Το ΟΧΙ της Ρωμιοσύνης. To Έπος 1940-41 - Φως στην ιστορική αλήθεια

Το ΟΧΙ της Ρωμιοσύνης To Έπος 1940-41 - Φως στην ιστορική αλήθεια

Aπαγορεύεται η μερική ή ολική αναδημοσίευση ή αναμετάδοση ή διασκευή και αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο, ηλεκτρονικό, μηχανικό, φωτοτυπικό ή ηχογραφικό του παρόντος έργου ή μέρος αυτού, χωρίς την ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ έγγραφη άδεια του ΕΚΔΟΤΗ και του ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ. Νόμος 2121/1993 και Κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. «Το ΟΧΙ της Ρωμιοσύνης» To Έπος 1940-41. Φως στην ιστορική αλήθεια Εκδόσεις Ν. & Σ. Μπατσιούλας Ο.Ε. - Αθήνα 2014 Νίκος Πηγαδάς - 2014 e-book ISBN: 978-960-6813-88-7 Εκδόσεις Ν. & Σ. Μπατσιούλας Κηφισίας 5, 115 23 Αθήνα Τηλ.: 2103315186, Fax: 2103315134 Πελοπίδου 5, 32200 Θήβα Τηλ.: 2262100795, Fax: 2262027275 e-mail: info@batsioulas.gr url: www.batsioulas.gr

Νίκος Πηγαδάς Το ΟΧΙ της Ρωμιοσύνης To Έπος 1940-41. Φως στην ιστορική αλήθεια

Στον άγνωστο στρατιώτη του 40

Περιεχόμενα Περιεχόμενα 9 Συντμήσεις 15 Πρόλογος 17 Ευχαριστίες 19 I Τα τύμπανα του πολέμου 21 Προκλήσεις. Διπλωματικό παρασκήνιο. Το τελεσίγραφο. Η αγγλική βοήθεια. Οι Τσάμηδες. 23 Η φασιστική προπαγάνδα. 25 Ο κύβος ερρίφθη. 28 Βασιλιάς και Μεταξάς χέρι χέρι. 29 Κλίμα τρομοκρατίας. 33 Η ηττοπάθεια του δικτάτορα. 36 Η στάση της Γερμανίας. 38 Το σχέδιο Μαρίτα. 40 Το διπλωματικό παρασκήνιο. 41 Οι προκλήσεις. 46 Συνέντευξη μη... δημοσιεύσιμη! 51 Ο Νταούτ Χότζα. 55 Και... σκηνοθέτες οι φασίστες. 56 Το ιταμό τελεσίγραφο. 57 Παραδοθείτε αυθωρεί! 60 Σαν σε πανηγύρι. 64 Παραζάλη και μεθύσι. 66 Ζαχαριάδης: Παλεύουμε για τη λευτεριά. 67 Η έκκληση των διανοουμένων. 69 Η αγγλική βοήθεια. 70 Οι οχυρώσεις που δεν έγιναν. 75 II Κεντρικός τομέας 79 Πίνδος, Πρεμετή, Κλεισούρα, Τρεμπεσίνα Τα σχέδια των αντιπάλων. 83 Επιστροφή στη δράση. 88 Οβίδες-τριαντάφυλλα. 89 Τα ορεινά χειρουργεία. 98 Ο Δαβάκης. 98 Α έ ρ α - Α έ ρ α... 101 9

Νίκος Πηγαδάς Αλέξανδρος Διάκος. 102 Η σφαγή στο Ελεύθερο. 110 Βατερλό και... κιθάρες. 111 Αφαντη η... Τζούλια. 114 Η υπέρβαση των συνόρων. 121 Η γενική αντεπίθεση. 123 Εφυγε... ο Φριζής. 126 Το απόσπασμα Μπομπορίδη. 127 Επιτέλους, ταχυδρομείο... 128 Κατάληψη του 1292. 132 Ρώμη καλεί Βερολίνο. 133 Συνάντηση Χίτλερ Μουσολίνι. 134 Στην κόλαση του 731. 143 Η μάχη στο Μπούμπεσι. 146 Η 5 η (V) μεραρχία (Κρητών). 148 Επίθεση στα... τυφλά. 152 Γιγαντομαχία. 153 Το σφαγείο Τρεμπεσίνας Σεντέλι. 156 Οι ευθύνες του ΓΣ. 160 Απερίγραπτος ηρωισμός. 161 Η Primavera. 162 Γαλαζοαίματος... στη μάχη. 165 Το νέο Βερντέν... 167 Εκτη ημέρα. 171 Το τέλος της Πριμαβέρα. 173 Αταφοι νεκροί. 174 Εικόνες φρίκης. 175 Οι απώλειες. 177 Η έκθεση Μουσολίνι. 178 III Νότιος τομέας 183 Καλπάκι, Αγιοι Σαράντα, Αργυρόκαστρο, Χιμάρα Οπως στον Μαραθώνα. 191 Επίθεση μετά...μουσικής. 197 Το πυροβολικό. 203 Η μάχη στο Καλπάκι (Ελαία). 204 Το νέο... Σούλι. 212 Μάστιγα Ιταλοί και Αλβανοί. 216 Και τώρα αντεπίθεση. 218 Οι Ελληνες στο Αργυρόκαστρο. 226 10

Το ΟΧΙ της Ρωμιοσύνης Πρόταση για ανακωχή. 235 Διαταγή πρόκληση. 236 Οι Ελληνες στη Χιμάρα. 241 Κολασμένος καιρός. 243 Σταυροί στο μέτωπο. 247 Κατσιμήτρος και 8 η μεραρχία. 251 Στρατιώτης... Αβεσαλώμ. 254 IV Βόρειος τομέας 255 Mόροβα, Ιβάν, Κορυτσά, Πόγραδετς, Μνήμα της Γριάς Διαφωνίες στα υψηλά κλιμάκια. 259 Η μεγάλη ώρα. 260 Η γενική επίθεση. 262 Η δίκη. 269 Eκθεση του Ν. Νικολόπουλου. 272 Οι μάχες στο Ιβάν. 274 Η κατάληψη της Κορυτσάς. 279 Οι πανηγυρισμοί. 281 Προκήρυξη ανεξαρτησίας. 285 Ο Σεφέρης στην Κορυτσά... 287 Η εξέλιξη των επιχειρήσεων. 289 Η Μοσχόπολη σε ελληνικά χέρια. 292 Το...σινικόν τείχος. 294 Συναδέλφωση... νεκρών. 298 Πανικός στην ιταλική ηγεσία. 299 Μια εύθυμη νότα. 302 Το «νέο Μεσσολόγγι». 303 Σουρεαλισμός που σκοτώνει... 304 Το Μνήμα της Γριάς. 306 Πρόταση για...λιποταξία. 311 Εκρηξη... ηφαιστείου. 313 Οι χιονοδρόμοι σε δράση. 314 Νέα σφαγή... 315 Ο επίλογος. 316 Μέρες θανάτου. 318 V To Πολεμικό Ναυτικό 319 Σύγκριση των δύο στόλων. 321 Η μεγαλύτερη νηοπομπή. 325 Νηοπομπή σε...ναρκοπέδιο. 327 11

