ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2007

1 ΔΡΑΣΗ: 21 ΤΙΤΛΟΣ ΔΡΑΣΗΣ: ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΚΙΝΗΤΡΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΟ ΓΗΡΑΝΣΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ / ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΜΕΛΕΤΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΙΝΗΤΡΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΟ ΓΗΡΑΝΣΗ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΦΟΡΕΑΣ: ΙΝΕ / ΓΣΕΕ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ : ΡΩΜΑΝΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΡΩΜΑΝΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2007 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΠΟΡΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

2 ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΙΝΗΤΡΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΟ ΓΗΡΑΝΣΗ ΟΙ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΣΥΝΔΙΚΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ ΘΕΣΠΙΣΗ ΚΙΝΗΤΡΩΝ Μελετητής: ΡΩΜΑΝΙΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ 1. Η μεταστροφή της ευρωπαϊκής πολιτικής υπέρ των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων σε πολιτική υπέρ της ενεργού γήρανσης. 2. Η σύνθετη φύση των πολιτικών ενεργού γήρανσης. 3. Η προέλευση και το περιεχόμενο της έννοιας ευέλικτη ηλικία συνταξιοδότησης (flexible retirement age) και η απόκλισή της απο την έννοια της «μερικής (partial η progressive) συνταξιοδότησης 4. Ειδικότερες πτυχές και διαστάσεις του ζητήματος της ενεργού γήρανσης στην Ελλάδα 5. Οι παρεμβάσεις των εργατικών συνδικάτων στις πολιτικές ενεργού γήρανσης και στη διαμόρφωση των προσφορότερων κινήτρων. 5.1 Οι θέσεις και οι παρεμβάσεις της Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας των Εργατικών Συνδικάτων (ETUC) 5.2 Οι παρεμβάσεις των εθνικών εργατικών συνδικάτων των χωρών μελών της ΕΕ (πλην Ελλάδος). 5.3 Οι παρεμβάσεις των ελληνικών εργατικών συνδικάτων. 6. Η γενικότερη στάση των εργαζομένων στη σύνθετη πολιτική της ενεργού γήρανσης και στη θέσπιση κινήτρων. 7. Συμπερασματικές επισημάνσεις

3 1. Η μεταστροφή της ευρωπαϊκής πολιτικής υπέρ των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων σε πολιτική υπέρ της ενεργού γήρανσης. Η πολιτική της ενεργού γήρανσης δεν υπήρξε σταθερή και διαχρονική πολιτική της Ε. Ένωσης και των κρατών μελών. Αντιθέτως, στις 10ετίες του 1970 και του 1980 αλλά και μέχρι τα μέσα της 10ετίας του 1990, η Ε. Ένωση και τα κράτη μέλη εστήριζαν πολιτικές πρακτικές ενθάρρυνσης των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων. Αποκτά, συνεπώς, εξαιρετική σημαντικότητα η ανίχνευση των αιτιών στήριξης, αρχικώς, της πρόωρης συνταξιοδότησης και των αιτιών μεταστροφής και στήριξης, εν συνεχεία, των πολιτικών ενεργού γήρανσης και αποθάρρυνσης των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων. Η στήριξη των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων εστόχευε στη βελτίωση των πολύ χαμηλών ποσοστών απασχόλησης των νέων, κυρίως, εργαζομένων. Η κυριαρχούσα, τότε (δεκαετίες 1970 και 1980 μέχρι τα μέσα της 10ετίας του 1990), τάση προωθούσε την απασχόληση «της νεότερης, περισσότερο δυναμικής και καλύτερα εκπαιδευμένης και καταρτισμένης εργατικης δύναμης», σε βάρος «των παλιότερων και ανεπαρκώς καταρτισμένων εργαζομένων» (1). Η πολιτική στήριξης των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων είχε, πράγματι, αξιοσημείωτη επιτυχία, κυρίως στη διάρκεια της 10ετίας του 1980, αφού οδήγησε στη βελτίωση των ποσοστών απασχόλησης των νεότερων εργαζομένων. Ποιες υπήρξαν οι αιτίες της ανατροπής της πολιτικής αυτής; Η ανατροπή του μοντέλου ενθάρρυνσης των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων με τον περιορισμό και την προοδευτική πλήρη κατάργησή του, αποδίδεται σε συγκεκριμένες αιτίες: Πρώτον, σε δημογραφικούς παράγοντες που οδήγησαν σε σοβαρές πιέσεις στη χρηματοδότηση της κοινωνικής προστασίας και ειδικότερα των δημόσιων συνταξιοδοτικών σχημάτων. Η ανατροπή της ηλικιακής δομής των ευρωπαϊκών κοινωνιών (μειώσεις μέχρι σημείου ανατροπής- της αναλογίας των νεότερης ηλικίας έναντι εκείνων μεγαλύτερης ηλικίας) δεν επέτρεπε τη συνέχιση της ευνοϊκής αντιμετώπισης της πρόωρης συνταξιοδότησης αφού θα οδηγούσε σε αδυναμία συνέχισης του κοινωνικού μοντέλου σε σχετικώς σύντομο χρόνο. Δεύτερον, στη διαπίστωση των συντριπτικών και συνεχώς επιδεινούμενων ελλείψεων σε εργασιακές εξειδικεύσεις. Η πρόωρη συνταξιοδότηση άρχισε να αντιμετωπίζεται, πλέον, ως ανεπίτρεπτη σπατάλη ανθρώπινου δυναμικού στο επίπεδο της διαδικασίας εργοστασιακής παραγωγής. Οι συνέπειες της σπατάλης αυτής δεν περιορίζονται στη μικρο-οικονομική λειτουργία αλλ εκτείνονται και στο μακροεπίπεδο της εθνικής οικονομίας.

