Μύθος και διακείμενα ως συνθετικά στοιχεία της ποιητικής ταυτότητας του Σωτήρη Σαράκη. Γεώργιος Παπαντωνάκης

1 Μύθος και διακείμενα ως συνθετικά στοιχεία της ποιητικής ταυτότητας του Σωτήρη Σαράκη Γεώργιος Παπαντωνάκης 1. Γενικά. Εκδοχές ταυτότητας Με την εργασία αυτή, έχουμε στόχο να διερευνήσουμε τον τρόπο με τον οποίο η ετερολογία και ο μύθος εκπληρώνει τη λειτουργία τους στον ορισμό της ταυτότητας ή ως συνιστώσας ταυτότητας στην ποίηση του Σωτήρη Σαράκη 1. Η λειτουργία και η κατασκευή του μύθου επισημαίνεται σε κάθε εποχή και επομένως συνεχίζεται και σήμερα η παράδοση κατασκευής μύθων. Το ζήτημα της ταυτότητας καλύπτει την ατομική ταυτότητα σε σχέση με τις εθνικές, τις θρησκευτικές και τις πολιτισμικές αφηγήσεις, τη συλλογική ταυτότητα των κοινοτήτων, όπως ορίστηκε και δομήθηκε στη λογοτεχνία και τελικά την ταυτότητα των ίδιων των κειμένων 2. Ορισμένοι μελετητές, όπως ο Paul Cornea, 1 O Σωτήρης Σαράκης γεννήθηκε το 1949 στο χωριό Αμπέλια Αγρινίου. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και από το 1976 εργάζεται στο Δημόσιο. Το 1994 κυκλοφόρησε απ' τις εκδόσεις Γκοβόστη το βιβλίο του Το Δέρας με ποιήματα της περιόδου 1971-1985, το 1997 απ' τις εκδόσεις Καστανιώτη το βιβλίο του Τα αιφνίδια άστρα με ποιήματα της περιόδου 1985-1992, το 2000 απ' τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα η Αγγειογραφία με ποιήματα των ετών 1992-1998 και το 2003 απ' τις εκδόσεις Νεφέλη το βιβλίο του Ψηφιδωτό από άφαντες ψηφίδες με ποιήματα της περιόδου 1999-2001. To 2006 κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νεφέλη η συλλογή Η τελετή με ποιήματα των ετών 2000-2005, από τις ίδιες εκδόσεις το 2009 η συλλογή Πάθη των φθόγγων και τέλος το 2010 κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αιγαίον η συλλογή Νυχτερινά δρομολόγια. 2 Το ενδιαφέρον για το θέμα «Ταυτότητα και (παιδική) Λογοτεχνία» αποδεικνύεται και από τα συνέδρια που έχουν αναγγελθεί για το 2010. Ενδεικτικά: Ethnicity and national identity. Shane Meadows (10/4/2010): University of East Anglia, Norwich, UK. 19/3/2010: University of Alberta (Canadian Literature Centre, the Canadian Studies Institute), θέμα: Imagining and Representing Identities in Canada: Words and Images of The Cultural Mosaic. 1-4/4/2010 Affectivity and Aesthetics of the Postnational across Literature Cinema, and Theory. Οργανωτής: ACLA annual convention, New Orleans (http://www.acla.org/submit/index.php). 1-4/4/2010 Toward a Gendered Analytics of Diaspora: Interrogating Constructions of Gender and Sexuality in Diasporic Cultural Productions (http://www.acla.org/submit/index.php ή http://www.acla.org/acla2010/. 10-13/4/2010: Imagining Other Histories: Illusion, Elusion, and Reality in Historical Fiction. Οργανωτής: Southwest Texas Pop Culture American Culture (Albuquerque/New Mexico) (http://swtxpca.org/). 27-10/5/2010: Southern Writing Beyond Black and White. Οργανωτής: American Literature Association (www.americanliterature.org). 24-30/5/2010: Cultures of Differences: National/Indigenous/Historical Οργανωτής: International Association for Philosophy and Literature. 1-4/4/2010 The Creolization of Myth: Between Interculturation and Remediation (Νέα Ορλεάνη). Οργανωτής: Annual American Comparative Literature Association Meeting (www.acla.org/acla2010). Συνέδρια με στόχο να διερευνήσουν συγκεκριμένες ταυτότητες: Jewish Identity and Culture in Mainstream America από το The Connecticut Review ή Pan-Latino Identity (31/3-3/4/2010) από το Πανεπιστήμιο Louis, Missouri, ή περιοδικά, όπως το LISA e-journal του Université de Caen «Identity in the face of alterity: the image of the Other in literature and the visual arts in 17th and 18th-century England» (http://www.unicaen.fr/mrsh/lisa/presentfr.php?p=1). Επίσης, Questioning Identity: Representations of Class and Working Class Identity. Οργανωτής: The English Graduate Organization at Western Illinois University (Macomb/Illinois): διερευνά την ταυτότητα του φύλου, της εθνικότητας της τάξης κ.ά. Tο περιοδικό 452ºF έχει ανακοινώσει ένα αφιέρωμα το 2010 με θέμα National Identities and Literature: Problems and Possible Answers & others. Επίσης, αφιερωματικοί τόμοι, όπως National Identities and Literature: Problems and Possible Answers", η έκδοση του οποίου προαναγγέλλεται στις

2 αντιμετωπίζουν το θέμα της ταυτότητας του λογοτεχνικού έργου, διαπιστώνοντας μια διαφοροποίηση του περιεχομένου του όρου στο πέρασμα των χρόνων και απορρίπτουν την παραδοσιακή θέση του Wellek ότι η ταυτότητα του έργου προϋπάρχει και προηγείται της πρόσληψής, με την έννοια ότι το έργο ενσωματώνει στις δομές του τις δυνατότητες πρόσληψής του από τον επαρκή αναγνώστη. Όσοι ασχολήθηκαν με το περιεχόμενο της, διατυπώνουν διαφορετικές απόψεις, με αποτέλεσμα να έχουμε αρκετές εκδοχές ορισμού του όρου ταυτότητα και αναπόφευκτα και πολλοί ορισμοί της. «Ο όρος ταυτότητα», σύμφωνα με τους συγκριτολόγους της λογοτεχνίας, «νοούμενος είτε ως σύμπτωση ομοειδών είτε ως διαφοροποίηση και εξατομίκευση, προσλαμβάνει το εκάστοτε περιεχόμενό του με ρητή ή λανθάνουσα αναφορά σε κάποια κάθε φορά ετερότητα, αναφορά από την οποία προκύπτει και προβάλλεται άλλοτε μια σχέση ομοιότητας και άλλοτε μια σχέση αμοιβαίου, περίπου, αποκλεισμού» (Πολίτου & Ντενίση 1998: 21). Για να ορίσουμε επομένως την ταυτότητα, θα πρέπει να συγκρίνουμε τα εξεταζόμενα στοιχεία, για να επιβεβαιώσουμε και να εδραιώσουμε τη μοναδικότητα της διαφοράς της ταυτότητας, που μας ενδιαφέρει να προσδιορίσουμε. Αυτό εξηγεί και για ποιο λόγο το ζήτημα της ταυτότητας και της ετερότητας βρίσκεται πάντοτε στο επίκεντρο του προσδιορισμού της ταυτότητας του υποκειμένου γραφής. Η Πολίτου-Μαρμαρινού (2000: 44/5) αναφερόμενη στην ταυτότητα μιας εθνικής λογοτεχνίας υποστηρίζει ότι η τελευταία «προσδιορίζεται συνήθως με τη σύγκριση και την αντιδιαστολή της προς μία ή περισσότερες «άλλες» ξένες λογοτεχνίες, γραμμένες σε άλλες γλώσσες ή/και ανήκουσες σε «άλλες» ξένες πολιτισμικές παραδόσεις». Πιστεύει μάλιστα ότι μια εθνική λογοτεχνία διαμορφώνει και αποτυπώνει την ταυτότητά της με μια διαρκή διαδικασία συνύπαρξης και συμβίωσης με πολιτισμούς των οποίων οι λογοτεχνίες παρέχουν μια διαφορετική εικόνα και ερμηνεία του κόσμου (2000: 45) και καταλήγει, αφού λάβει υπόψη και άλλα στοιχεία (λ.