Νίκος Πηγαδάς Η πρώτη επιτυχία. 329 Η τραγωδία του υποβρυχίου Πρωτεύς. 331 Μεταφορά χρυσού... 337 Βομβαρδισμός Πειραιά και στόλου. 340 H αποδημία του στόλου. 341 Επιδημία... φυγής. 344 Οι ναζί βομβαρδίζουν τον στόλο. 345 Το θωρηκτό Αβέρωφ. 345 Η βύθιση του Υδρα. 348 Η Αεροπορία Ναυτικής Συνεργασίας. 349 Οι πεσόντες. 350 VI H Πολεμική Αεροπορία. 351 Εμβολισμός στον... αέρα. 357 Ανεπάρκεια μέσων. 360 Επιστροφή στη δράση. 362 Και η RAF στον αγώνα. 363 Primavera. 371 Προσγείωση με... χορό και τραγούδια. 372 Πολιτική Αεροπορία. 373 Βομβαρδισμοί αμάχων 374 Ιπτάμενοι δολοφόνοι. 376 Ιταλικό σαμποτάζ και συλλήψεις. 377 Μαρτυρία αυτόπτη. 378 Άμαχοι νεκροί στους βομβαρδισμούς της Πάτρας* 380 Η Θεσσαλονίκη στο στόχαστρο. 392 Λάρισα. 393 Ο βομβαρδισμός του Πειραιά. 394 Στόχος και η Κέρκυρα. 394 Βαρύ το τίμημα. 396 VII Παγοπληξίες και άλλα δεινά 397 Η ηρωικοτέρα ημέρα. 401 Και λόχος χιονοδρόμων. 403 Εφιάλτης στο χιόνι. 404 Αναφορά του λοχαγού Σέρρα. 406 2.660 παγόπληκτοι το δεκαήμερο. 408 Ψείρες κολοσσοί. 410 Επιστολές-βάλσαμο. 411 12

Το ΟΧΙ της Ρωμιοσύνης VIII Η κάλπικη συνθηκολόγηση 413 Η σύμπτυξη. 414 Το ΟΧΙ του Λάβδα. 418 Τηλεγράφημα-παγίδα. 421 Η αυτοκτονία Κοριζή. 422 Το κείμενο του πρώτου πρωτοκόλου. 426 Πλήρης σύγχυση... 428 Παράδοση άνευ όρων. 430 Ο ρόλος του Μπάκου. 432 Τα αποκαλυπτήρια. 434 Η αυλαία. 437 Αποχαιρετισμός στα όπλα. 439 Παύσατε πυρ... 441 Νεκρώσιμη ημέρα. 441 Τιμή και δόξα στους μαχητές. 444 Το τέλος μιας εποποιίας. 444 Το βρετανικό εκστρατευτικό σώμα. 450 Αιχμάλωτοι από λάθος. 453 Ο Τσόρτσιλ... χαίρεται. 454 Επαινοι απ τον... Χίτλερ. 456 Ο κυνισμός του Τσόρτσιλ. 456 Καθολική η αναγνώριση. 458 IX Το τέταρτο... όπλο 463 Κανηφόροι. 464 Ζωντανή μαρτυρία. 468 Σ έπιανε ρίγος. 470 X Μονογραφίες 473 Αδελφοί Αλεξανδράκη. 473 Γιάννης Βαχλιώτης. 476 Κωνσταντίνος Γάτας. 479 Οδυσσέας Ελύτης. 480 Η όμορφη αφροσύνη. 482 Ο Νίκος Καββαδίας τραυματιοφορέας. 484 Βλάσης Καρατζίκας. 486 Χαράλαμπος Κεφαλόπουλος. 487 Γιάννης Μπεράτης. 489 Κωστής Παπαδάκης. 490 Ζώης Πηγαδάς. 491 Βλάσης Τσέζος. 493 13

XI Nέμεσις τιμωρός. 495 Δίκη δωσιλόγων Φέσι... χρυσών λιρών. 505 Η αγροτική παραγωγή στους κατακτητές. 507 Λαθρέμποροι οι... αγρότες. 508 Δουλοπρέπεια στη νιοστή. 511 Θάνατος στους αντιστασιακούς... 513 Οργιο προπαγάνδας. 513 Η απόφαση. 515 Θάνατος στους εθνοπροδότες. 516 Απολογία ενώπιον της Ιστορίας. 521 Το αναγκαστικό δάνειο και η λεηλασία αρχαιοτήτων. 522 XII Επίμετρο 523 Προσκλητήριο πεσόντων. 523 Η τραγωδία της Κατοχής. 525 Η διαρπαγή του πλούτου. 528 Τα κοιμητήρια. 528 XIII Βιβλιογραφία 531 14

Συντμήσεις ΑΔΑ: Ανώτερος διοικητής αντιτορπιλικών. ΑΔΑΣ: Ανωτέρα Διοίκησις Αεροπορίας ΑΔΥ: Ανώτερος διοικητής υποβρυχίων. ΓΕΑ: Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας. ΓΕΝ: Γενικό Επιτελείο Ναυτικού. ΓΕΣ: Γενικό Επιτελείο Στρατού. ΓΣ: Γενικό Στρατηγείο. ΔΙΣ: Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού. ΕΛΑΣ: Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός. ΕΛΙΑ: Ελληνικό Λογοτεχνικό ΙΣτορικό Αρχείο. ΕΣΣΔ: Ένωση Σοσιαλιστικών Σοβιετικών Δημοκρατιών. (Για συντομία, Σοβιετική Ένωση ΗΠΑ: Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. ΚΚΕ: Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας ΚΥΔΕΠ: Κεντρική Υπηρεσία Διαχείρισης Εγχωρίου Παραγωγής. ΜΙΣΠΑ: Μουσείο Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας. ΜΟΠ: Μοίρα ορειβατικού πυροβολικού. ΝΔ: Νομοθετικό Διάταγμα. ΟΚΝΕ: Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας. ΠΑ: Πολεμική Αεροπορία. Π.Ν.: Πολεμικό Ναυτικό. ΣΠ: Σύνταγμα Πεζικού. ΣΣ; Σώμα Στρατού. ΤΣΑΜ; Τμήμα Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας. ΤΣΔΜ; Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας. ΤΣΜΤ: Τμήμα Στρατιάς Κεντρικής Μακεδονίας. ΤΣΗ; Τμήμα Στρατιάς Ηπείρου. ΤΣΚΜ; Τμήμα Στρατιάς Κεντρικής Μακεδονίας. ΥΙΝ: Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού. ΥΠΕΘΑ: Υπουργείο Εθνικής Αμυνας. ΥΠΕΞ: Υπουργείο Εξωτερικών. 15