4 Τρίτον, στη διαπίστωση, ότι, η τάση πρόωρης συνταξιοδότησης (που στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούσε εξαναγκασμό του εργαζόμενου σε πρόωρη και μη επιθυμητή αποχώρηση από την εργασία) αντιπροσώπευε μιά από τις πλέον ευκρινείς δυσμενείς διακρίσεις (discrimination) στους χώρους εργασίας. Η διάκριση αυτή που στηριζόταν στην ηλικία (age discrimination) συνιστούσε σοβαρή παραβίαση των κοινωνικών δικαιωμάτων, για την προστασία των οποίων, όμως, η Ε. Ένωση είχε καταστατική υποχρέωση. Με τον εντοπισμό των συγκεκριμένων αυτών αιτιών ανατροπής του μοντέλου ενθάρρυνσης των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων, ήταν εύλογο να αναμένεται, ότι, τα κράτη μέλη αλλά και η Ε. Ένωση θα μεριμνούσαν να εισαχθεί ένα νέο μοντέλο ισόρροπης αντιμετώπισης των τριών αυτών διαπιστώσεων (πιέσεις στα συστήματα δημόσιας σύνταξης, ανάγκη εμπλουτισμού της παραγωγικής διαδικασίας με ελλείπουσες εργασιακές ειδικότητες, κατάργηση των δυσμενών λόγω μεγαλύτερης ηλικίας διακρίσεων). Από τη διερεύνηση, όμως, των εξελίξεων, με βάση τα στοιχεία συσχέτισης της νομοθετημένης ηλικίας συνταξιοδότησης και του ποσοστού απασχόλησης των ανδρών άνω των 50 ετών, διαπιστώνεται, ότι, ενώ η ηλικία συνταξιοδότησης αυξάνεται σταδιακά από το 1950 μέχρι το 1995 (οπότε και προσεγγίζει, στις περισσότερες χώρες μέλη, το 65 ο έτος), το ποσοστό απασχόλησης των άνω των 50 ετών ανδρών, κατά την ίδια χρονική περίοδο, μειώνεται, συνεχώς και σε τέτοιο βαθμό ώστε σε συγκεκριμένες χώρες να υποδιπλασιάζεται (2). Με διαφορετική αλλ αποκαλυπτικότερη διατύπωση, με το σταδιακό περιορισμό μέχρι και την κατάργηση της δυνατότητας πρόωρης συνταξιοδότησης, οι άνδρες άνω των 50 ετών παρεμποδίσθηκαν να καταστούν συνταξιούχοι, με συνέπεια, να καταστούν άνεργοι, αφού η αγορά εργασίας αδυνατούσε να τους προσφέρει τις αναγκαίες θέσεις εργασίας. Η διαπίστωση αυτή, βέβαια, σημαίνει, ότι, στην πράξη (μέχρι τουλάχιστον της ανάδειξης της ευρωπαϊκής πολιτικής για την απασχόληση Λουξεμβούργο, 1997): κύριος (αν όχι αποκλειστικός) σκοπός της ανατροπής του μοντέλου των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων αποδεικνύεται, ότι, υπήρξε η μείωση του κόστους της κοινωνικής προστασίας και ειδικότερα η ελάφρυνση των κρατικών προϋπολογισμών από τις δαπάνες της δημόσιας σύνταξης, ενώ αγνοήθηκαν οι λοιπές αιτίες της ανατροπής του μοντέλου των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων (ελλείψεις εργασιακών εξειδικεύσεων και δυσμενείς λόγω ηλικίας διακρίσεις). Οι συνέπειες αυτής της πολιτικής έχουν χαρακτηρισθεί ως ευρωπαϊκή παραδοξότητα (age / employment paradox): ενώ οι χώρες μέλη αυξάνουν το όρια της ηλικίας συνταξιοδότησης, δεν μεριμνούν, παραλλήλως, για την ύπαρξη στην αγορά εργασίας επαρκούς αριθμού θέσεων απασχόλησης για

5 τους μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενους οι οποίοι ούτε να απασχοληθούν μπορούν ούτε να συνταξιοδοτηθούν αλλ απλώς, προστίθενται στην στρατιά των ανέργων. Όπως έχει επισημανθεί, ενώ, από το 1950 μέχρι το 1997, το προσδόκιμο επιβίωσης έχει αυξηθεί κατά 10 χρόνια, το ποσοστό συμμετοχής των ηλικίας 60-64 ετών εργαζομένων, στο εργατικό δυναμικό, έχει καταρρεύσει (από το 80 % στο 30 %) (3). Ασφαλώς, τα πρώτα χρόνια αμφισβήτησης του μοντέλου των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων συναποτελούν μιά περίοδο αβεβαιότητας και χαρακτηρίζονται από αλλεπάλληλους πειραματισμούς. Τα ευρωπαϊκά όργανα (αλλά και τα κράτη μέλη) έπαιρναν αποφάσεις που βρίσκονταν στα δύο άκρα του εκκρεμούς: από την ενθάρρυνση της πρόωρης συνταξιοδότησης μέχρι και την απαγόρευσή της. Στο ερώτημα πρόωρη συνταξιοδότηση η επιβράδυνση στην απονομή της σύνταξης, οι σχετικές αποφάσεις και θέσεις των ευρωπαϊκών οργάνων και των κρατών μελών, άλλοτε προέκριναν τη συνέχιση της πολιτικής των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων και άλλοτε συνηγορούσαν στην αποφυγή των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων και στην εξακολούθηση της παραμονής στην αγορά εργασίας. Είχε ανακύψει, συνεπώς, η εμφανής αναγκαιότητα κατάστρωσης και διαμόρφωσης συνολικής και όχι αποσπασματικής πολιτικής για την αντιμετώπιση της ενεργού γήρανσης. Την αναγκαιότητα αυτή κάλυψε η διαμόρφωση της συνολικής Ευρωπαϊκής Στρατηγικής (Πολιτικής) για την Απασχόληση στη Σύνοδο του Λουξεμβούργου το 1997 (που δεν περιελάμβανε, πάντως, ειδικότερες προβλέψεις επί του θέματος) και κυρίως, η εν συνεχεία κατάστρωση και προώθηση των κατευθυντήριων γραμμών για την Απασχόληση του έτους 2001. Όπως παρατηρούν, εύστοχα, οι Walker και Taylor (4), μέχρι τα μέσα της 10ετίας του 1990, στις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας κυριαρχούσε μια νέα (δεύτερη) παραδοξότητα (5) σε σχέση με την ηλικία και την απασχόληση: από τη μια πλευρά, είχαμε συνεχιζόμενη αύξηση της μέσης ηλικίας του οικονομικώς ενεργού πληθυσμού, ενώ παραλλήλως, από τη άλλη πλευρά, λόγω πρώτον, της συνεχιζόμενης μείωσης του κατωφλίου των ηλικιών συνταξιοδότησης και δεύτερον, των διακρίσεων στην αγορά εργασίας (οι εργοδότες ήθελαν να απαλλαγούν από τους μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενους), όσοι εργαζόμενοι είχαν υπερβεί το 40ό έτος της ηλικίας τους, εθεωρούντο και αντιμετωπίζονταν ως ευρισκόμενοι πλησίον του τέλους της ενεργού εργασιακής τους ζωής. Η παραδοξότητα αυτή έπρεπε να αντιμετωπισθεί από τη συντονισμένη δράση και ανάπτυξη πρωτοβουλιών όλων των εμπλεκομένων στην απασχόληση: διαμορφωτών της πολιτικής (policy-makers), εργοδοτών και εργατικών συνδικάτων.