χ. στερεότυπα), ότι «η ταυτότητα κάθε εθνικής λογοτεχνίας διαμορφώνεται ως προϊόν ώσμωσης ποικίλων ετεροτήτων μεταξύ πολιτισμών, εθνοτήτων, κοινοτήτων, ομάδων». Κατά μείζονα λόγο και ενός ατομικού ερευνητή. Η σχέση ταυτότητα-ετερότητα που διέπει τη διαδικασία της λογοτεχνικής δημιουργίας μπορεί να διερευνηθεί μέσα στη συνάφεια των λογοτεχνικών μύθων και των θεμάτων που συνθέτουν τη λογοτεχνική παραγωγή τόσο ενός συγκεκριμένου λογοτέχνη όσο και μιας εθνικής λογοτεχνίας. Η ετερογένεια μάλιστα ως στοιχείο λογοτεχνικής γραφής βρίσκεται σε ένα αέναο ανταγωνισμό με την ταυτότητα του υποκειμένου γραφής, του συγγραφέα ή του ποιητή. Η σύγκριση ως δράση προσδιορισμού ταυτότητας ευνοεί την ανάδειξη των ιδιομορφιών της σχέσης ταυτότητα-ετερότητα, η οποία ενυπάρχει σε κάθε κείμενο ή σε μια κοινότητα κειμένων, και ενθαρρύνει το πέρασμα από το ατομικό στο γενικό ή και αντίστροφα από το γενικό στο ατομικό, προσδιορίζοντας την ταυτότητα του δημιουργού, μέσα από τη δόμηση ετερογενών αναφορών. Κάθε εθνική ή ατομική λογοτεχνία διαμορφώνεται μέσα από μια αέναη ώσμωση μεταξύ ετεροτήτων που προκύπτουν από την επαφή της με πολιτισμούς και λογοτεχνίες που ερμηνεύουν ή αναπαριστάνουν με διαφορετικό τρόπο τον κόσμο. 29/6/2009, τα πρακτικά ομόθεμου και ομότιτλου συνεδρίου Culture and National Identity in Children s Literature (edited by Jean Webb. Helsinki, Nordinfo, 1999) ή αφιερώματα σε περιοδικά, όπως εκείνο του Humanities Review του John Hopkins University που εστιάζει στην αμερικανική ταυτότητα (http://call-for-papers.sas.upenn.edu/node/34233).

3 Έτσι, την ταυτότητα της νεοελληνικής λογοτεχνίας συνθέτει μια πολύπλοκη σειρά ετεροτήτων, όπως η ελληνική αρχαιότητα, η ελληνιστική περίοδος, ο χριστιανισμός του Βυζαντίου, οι επιβιώσεις των αρχαιοελληνικού παγανισμού και ο συγκρητισμός του με χριστιανικά στοιχεία, οι μορφολογικές και ιδεολογικές συνιστώσες της ευρωπαϊκής κυρίως λογοτεχνίας που διεισδύουν ως διακείμενα και δημιουργούν το νεοελληνικό λογοτεχνικό μύθο, προσωπικό τε και μη. Όλες αυτές οι ετερότητες δένονται αρμονικά και οργανικά μεταξύ τους κατά τρόπο αρραγή και δημιουργούν την ιστορική, εθνική, κοινωνική και πολιτισμική εκδοχή της ταυτότητας της ελληνικής λογοτεχνίας και κατά μείζονα λόγο και κάθε Έλληνα λογοτέχνη. Η ατομική λογοτεχνική ταυτότητα διαμορφώνεται από το βαθμό πρόσληψης των εν γένει πολιτισμικών συνιστωσών και των παραμέτρων που συγκροτούν τη λογοτεχνικότητα και αφετέρου από τον τρόπο διαχείρισής τους κατά την παραγωγή λογοτεχνικών κειμένων. Η πολιτισμική ταυτότητα ενός λογοτέχνη διαμορφώνεται κάτω από συγκεκριμένες οικονομικές συνθήκες και εμπεριέχει συγχρονικά στοιχεία προσδιορισμού της ταυτότητας, ενώ απορροφά και αποτυπώνει ένα πολιτισμικό παρελθόν στενότερο (εθνικό) και ευρύτερο (υπερεθνικό ή οικουμενικό). Η πολιτισμική ταυτότητα αποτελεί τρόπο ζωής, συναρτάται άμεσα με συγκεκριμένες συνθήκες πρόσληψης πολιτισμικών στοιχείων και συναρτάται με την εθνική ταυτότητα που εμπεριέχει κοινά διαχρονικά στοιχεία και αποτυπώνεται στο λογοτεχνικό έργο, το νόημα του οποίου κατασκευάζεται με αντικειμενικές και υποκειμενικές επενδύσεις. Η υποκειμενικότητα σημαίνει ότι ο λογοτέχνης έχει τη δυνατότητα και την ευχέρεια να αναστοχάζεται, να αυτοπροσδιορίζεται, να αυτοτοποθετείται και να αυτοεντάσσεται ή να αποστασιοποιείται από μια ομάδα αναφοράς γεγονός που παραπέμπει σε μια σχέση λογοτεχνικής έντασης και ένταξης μεταξύ συλλογικής και ατομικής-υποκειμενικής ταυτότητας. Ανάμνηση και μνήμη δεν είναι δυνατόν να διαχωριστούν από την ταυτότητα, εφόσον η μνήμη δεν είναι μια απλή αποθήκη αναμνήσεων αλλά μια δυναμική λειτουργία. Σύμφωνα μάλιστα με τον πατέρα του όρου «μνήμη» Maurice Halbwachs, η μνήμη τοποθετείται σε δύο άξονες. Στον ένα τοποθετείται η ατομική, η προσωπική/αυτοβιογραφική μνήμη και στον άλλο η συλλογική. Η ατομική μνήμη είναι δυνατόν να βασίζεται σε βιωματικές αναμνήσεις ενδεχομένως όμως και σε δανεισμένες, οπότε στην περίπτωση αυτή μπορεί να είναι δανεισμένη μνήμη. 2. Μύθος και ταυτότητα Η αποδοχή και η προσέγγιση της ταυτότητας μέσα από μια προβληματική της διαχείρισης του μύθου καθορίζει αποφασιστικά το χαρακτήρα της. Η διαχείριση αυτή συνιστά μια έκφραση της συνέχειας και αποτύπωση της ταυτότητας σε επίπεδο γραφής και αξιοποίησης διακειμένων. Το ανοίκειο για τον ποιητή περιβάλλον του μύθου οικειώνεται σύγχρονα βιώματά του και η οικείωση αυτή καθιστά το μύθο οικείο και τον μετασχηματίζει σε ποιητική ύλη που συμβάλλει στην πληρέστερη χαρτογράφηση της ποιητικής ταυτότητας του Σαράκη. Σ αυτό συμβάλλει σημαντικά και η συνύπαρξη μύθου και ιστορικών στοιχείων που ενισχύουν την ιστορικότητα του μύθου. Ιστορική και αισθητική εμπειρία μύθου και ποιητικής διαχείρισής του συνυπάρχει και πιστοποιείται πιο ενισχυμένα η ταυτότητα του ποιητή. Η χρήση των μύθων συχνά συνιστά μια «μυθική πολιτική» (Cepek 2009: 227), ένα τύπο μεταμορφωτικής δράσης που εισχωρεί ενισχύοντας μορφές μιας κοινωνικής, πολιτισμικής, εθνικής και προσωπικής ταυτότητας. Για το μύθο έχουν διατυπωθεί ποικίλες απόψεις ως προς το περιεχόμενο και τη λειτουργικότητά του. Από τη φύση τους, οι μύθοι είναι συλλογικοί και έχουν