Το θέατρο επιχειρήσεων στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο. (Πηγή: ΔΙΣ)

Πρόλογος Ο πολυαίμακτος αγώνας των Ελλήνων, για την απόκρουση της ιταλικής εισβολής, ξεκίνησε στις 28 Οκτωβρίου 1940 και ολοκληρώθηκε στις 20 Απριλίου 1941 με την κάλπικη συνθηκολόγηση. Συνολική διάρκεια 175 ημέρες. Το μέγεθος και η οικουμενική λάμψη αυτού του υπέροχου αγώνα δεν μπορεί να χωρέσει στις σελίδες ενός βιβλίου. Πώς να κλείσεις τον... Ολυμπο σ ένα δωμάτιο; Ωστόσο, η κατά καιρούς επαναπροσέγγιση μεγάλων γεγονότων, που σημαδεύουν τη διαδρομή των λαών, πιστεύω πως είναι απαραίτητη για τη συντήρηση της ιστορικής μνήμης. Αλίμονο στα έθνη που διαγράφουν την ιστορία τους, γραμμένη με το αίμα ανώνυμων ηρώων. Πολύ περισσότερο, όταν κάποιοι στο εξωτερικό, κυρίως στις ΗΠΑ, με την πρόθυμη συνδρομή πεμπτοφαλαγγιτών και δωσιλόγων, επιχειρούν να αποδομήσουν την εθνική συνείδηση κάθε λαού, δηλαδή την ιστορία και τον πολιτισμό του και να τον ισοπεδώσουν στο πλαίσιο της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης. Το άκρως ανησυχητικό φαινόμενο, δυστυχώς, ενδημεί στην Ελλάδα από τις αρχές περίπου του 21 ου αιώνα. Ας ξαναδούμε, λοιπόν, την εποποιία του 1940-41 μέσα από την παρούσα έρευνα, προκειμένου να αντλήσουμε ωφέλιμα συμπεράσματα, αλλά και να διδαχθούμε από το υψηλό φρόνημα και τα επιτεύγματα εκείνης της απροσκύνητης γενιάς. Με βάση γνωστές, αλλά και νεότερες, πλην όμως αδιαμφισβήτητες, πληροφορίες, σ αυτό το βιβλίο καταρρίπτονται κάποιοι μύθοι εκείνης της εποχής, που δυστυχώς συντηρούνται. Ενας απ αυτούς, ίσως ο πιο διαδεδομένος, παρουσιάζει τον Μεταξά ως τον... πατέρα της νίκης των Ελλήνων στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο. Πρόκειται για συστηματική και θηριώδη προπαγάνδα, με την οποία αποκοίμιζαν τον λαό τα φερέφωνα και οι κόλακες του δικτάτορα. Η ιστορική αλήθεια πάνω σ αυτό το θέμα αναδύεται κυρίως μέσα από τα κεφάλαια Τα τύμπανα του πολέμου και Νότιος τομέας. Η νίκη των ελληνικών όπλων πρέπει ν αποδοθεί στους εξής αποφασιστικούς κατά τη γνώμη μου παράγοντες: 1. Στον αυθόρμητο παλλαϊκό ξεσηκωμό και στον ομαδικό ηρωισμό της γενιάς του 40 ενάντια στη φασιστική επιβουλή. Η καταπιεσμένη οργή των Ελλήνων, μετά και από τον άνανδρο τορπιλισμό του ευδρόμου Ελλη, εκτονώθηκε στο πεδίο της μάχης. Για να δώσει την πρέπουσα απάντηση στον Μουσολίνι, κάτι που φοβήθηκε να πράξει ο Μεταξάς στις 15 Αυγούστου 1940, αποκρύπτοντας από τον λαό την ταυτότητα του ιταλικού υποβρυχίου. 2. Στην παντελή έλλειψη ηθικών κινήτρων από της πλευράς των ιταλών στρατιωτών, σε αντίθεση με τους έλληνες συναδέλφους τους. Ο ιταλός φαντάρος πειθαναγκάστηκε από έναν αμετροεπή, μωροφιλόδοξο και μισητό 17

Νίκος Πηγαδάς ηγετίσκο να συμμετάσχει σε μια τυχοδιωκτική και επικίνδυνη περιπέτεια, που δεν του προσέφερε το παραμικρό σε ηθικό ή άλλο επίπεδο. Με δύο λόγια, είχε μηδενικό κίνητρο. Παρ όλα αυτά, πολέμησε και δεν παραδόθηκε αμαχητί, όπως ισχυρίζονται ορισμένοι. Αλλωστε, όφειλε να υπερασπισθεί την ίδια τη ζωή του. Δικαίωμα αδιαπραγμάτευτο. 3. Επιπλέον, ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος είχε μια σπάνια ιδιαιτερότητα, που βάρυνε στην πλάστιγγα. Κι αυτή δεν ήταν άλλη από την εθελοντική και ουσιαστική συμμετοχή των αμάχων της Ηπείρου και της Πίνδου στον κοινό αγώνα. Γυναίκες, γέροι και παιδιά κάλυψαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τον ανεφοδιασμό των μαχομένων τμημάτων σε τρόφιμα και πολεμοφόδια. Συχνά λειτούργησαν και σαν τραυματιοφορείς. Κατά κανόνα, οι άμαχοι μετέφεραν τα όποια φορτία κυριολεκτικά στις πλάτες τους. Κάθε στιγμή κινδύνευαν να τσακιστούν, σκαρφαλώνοντας σε απόκρημνα βουνά και γιδόστρατες, μες στο χιόνι, τη λάσπη και τη βροχή, σ έναν κατ εξοχήν ορεινό πόλεμο. Αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση και τους αξίζει ο δημόσιος έπαινος στο διηνεκές. Oλόκληρο το μέτωπο του ελληνο-ιταλικού πολέμου κατά μήκος των ελληνο-αλβανικών συνόρων, με ανάπτυγμα περίπου 240 χιλιομέτρων, ήταν χωρισμένο γεωγραφικά, σε τρεις τομείς. Τον βόρειο τομέα, από τις Πρέσπες μέχρι και τον Γράμμο. Τον κεντρικό, που τον αποτελούσε η Πίνδος και τον νότιο, από τον Σμόλικα μέχρι το Ιόνιο Πέλαγος. Στις σελίδες αυτού του βιβλίου η καταγραφή των πολεμικών επιχειρήσεων ξεκινά από τον κεντρικό τομέα, συνεχίζεται με τον νότιο και καταλήγει στον βόρειο. Ο τρόπος αυτός παρουσίασης των γεγονότων επιλέχθηκε από τον υπογραφόμενο, που πιστεύει πως έτσι διευκολύνεται ο αναγνώστης στην καλύτερη κατανόηση των δρώμενων. Η δράση του Πολεμικού Ναυτικού και της Πολεμικής Αεροπορίας καταγράφεται σε χωριστά κεφάλαια. Ενας από τους λόγους μάλλον ο πιο σοβαρός που οδήγησαν στον Β παγκόσμιο πόλεμο, ήταν η μέχρι παρεξηγήσεως ανεκτική στάση Αγγλίας και Γαλλίας απέναντι στην επεκτατική βουλιμία Χίτλερ και Μουσολίνι. Οι Νέβιλ Τσάμπερλεν (Champerlain, 1869-1940) και Εντουάρ Νταλαντιέ (Daladier, 1884-1970), πρωθυπουργοί Αγγλίας και Γαλλίας, αντίστοιχα, ακολούθησαν ως μη όφειλαν πολιτική κατευνασμού. Κραυγαλέα πολιτική γκάφα τους ήταν η συνυπογραφή με τους Χίτλερ και Μουσολίνι της συμφωνίας του Μονάχου (Σεπτέμβριος 1938), με την οποία: Οι σουδητικές περιοχές της Τσεχοσλοβακίας παραχωρήθηκαν στη Γερμανία. Η συμφωνία εγγυόταν την ανεξαρτησία της Τσεχοσλοβακίας, αλλά ο Χίτλερ υποδούλωσε ανενόχλητα ολόκληρη τη χώρα. Η συμφωνία του Μονάχου άνοιξε την όρεξη του γερμανού δικτάτορα και τον δρόμο για να προκαλέσει τον Β παγκόσμιο πόλεμο, με την εισβολή των ναζιστικών στρατευμάτων στην Πολωνία (1.9.1939). Ο ναύαρχος Επαμεινώνδας Καββαδίας, στο βιβλίο του Ο ναυτικός πόλεμος 1940 όπως τον έζησα, 18