6 ΠΙΝΑΚΑΣ 1 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΠΟΣΟΣΤΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΗΛΙΚΙΕΣ ΗΛΙΚΙΕΣ ΗΛΙΚΙΕΣ 15-64 55-64 15-64 55-64 15-64 55-64 EU (27 countries) 64.4 (p) 43.5 (p) 71.6 (p) 52.6 (p) 57.2 (p) 34.8 (p) EU (25 countries) 64.7 (p) 43.6 (p) 72.0 (p) 52.8 (p) 57.4 (p) 34.9 (p) EU (15 countries) 66.0 (p) 45.3 (p) 73.5 (p) 54.1 (p) 58.6 (p) 36.8 (p) European Union 64.7 (p) 43.6 (p) 72.0 (p) 52.8 (p) 57.4 (p) 34.9 (p) Euro area 64.6 (p) 41.7 (p) 72.6 (p) 50.8 (p) 56.6 (p) 33.0 (p) Euro area (13 countries) 64.6 (p) 41.7 (p) 72.6 (p) 50.8 (p) 56.7 (p) 32.9 (p) Euro area (12 countries) 64.6 (p) 41.7 (p) 72.6 (p) 50.8 (p) 56.6 (p) 33.0 (p) Belgium 61.0 32.0 67.9 40.9 54.0 23.2 Bulgaria 58.6 39.6 62.8 49.5 54.6 31.1 Czech Republic 65.3 45.2 73.7 59.5 56.8 32.1 Denmark 77.4 60.7 81.2 67.1 73.4 54.3 Germany 67.5 (p) 48.4 (p) 72.8 (p) 56.4 (p) 62.2 (p) 40.6 (p) Estonia 68.1 58.5 71.0 57.5 65.3 59.2 Ireland 68.6 53.1 77.7 67.0 59.3 39.1 Greece 61.0 42.3 74.6 59.2 47.4 26.6 Spain 64.8 44.1 76.1 60.4 53.2 28.7 France 63.0 (p) 37.6 (p) 68.5 (p) 40.1 (p) 57.7 (p) 35.2 (p) Italy 58.4 32.5 70.5 43.7 46.3 21.9 Cyprus 69.6 53.6 79.4 71.6 60.3 36.6 Latvia 66.3 53.3 70.4 59.5 62.4 48.7 Lithuania 63.6 49.6 66.3 55.7 61.0 45.1 Luxembourg 63.6 33.2 72.6 38.7 54.6 27.8 Hungary 57.3 33.6 63.8 41.4 51.1 27.1 Malta 54.8 30.0 74.5 50.4 34.9 11.2 Netherlands 74.3 47.7 80.9 58.0 67.7 37.2 Austria 70.2 35.5 76.9 45.3 63.5 26.3 Poland 54.5 28.1 60.9 38.4 48.2 19.0 Portugal 67.9 50.1 73.9 58.2 62.0 42.8 Romania 58.8 41.7 64.6 50.0 53.0 34.5 Slovenia 66.6 32.6 71.1 44.5 61.8 21.0 Slovakia 59.4 33.1 67.0 49.8 51.9 18.9 Finland 69.3 54.5 71.4 54.8 67.3 54.3 Sweden 73.1 69.6 75.5 72.3 70.7 66.9 United Kingdom 71.5 57.4 77.3 66.0 65.8 49.1 Croatia 55.6 34.3 62.0 44.4 49.4 25.7 Turkey 45.9 30.1 68.1 44.1 23.9 16.7 Iceland : : : : : : Norway 75.4 67.4 78.4 73.1 72.2 61.6 Switzerland 77.9 (i) 65.7 (i) 84.7 (i) 74.9 (i) 71.1 (i) 56.6 (i) United States 72.0 61.8 78.1 67.5 66.1 56.5 Japan 70.0 64.7 81.0 80.0 58.8 50.1 Πηγή: EUROSTAT (:) Not available, (p) Provisional value, (b) Break in series, (i) See explanatory text.

7 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΠΟΣΟΣΤΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΑΝΔΡΩΝ & ΓΥΝΑΙΚΩΝ, 2006 90 80 15-64 55-64 70 60 50 40 30 20 10 0 Turkey Poland Malta Croatia Hungary Italy Bulgaria Romania Slovakia Belgium Greece France Πηγή: Επ εξεργασία στοιχείων EUROSTAT Lithuania Luxembourg EU (27 countries) Euro area Euro area (13 countries) Euro area (12 countries) EU (25 countries) European Union Spain Czech Republic EU (15 countries) Latvia Slovenia Germany Portugal Estonia Ireland Finland Cyprus Japan Austria United Kingdom United States Sweden Netherlands Norway Denmark Switzerland ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΠΟΣΟΣΤΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΑΝΔΡΩΝ, 2006 90 80 15-64 55-64 70 60 50 40 30 20 10 0 Poland Croatia Bulgaria Hungary Romania Lithuania Slovakia Belgium Turkey France Latvia Italy Πηγή: Επ εξεργασία στοιχείων EUROSTAT Estonia Slovenia Finland EU (27 countries) EU (25 countries) European Union Luxembourg Euro area Euro area (13 countries) Euro area (12 countries) Germany EU (15 countries) Czech Republic Portugal Malta Greece Sweden Spain Austria United Kingdom Ireland United States Norway Cyprus Netherlands Japan Denmark Switzerland