4 κοινοτικό χαρακτήρα. Υπερβαίνουν το χρόνο, ενώνουν το παρελθόν (παραδοσιακοί τρόποι πεποιθήσεων) με το παρόν (ισχύουσες αξίες) και εκτείνονται στο μέλλον (πνευματικές και πολιτισμικές εμπνεύσεις), λυσιτέλεια που οφείλεται ακριβώς στην πολυδιάστατη λειτουργία του. Για πολλούς θεωρητικούς, ο μύθος προέρχεται και λειτουργεί για να ικανοποιήσει μια ανάγκη, μια οποιαδήποτε ανάγκη (για μια πληροφορία, ανάγκη να αποκτήσει νόημα και περιεχόμενο η ζωή κ.ά.). Οι θεωρίες που επιχειρούν να αξιοποιήσουν το μύθο δεν διαφέρουν ο ως προς τις απαντήσεις που δίνουν στα μείζονα θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο. Διαφοροποιούνται κυρίως στα ζητήματα στα οποία αναζητούν απάντηση. Μερικοί εισχωρούν στο θέμα του μύθου, άλλοι ασχολούνται με την προέλευσή του, ενώ άλλους ελκύει η λειτουργία του, η οποία δεν είναι πάντα ψυχολογική. Κάθε λαός έχει τη δική του μυθολογία που αντανακλάται στους μύθους, στο λαϊκό πολιτισμό και στην ιδεολογία του. Συχνά ωστόσο, συναντούμε κοινά θέματα και μοτίβα αναπροσαρμοσμένα στις ανάγκες των λαών, γεγονός που σημαίνει ότι οι μύθοι σχηματοποιούνται από το εκάστοτε πολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσονται. Επομένως, σε γενικές γραμμές, ο μύθος έχει καθολικό χαρακτήρα. Γι αυτό μπορούμε να βρούμε σε διαφορετικές μυθολογίες τα ίδια μοτίβα και τα ίδια θέματα, με την ίδια σημασία αλλά με άλλα λόγια. Ο μύθος για τον κατακλυσμό, για παράδειγμα, απαντάται τόσο στην παγανιστική αντίληψη για τη δημιουργία ενός νέου κόσμου (αρχαιοελληνική μυθολογία: μύθος του Δευκαλίωνα) όσο και στη χριστιανική αντίληψη (κατακλυσμός του Νώε), ενώ ανευρίσκεται και σε ανατολικές μυθολογίες (Ασσυρία: Το έπος του Γκιλκαγμές κ.α.) ή η κλοπή της φωτιάς, την οποία στην ελληνική μυθολογία κλέβει ο Προμηθέας, για να τη δώσει στους ανθρώπους, ενώ σε παραμύθι της Δαχομέης τα ζώα την οποία κρύβουν κάτω από το καβούκι μιας χελώνας. Αυτή είναι μια οπτική γωνία προσδιορισμού της ταυτότητας, την οποία, αν και λαμβάνουμε υπόψη, δεν αποτελεί και τον κεντρικό άξονα προσδιορισμού της, ή καλύτερα, παρακολούθησης των όψεών της που, με γνώμονα το μύθο, συνθέτουν την ποιητική ταυτότητα του Σαράκη. Εμείς θεωρούμε ως ταυτότητα ενός λογοτέχνη το σημείο (και το βαθμό) σύγκλισης στοιχείων, μυθικών, ιστορικών, κοινωνικών, πολιτισμικών, προσωπικών που συνθέτουν μια ενιαιότητα και μοναδικότητα, η οποία καθιστά τον συγκεκριμένο λογοτέχνη μοναδικό, όταν πλέον έχει ολοκληρωθεί η διαμόρφωση των συνιστωσών που την επηρεάζουν και η σύγκλισή τους, ενταγμένο μέσα σε ένα ευρύτερο σύνολο (κοινωνικό, πολιτισμικό, εθνικό), με την ταυτότητα του οποίου παρουσιάζει τόσο σημεία σύγκλισης όσο και στοιχεία απόκλισης. Εκείνο που χαρακτηρίζει την ποίηση του Σαράκη, είναι το πλουσιοπάροχο των στίχων και το γεμάτο εικόνες και σκηνές, που δίνονται χωρίς φειδώ. Βιώνοντας τη σύγχρονη πραγματικότητα, έχοντας εισπράξει μεγάλο μέρος και από την ποίηση των παρελθόντων ετών, ο Σαράκης μετατρέπει το ασήμαντο σε σημαντικό, το ανοίκειο σε οικείο. Χαμηλών τόνων ο ποιητής, ορμώμενος από τους χωνευμένους μύθους της φυλής του και από την Ιστορία, γράφει με ηρεμία και σύνεση, αποφεύγοντας την περιττολογία. Κάποτε μάλιστα μπορούμε να μιλάμε για στιχουργική αποστέωση. Οι λογοτεχνικές αναζητήσεις συνεπώς του Σαράκη σε ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών, πολιτισμικών μυθικών συνιστωσών και της νεοελληνικής ποίησης συμπλέουν με τις ιδεολογικές θέσεις, καθώς εκφράζουν νέα κοινωνικά ιδεώδη που συγκινούν το σύγχρονο ελληνικό κόσμο και ενισχύουν την πολύμορφη συνείδησή του. Οι πηγές της έμπνευσής του δεν αποκαλύπτονται μόνο από παρακειμενικά στοιχεία, τις Σημειώσεις-παραπομπές-σχόλια του ποιητή, αλλά κυρίως από το πλήθος των διακειμένων που ποικιλότροπα διεισδύουν στην ποιητική του. Τα διακείμενα αυτά συγκροτούν ένα μεγάλο εύρος αναγνώσεων και «επιρροών» του ποιητή που

5 κυμαίνεται από την παράθεση στίχων ή τμημάτων στίχου ή λέξεων άλλων ομοτέχνων του, προχωρεί στην απλή αναφορά ονομάτων ομοτέχνων του ή και από την αρχαία ελληνική γραμματεία, για να ολοκληρώσει με τη χρήση του χώρου που συνδέεται με συγκεκριμένους ποιητές ή λογοτέχνες γενικότερα, ώστε συνεκδοχικά/ μετωνυμικά να υπονοείται ο ομότεχνός του. Κάθε κείμενο εφάπτεται περισσότερων κειμένων, τα οποία τα επαναγιγνώσκει, τα συμπυκνώνει, τα μεταλλάσσει, κάποτε τα ανατρέπει, άλλοτε τα μεταθέτει, σε κάθε περίπτωση όμως τα ενισχύει και εμβαθύνει σ αυτά συνεπικουρικά ή ανατρεπτικά. Έτσι, καθίσταται εμφανής η αναζήτηση της ποιητικής ταυτότητας. Στους στίχους του αντηχούν απόηχοι από Καβάφη, Σεφέρη, Καββαδία, Σαχτούρη, Σινόπουλο κ.