Το ΟΧΙ της Ρωμιοσύνης Αθήνα 1950, σ.85, σχολιάζει καυστικότατα τη στάση των δυτικών δυνάμεων προφανώς περιλαμβάνει και τις ΗΠΑ ως εξής: Αι δυτικαί δυνάμεις, αριστερίζουσαι και οπαδοί της πάση θυσία ειρήνης, παραμελούσι τους εξοπλισμούς των. Ο Χίτλερ διαδηλοί την ανάγκην επεκτάσεως της Γερμανίας και εξοπλίζεται φανερά, ακολουθούμενος υπό του Μουσολίνι. Χωρίς να ρίψη μίαν βολήν ο Χίτλερ προσαρτά Αυστρίαν και Τσεχοσλοβακίαν. Χωρίς να δώση λόγον εις ουδένα, ο Μουσολίνι καταλαμβάνει Αβησσυνίαν και Αλβανίαν. Ορθές οι αιτιάσεις Καββαδία, πλην του επιθέτου αριστερίζουσαι. Αν οι Τσάμπερλεν και Νταλαντιέ ήταν αριστεροί, τότε τι ήταν ο Χίτλερ που συμμάχησε προσωρινά έστω με τους Σοβιετικούς, τον Αύγουστο του 1939; Αλλωστε, η ανεκτικότητα των δυτικών στηριζόταν κυρίως στην ελπίδα, πως ο Χίτλερ εξοπλιζόταν για να επιτεθεί εξαρχής κατά της Σοβιετικής Ενωσης. Ευχαριστίες Στην ολοκλήρωση τούτης της επίπονης προσπάθειας βοήθησαν τα μάλα όλοι και όλες, που αναφέρονται ευθύς αμέσως και τους οποίους ευχαριστώ βαθύτατα. Η συμβολή τους ήταν ουσιαστική και ανεκτίμητη: Παναγιώτης Γεωργόπουλος. Φωτεινή Τομαή Κωνσταντοπούλου και οι υπάλληλοι του Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών. Ολόκληρο το ανθρώπινο δυναμικό, ένστολο και πολιτικό, της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού και ιδιαίτερα οι Νίκος Δελατόλας, Γιάννης Γεμενετζής, Γιώργος Σκαλτσογιάννης, Παναγιώτης Σπυρόπουλος, Βασίλης Αναστασόπουλος, Δημήτρης Καριώτης, Γιάννης Καραβάς, Πηγή Καλογεράκου, Γεωργία Σιδέρη, Γιώτα Χριστοπούλου, Ελένη Απέργη, Θεοφάνης Βλάχος, Ασημίνα Αγγελή, Δημ. Χατζής, Κων/να Παπαθανασίου, Μανόλης Περάκης, Νίκος Στασινόπουλος, Βίκυ Ροδινού, Κατερίνα Σταύρου, Στέλιος Καράβης, Σπύρος Κατσούλας, Θανάσης Παπαρούπας, Μιχάλης Τέγος. Ολοι και όλες, που υπηρετούν στην Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού. Τα ονόματά τους: Σπύρος Μιμίκος, Νικήτας Μαλαπάνης, Θάνος Παπαδημητρόπουλος, Παναγιώτης Γέροντας, Γιώργος Μαστρογεωργίου, Χάρης Ζαγοριανάκος, Νίκη Χρηστάκου, Αννα Μάγγα, Ευαγγελία Πανταζοπούλου. Από το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδας οι Αναστασία Αναγνωστοπούλου Παλούμπη και Κλεοπάτρα Ρηγάκη. Από το Μουσείο Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας (ΜΙΣΠΑ) οι Νίκος Σοφιανός και Αλέξης Καρυτινός. Από το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο οι Μαρία Παπαναστασίου, Μπέττυ Χωριανοπούλου και Ρεγγίνα Κατσιμάρδου. Από το ΕΛΙΑ (Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο) οι Παναγιώτης 19

Νίκος Πηγαδάς Τουρλής, Μαρία Αρβανιτάκη, Κυριακή Αρβανιτάκη, Μαρία Κοκολογιάννη και Μαρία Γαζή. Η ιστορικός αρχαιολόγος Ευγενία Δουλδούρα και ο ερευνητής Δημήτρης Μαλάμης. Οι συνάδελφοί μου Κώστας Μανιμανάκης, Πάνος Μπαΐλης, Αργυρώ Λύτρα, Χάρης Γκίκας και Βαγγέλης Τζερτζίνης. Οι Μιλτιάδης Γκίκας και Ελένη Γκίκα. Η Μαρία Μαλαγκονιάρη. Τα αδέρφια μου, Γιώργος και Κώστας και ο εξάδελφός μου Νίκος Κ. Πηγαδάς. Ο γιος μου Ζώης και η κόρη μου Μαρία. Νίκος Πηγαδάς Δεκέμβριος 2014. 20