8 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΠΟΣΟΣΤΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ, 2006 80 70 15-64 55-64 60 50 40 30 20 10 0 Turkey Malta Italy Greece Poland Croatia Hungary Slovakia Romania Spain Belgium Bulgaria Πηγή: Επ εξεργασία στοιχείων EUROSTAT Luxembourg Euro area Euro area (12 countries) Euro area (13 countries) Czech Republic EU (27 countries) EU (25 countries) European Union France EU (15 countries) Japan Ireland Cyprus Lithuania Slovenia Portugal Germany Latvia Austria Estonia United Kingdom United States Finland Netherlands Sweden Switzerland Norway Denmark Με τις συνθήκες αυτές φθάσαμε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Έσσεν (1994) που σηματοδοτεί την αρχή μιας νέας φάσης με σημαντικές αλλαγές σε σχέση με τις ηλικίες συνταξιοδότησης και τη σύνδεσή τους με την αγορά εργασίας. Έχει επισημανθεί (6), ότι, το κύριο ζήτημα που απασχόλησε το Συμβούλιο του Έσσεν υπήρξε η οικονομική κατάσταση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Μόλις είχε προηγηθεί μια ύφεση και η Ευρώπη είχε αρχίσει να επανακτά την οικονομική της σταθερότητα. Είχε, όμως, αρχίσει να γίνεται βαθμιαία κατανοητό, ότι, η Ευρώπη όφειλε να ασχοληθεί σοβαρά και να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της ανεργίας και ότι, χωρίς το προαπαιτούμενο αυτό, δεν θα μπορούσε να διασφαλίσει την ανάπτυξη ενός συνεκτικού οικονομικού συστήματος. Αυτή, ακριβώς, η αντίληψη εκφράζεται με τη διατύπωση και την επιδίωξη του σημείου 5 του κεφαλαίου για την οικονομία των συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Έσσεν: πρέπει να ληφθούν βελτιωμένα μέτρα πολιτικής για να βοηθηθούν τα τμήματα εκείνα του πληθυσμού που πλήττονται βαριά από την ανεργία. Στα βαρέως πληττόμενα πληθυσμιακά τμήματα περιλαμβάνονται οι νέοι (κυρίως αυτοί που εγκαταλείπουν το σχολείο και συνεπώς, στερούνται γνώσεων και προσόντων) αλλά και οι μακροχρονίως άνεργοι. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στη διαπίστωση, ότι, μεταξύ των μακροχρονίως ανέργων περιλαμβάνονται και οι γυναίκες αλλά και οι μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενοι.

9 Η σπουδαιότητα των συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Έσσεν έγκειται στο ότι, ανέδειξαν το πρόβλημα της ανεργίας ειδικών ομάδων του πληθυσμού που μέχρι τότε δεν είχε γίνει κατανοητό και απετέλεσαν την αφετηρία έναρξης της συζήτησης και της αντιμετώπισής του. Όπως ορθώς επισημαίνει η Celine Lafoucriere (7) μέχρι τα μέσα της 10ετίας του 1990 δηλαδή μέχρι τη Σύνοδο του Έσσεν, είχαν αναπτυχθεί μόνο διορθωτικά (επανορθωτικά - reparative) μέτρα πολιτικής υπέρ των εργαζόμενων μεγαλύτερης ηλικίας που είχαν, ήδη, καταστεί υπεράριθμοι, απουσίαζαν, όμως ολοσχερώς, προληπτικά (preventive) μέτρα που θα παρείχαν τη δυνατότητα παραμονής των μεγαλύτερης ηλικίας εργαζομένων στην παραγωγική διαδικασία. Πέραν, όμως, της ανάδειξης του ζητήματος της ανεργίας των μεγαλύτερης ηλικίας εργαζομένων, το ΕυρωπαΪκό Συμβούλιο του Έσσεν, δεν οδήγησε στη λήψη συγκεκριμένων μέτρων πολιτικής για την αντιμετώπιση του ζητήματος στην πράξη. Αποφασιστική σημασία για την επεξεργασία, τη λήψη και την εφαρμογή συγκεκριμένων σχετικών μέτρων πολιτικής, έμελλε να αποκτήσει η διαμόρφωση της Eυρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση (European Employment Strategy EES) στην οποία στηρίχθηκαν και οι κατευθυντήριες γραμμές για την Απασχόληση του έτους 2001 που εξειδίκευσαν παρόμοια μέτρα. Στα πιό πάνω, είναι χρήσιμο να προσθέσουμε, ότι, με δεδομένο το σύνθετο χαρακτήρα των πολιτικών ενεργού γήρανσης, η Ε. Ε. δεν έχει ευχέρεια επιβολής υποχρεωτικών δεσμεύσεων και πολιτικών active ageing στα κράτη μέλη, λόγω, κυρίως,της ισχύος των άρθρων 48 51 της Συνθήκης της Ρώμης που παρέχουν στα κράτη μέλη (και όχι στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή) την εξουσία διαμόρφωσης των εθνικών πολιτικών κοινωνικής ασφάλισης. Η δυσμενέστατη κατάσταση των μεγαλύτερης ηλικίας εργαζομένων αποτυπώνεται στους ΠΙΝΑΚΕΣ και τα ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ που ακολουθούν και ειδικότερα: στον ΠΙΝΑΚΑ 1 και τα ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ 1, 2 και 3 αποτυπώνονται τα ποσοστά απασχόλησης των εργαζομένων ηλικίας 55-64 ετών σε σύγκριση με τα αντίστοιχα ποσοστά απασχόλησης των εργαζομένων ηλικίας 15-64 ετών (για το σύνολο ανδρών και γυναικών και χωριστά για τους άνδρες και τις γυναίκες) και στον ΠΙΝΑΚΑ 2 και τα ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ 4 12 αποτυπώνονται τα ποσοστά συμμετοχής των εργαζομένων ηλικίας 55-64 ετών σε σύγκριση με τα αντίστοιχα ποσοστά συμμετοχής των εργαζομένων ηλικίας 15-64 ετών και οι αποκλίσεις μεταξύ των μεγεθών αυτών.