α. ή παραπέμπουν σε ποιήματά τους 3. Στο Δέρας ο μύθος αποτελεί απλώς το έναυσμα και την αφετηρία για μια περιδιάβαση και ένα απολογισμό ζωής από τον ποιητή. Ο εκμηδενισμός της χρονικής διάστασης και απόστασης ανάμεσα στη δράση του μύθου, του συγκεκριμένου μύθου των Αργοναυτών, καθώς συνεκδοχικά δηλώνει ο τίτλος της συλλογής αλλά και το ποίημα με το οποίο αρχίζει και προδιαγράφει την «ποιητική» του, και στον παρόντα χρόνο δηλώνεται με αφηγηματικές τεχνικές που αναπαράγουν το μύθο του αλλότριου και την ταυτότητά του: «κι εκείνο το πολύτιμο τομάρι πουλήσαμε. προδότες, πουλημένοι.... Ξυπόλητοι αλητεύουμε πατρίδα Τώρα στην ξένη γη, στους ξένους τόπους -κι αν κάποι ακόμα σ απομένουν ελπίδα θαψ τη σε χίλιων Μήδειων τους κόλπους.» (Το Δέρας, 8). Η αναζήτηση αυτή της ταυτότητας, πέρα από τις λιγότερο ή περισσότερο εμφανείς επιρροές από τις ποιητικές αναγνώσεις του, ενισχύεται και από τις παραπομπές-σημειώσεις που παραθέτονται στο τέλος των τριών πρώτων συλλογών του Το δέρας (1994), Τα αιφνίδια άστρα (1997) και Αγγειογραφία (2000). Στην «ενότητα» αυτή ο Σαράκης αποκαλύπτει τις ποιητικές αναγνώσεις και επιρροές που εκούσια ή ακούσια έχει δεχτεί. Ωστόσο, αυτές οι παραπομπές-σημειώσεις δεν αποκαλύπτουν μόνο, αλλά καθοδηγούν. Καθοδηγούν τον αναγνώστη να διαβάσει την ποίησή του διακειμενικά με τον ποιητικά έτερο λόγο, στον οποίο παραπέμπουν. Είναι επομένως χρήσιμες και αναγκαίες, εφόσον η κρυπτικότητα της ποίησής του δυσχεραίνει μια ευχερή προσπέλαση του αναγνώστη και περιδιάβαση στο υπό διαμόρφωση ποιητικό του σύμπαν. Ωστόσο, η διαχείριση αυτή της ποιητικής του από τον ποιητή λειτουργεί ανασταλτικά, εφόσον δεσμεύει τον αναγνώστη, καθώς τον προσανατολίζει σε συγκεκριμένες πηγές και επομένως στη διαμόρφωση συγκεκριμένων στάσεων και αν όχι συγκεκριμένων αναγνώσεων τουλάχιστον περιορισμένων. Γιατί αφενός καθορίζει τον ορίζοντα προσδοκίας του αναγνώστη και αφετέρου, μειώνοντας τα περιθώρια απροσδιοριστίας του ποιητικού κειμένου, συμπληρώνοντας τα νοηματικά κενά που δημιουργεί η κρυπτικότητα της ποίησής του, καθοδηγεί σε μια προσωπική ανάγνωση και πρόσληψη του ποιήματος. Με την 3 Το ποίημα «Το Τέλος» από τη συλλογή Το Δέρας παραπέμπει στο ποίημα του Καβάφη «Περιμένοντας τους βαρβάρους» και είτε αποτελεί παρωδία (που δηλώνει σεβασμό προς τον μεγάλο ποιητή) είτε αποτελεί τη συνέχειά του. Στα Αιφνίδια άστρα ο Σαράκης θα συνεχίσει επίσης ένα ποίημα, «Το πρώτο σκαλί», του Καβάφη και φορώντας το προσωπείο του Καβάφη, θα συμβουλεύσει τον νέο ποιητή να ψάχνει στην Ιστορία όπου θα βρει τα πιο ωραία ποιήματα Τα πιο ωραία ποιήματα/-να τα ποιήσεις μόνος, μη σκοτίζεσαι:/ είν έτοιμα, κρυμμένα μες στην Ιστορία/μάθε να ψάχνεις και θα τα βρεις/σε σένα μένει δύσκολη/τέχνη και τιμή μεγάλη/να τα φανερώσεις. (Τα αιφνίδια άστρα, σελ. 35).

6 πολιτική αυτή χειραγωγεί τον αναγνώστη και του αποκαλύπτει την πολιτισμική και ποιητική του ταυτότητα, ακόμα και αν συχνά, οι ταυτότητές των αναγνωστών αποφασίζονται τους ίδιους. Αποκαλύπτει επομένως τα ίχνη, της ταυτότητας ενός αφηγητή που συμπίπτει με τον συγγραφέα, και μολονότι σύμφωνα με τη Rimmon- Kenan, το σχόλιο αποτελεί την τελευταία βαθμίδα στην κλίμακα που η ίδια προτείνει, συμβάλλει και στην πληρέστερη κατανόηση της δεύτερης βαθμίδας στην παραπάνω κλίμακα 4. Στο βιβλίο του 5 Readers Reading (1975) ο Holland εξετάζει με ποιο τρόπο η προσωπικότητα, με την έννοια της ανάπτυξης και της ταυτότητας ενός χαρακτήρα, επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο διαβάζουμε και ερμηνεύουμε πληροφορίες. Ο Holland πραγματεύεται το ζήτημα ποιος διαβάζει, τι και πώς το διαβάζει, καθώς και τους όρους της υποκειμενικότητας και τη μεταμόρφωσή της σε συλλογικότητα. Αποδεικνύει ακόμα αυτό που υποψιάζονταν πολλοί για καιρό: ότι ένας αναγνώστης θα αντιληφθεί καλύτερα ένα συγκεκριμένο λογοτεχνικό κείμενο που ταιριάζει περισσότερο στην προσωπικότητά του και στην «ενδοψυχική» του ζωή. Με συνεντεύξεις και γραπτές δοκιμασίες των υποκειμένων της έρευνάς του, ο Holland μπόρεσε να περιγράψει ένα χαρακτηριστικό «θέμα ταυτότητας» για κάθε αναγνώστη και να δείξει ότι καθένας τους βίωσε και σύνθεσε την ιστορία υπό το φως των προσωπικών του χαρακτηριστικών. Η βασική θέση του είναι ότι «ένας αναγνώστης ανταποκρίνεται σε ένα λογοτεχνικό έργο, αφομοιώνοντάς το με την ψυχολογική του διαδικασία, δηλαδή με το θέμα ταυτότητάς του» (1975: 128). Άλλωστε, όπως δέχονται οι θεωρητικοί της αναγνωστικής ανταπόκρισης, αναγνώστης δημιουργεί την ανάγνωσή του με βάση τα πολιτισμικά στοιχεία τα οποία έχει εντός του και τα οποία του δημιουργούν προσδοκίες. Αυτά τα στοιχεία συγκροτούν την κουλτούρα, η οποία είναι παρακαταθήκη ιδεών, νοοτροπιών, στάσεων, αντιλήψεων, αντιφάσεων, αξιών, γενικότερων ιδεών που αφενός μεν αποτελεί την πολιτισμική και αφετέρου τη λογοτεχνική ταυτότητα ενός αναγνώστη (αλλά και λογοτέχνη) και επηρεάζει τις αντιλήψεις ενός ατόμου γενικότερα απέναντι σε ένα πολιτισμικό (πνευματικό όπως η λογοτεχνία-, κοινωνικό, ηθικό κ.ά.) φαινόμενο. Απορροφώντας μια ή περισσότερες από αυτές τις ταυτότητες ή και συνθέτοντάς τις, σύντομα μαθαίνουμε να αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας και άλλους όμοιου μας (Gee, 1996 στο Alvermann, 2001: 676). Η ποιητική αυτή της χειραγώγησης θα εγκαταλειφθεί στις επόμενες συλλογές και θα μετασχηματιστεί απλώς σε πληροφοριακές «Πρώτες δημοσιεύσεις». Ο Σαράκης έχει ήδη διαμορφώσει το χώρο των ιδεών του και περιχαράσσει μια ποιητική με την προσωπική του σφραγίδα, αλλά και με τα χαρακτηριστικά μιας γενιάς που αναζητά το χαμένο της χρόνο μέσα στο χρόνο. Ο «μυθολογικός» μύθος μετασχηματίζεται σε προσωπικό ποιητικό μύθο 5 : «Αφήνω τον ατομικό μου οπλισμό -σπαθί, ντουφέκι κ.λπ. τι λυρισμός, τι θούρια!- Και παίρνω την ατομική μου βόμβα -ώ ήρωες! Ήρωες του παρελθόντος 4 Η Rimmon-Kenan (2002: 98-101) διακρίνει πέντε αφηγηματικές βαθμίδες: «περιγραφή του σκηνικού», «απόδοσης της ταυτότητάς τους στους χαρακτήρες», «χρονική περίληψη», «ορισμός ενός μυθιστορηματικού χαρακτήρας» και «σχόλιο». Το οποίο διακρίνει σε «σχόλιο πάνω στην ιστορία» και σε «σχόλιο πάνω στην αφήγηση». Τα σχόλια του Σαράκη ανήκουν κυρίως στην πρώτη κατηγορία, αν και οι Υποσημειώσεις του συχνά αφορούν τα προβλήματα της αναπαράστασης του αναπαριστώμενου κόσμου. 5 Επίσης, Ψηφιδωτό από άφαντες ψηφίδες 2003: 64-65.