Ι Τα τύμπανα του πολέμου Προκλήσεις. Διπλωματικό παρασκήνιο. Το τελεσίγραφο. Η αγγλική βοήθεια. Πέρα από τον μύθο περί κυοφορούμενης εξέγερσης των δήθεν αλύτρωτων Τσάμηδων στη Θεσπρωτία, (την αποκαλούμενη και Τσαμουριά), ο Μπενίτο Μουσολίνι ενθαρρύνθηκε στην απόφασή του να επιτεθεί κατά της Ελλάδας και από το φοβικό σύνδρομο του Μεταξά. Στο λογικό αυτό συμπέρασμα οδηγούν τα ακόλουθα αντικειμενικά γεγονότα: Η απόκρυψη της εθνικότητας του υποβρυχίου, που τορπίλισε το εύδρομο Ελλη τον Δεκαπενταύγουστο του 1940. Και μόνο το συγκεκριμένο γεγονός αρκούσε, νομίζω, για να οδηγήσει τον ιταλό δικτάτορα στην εκτίμηση, πως η Ελλάδα δεν προτίθεται να αντισταθεί στα κατακτητικά σχέδιά του. Η παρά την ορατή απειλή μη ουσιαστική θωράκιση των συνόρων μας με την Αλβανία. (Μη κατασκευή των απαραιτήτων οχυρωματικών και άλλων έργων). Ο μη εφοδιασμός του Στρατού ξηράς με άρματα μάχης και άλλο σύγχρονο για την εποχή υλικό. Ούτε καν τα απαιτούμενα πολεμοφόδια δεν είχε εξασφαλίσει ο έλληνας δικτάτορας, όπως αποδείχτηκε στην πράξη. Η ουσιαστική εγκατάλειψη και μη ανανέωση των στόλων του Πολεμικού Ναυτικού και της Πολεμικής Αεροπορίας. Και όλα αυτά, για να μη δώσει στον Μουσολίνι την αφορμή επίθεσης κατά της χώρας μας. Μιας επίθεσης, που ήταν ήδη προαποφασισμένη. Ενας εξωγενής παράγοντας, που επίσης ενθάρρυνε τον Μουσολίνι στην υλοποίηση των επεκτατικών του βλέψεων, ήταν οι αλλεπάλληλες στρατιωτικές επιτυχίες της χιτλερικής Γερμανίας, σε διάστημα μόλις ενός έτους από την έναρξη του Β παγκοσμίου πολέμου (1.9.1939). Βέβαια, η όρεξη του ιταλού δικτάτορα είχε ανοίξει ήδη από το 1936, όταν ο στρατός του υπέταξε την Αιθιοπία (Αβησσυνία, τότε), με τη λεγόμενη διεθνή κοινότητα να τηρεί προκλητικά στάση Πόντιου Πιλάτου. Ακολούθησε (7.4.1939) η αναίμακτη, δίκην περιπάτου, ιταλική εισβολή και κατάληψη της Αλβανίας, (προσάρτηση κατά μία εκδοχή), που ανέβασε τις πολιτικές μετοχές του αρχιφασίστα. Η... φιλική είσοδος των ιταλικών στρατευμάτων στην Αλβανία δεν ήταν τυχαία. Είχαν προηγηθεί ζυμώσεις μεταξύ των δύο πλευρών, με την αλβανική ιθύνουσα τάξη, όπου δέσποζε το μουσουλμανικό στοιχείο, να προσφέρει γη και ύδωρ στους Ιταλούς, αλλά με το εξής υπεσχημένο αντάλλαγμα: Την επέκταση των συνόρων της Αλβανίας προς βορά και νότο. Δηλαδή, προς Κόσοβο και Θεσπρωτία (Τσαμουριά), αντίστοιχα. Και, ναι 21

Νίκος Πηγαδάς μεν στο Κόσοβο οι Αλβανοί συγκροτούσαν την πλειονότητα του πληθυσμού, αλλά στη Θεσπρωτία οι Τσάμηδες αποτελούσαν μειονότητα. Τα αποκαλυπτήρια των επεκτατικών αυτών σχεδίων έκανε ετεροχρονισμένα ο ίδιος ο Μουσολίνι στις 10 Ιουνίου 1941, με την Ελλάδα υπό διπλή κατοχή πια. Μιλώντας σε συγκέντρωση της φασιστικής νεολαίας, αναφέρεται στα σχέδιά του για τις βίαιες αλλαγές στον γεωγραφικό χάρτη των Βαλκανίων, λες και μοίραζε τ αμπελοχώραφα του πατέρα του. Οι παρατιθέμενες πληροφορίες είναι από το βιβλίο του αντιστρατήγου Κων. Θ. Μπακόπουλου Η ομηρία των πέντε αντιστρατήγων, σ. 14-15, Αθήναι 1948: Η Ελλάδα αποτελεί μέρος του μεσογειακού χώρου της Ιταλίας. Η Βουλγαρία θα προσαρτήσει τη Μακεδονία, ήτις είναι εξεχόντως βουλγαρική, καθώς και τη Δυτική Θράκη, ήτις απετέλει διάδρομον στενόν και ανόητον, ο οποίος ημπόδιζε την Βουλγαρίαν να εξέλθη εις το Αιγαίον. Πλούσια δώρα ετοίμαζε επίσης ο ψευδοκαίσαρ, κατά τον Μπακόπουλο, για την Αλβανία. Συγκεκριμένα, θα τής χάριζε την Τσαμουριά και το Κόσοβο, όπως ήδη αναφέρθηκε. Στις πολύ στενές σχέσεις των αλβανών μουσουλμάνων με τη φασιστική Ιταλία αναφέρεται και ο ναύαρχος Αλέξανδρος Ε. Σακελλαρίου, στο βιβλίο του (σ.15) Η θέσις της Ελλάδος εις τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον, εκδόσεις Cosmos Greek-American, Printing Company, Ουάσινγκτον 1944, ως εξής: Εις τον λόγον του εις τα Τύρρανα, περί τα μέσα Απριλίου, (σ.σ. προφανώς του 1940), ο κόμης Τσιάνο, (υπουργός Εξωτερικών της Ιταλίας και γαμπρός του Μουσολίνι), δηλώνει εις τους Αλβανούς, ότι η Ιταλία ανέλαβε την ειρήνευσιν της Αλβανίας και την εκπλήρωσιν των εθνικών της βλέψεων [...]. Στην ίδια σελίδα, ο Σακελλαρίου υπογραμμίζει τα ακόλουθα άκρως αποκαλυπτικά: Οταν, δια να συμπληρωθή ο φαύλος κύκλος, οι Αλβανοί, που προσποιούνται σήμερα τους αδικημένους, έστειλαν, αμέσως μετά την αναίμακτον παράδοσιν της πατρίδος των, μεγάλην από τους εξέχοντας μπέηδές των πρεσβείαν δια να προσφέρουν το στέμμα της Αλβανίας εις τον με πολλά στέμματα στολισμένον λιλλιπούτειον βασιλέα-αυτοκράτορα (σ.σ. εννοεί τον ιταλό βασιλιά Βιτόριο Εμανουέλε Γ, 1869-1947), ο πολύς Μουσολίνι υπόσχεται ασφαλή επέκτασιν των αλβανικών συνόρων. Την 14 ην, πάλιν, Ιουνίου, ο ιταλός υπουργός Παιδείας Bottai δηλώνει από του εξώστου του δημαρχείου της Κορυτσάς ότι [...] η Αλβανία θα επεξέτεινεν εντός δύο ή τριών ετών τα σύνορά της. Και την 25 ην του ιδίου μηνός, ο στρατάρχης Badoglio διαβεβαιώνει αλβανικήν αντιπροσωπείαν, ότι η Ιταλία 22