10 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 ΠΟΣΟΣΤΟ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ, (Activity rates), έτος 2005 ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΗΛΙΚΙΕΣ ΗΛΙΚΙΕΣ ΗΛΙΚΙΕΣ 15-55- 15-55- 15-55- 64 64 ΑΠΟΚΛΙΣΗ 64 64 ΑΠΟΚΛΙΣΗ 64 64 ΑΠΟΚΛΙΣΗ Ε.Ε. 25 77,8 55,5 22,3 62,5 36,5 26,0 70,2 45,5 24,7 Ε.Ε. 15 78,9 56,8 22,1 63,2 37,8 25,4 71,0 47,1 23,9 ΒΕΛΓΙΟ 73,9 43,4 30,5 59,5 23,4 36,1 66,7 33,3 33,4 ΤΣΕΧΙΑ 78,4 62,1 16,3 62,4 32,9 29,5 70,4 46,9 23,5 ΔΑΝΙΑ 83,6 68,7 14,9 75,9 56,8 19,1 79,8 62,8 17,0 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 80,6 61,2 19,4 66,9 43,1 23,8 73,8 52,0 21,8 ΕΣΘΟΝΙΑ 73,6 62,9 10,7 66,9 56,0 10,9 70,1 59,0 11,1 ΕΛΛΑΔΑ 79,2 60,8 18,4 54,5 27,1 27,4 66,8 43,2 23,6 ΙΣΠΑΝΙΑ 80,9 63,2 17,7 58,3 29,6 28,7 69,7 45,9 23,8 ΓΑΛΛΙΑ 75,1 43,1 32,0 64,1 37,1 27,0 69,5 40,0 29,5 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 80,6 67,7 12,9 60,8 38,2 22,6 70,8 53,1 17,7 ΙΤΑΛΙΑ 74,6 44,3 30,3 50,4 21,5 28,9 62,5 32,6 29,9 ΚΥΠΡΟΣ 82,9 73,2 9,7 62,5 32,8 29,7 72,4 52,4 20,0 ΛΕΤΟΝΙΑ 74,4 61,0 13,4 65,1 48,5 16,6 69,6 53,8 15,8 ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ 72,1 63,8 8,3 64,9 44,5 20,4 68,4 52,8 15,6 ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 76,0 39,4 36,6 57,0 25,1 31,9 66,6 32,4 34,2 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 67,9 42,3 25,6 55,1 27,7 27,4 61,3 34,0 27,3 ΜΑΛΤΑ 79,1 53,1 26,0 36,9 12,4 24,5 58,1 31,9 26,2 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 83,7 59,5 24,2 70,0 36,5 33,5 76,9 48,0 28,9 ΑΥΣΤΡΙΑ 79,3 43,0 36,3 65,6 23,5 42,1 72,4 33,0 39,4 ΠΟΛΩΝΙΑ 70,8 40,9 29,9 58,1 21,5 36,6 64,4 30,5 33,9 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 79,0 62,4 16,6 67,9 46,1 21,8 73,4 53,8 19,6 ΣΛΟΒΕΝΙΑ 75,1 45,4 29,7 66,1 18,9 47,2 70,7 32,1 38,6 ΣΛΟΒΑΚΙΑ 76,5 55,1 21,4 61,5 18,1 43,4 68,9 35,0 33,9 ΦΙΛΑΝΔΙΑ 76,6 56,9 19,7 72,8 56,4 16,4 74,7 56,6 18,1 ΣΟΥΗΔΙΑ 80,9 76,2 4,7 76,3 69,0 7,3 78,7 72,6 6,1 ΗΝ.ΒΑΣΙΛΕΙΟ 81,9 68,3 13,6 68,8 49,0 19,8 75,3 58,5 16,8 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 67,0 49,9 17,1 57,3 27,8 29,5 62,1 38,0 24,1 ΡΟΥΜΑΝΙΑ 69,4 48,4 21,0 55,3 33,5 21,8 62,3 40,4 21,9 ΚΡΟΑΤΙΑ 70,0 47,2 22,8 56,7 24,9 31,8 63,3 35,1 28,2 ΤΟΥΡΚΙΑ 76,2 47,5 28,7 26,4 17,3 9,1 51,4 32,1 19,3 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων από τους στατιστικούς πίνακες των σελίδων 249-288 του "Employment in Eurore-2006", EUROPEAN COMMISSION, 2007, Brussels.

11 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4 ΠΟΣΟΣΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ (Activity rates), ΑΝΔΡΩΝ 55-64 ετών. 2005 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Ε.Ε. 25 Ε.Ε. 15 ΒΕΛΓΙΟ ΤΣΕΧΙΑ ΔΑΝΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΣΘΟΝΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΛΕΤΟΝΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙ Α ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΜΑΛΤΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων από τους στατιστικούς πίνακες των σελίδων 249-288 του "Employment in Eurore-2006",EUROPEAN COMMISSION, 2007, Brussels. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 5 ΑΥΣΤΡΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΦΙΛΑΝΔΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΗΝ.ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΚΡΟΑΤΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ 90 ΠΟΣΟΣΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ (Activity rates), 2005 ΑΝΔΡΕΣ: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΗΛΙΚΙΩΝ 15-64 και 55-64 ετών. 15-64 55-64 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Ε.Ε. 25 Ε.Ε. 15 ΒΕΛΓΙΟ ΤΣΕΧΙΑ ΔΑΝΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΣΘΟΝΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΛΕΤΟΝΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΜΑΛΤΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΦΙΛΑΝΔΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΗΝ.ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΚΡΟΑΤΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ Πηγή: Επεξεργασία στοι χεί ων από τους στατι στι κούς πίνακες των σελί δων 249-288 του "Employment in Eurore-2006",EUROPEAN COMMISSION, 2007, Brussels.

12 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 6 ΠΟΣΟΣΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ (Activity rates), ΓΥΝΑΙΚΩΝ 55-64 ετών, 2005 70 60 50 40 30 20 10 0 Ε.Ε. 25 Ε.Ε. 15 ΒΕΛΓΙΟ ΤΣΕΧΙΑ ΔΑΝΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΣΘΟΝΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΛΕΤΟΝΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΜΑΛΤΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ Πηγή: Επεξεργασία στοι χεί ων από τους στατι στι κούς πίνακες των σελί δων 249-288 του "Employment in Eurore-2006",EUROPEAN COMMISSION, 2007, Brussels. ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΦΙΛΑΝΔΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΗΝ.ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΚΡΟΑΤΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 7 ΠΟΣΟΣΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ (Activity rates), 2005 ΓΥΝΑΙΚΕΣ: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΗΛΙΚΙΩΝ 15-64 και 55-64 ετών. 80 70 15-64 55-64 60 50 40 30 20 10 0 Ε.Ε. 25 Ε.Ε. 15 ΒΕΛΓΙΟ ΤΣΕΧΙΑ ΔΑΝΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΣΘΟΝΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΛΕΤΟΝΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΜΑΛΤΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΦΙΛΑΝΔΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΗΝ.ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΚΡΟΑΤΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ Πηγή: Επεξεργασία στοι χεί ων από τους στατι στι κούς πίνακες των σελί δων 249-288 του "Employment in Eurore-2006",EUROPEAN COMMISSION, 2007, Brussels.