7 Ανοίξτε πια τα μάτια σας!» (Το Δέρας, 68). Σε σεφερικό ύφος και επηρεασμένος από Σινόπουλο και Σαχτούρη, ο Σαράκης κάνει ένα απολογισμό ενός ταξιδιού σε ένα τόπο, εμφανώς ρημαγμένο «τον παράξενο/με τ άδεια σπίτια και τα ρημαγμένα δέντρα,/με τις εικόνες που δραπέτευσαν/απ τις κορνίζες τους/με τα σβησμένα πρόσωπα στο φόντο τα ουρανού/» (Το δέρας, 11-12). Η σκέψη του ανάμικτη από Καβάφη, Σεφέρη και Σαχτούρη διαμορφώνει ένα χώρο δυστοπικό με στοιχεία ολέθρου. Συχνά, ο χώρος στο Δέρας είναι ένα τοπίο θανάτου, παράλληλο με εκείνο του Σινόπουλου, με βασικό συστατικό στοιχείο τον άνεμο που πνέει ολέθρια και αντιστρεπτικά. Άλλοτε, είναι «λιγάκι μυθικός» και απροσδιόριστος, όπως ακριβώς στο μύθο όπου δεν προσδιορίζεται ο τόπος «Ο τόπος ήτανε λιγάκι μυθικός ώρες ατέλειωτες περιφερόμουνα στους λόφους ξεχασμένος μέσ απ τις λόχμες ξεπετάγονταν λαγοί / κι έφτασα δίχως να το καταλάβω έξω απ το σπίτι ενός παλιού μου φίλου γνωστός δασόβιος κι αυτός είχε γνωρίσει βασιλιάδες κι αρχηγούς ανθρωποφάγων, έφυγε με την καρδιά γεμάτη σκάγια κι ένα παρθένο δάσος σκοτωμένων φίλων το μυαλό του/» (Αγγειογραφία, 13:1). Ο Σαράκης, όπως ο Καβάφης (πβ. «Καισαρίων»), ανασκαλεύει το πολιτισμικό παρελθόν του, από την αρχαιότητα μέχρι πρόσφατα, για να προσδιορίσει την έμπνευση και τη θεματογραφία του. Έτσι, όπως και ο Καβάφης, αξιοποιεί το στιγμιότυπο ως ποιητική ιδέα και το μετασχηματίζει σε δομημένο ποίημα, στο οποίο εντάσσει μια ολόκληρη «εποχή». Η στρατηγική αυτή ως αφηγηματική τεχνική διατρέχει την ποιητική της ποίησης του Σαράκη. Ενδεικτικά: «Λοιπόν εκείνο που με τυραννεί το πιο πολύ -και δεν το αντέχω- Είναι που τόσα χρόνια τώρα δεν μπόρεσαν Να δούνε την ιωνική διαύγεια Των στοχασμών μου Και τους βολεύει να με λένε σκοτεινό Χωρίς να υποψιάζονται πως το σκοτάδι στέκει απ τη δική τους τη μεριά / /» (Τα αιφνίδια άστρα, 65). Ο ρόλος του αρχαιοελληνικού, νεοελληνικού ή και οικουμενικού μύθου διαμορφώνει σημαντικά την ποιητική και την ιδεολογία του. Αν στο Δέρας ο μύθος παρατίθεται απροκάλυπτα με την επεξηγηματική συμπληρωματική και αιτιολογική λειτουργία του, στα Αιφνίδια άστρα ο μύθος αποτελεί ανάγκη έκφρασης του ποιητή: «Να βρω ένα μύθο να πιαστώ./πώς να μιλήσω/αλλιώς ηχούν οι λέξεις/μεσ από λαβυρίνθους και ατραπούς/με σκοτεινές διεργασίες τις προσαρμόζει/ στη δική του μιζέρια/ / να βρω ένα μύθο/ω δύσκολοι θεοί που αενάως/ μεταμορφωνόσαστε/μέχρι ανυπαρξίας/ βοηθήστε με/ / αποκαλύψτε μου/έναν υπέροχο μύθο/στον πυθμένα αυτών/των τυραγνισμένων λέξεων» (Τα αιφνίδια άστρα, 33). Ο Σαράκης θεωρεί δελεαστικό το μύθο, στον οποίο ενδίδει ο άνθρωπος πολύ εύκολα και τον οποίο, σύμφωνα με τον ποιητή, καθένας τον κουβαλάει μέσα του: «τι εύκολα που ενδίδουμε στο μύθο Τι εύκολα που ενδίδουμε, πατέρα Κι οι δυο στη γοητεία του μύθου. ή μήπως

8 ή μήπως το χες από μόνος σου προσέξει τότε που ακόμα έβλεπες το φως του ήλιου, μήπως το χες καταλάβει κι εσύ το γνώριζες καλά, χιλιάδες χρόνια γνώριζες πώς να μη στερείσαι τη μαγεία του [ ] μήπως το πρόσεξες, και τώρα τώρα που ο χρόνος, σύμμαχος γνωστός του μύθου είχε κινήσει τα έργα του, μην είναι και γι αυτό τα βήματά σου ξαφνικά στη σκάλα που επιμένουν.» (Ψηφιδωτό από άφαντες ψηφίδες, 14). Γενικά, η δράση των μύθων ξετυλίγεται σε όλες τις διαστάσεις του χώρου, είναι καθοριστική για την πλοκή και την εξέλιξη της ιστορίας και τη διαμόρφωση της ποιητικής του ταυτότητας. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό του μυθολογικού υλικού που χρησιμοποιεί ο Σαράκης είναι η πολυμορφία, το πλήθος των διαφορετικών εκδοχών με τις οποίες παρουσιάζεται ένας μύθος, όπως ο μύθος του Οιδίποδα ή της Μήδειας. Οι κοινωνικές προεκτάσεις των μυθικών στοιχείων εμπεριέχουν και πάλι ένα ήρωαταξιδευτή, ο οποίος παραπέμπει σε αρχέγονες μορφές του ανθρώπου-αναζητητή, του ανθρώπου-ταξιδευτή, του ανθρώπου-πολεμιστή. Το υλικό των μύθων του που συγκροτούν μια συνισταμένη της ποιητικής του ταυτότητας προέρχεται από τον ομηρικό/τρωικό κύκλο, τον Κρητικό, τον Αργοναυτικό, το Θηβαϊκό, τους μύθους της Αθήνας και πιο συγκεκριμένα του Θησέα, τον κόσμο των ηρώων και των θεών του Ολύμπου. Στο σύνολό τους συγκροτούν την ποιητική μυθολογία του Σαράκη και συνιστούν καθοριστικό παράγοντα προσδιορισμού της ποιητικής του ταυτότητας. Στην ποίησή του ανιχνεύουμε τα περισσότερα από τα χαρακτηριστικά του μύθου που οι θεωρητικοί έχουν ανιχνεύσει και διατυπώσει ότι τον διέπουν και υποστυλώνουν τον κόσμο των ενηλίκων, καθώς οι λειτουργίες του αποκαλύπτουν τη συγκεκριμένη υφή του κόσμου τους. Έτσι, το μυθικό στοιχείο στην ποίηση του Σωτήρη Σαράκη: ü Αποκαλύπτει μια πολιτισμική και ιστορική διάσταση και στην επίρρωση της πολιτισμικής και ιστορικής του ταυτότητας. Η κυκλική θεωρία του G. Vico (1688-1744) στηριζόμενη στη νομοτελειακή ερμηνεία των Ιστοριών του Ηροδότου, αποδίδει στο μύθο την ιδιότητα να απεικονίζει τη συνείδηση ενός πολιτισμού που εξελίσσεται. Η κοινωνική Ανθρωπολογία του Lévi-Strauss έδειξε ότι μύθος και Ιστορία συνδέονται αλληλένδετα, ενώ και η σχολή των J.P. Vernant και P.Vidal-Naquet έχει τοποθετήσει τον ελληνικό μύθο σε ένα κοινωνικό και διαχρονικό πλαίσιο. Και ο Σαράκης σε όλες του της συλλογές παλινδρομεί ανάμεσα στο μύθο και στην Ιστορία, εφόσον ο μύθος έχει τη δυνατότητα να απορροφά και να εκπέμπει μια περισσότερο ή λιγότερο συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα. Έτσι, στο ποίημα «Λαύριο» (Δέρας, 70), η ελληνική μυθολογία (θεοί του Ολύμπου) συνείρεται με την Ιστορία. Ο «διωγμένος»-ριγμένος θεός Ήφαιστος παραλληλίζεται με τους πολιτικούς εξόριστους στη Μακρόνησο: «Ο ήλιος ανατέλλει απ τη Μακρόνησο./Ο Ήφαιστος κουτσός και στριμωγμένος ανάμεσα στον Ποσειδώνα και την Άρτεμη» 6 Η σχέση μύθου-ιστορικής πραγματικότητας που υποδηλώνεται 6 Βλ. επίσης. Η τελετή. «Σοφοκλέους Αντιγόνη, 1993 μ.χ.» (Ο τίτλος παραπέμπει στην τεχνική του Καβάφη και του Αναγνωστάκη) ή «Ακροκόρινθος», Αιφνίδια άστρα, 96/7. Η αναφορά στο μίτο τη Αριάδνης είναι η συμβολική αναζήτηση διεξόδου από το ιστορικό αδιέξοδο του ποιητή, αλλά και τρόμος για το τι θα φέρει η αποκάλυψη.

9 τόσο από λογοτεχνικά γένη, όσο και από λογοτεχνικά έργα αποκαλύπτει την ευελιξία του πρώτου να αναγνωρίζει, να προσαρμόζει, να αφομοιώνει μια ιστορική πραγματικότητα και να τη μετασχηματίζει στα εκάστοτε πολιτισμικά δρώμενα. ü Αφήνει να διαφανεί μια συλλογικότητα, όπως προκύπτει μέσα από τη θεωρία της ζωής. Μέσα από την προσωπική φυλετική πολιτισμική του ταυτότητα αποτυπώνει μια συλλογικότητα καθώς και η διάδοση και η ευρύτερη γνώση του μύθου τοποθετούν τους ανθρώπους σε ένα είδος ευρύτερης πολιτισμικής κοινότητας. Άλλωστε, η ατομική πολιτισμική ταυτότητα και ο ατομικός ποιητικός μύθος είναι μέρος της κοινωνικής ταυτότητας και του κοινωνικού ή συλλογικού μύθου. Η εξοικείωση με τη μυθολογία (πολύ λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν τους μεγάλους μύθους της αρχαιότητας) είναι στοιχείο που δρα συνεκτικά. Τοποθετεί ένα μεγάλο σύνολο ανθρώπων σε ένα είδος πολιτιστικής κοινότητας που καταργεί τα σύνορα, εθνικά και κοινωνικά. Μέσα σ αυτήν την πολιτισμική κοινότητα, ευρύτερη ή στενότερη, εντάσσεται ως ατομική πολιτισμική οντότητα και ο Σαράκης 7. Ωστόσο, ο αρχαιοελληνικός μύθος διατηρεί και σήμερα ένα μεγάλο μέρος της διαχρονικής ισχύος και της οικουμενικότητάς του. Οι μύθοι του Σαράκη είναι εύκολα αναγνωρίσιμοι, ίσως και στους λιγότερο μυημένους και διαμορφώνουν μια διαφορετική-νέα έννοια της συλλογικότητας μέσα από κείμενα που δεν είναι καθόλου εμπορικά. ü Ευνοεί την υπέρβαση της λογοκρισίας, καθώς ο μύθος αφενός συνιστά έκφραση ήπιας απόδοσης μιας άποψης ή ενός γεγονότος (πβ. Σεφέρη «Κι αν σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές ) και αφετέρου αποτελεί ένα δοκιμασμένο κώδικα επικοινωνίας ανάμεσα στον πομπό και στον δέκτη με λόγο κρυπτικό ή υπαινιχτικό, έμμεσο και κάποτε ανατρεπτικό 8. ü Επιβεβαιώνει την ελαστικότητα του μύθου: Τη λειτουργία αυτή συγκροτούν δύο επιμέρους υπολειτουργίες: Η δυνατότητα να υφίσταται πολλαπλές μεταμορφώσεις όλων των ειδών και να μετασχηματίζεται σε υλικό για οποιαδήποτε μορφή τέχνης. Ο μύθος στην ποιητική της ποίησης του Σωτήρη Σαράκη διεισδύει με ποικίλες κειμενικές μεταμορφώσεις: Έτσι, η ποιητική ταυτότητά του: ü διαμορφώνεται μέσα από έναν εγκείμενο μύθο, ο οποίος εγκιβωτίζεται σε ένα ποιητικό κείμενο ως σύμβολο για να προσανατολίσει σε συγκεκριμένη ανάγνωση λόγω της συμβολοποίησής του. Στόχος του είναι να εμβαθύνει αιτιολογικά και να σχολιάσει ή να ερμηνεύσει μια βιωνόμενη «πραγματικότητα» που μετασχηματίζεται σε ποιητική ιδέα, λ.χ. «Ούτις», Το Δέρας, 79/80. Ο μύθος του Πολύφημου παραλληλίζεται με τους δύσκολους καιρούς, ενώ ο μύθος του Μινώταυρου συμβολίζει τη μοναξιά και την αλλοτρίωση που δεν θα αφήσει αλώβητο κανένα (Αιφνίδια άστρα 42). ü Σχηματοποιείται από ένα αφετηριακής ή εναυσματικής χροιάς ή προκείμενο μύθο: Στην περίπτωση αυτή, ο μύθος χρησιμοποιείται ως 7 Ίσως εδώ είναι χρήσιμη η άποψη που διατυπώνει ο Thomas Bulfinch στο βιβλίο του Age of Fable (1855: 37) σχετικά με τη χρήση του μύθου, καθώς απευθύνεται στον μέσο Εγγλέζο αναγνώστη για να τον βοηθήσει να καταλάβει «τις συχνές αναφορές που κάνουν οι ρήτορες, οι δοκιμιογράφοι, οι λόγιοι, οι ποιητές, αλλά και αυτές που χρησιμοποιούνται σε μια ευγενή κοινωνική συναναστροφή». 8 Ενδεικτικά, η «Σκιερά οδός» (Πάθη των φθόγγων, 26-7) παραπέμπει στην Ιερά οδό του Σικελιανού (εικόνα αρκούδας). Η ειρωνεία ολοκληρώνεται με την αναφορά στην Αττική οδό.