Το ΟΧΙ της Ρωμιοσύνης θα αφωσιώνετο εις την ευημερίαν και την οργάνωσιν της Αλβανίας, ως και εις την επέκτασιν των συνόρων της, ταυτοχρόνως δε αντιπρόσωπος του βασιλέως-αυτοκράτορος εις αλβανικήν συγκέντρωσιν ομιλεί απεριφράστως πλέον περί σχηματισμού Μεγαλυτέρας Αλβανίας. Ο Σακελλαρίου, πέρα από την ουσία του κειμένου του, απομυθοποιεί τον Βιτόριο Εμανουέλε, που έφερε τρεις πομπώδεις και βαρύγδουπους τίτλους: του βασιλιά της Ιταλίας, του αυτοκράτορα της Αιθιοπίας (1936) και του βασιλιά της Αλβανίας (1939). Ο μύθος για την εξέγερση των Τσάμηδων, που δήθεν θα λειτουργούσαν ως πέμπτη φάλαγγα σε βάρος των Ελλήνων, επινοήθηκε προκειμένου να πεισθεί ο ιταλικός λαός αν πείσθηκε ποτέ πως η κατάληψη της Ελλάδας θα ήταν ένας υγιεινός περίπατος. Ωστόσο, οι Τσάμηδες δεν εξεγέρθηκαν, προς πλήρη απογοήτευση του Μουσολίνι. Αυτό τουλάχιστο το συναίσθημα αναδύεται και μέσα από την ακόλουθη φράση του αρχιφασίστα (βλ. έκθεσή του προς τον βασιλιά της Ιταλίας, Βιτόριο-Εμανουέλε Γ, στο τέλος του κεφαλαίου Κεντρικός τομέας): Καμία αταξία, κανέν σαμποτάζ. Ούτε έν τηλεφωνικόν σύρμα δεν εκόπη. Οι Τσάμηδες. Ο λυκειάρχης Ηλίας Ιω. Ρουμάνης, στο βιβλίο του Ο τορπιλλισμός της «Ελλης» και το έπος του 1940-41, εκδόσεις Τήνος, Αθήνα 2002, σ. 33, επικαλούμενος επίσημο έγγραφο, επισημαίνει ότι το 1940 η Τσαμουριά είχε 65.074 κατοίκους. Απ αυτούς, οι 18.019 ήταν μουσουλμάνοι αλβανόφωνοι. Ποσοστό επί του συνόλου 27,69%. Στο βιβλίο του Ιστορικά-Λαογραφικά περιοχής Ηγουμενίτσας 1500-1950, Αθήνα 1985, ο Γιάννης Σάρρας παραθέτει για τους Τσάμηδες (σ. 567) τα ακόλουθα: [ ] είχαν αποχτήσει τουρκική συνείδηση και τέτοια θα τους έμενε, αν με την αναγνώριση της Αλβανίας σαν ανεξάρτητη και κυρίαρχου κράτους, δεν είχαν εξ αντικειμένου αναγνωρισθεί σαν αλβανική μειονότητα. [ ] Η εξασφάλιση δε της ισονομίας και ισοπολιτείας, ο σεβασμός της περιουσίας, η ελεύθερη ενάσκηση θρησκευτικών καθηκόντων [ ] και η απαλλαγή τους από τις μάχιμες υπηρεσίες, τους έκαναν να νιώθουν άνετα και να ζουνε, σαν Έλληνες πολίτες, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Ο Σάρρας (ό.π., σ. 603-604) υποστηρίζει, ότι αργότερα τόσο ο Βασιλιάς της Αλβανίας, Αχμέτ Ζώγου όσο και ο Μεταξάς καλλιέργησαν στις μειονότητές τους τον στείρο και επιζήμιο εθνικισμό των φασιστικών τους αντιλήψεων. 23

Νίκος Πηγαδάς [ ]. Αυτή η πολιτική είχε ως αποτέλεσμα οι δύο πληθυσμοί να αρχίσουν σιγά σιγά να αλληλοϋποβλέπονται. Ο ίδιος, (ό.π.), αναφέρει, ότι το 1939, μετά την προσάρτηση της Αλβανίας από τον Μουσολίνι, η Ελλάδα αναγκάστηκε να κάνει την πρώτη επιστράτευση, εξαιρώντας ωστόσο, όλους τους Αλβανοτσάμηδες Θεσπρωτούς, δείχνοντάς τους έτσι, φανερά, την έλλειψη εμπιστοσύνης. Την ημέρα της κήρυξης του πολέμου, ο Μεταξάς συνέλαβε και εξόρισε ηγετικά στελέχη των Μουσουλμάνων. [ ] Η σύλληψη αυτή αποτέλεσε και το μεγαλύτερο σφάλμα, γιατί τοποθέτησε το μουσουλμανικό στοιχείο φανερά πια στο εχθρικό στρατόπεδο. Το συγκεκριμένο γεγονός, σε συνδυασμό με σειρά άλλων σφαλμάτων και ενεργειών, έφεραν τους δύο πληθυσμούς, όσο ποτέ άλλοτε αντιμέτωπους μεταξύ τους. Οι άφρονες αποφάσεις του Μεταξά κατά τον Σάρρα ( ό.π., σ. 617), έδωσαν τα επιχειρήματα στην ιταλική προπαγάνδα να προσεταιριστεί τα κακοποιά στοιχεία των Μουσουλμάνων και να τα στρέψει έναντια στο θρησκευτικό πληθυσμό. Στη διάρκεια της ιταλικής κατοχής, αρκετοί Μουσουλμάνοι όχι όλοι- άρχισαν να οπλοφορούν, προχωρώντας μάλιστα και σε δολοφονίες Χριστιανών. Τα πρώτα θύματα τα έδωσε προς το τέλος του 1941 η Κουσοβίτσα, το Γραικοχώρι, το Λαδοχώρι. [ ], το 1942 οι φόνοι άρχισαν τον Φεβρουάριο, με το φόνο του τότε διευθυντή Νομαρχίας Γεωργίου Βασιλάκου στην Ηγουμενίτσα και συνεχίστηκαν όλο το χρόνο στο Καστρί, Άγιο Βλασιο, Μαυρούδι, Σκουπίτσα, Γραικοχώρι, Λαδοχώρι, Κουσοβίτσα, Πέστιανη, Πλαταριά ( Σάρρας, ό.π. σ. 643). Ο ίδιος, πάντως, δέχεται, πως οι λογικοί και συνετοί Μουσουλμάνοι [ ], προστάτευσαν και έσωσαν [ ] πολλούς Χριστιανούς. Εκτενή αναφορά στους Τσάμηδες κάνει και η Λένα Διβάνη, στο βιβλίο της Ελλάδα και μειονότητες. Το σύστημα της διεθνούς προστασίας των Εθνών, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1995. Γράφει μεταξύ άλλων (σ. 219 κ.ε.): Οι Τσάμηδες ήταν όλοι εξισλαμισθέντες ντόπιοι και γι αυτό υπήρχαν μεγάλες συγγένειες ανάμεσα στις μουσουλμανικές και τις χριστιανικές οικογένειες. [ ]. Όταν η περιοχή που κατοικούσαν οι Τσάμηδες πέρασε στην Ελλάδα μετά τους Βαλκανικούς πολέμους οι περισσότεροι επέλεξαν την ελληνική ιθαγένεια. [...] μετά την εισροή του προσφυγικού κύματος στην Ελλάδα, με το νομοθετικό διάταγμα στις 15.2.1923 [ ], θεσπίστηκε η παραχώρηση δημοσίων, δημοτικών, κοινοτικών κτημάτων, καθώς και η αναγκαστική απαλλοτρίωση ιδιωτικών, με στόχο την αποκατάσταση των προσφύγων και των ακτημόνων. Οι τσιφλικάδες Μουσουλμάνοι καθόλου δεν ήθελαν να δουν τα κτήματά τους να μοιράζονται στους πρόσφυγες και ξεκίνησαν ένα μεγάλο αγώνα με θεμιτά και αθέμιτα μέσα για να το πετύχουν. 24