13 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 8 ΠΟΣΟΣΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ (Activity rates), ΑΝΔΡΩΝ και ΓΥΝΑΙΚΩΝ 55-64 ετών, 2005 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Ε.Ε. 25 Ε.Ε. 15 ΒΕΛΓΙΟ ΤΣΕΧΙΑ ΔΑΝΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΣΘΟΝΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΛΕΤΟΝΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΜΑΛΤΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ Πηγή: Επεξεργασία στοι χεί ων από τους στατι στι κούς πίνακες των σελί δων 249-288 του "Employment in Eurore-2006",EUROPEAN COMMISSION, 2007, Brussels. ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΦΙΛΑΝΔΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΗΝ.ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΚΡΟΑΤΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 9 ΠΟΣΟΣΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ (Activity rates), 2005 ΑΝΔΡΕΣ - ΓΥΝΑΙΚΕΣ: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΗΛΙΚΙΩΝ 15-64 και 55-64 ετών. 80 15-64 55-64 70 60 50 40 30 20 10 0 Ε.Ε. 25 Ε.Ε. 15 ΒΕΛΓΙΟ ΤΣΕΧΙΑ ΔΑΝΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΣΘΟΝΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΛΕΤΟΝΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΜΑΛΤΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ Πηγή: Επεξεργασία στοι χεί ων από τους στατι στι κούς πίνακες των σελί δων 249-288 του "Employment in Eurore-2006",EUROPEAN COMMISSION, 2007, Brussels. ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΦΙΛΑΝΔΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΗΝ.ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΚΡΟΑΤΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ

14 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 10 40 ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ ΠΟΣΟΣΤΩΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ (Activity rates), ( μεταξύ των ηλικιων 15-64 και 55-64 ετών) ΑΝΔΡΕΣ, 2005 35 30 25 20 15 10 5 0 Ε.Ε. 25 Ε.Ε. 15 ΒΕΛΓΙΟ ΤΣΕΧΙΑ ΔΑΝΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΣΘΟΝΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΛΕΤΟΝΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙ Α ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΜΑΛΤΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΦΙΛΑΝΔΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΗΝ.ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων από τους στατιστικούς πίνακες των σελίδων 249-288 του "Employment in Eurore-2006",EUROPEAN COMMISSION, 2007, Brussels. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 11 ΚΡΟΑΤΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ 50 ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ ΠΟΣΟΣΤΩΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ (Activity rates), ( μεταξύ των ηλικιων 15-64 και 55-64 ετών) ΓΥΝΑΙΚΕΣ, 2005 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Ε.Ε. 25 Ε.Ε. 15 ΒΕΛΓΙΟ ΤΣΕΧΙΑ ΔΑΝΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΣΘΟΝΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΛΕΤΟΝΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΜΑΛΤΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ Πηγή: Επεξεργασία στοι χεί ων από τους στατι στι κούς πίνακες των σελί δων 249-288 του "Employment in Eurore-2006",EUROPEAN COMMISSION, 2007, Brussels. ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΦΙΛΑΝΔΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΗΝ.ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΚΡΟΑΤΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ

15 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 12 ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ ΠΟΣΟΣΤΩΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ (Activity rates), ( μεταξύ των ηλικιων 15-64 και 55-64 ετών) ΑΝΔΡΩΝ και ΓΥΝΑΙΚΩΝ, 2005 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Ε.Ε. 25 Ε.Ε. 15 ΒΕΛΓΙΟ ΤΣΕΧΙΑ ΔΑΝΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΣΘΟΝΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΛΕΤΟΝΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΜΑΛΤΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ Πηγή: Επεξεργασία στοι χεί ων από τους στατι στι κούς πίνακες των σελί δων 249-288 του "Employment in Eurore-2006",EUROPEAN COMMISSION, 2007, Brussels. ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΦΙΛΑΝΔΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΗΝ.ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΚΡΟΑΤΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ Σημειώσεις (1) Βλ. Lafoucriere, Celine: Active strategies for older workers: the European picture today, στο Active strategies for older workers, EUROPEAN TRADE UNION INSTITUTE, 2002, Brussels, σελ. 51. (2) Βλ.Commission of the European Communities: Employment in Europe 1998, jobs for people people for jobs: turning policy guidelines into action, 1998, Brussels. (3) Βλ. Walker, Alan and Taylor, Peter (eds): Managing an ageing workforce, a guide to good practice, Dublin, European Foundation for the improvement of Living and Working Conditions, 1997. (4) Walker, Alan and Taylor, Peter (eds): Combating age barriers in employment: a European portfolio of good practice, Dublin, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 1997. (5) Για την πρώτη παραδοξότητα βλ. Walker, Alan and Taylor, Peter (eds.): Combating age barriers in employment: a European portfolio of good practice, Dublin, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 1997. Η παραδοξότητα αυτή καταγράφεται ως εξής: μολονότι τα κράτη μέλη επεδίωκαν να περιορίσουν το συνολικό κόστος της κοινωνικής ασφάλισης, ταυτοχρόνως και παραλλήλως, ενθάρρυναν, μέσω ποικιλίας, πολλές φορές γενναίων, κινήτρων, τους εργαζόμενους να συνταξιοδοτούνται προώρως. (6) Celine Lafoucriere: Active Strategies for Older Workers: the European picture today, στο Active strategies for Older Workers, έκδοση του European Trade Unions Institute, 2002, Brussels, σελ. 56. (7) Βλ. προηγ. Σημείωση, σελ. 56.

16 2. Η σύνθετη φύση των πολιτικών ενεργού γήρανσης. Οι πολιτικές για την ενεργό γήρανση είναι σύνθετες πολιτικές. Η προστασία των μεγαλύτερης ηλικίας εργαζομένων προ-απαιτεί συνδυασμό σειράς μέτρων που εντάσσονται στις πολιτικές απασχόλησης και επίσης, σειράς μέτρων που εντάσσονται στις πολιτικές κοινωνικής προστασίας. Συνεπώς, το πακέτο μέτρων πολιτικής (κινήτρων) προ-απαιτεί και προϋποθέτει τη συνεκτική σύνδεση αλληλεξαρτώμενων και αλληλοεπηρεαζόμενων μέτρων. Κάθε πακέτο μέτρων - κινήτρων για την ενεργό γήρανση προκύπτει από αντίστοιχες συνθέσεις των πολιτικών απασχόλησης με τις πολιτικές κοινωνικής προστασίας. Ως ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών των συνθέσεων, μπορεί να αναφερθεί ο θεσμός της μερικής συνταξιοδότησης (progressive η partial retirement) που συνδυάζεται με την εξακολούθηση της παραμονής στην εργασία (συνηθέστατα με μειωμένο ωράριο δηλαδή με μερική απασχόληση). Στην έκταση και στο βαθμό που επιτρέπει την εξακολούθηση της παραμονής στην αγορά εργασίας ενός ήδη (έστω και μερικώς) συνταξιούχου, ο θεσμός αυτός εμπίπτει στο πεδίο των πολιτικών απασχόλησης, ενώ, στην έκταση και το βαθμό που επιτρέπει την απονομή σύνταξης σε άτομο που εξακολουθεί να παραμένει στην αγορά εργασίας (έστω και με μειωμένο ωράριο), ο θεσμός εμπίπτει στο πεδίο των πολιτικών κοινωνικής προστασίας. Η δυνατότητα παραμονής των μεγαλύτερης ηλικίας εργαζομένων στην αγορά εργασίας (με συνδυασμό της ταυτόχρονης και παράλληλης μερικής συνταξιοδότησης η όχι) αποτελεί ζήτημα των πολιτικών απασχόλησης που καλούνται να προσδιορίσουν και να ενισχύσουν: Τις επιχειρήσεις συγκεκριμένων τομέων της οικονομίας αλλά και Τις επίσης συγκεκριμένες εργασιακές ειδικότητες, που μπορούν να προσφέρουν θέσεις εργασίας (συνηθέστατα μειωμένου ωραρίου δηλαδή μερικής απασχόλησης) στους μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενους. Είναι, βέβαια, ευνόητο, ότι, οι επιλογές αυτές ενίσχυσης της απασχόλησης των μεγαλύτερης ηλικίας εργαζομένων, δεν εξετάζονται μονομερώς αλλά συνεκτιμώνται μέσα στα πλαίσια της γενικότερης πολιτικής απασχόλησης. Με την κατάστρωση και την προώθηση της «Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση» αλλά κυρίως, με την επιλογή των (συμβατών με την ευρωπαϊκή στρατηγική) κατευθυντηρίων αρχών για την απασχόληση του έτους 2001:

17 Πρώτον, έπαυσαν, πλέον, οι αποσπασματικές προσεγγίσεις και τα διορθωτικά μέτρα (μέριμνα για την αντιμετώπιση των ήδη καταστάντων ανέργων ηλικιωμένων εργαζομένων), υποκαταστάθηκαν με μέτρα πρόληψης της περιέλευσής τους σε κατάσταση ανεργίας. Δεύτερον, διασαφηνίστηκε με πληρότητα, ότι, οι εθνικές κυβερνήσεις όφειλαν να αντιμετωπίσουν συνδυαστικώς και με συνθέσεις το ζήτημα της ενεργού γήρανσης και προσδιορίστηκαν τα πεδία πολιτικής που έπρεπε να συνδυασθούν σχετικώς. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες αυτές γραμμές τα μέτρα πολιτικής (κίνητρα) πρέπει να συνεκτιμούν και να συντονίζουν τις επιδιώξεις 4 πεδίων πολιτικής: του πεδίου της νόμιμης ηλικίας συνταξιοδότησης, του πεδίου των μεταρρυθμίσεων στα συστήματα κοινωνικής προστασίας, του πεδίου της διά βίου μάθησης και του πεδίου των ευέλικτων διευθετήσεων στις συνθήκες και στο χρόνο εργασίας. Επιβάλλεται να γίνει κατανοητό, ότι, απαιτείται συντονισμένη συνολική παρέμβαση στα 4 αυτά πεδία μέτρων πολιτικής ενίσχυσης της ενεργού γήρανσης (κινήτρων). Το φαινόμενο της επιλογής ενός πεδίου π.χ. εκείνου της κοινωνικής προστασίας δηλαδή της μεταβολής της νόμιμης ηλικίας συνταξιοδότησης η του περιορισμού η ακόμη και της ενθάρρυνσης της πρόωρης συνταξιοδότησης η της εισαγωγής του θεσμού της μερικής συνταξιοδότησης), χωρίς ταυτόχρονη και παράλληλη συσχέτιση και σύνδεση με το πεδίο της πολιτικής για την απασχόληση (περιβάλλον και ώρες εργασίας, δια βίου εκπαίδευση και κατάρτιση κλπ), όχι μόνο δεν οδηγεί σε αποτελεσματικές λύσεις αλλά συνηθέστατα προκαλεί στρεβλώσεις και σαφείς κοινωνικές εντάσεις. Σημείο κλειδί, όμως, για το θέμα σύνθεσης και συνδυασμού των πολιτικών της ενεργού γήρανσης αποτελεί ειδική Έκθεση (Γνώμη) της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΕΟΚΕ), για την κατάσταση των ηλικιωμένων εργαζομένων (1). Στο κείμενο αυτό της ΕΟΚΕ, διευκρινίζεται, ότι, επιβάλλεται η αποφυγή λήψης μονομερών μέτρων στην αντιμετώπιση του θέματος της ίσης μεταχείρισης των μεγαλύτερης ηλικίας εργαζομένων. Ένα παρόμοιο, απολύτως μονομερές, μέτρο συνιστά η αύξηση των ορίων της ηλικίας συνταξιοδότησης. Η ΕΟΚΕ τονίζει, ότι, απαιτείται η σύνθεση συνεκτικών πολύπλευρων παρεμβάσεων που να συνδυάζουν και να ομογενοποιούν σε συγκεκριμένα μέτρα: τις επιδιώξεις της διά βίου μάθησης,

18 τις επιδιώξεις διαμόρφωσης ευέλικτων όρων και συνθηκών εργασίας αλλά και τις επιδιώξεις των πολιτικών κοινωνικής προστασίας. Σύμφωνα, πάντα, με τις θέσεις της ΕΟΚΕ, το σύνολο της σύνθεσης (πακέτο επί μέρους μέτρων) πρέπει να λειτουργεί ταυτόχρονα: ως κίνητρο, για τους μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενους να παραμείνουν στην αγορά εργασίας, αναστέλλοντας το χρόνο συνταξιοδότησής τους και ως αντικίνητρο, για την Πολιτεία και τους εργοδότες, να καταφεύγουν σε διαδικασίες και μεθοδεύσεις εξαναγκασμού των εργαζομένων σε πρόωρες και μη επιθυμητές από τους ίδιους, αποχωρήσεις από την αγορά εργασίας. Σε σχέση, ειδικότερα, με τα εμπλεκόμενα ζητήματα της ενεργού γήρανσης, είναι χαρακτηριστικός ο συναφής εντοπισμός που επιχειρεί το Εθνικό Πρόγραμμα για τους μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενους, της Φινλανδίας (2). Πράγματι, η πολιτική επιλογής των προσφορότερων μέτρων (κινήτρων) για την κατηγορία αυτή των εργαζομένων οφείλει να συνεκτιμήσει τα προβλήματα: της πρόωρης συνταξιοδότησής τους, του χαμηλού ποσοστού απασχόλησής τους, της αδυναμίας επανα-πρόσληψής τους, της μειωμένης εργασιακής τους ικανότητας, της χαμηλής εκπαιδευτικής τους στάθμης και της χαμηλού βαθμού πληροφόρησης και ενημέρωσης της κοινωνίας για τη θέση των μεγαλύτερης ηλικίας εργαζομένων. Η συνθετότητα αυτή των προσεγγίσεων οδήγησε και στον προσδιορισμό των ομάδων εκείνων στις οποίες έπρεπε να στηριχθεί η αποτελεσματική εφαρμογή του προγράμματος. Οι ομάδες αυτές προσδιορίσθηκαν ως εξής: Η (βασική) ομάδα των ανέργων 45 ετών και άνω. Για την ομάδα αυτή το Πρόγραμμα έθεσε ως στόχο τη μέριμνα για τη βελτίωση της