10 έναυσμα, ως πρόφαση, για να αναπτύξει τον ποιητικό του μύθο, να επικοινωνήσει με τους αναγνώστες και να μετακενώσει ένα μήνυμα, όπως ο ίδιος το προσλαμβάνει. Ενδεχομένως, η χρήση του μύθου με τη συγκεκριμένη λειτουργία να έχει αντιποιητικό περιεχόμενο, γι αυτό και απαντάται σπάνια, όπως συμβαίνει στο ποίημα «Η Αριάδνη στη Νάξο» (Αγγειογραφία, 72-73). ü Μετασχηματίζεται σε περικειμενικό μύθο πού αποκαλύπτεται μέσα από ένα τίτλο ή υπότιτλο, μια περίληψη, σχόλια ή ένα motto). Ο τίτλος της συλλογής Το δέρας παραπέμπει στην Αργοναυτική ιστορία, σε μια ιστορία περιπλάνησης και ταξιδιού, αναζήτησης και επιστροφής στην πατρίδα, σε μια αναζήτηση ταυτότητας. Ή το ποίημα «Οι Συμπληγάδες» (Πάθη των φθόγγων, 35), όπου ο ποιητής αποδίδει την πορεία του ανθρώπου στη ζωή με όλες τις οικονομικές και κοινωνικές υποδηλώσεις. ü Ως προς τη χρήση και τη λειτουργία του, ο μύθος συνιστά μεταδιήγηση (μετακείμενος μύθος), εφόσον όλοι οι μύθοι που υπόκεινται σε αναδιήγηση αποτελούν μεταδιήγηση και διαμορφώνουν ένα μετακείμενο. Ως δευτερογενές ποιητικό στοιχείο αναδίδει μια συγκεκριμένη ιδεολογία και μια συγκεκριμένη ηθική στάση, όπως διαμορφώνεται από την ποιητική κοσμοθεωρία του Σαράκη. Στο Δέρας υιοθετείται ένας γενικότερος μύθος ταξιδιού που παραπέμπει στο ταξίδι της αναζήτησης ενός τόπου, μιας ουτοπικής ενδεχομένως κατάστασης, μιας ταυτότητας τόπου και είναι. Ο χώρος ωστόσο άφιξης είτε είναι ο τελικός προορισμός είτε ένας τυχαίος σταθμός που αναγκάζει τον ποιητή να προβληματιστεί «Κάπου θα πρέπει να χω φτάσει/βάσταξε το ταξίδι αυτό καιρό/και τώρα νιώθω/την πλήξη μου σε πλήρη αρμονία/με τον καινούριο τόπο» (Το Δέρας, 45). Ο μύθος του ταξιδιού μπορεί να παραλληλιστεί με το ταξίδι της ποίησης ή στην ποίηση και την άφιξή του κάπου ή ένα βαθμό (ανα)διαμόρφωσης της ταυτότητάς του: «Κάπου θα πρέπει να χω φτάσει». Το ταξίδι αυτό επανέρχεται και στην τέταρτη συλλογή Ψηφιδωτό από άφαντες ψηφίδες (2003), με τη μορφή ναυτικού/θαλάσσιου ταξιδιού. Το μυθικό στοιχείο συμφύρει πολιτισμικό παρελθόν και παρόν σε μια διαχρονική πολιτισμική ταυτότητα του: «δικαίως ταυτίζεστε με τα έπιπλά σας, είστε/τα έπιπλα αυτού του διεστραμμένου κόσμου/» (Πάθη των φθόγγων, 40). Ολοκληρώνοντας Η μυθολογία του Σαράκη αναπτύσσεται γύρω από τις αντιθέσεις παρελθόν vs παρόν, Ιστορία vs μύθος, αναχώρηση από μη προσδιορισμένο τόπο vs άφιξη σε μη προσδιορισμένο τόπο, υπαρκτά κατονομαζόμενα πρόσωπα vs ανώνυμοι μυθοπλαστικοί χαρακτήρες. Η αναγνωρισιμότητα των μύθων αυτών θεωρείται τόσο ως προς την πλοκή όσο και ως προς την αλληγορική διείσδυση στο ποιητικό σύμπαν του Σαράκη, ο οποίος ξέρει να γράφει λοιπόν, και να διαχειρίζεται μύθο και διακείμενα αρχικά για τη διαμόρφωση της ποιητικής του ταυτότητας και στη συνέχεια για την κατακύρωσή της. Η επανεμφάνιση του μύθου στην τελευταία ποιητική συλλογή, μετά τη σχεδόν πλήρη εγκατάλειψή του στις δύο προηγούμενες, αποκαλύπτει την ανάγκη του ποιητή να παραλληλίσει σύγχρονα γεγονότα με τη διαχρονικότητα του μύθου. Η διαπίστωση αυτή δε σημαίνει μη διαμόρφωση ποιητικής ταυτότητας. Αντίθετα, αναδεικνύει το μύθο σε συνθετικό στοιχείο και σε βασική συνιστώσα της ποιητικής αλλά και της πολιτικής ταυτότητάς του. Αποδεικνύει ακόμα την ελαστικότητα ενός προκείμενου, εγκείμενου ή παρακείμενου μύθου, καθώς αποτυπώνει καταστάσεις, στηρίζει και προωθεί το γενικότερο ποιητικό μύθο του.

