch. Τα αντικείμενα αυτά εισήχθησαν στο 3ds Max όπου αφού διορθώθηκε η κλίμακα τους στη συνέχεια τοποθετήθηκαν και ενώθηκαν με την υπόλοιπη σίμη παίρνοντας την τελική της μορφή (Εικόνα 19). Εικόνα 19 Τελική μορφή της σίμης Στο κάτω άκρο της σίμης υπάρχει διακοσμηση η οποία ψηφιοποιήθηκε σε εικόνα η οποία έχει ληφθεί και συνέχεια εισήχθη στο 3ds Max και τοποθετήθηκε στη σωστή της θέση (Εικόνες 20α-20β). Εικόνα 20α Διακόσμηση σίμης Εικόνα 20β Απόδοση διακόσμηση σιμης στο 3ds Max Το αέτωμα της Μεσαίας Στοάς δηλαδή το τριγωνικό τμήμα του γείσου στη μικρή πλευρά σχεδιάστηκε με βάση σχέδιο το οποίο απεικονίζει ανακατασκευασμένο τμήμα της μικρής πλευράς του μνημείου. Το πρώτο αντικείμενο που ανακατασκευάστηκε ήταν το τύμπανο το οποίο έχει τριγωνικό σχήμα. Πάνω από αυτό τοποθετήθηκε το καταέτιο γείσο του οποίου η τομή ψηφιοποιήθηκε από το ίδιο σχέδιο. Πάνω από αυτά τοποθετήθηκε η σίμη (Εικόνα 21). Το σχήμα αυτού του μέρους είναι ίδια με εκείνη της σίμης της μεγάλης πλευράς του κτίσματος. Οι δύο σίμες ενώθηκαν στη γωνία με τη βοηθεία του εργαλειου της άλγεβρας ProBoolean τα οποία παρέχονται από το λογισμικό που χρησιμοποιείται.
Εικόνα 21 Αέτωμα Μεσαίας Στοάς Η κεκλιμένη οροφή της Μεσαίας στοάς καλύπτεται με κεραμίδια για τα οποία έγιναν υποθέσεις σχετικά με τον τύπο τους ο οποίος μάλλον ήταν κορινθιακού τύπου. Η διάταξη τους ήταν τέτοια ώστε ένα κεραμίδι στρωτήρας να εναλάσσεται από ένα κεραμίδι καλυπτήρα. Οι στρωτήρες επέτρεπαν το νερό της βροχής τα ρέει και ως εκ τούτου είχαν τοποθετηθεί πίσω από τις λεοντοκεφαλες οι οποίες έπαιζαν το ρόλο της υδρορόης. Στο τέλο κάθε καλυπτήρα τοποθετήθηκε από ένα ακροκέραμο (Εικόνα 22). Εικόνα 22 Κεράμωση Μεσαίας Στοάς 4.4 Απόδοση υφής και χρωμάτων Η Μεσαία Στοά όπως και τα περισσότερα σημαντικά κτήρια της εποχής ήταν διακοσμημένη με χρώματα κυρίως στο επιστύλιο και τη ζωφόρο. Ο χρωματισμός της Μεσαίας Στοάς πραγματοποιήθηκε ταυτόχρονα με το στάδιο της ανακατασκευής. Για την καλύτερη απόδοση των κατάλληλων χρωμάτων, σε λογισμικό επεξεργασίας εικόνας εισήχθη το σχέδιο το οποίο απεικονίζει τα χρώματα (Εικόνα 23) και η τιμή του κάθε χρώματος προσδιορίστηκε προσεκτικά. Στη συνέχεια αυτή η τιμή επιλέχθηκε από την παλέτα χρωμάτων του 3ds Max (Εικόνα 24) προκειμένου να χρωματιστεί το κάθε αντικείμενο. Εικόνα 23 Επιλογή σημείου για πληροφορία χρώματος Εικόνα 24 Χρωματισμός στο Photoshop (αριστερά) και στο 3ds Max (δεξιά)
4.5 Αξιολόγηση τελικών αποτελεσμάτων Στις εικόνες 25, 26 και 27 παρουσιάζονται μερικές όψεις από την τρισδιάστατη ανακατασκευή της Μεσαίας Στοάς. Το τελικό προιόν είναι τόσο αληθινό και ακριβές όσο και οι διαθέσιμές πληροφορίες. Σε ορισμενα σημεία δεν υπάρχει αμφιβολία για την αρχική του μορφή. Σε κάποια τμήματα πραγματοποιήθηκαν διάφορες παραδοχές από τους επιστημονικούς υπέυθυνους σχετικά με τη μορφή. Για την εικονική ανακατασκευή επιλέχθηκε το πιο κατάλληλο έπειτα από προσεκτική σκέψη και συζήτηση με επιστήμονες συναφών επιστημονικών περιοχών. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η περίπτωση της κεράμωσης της στέγης όπου δεν υπήρχε πληροφορία σε κανένα σχέδιο, βιβλίο κλπ. Η λύση βρέθηκε βασιζόμενη στο πως ήταν παρόμοια κτήρια την εποχή εκείνη. Το ίδιο ισχύει και για τα τρίγλυφα όπου τμήματα τους σώζονται σήμερα τα οποία όμως ήταν σε τόσο κακή κατάσταση όπου ήταν πολύ δύσκολο να εξαχθεί πληροφορία σχετικά με το σχήμα και τη μορφή τους. Ομοίως και το ύψος του στηθαίου το οποίο υπήρχε σε διαφορετικές πηγές και έπρεπε να επιλεγεί η πιο αξιόπιστη πηγή σύμφωνα με τους επιστημονικούς υπέυθυνους που εργάζονται στην Αρχαία Αγορά. Για την τελική απόφαση σημαντικό ρόλο έπαιξε και ο πίνακας 1 που δείχνει την αξιόγηση των διαθέσιμων δεδομένων. Ως εκ τούτου η εικονική ανακατασκευή της Μεσαίας Στοάς μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι κοντά στην αρχική μορφή του κτηρίου όπως αυτό ήταν το 2 ο αιώνα π.