19 εργασιακής ικανότητας με παράλληλη επιβράδυνση της ηλικίας συνταξιοδότησης. Η ομάδα των εργοδοτών, του ιατρικού προσωπικού στους χώρους εργασίας, του προσωπικού των Γραφείων Εργασίας και του προσωπικού των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και των οργανισμών κατάρτισης. Ως εργαλεία κια μέσα για την ομάδα αυτή το Πρόγραμμα είχε επιλέξει τη διεξαγωγή ερευνών και μελετών, τις διαδικασίες κατάρτισης και τις διαδικασίες πληροφόρησης και ενημέρωσης. Η ομάδα των διαμορφωτών της πολιτικής και Η ομάδα του συνόλου της κοινωνίας (του μεγάλου ακροατηρίου). Ως μέσο το Πρόγραμμα είχε επιλέξει τη διάχυση της γενικής ενημέρωσης μέσω του συνόλου των δικτύων και διαύλων πληροφόρησης. Σημειώσεις (1) Βλ. European Economic and Social Commission: Avis de la section Emploi, Affaires Sociales et Citoyennete sur les travailleurs Ages, Avis d initiative,, Rapporteur G. Dantin, 2000, Brussels. (2) Βλ. Vinny, Cari: Active strategies for older workers in Finland, στο Active strategies for older workers, ETUI, 2002, Brussels, σελ. 374 375. 3. Η προέλευση και το περιεχόμενο της έννοιας ευέλικτη ηλικία συνταξιοδότησης (flexible retirement age) και η απόκλισή της απο την έννοια της «μερικής (partial η progressive) συνταξιοδότησης Η έννοια της ευέλικτης ηλικίας συνταξιοδότησης πρωτοεμφανίζεται στη Σύσταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 10.12.1982 που αναφέρεται στην πολιτική της Ευρωπαϊκής Κοινότητας σε σχέση με την ηλικία συνταξιοδότησης και λήφθηκε με τη συμμετοχή των Υπουργών Απασχόλησης και Κοινωνικής Ασφάλισης των χωρών μελών (1). Με τη συγκεκριμένη αυτή Σύστασή του, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ακολούθησε προηγηθείσες σχετικές συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΕΟΚΕ) περί του χρόνου απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλεί, με τη Σύστασή του αυτήν, τις χώρες μέλη να αναγνωρίσουν, ως τμήμα των κοινωνικών τους πολιτικών, την ευέλικτη ηλικία συνταξιοδότησης, με στόχο τη διευκόλυνση των εργαζομένων να μπορούν να επιλέγουν, ελευθέρως, την ηλικία στην οποία οι ίδιοι επιθυμούν να συνταξιοδοτηθούν. Με την έννοια αυτήν, η ελαστική (ευέλικτη) ηλικία συνταξιοδότησης σημαίνει, ότι, τα συστήματα δημόσιας σύνταξης καθίστανται λιγότερο αυστηρά και

20 επιτρέπουν στους ασφαλισμένους να αποφασίζουν οι ίδιοι το χρόνο αποχώρησής τους από την παραγωγική διαδικασία και την μετακίνησή τους στην κατηγορία των συνταξιούχων. Σύμφωνα και με την ειδική διατύπωση της Σύστασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η δυνατότητα επιλογής από τον ίδιο τον ασφαλισμένο του χρόνου αποχώρησής του από την εργασιακή ζωή, εντάσσεται, ως ειδικότερη ρύθμιση, στα πλαίσια του εκάστοτε ισχύοντος δημόσιου συνταξιοδοτικού συστήματος και συμπληρώνει τις λοιπές συνταξιοδοτικές προβλέψεις του. Η ευέλικτη ηλικία συνταξιοδότησης αποτελεί, συνεπώς, εθελούσια ηλικία συνταξιοδότησης. Εννοείται, ότι, η άσκηση της δυνατότητας αυτής, από τους ασφαλισμένους, δεν είναι απεριόριστη αλλά μπορεί να γίνει μόνο μέσα σε συγκεκριμένα όρια: Πρώτον, καθορίζεται συγκεκριμένη κλίμακα ηλικιών μέσα στα πλαίσια της οποίας, ο ασφαλισμένος μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα επιλογής, μπορεί δηλαδή να αναβάλει η να καταστήσει συντομότερο το χρόνο αποχώρησής του από την εργασία και Δεύτερον, η επιλογή, από τον ασφαλισμένο, συγκεκριμένης ηλικίας συνταξιοδότησής του (πάντα μέσα στα πλαίσια της νομοθετημένης επιτρεπτής κλίμακας ηλικιών συνταξιοδότησης), επιφέρει και ανάλογες συνέπειες τόσο ως προς το ύψος της εκάστοτε δικαιούμενης σύνταξης όσο και ως προς τη δυνατότητα ενδεχόμενης ταυτόχρονης λήψης σύνταξης και εξακολούθησης της (συνήθως, μερικής) απασχόλησής του ασφαλισμένου. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έδωσε προθεσμία 2 ετών στα κράτη μέλη για την υποβολή σχετικών Εκθέσεων καταγραφής των μέτρων πολιτικής που θα είχαν εν τω μεταξύ λάβει, με στόχο την καθιέρωση γενικώς αποδεκτών συστημάτων ευέλικτης ηλικίας συνταξιοδότησης. Η Σύσταση, όμως, της 10.12.1982, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου δεν είχε επιτυχή συνέχεια: ο θεσμός δεν προωθήθηκε. Μετά παρέλευση 7 ετών (4 Μαρτίου 1989), το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επανέρχεται με νέα Σύστασή του περί της «Ευελιξίας του Χρόνου Συνταξιοδότησης» (2). Με τη νέα αυτή Σύστασή του, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο: Ανέδειξε τη σημαντικότητα της εναρμόνισης των νομοθεσιών των χωρών μελών στο ζήτημα της ευέλικτης ηλικίας συνταξιοδότησης, με τον καθορισμό συγκεκριμένων ορίων ηλικίας, ώστε ο ασφαλισμένος να μπορεί, έπειτα από μιά δεδομένη χρονική περίοδο καταβολής ασφαλιστικών εισφορών, να επιλέγει την ηλικία συνταξιοδότησής του.