Το ΟΧΙ της Ρωμιοσύνης Ο Γιώργος Μαργαρίτης, στο βιβλίο του Ανεπιθύμητοι συμπατριώτες. Στοιχεία για την καταστροφή των μειονοτήτων της Ελλάδας, εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2005, προσεγγίζει το θέμα ως εξής (σ.138 κ.ε.): Για πολλούς αιώνες, η συγκατοίκηση των Τσάμηδων με τους γύρω χριστιανικούς πληθυσμούς δεν αποτελούσε ιδιαίτερο πρόβλημα στο πλαίσιο της πολυθρησκευτικής και πολυεθνικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. [ ]. Στη διάρκεια των πολέμων του 1912-1913 το γυαλί άρχισε να ραγίζει. Ο ίδιος επισημαίνει (ό.π., σ.140), ότι μεταξύ 1923 και 1924 έφθασαν στην περιοχή μερικές χιλιάδες πρόσφυγες, «ανταλλάξιμοι», χριστιανοί της Μικράς Ασίας δηλαδή, σταλμένοι εκεί από τις ελληνικές κυβερνητικές υπηρεσίες, με σκοπό να εντείνουν την πίεση προς τους Τσάμηδες και να τους υποχρεώσουν να αναχωρήσουν. Οι Τσάμηδες αρνήθηκαν να εκπατριστούν, προσφεύγοντας μάλιστα στην κοινωνία των Εθνών που τους δικαίωσε. Οι πρόσφυγες όμως, με στήριγμα τη νομοθεσία περί υποχρεωτικών απαλλοτριώσεων, εγκαταστάθηκαν στα χωράφια των Τσάμηδων, ενώ ταυτόχρονα μοιράστηκαν μαζί τους και τις κατοικίες. Το συγκεκριμένο γεγονός και όχι μόνο δημιούργησε κλίμα εχθρότητας ανάμεσα στις δύο πλευρές, με δυσμενείς συνέπειες εκατέρωθεν. Ο Μαργαρίτης (ό.π.) επιβεβαιώνει τον Σάρρα, τονίζοντας ότι οι επιλεκτικές επιστρατεύσεις εφέδρων [ ] έθιξαν άμεσα τους Τσάμηδες. Μετά την υποχώρηση των Ιταλών στη Θεσπρωτία, το Νοέμβριο του 1940, επέστρεψαν οι ελληνικές αρχές. Στρατιώτες και χωροφύλακες θεώρησαν ότι βρίσκονται σε εχθρικό έδαφος, απέναντι σε ανθρώπους που τους μαχαίρωσαν πισώπλατα στην αρχή του πολέμου. [ ]. Οι ελληνικές στρατιωτικές αρχές προέβησαν σε «επίσημες» δίκες και εκτελέσεις ενός αριθμού κατοίκων, μεταξύ των οποίων και ο μουφτής της Παραμυθιάς. (Μαργαρίτης, ό.π. σ.150). Η φασιστική προπαγάνδα. Στον τομέα της φασιστικής προπαγάνδας δέσποζε το ειδησεογραφικό πρακτορείο Στέφανι. Ήταν το φερέφωνο του Μουσολίνι και της κλίκας του, που καταδυνάστευαν την Ιταλία από το 1922. Την άμεση εξάρτηση του πρακτορείου από τους φασίστες αποκαλύπτει η παρακάτω φράση από το ημερολόγιο του Τσιάνο: 11 Αυγούστου. (Σ.σ. 1940). Ο Μουσολίνι ομιλεί ακόμα για την ελληνική υπόθεση και θέλει να γνωρίζει λεπτομέρειες για την Τσαμουριά. Προετοίμασε το Πρακτορείο Στέφανι, που θ αρχίσει ν ανακινεί το πρόβλημα. 25