χ. Εικόνα 25 Νότια πλευρά της Μεσαίας Στοάς Εικόνα 26 Δυτική πλευρά της Μεσαίας Στοάς 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ Το τελικό προιόν αναπαριστά ένα μνημείο το οποίο δεν υφίστανται σήμερα και οι επισκεπτες μπορούν να δουν μόνο τα θεμέλια του μνημείου. Κατά συνέπεια η εικονική ανακατασκευή είναι ένας συνδυασμός των υφιστάμενων λεπτομερών αρχιτεκτονικών σχεδίων, σκίτσων, περιγραφών, ψηφιοποίησης των πραγματικών αντικείμένων καθώς και άλλων μικρών πηγών πληροφοριών. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι συζητήσεις και οι προτάσεις από τους επιστήμονες οι οποίοι έχουν μελετήσει το μνημείο από μια ιστορική και αρχαιολογική άποψη, αποδεικνύοντας ότι η ανακατασκευή είναι μία διηεπιστημονική διαδικασία.
Εικόνα 27 Προοπτική άποψη της Μεσαίας Στοάς Η εικονική ανακατασκευή έχει το πλεονέκτημα ότι δε βλάπτει τα υπάρχοντα αρχιτεκτονικά στοιχεία και το πιο σημαντικό είναι ότι μπορεί να πραγματοποιηθεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους δίνοντας λύση στις διάφορες ερωτήσεις που προκύπτουν στα διάφορα στάδια της ανακατασκευής. Μπορεί να θεωρηθεί ένα πολύ ισχυρό εργαλείο για τη σε βάθος μελέτη της Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς. 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γκίντζου Χ. 2012,Εικονική αποκατάσταση της Εκκλησίας του μοναστηριού του Σαν Προυντένθιο (La Rioja, Ισπανία), Διπλωματική εργασία, ΣΑΤΜ, ΕΜΠ, Αθήνα Καραγεώργου Μ., Μπαράκου Α., Μπριάνα Δ., Σιώρα Ε., 2010. Μάθημα Αποτυπώσεις μεγάλων κλιμάκων, Εξαμηνιαία εργασία Μ.Δ.Ε. Γεωπληροφορικής, Αθήνα Κοντογιάννη Γ., 2013, Εικονική Ανακατασκευή τμήματος της Μεσαίας Στοάς στην Αρχαία Αγορά των Αθηνών, Διπλωματική εργασία, ΣΑΤΜ, ΕΜΠ, Αθήνα Λάββας Γ. 1984. Προστασία μνημείων και συνόλων. Βασικές έννοιες. Ιδεολογία και μεθοδολογία, Τεύχος 1, Θεσ/νικη De Fuentes F. A., Valle Melon J.M., Rodriguez Miranda A. 2010. Model of sources: a proposal for the hierarchy, merging strategy and representation of the information sources in virtual models of historical buildings, CAA conference Proceedings, Computer Applications and Quantative Methods in Archaeology, Granada, Spain, April 6-9 Kontogianni G., Georgopoulos A., Saraga N., Alexandraki E., Tsogka K. 2013, 3D Virtual Reconstruction of the Middle Stoa in the Athens Ancient Agora, Proceedings of 3D-ARCH, Trento, Italy, 25-26. Matini M.R., Einifar A., Kitamoto A., Ono K. 2009. Digital reconstruction based on analytic interpretation of relics: case study of Bam citadel. XXII International Symposium of CIPA Kyoto, Japan. October 11-15 Mc Camp II, J., 1990, The Athenian agora. A guide to the excavanation and museum, American School of Classical Studies at Athens. ISBN 0876616562, pp. 292 Muller-Wiener W., 1995 Η αρχιτεκτονική στην Αρχαία Ελλάδα. Μετάφραση: Μπάρμπαρα Σμιτ-Δούνα, University Studio Press, ISBN 9601204849, σελ. 247, Θεσ/νικη Travlos J. 1971. Pictorial dictionary of Ancient Athens, Thames & Hudson, ISBN 0500050120, pp. 590, London Valle Melon J.M., Lopetegi Galarraga A., Rodriguez Miranda A. 2005. Problems when generating virtual models representing real objects: Hondarribia walls, Proceedings of Virtual Retrospect, Biarritz, France. November 2-10 agora.ascsa.net (28/8/2014) http://el.wikipedia.org (25/8/2014)