11 Ο έτερος λόγος που ανιχνεύεται εύκολα στην ποίηση του Σαράκη αποτελεί περισσότερο αξιοποίηση του πολιτισμικού κεφαλαίου που διαθέτει ο ποιητής και της ποιητικής σκευής που έχει αποκομίσει και αποτελεί μια συνιστώσα της ποιητικής και εθνικής του ταυτότητας. Επειδή δε δηλώνει δουλική μίμηση αλλά εφαλτήριο για περαιτέρω δημιουργία, δε χειραγωγεί τον ποιητή, ο οποίος «ώσπερ μέλισσα καθιζάνουσα εφ άπαντα τα βλαστήματα» επιλέγει τα διακείμενα εκείνα που λειτουργούν με μια δική τους δυναμική στη διαμόρφωση της ποιητικής του ταυτότητας. Καθώς μύθος και έτερος λόγος συνείρονται με την πρόσληψη του καθημερινού από τον ποιητή, μετασχηματίζονται σε βασικές συνιστώσες στη διαμόρφωση και παγίωση της ποιητικής του ταυτότητας. Η διακειμενική αυτή μυθοπλασία ανιχνευόμενη είτε ως διακειμενικότητα είτε ως ενδοδιακειμενικότητα συγκροτεί τροπολογικές και υφολογικές ομοιότητες και συμβολικές αντηχήσεις που αποκτούν κάποτε διαστάσεις θεματικής ή υφολογικής επανάληψης, η οποία εξεικονίζει τον ποιητή ως ηθική ή ιδεολογική ή ψυχολογική αρχή με ενοποιητικές ιδιότητες και ποιότητες που συμβάλουν στην ενότητα του ποιητικού έργου και προσδιορίζουν την ποιητική του ταυτότητα. Τα ποικίλα διακείμενα λειτουργούν ως συγκεκριμένα τελετουργικά στην ποιητική του Σαράκη, τα οποία ενεργοποιούν το πολιτισμικό κεφάλαιο του αναγνώστη, το αντιπαραβάλλουν με του ποιητή και ταυτοποιούν ταυτότητα αναγνώστη και ποιητή. Και από την άποψη αυτή τα διακείμενα είτε συνιστούν μια διαλεκτική σχέση, συγχρονική ή διαχρονική, του αναγνώστη με τον ποιητή και τους ομότεχνούς του είτε λειτουργούν ως γέφυρα ανάμεσα στο έργο του ίδιου και των άλλων ποιητών είτε ομολογούν απερίφραστα και με δυνατή φωνή την εκτίμηση και την πνευματική συγγένεια του ποιητή με άλλους ομοτέχνους του. Έτσι, αυτό που ονομάζουμε «αναγνώριση ταυτότητας» με ένα λογοτεχνικό χαρακτήρα είναι στην πραγματικότητα ένα σύνθετο μίγμα προβολής και ενδοπροβολής, το να λαμβάνουμε μέσα μας κάτι από το χαρακτήρα σταθερές διαδρομές και άμυνες που είναι πραγματικά αντικειμενικές, έξω εκεί και να τον τοποθετούμε στα συναισθήματά μας που πραγματικά είναι δικά μας, μέσα εδώ». (Holland 1968:278). Πιο γενικά, οι αφηγήσεις της αρχαιότητας ή των σύγχρονων καιρών στην ποίηση του Σαράκη επιτρέπουν τη διάχυση μυθολογικού και διακειμενικού υλικού και διακρίνεται για την αισθητική, ιστορική και επιστημονική διάστασή τους, αλλά και για την προσπάθεια για ένα προσωπικό προσανατολισμό και τη διαμόρφωση μιας αυτόνομης ποιητικής ταυτότητας. Όπως διαπιστώσαμε κατά την αναφορά σε μυθολογικές και διακειμενικές σχέσεις η ποίησή του γίνεται τύπος μνημονικής σύνθεσης. Είναι ανακατασκευή, στο επίπεδο της τοποθέτησης περιστατικών, αντικειμένων, μοτίβων, μύθων σε μια συνεκτική αφήγηση, διαισθητικός συνδυασμός όλων των προηγουμένων στοιχείων, αισθητική σύνθεση με ειδολογική εμπλοκή με τη φυλετική του ταυτότητα σε επίπεδο μύθων και διακειμένων. Οι μετα-αφηγήσεις εγκιβωτισμένες ή μη στα ποιήματά του αποτελούν μια εμβάθυνση στην εποχή και την κοινωνία, μέσα από ένα φιλτράρισμα, που επιχειρεί ο Σαράκης στις πηγές που αξιοποίησε και με τις ιδεολογικές συνιστώσες που εγκλωβίζουν μύθοι και διακείμενα αλλά και το γενικότερο μορφωτικό οπλισμό του. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Alvermann, Donna. Reading adolescents reading identities: Looking back to see ahead. Journal of Adolescent & Adult Literacy 44.8 (2001): 676-690.

12 Fokkema, Douwe. The critical discourse of identity and its literary counterpart. Identity and Alterity in Literature, 18 th -20 th c. Ελ. Πολίτη-Μαρμαρινού, Σοφία Ντενίση (επιμέλεια). Αθήνα: Δόμος, 2000: 165-172. Seixo, Maria-Alzira. La Littérature postcoloniale et la pansée de l autre : Recherche de l identité dans les univers de la fiction». Identity and Alterity in Literature, 18 th - 20 th c. Ελ. Πολίτη-Μαρμαρινού, Σοφία Ντενίση (επιμέλεια). Αθήνα: Δόμος, 2000: 155-163. McCallum-Berry, Carmel. Myth under construction. Classics Ireland 7 (2000): 1-5 Cepek, Michael. The myth of the Gringo chief: Amazonian messiahs and the power of immediacy. Identities 16.2 (2009): 227-248. Valdés, Mario. Identity and alterity in literary history: The comparative history of central east European literary cultures. Identity and Alterity in Literature, 18 th -20 th c. Ελ. Πολίτη-Μαρμαρινού, Σοφία Ντενίση (επιμέλεια). Αθήνα: Δόμος, 2000: 135-143. Cornea, Paul. Identité de l oeuvre littéraire et inteprétation. Identity and Alterity in Literature, 18 th -20 th c. Ελ. Πολίτη-Μαρμαρινού, Σοφία Ντενίση (επιμέλεια). Αθήνα: Δόμος, 2000: 195-206. Πολίτου-Μαρμαρινού, Ελένη. «Η ταυτότητα της νεοελληνικής λογοτεχνίας: Ένα σταυροδρόμι ετεροτήτων». Identity and Alterity in Literature, 18 th -20 th c. Historical, Theoretical, Aesthetic Processs. Ελ. Πολίτη-Μαρμαρινού, Σοφία Ντενίση (επιμέλεια). Αθήνα: Δόμος, 2000: 43-57. Rimmon-Kenan, Shlomith. Narrative Fiction: Contemporary Poetics. London and New York: Rourledge, 2002. Ταυτότητα και Ετερότητα στη Λογοτεχνία. 18-20ός αι. Η Συγκριτική Φιλολογία στο κατώλι του 21 ου αιώνα. Επιμ. Ελ. Πολίτη-Μαρμαρινού, Σοφία Ντενίση (επιμέλεια). Αθήνα: Δόμος, 2000. Ταυτότητα και Ετερότητα στη Λογοτεχνία. 18-20ός αι. Μετάφραση και Διαπολιτισμικές Σχέσεις. Επιμ. Άννα Ταμπάκη, Στέση Αθήνη. Αθήνα: Δόμος, 2001. Ταυτότητα και Ετερότητα στη Λογοτεχνία. 18-20ός αι. Μύθοι, γένη, θέματα. Επιμ. Ζ.Ι. Σιαφλέκης, Ράνια Πολυκανδριώτη. Αθήνα: Δόμος, 2000. Holland, Norman. The Dynamics of Literary Response. New York: Oxford University Press, 1968/W.W. Norton and Co., 1975. Σαράκης Σωτήρης. Το Δέρας. Αθήνα: Γκοβόστης, 1994. Σαράκης Σωτήρης. Τα αιφνίδια άστρα. Αθήνα: Καστανιώτης, 1997. Σαράκης Σωτήρης. Αγγειογραφία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σαράκης Σωτήρης. Ψηφιδωτό από άφαντες ψηφίδες. Αθήνα: Νεφέλη, 2003. Σαράκης Σωτήρης. Η τελετή. Αθήνα: Νεφέλη, 2007. Σαράκης Σωτήρης. Πάθη φωνηέντων. Αθήνα: Νεφέλη, 2009. Σαράκης Σωτήρης. Νυχτερινά δρομολόγια. Αθήνα: Αιγαίον, 2010.