Νίκος Πηγαδάς Ωστόσο, τον Σεπτέμβριο του 1939, ο χαμαιλέων Μουσολίνι είχε διαμετρικά αντίθετη άποψη. Συγκεκριμένα, στις 11 του μήνα διαβεβαίωνε τον Εμανουέλε Γκράτσι, πρεσβευτή της Ιταλίας στην Αθήνα, πως η Ελλάδα δεν είναι στον δρόμο μας και μεις δεν θέλομε τίποτε από την Ελλάδα. [Βλ. το βιβλίο του Μάριο Τσέρβι (Cervi), Ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος. (Πρόλογος Νικ. Κ. Παπαρρόδου, αντιστράτηγος. Σχόλια του ελληνικού Γενικού Επιτελείου Στρατού. Εκδόσεις Alvin Redman Hellas, Αθήνα 1967), τ.α, σ.35]. Εννέα ημέρες αργότερα, ο ντούτσε έλεγε στον Γκουτζόνι (αρχηγό των ιταλικών δυνάμεων στην Αλβανία, που τον διαδέχθηκε ο Βισκόντι Πράσκα), τα ακόλουθα (Τσέρβι, ό.π.): Η Ελλάδα είναι ένα κόκκαλο χωρίς κρέας και δεν αξίζει τον κόπο να χάνουμε έστω και έναν από τους γρεναδιέρους μας της Σαρδηνίας. Ακολουθεί σύντομο βιογραφικό σημείωμα του Μουσολίνι (1883-1945): Γεννήθηκε στο Ντόβα ντι Πρεντάππιο (Romagna), από πατέρα φτωχό σιδηρουργό, αντιμοναρχικό και σοσιαλιστικών πεποιθήσεων. Εργάστηκε δύο χρόνια ως δάσκαλος. Στη συνέχεια δημοσιογραφούσε στη σοσιαλιστική εφημερίδα του Μιλάνου, Αβάντι. Εξελίχθηκε σε ηγετικό στέλεχος του σοσιαλιστικού κόμματος και μάλιστα της αριστερής πτέρυγας. Το 1914 υποστήριξε την είσοδο της Ιταλίας στον Α παγκόσμιο πόλεμο, οπότε διαγράφτηκε από το σοσιαλιστικό κόμμα. Στις 23.3.1919 ιδρύει στο Μιλάνο την πρώτη φασιστική μαχητική ομάδα, με την επωνυμία Fasci Italiani di Combattimento, εκμεταλλευόμενος την άσχημη πολιτική και όχι μόνο κατάσταση στην Ιταλία, μετά τον πόλεμο. Μόλις οι φασιστικές ομάδες αυξήθηκαν, λειτουργούσαν ως συμμορίες, τρομοκρατώντας τους πολίτες και διαλύοντας απεργίες με την ανοχή της αστυνομίας. Στις εκλογές του 1921, το φασιστικό κόμμα εκλέγει 21 βουλευτές, προβάλλοντας συνεχώς τον κομμουνιστικό κίνδυνο, που ήταν ανύπαρκτος. Ο Μουσολίνι αυτοανακηρύχθηκε αρχηγός (ντούτσε) του κόμματος, έχοντας τη στήριξη των βιομηχάνων και της μεγαλοαστικής ιταλικής τάξης. Τον επόμενο χρόνο πραγματοποιεί μεγάλη πορεία προς τη Ρώμη, επικεφαλής περίπου 30.000 ενόπλων φασιστών. Ο βασιλιάς, αντί να διαλύσει τις φασιστικές ορδές, ανέθεσε στον Μουσολίνι τον σχηματισμό κυβέρνησης. Το ένθετο περιοδικό της εφημερίδας Ελευθεροτυπία, με τον τίτλο Ιστορικά (τεύχος 105 και ημερομηνία 18 Οκτωβρίου 2001), δημοσιεύει αφιέρωμα στον Μουσολίνι. Στις σελίδες 10-11, ο Θανάσης Δ. Σφήκας, επίκουρος καθηγητής της Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο University of Central Lancashire, επισημαίνει ευστόχως τα ακόλουθα: 26

Το ΟΧΙ της Ρωμιοσύνης Η πραγματικότητα είναι ότι η άνοδος του Μουσολίνι στην εξουσία ήταν προϊόν των αντιλήψεων και πράξεων των συντηρητικών πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών αρχηγεσιών της Ιταλίας. Κοινός παρονομαστής των αντιλήψεων αυτών ήταν ότι θα έπρεπε να δοθεί μια πολιτική ευκαιρία στο φασισμό [...]. Βιομήχανοι και γαιοκτήμονες πίστευαν ότι η συμμετοχή του PNF (σ.σ. αρχικά του εθνικο-φασιστικού κόμματος του Μουσολίνι) στην κυβέρνηση θα βοηθούσε στην πάλη κατά των σοσιαλιστικών και αγροτικών συνδικάτων. Διανοούμενοι και καθηγητές πανεπιστημίων πίστευαν, ότι το Φασιστικό Κόμμα θα συνέβαλλε στην αναζωογόνηση ενός εξουθενωμένου πολιτικού κόσμου. Αλλά και η στάση του Βατικανού βοήθησε τα μάλα, ώστε ο Μουσολίνι να αναρριχηθεί στην εξουσία. Γράφει σχετικά ο Σφήκας (ό.π): Τέλος, το Βατικανό, ιδίως μετά την εκλογή του πάπα Πίου ΙΑ το Φεβρουάριο του 1922, θεωρούσε ότι η είσοδος του Φασιστικού Κόμματος στην κυβέρνηση θα έλυνε τα προβλήματα στις σχέσεις του ιταλικού κράτους με την Εκκλησία. Αναλαμβάνοντας πρωθυπουργός, ο Μουσολίνι άρχισε να παίρνει μέτρα για την εγκαθίδρυση φασιστικού καθεστώτος, όπως: Ψήφισε δικό του εκλογικό νόμο, που τού εξασφάλισε άνετη πλειοψηφία δύο τρίτων στην ιταλική Βουλή. Κράτησε για τον εαυτό του αρκετά υπουργεία. Εξουδετέρωσε κάθε απόπειρα αντίστασης με τη μυστική αστυνομία του και τα ένοπλα φασιστικά σώματα (μελανοχίτωνες). Αφού εδραιώθηκε στην εξουσία, κατέλαβε ανενόχλητος την Αιθιοπία (1935-36), υπέγραψε (1936) μυστική συμφωνία με τον Χίτλερ και τον ίδιο χρόνο έκανε ανοιχτά παρέμβαση στον ισπανικό εμφύλιο, στέλνοντας στρατό και αεροπλάνα σε βοήθεια του φασίστα στρατηγού Φραγκίσκου Φράνκο. Το 1939, η μυστική συμφωνία με τον Χίτλερ έγινε φανερή στρατιωτική συμμαχία. Τον ίδιο χρόνο προσάρτησε την Αλβανία. Αργότερα, οι διαδοχικές ήττες του ιταλού δικτάτορα στον ελληνοϊταλικό πόλεμο και στη βόρεια Αφρική άρχισαν να κλονίζουν τη θέση του. Έτσι, όταν το 1943 αποβιβάστηκαν οι σύμμαχοι στη Σικελία, ο Βιτόριο Εμανουέλε, στην προσπάθειά του να διασώσει τον θρόνο του, καθαίρεσε και φυλάκισε τον Μουσολίνι. Ωστόσο, γερμανοί αλεξιπτωτιστές τον απελευθέρωσαν και τον μετέφεραν στη γερμανοκρατούμενη βόρεια Ιταλία. Ο Μουσολίνι σχημάτισε κυβέρνηση ανδρεικέλων και συνέχισε να μάχεται στο πλευρό των Γερμανών. Τον Απρίλιο του 1945, επιχειρώντας να διαφύγει στην Ελβετία, πιάστηκε από ιταλούς 27

Νίκος Πηγαδάς πατριώτες, που τον τουφέκισαν μαζί με την ερωμένη του, Κλάρα Πετάτσι. Το πτώμα του κρεμάστηκε ανάποδα στο Μιλάνο. Ο ναύαρχος Σακελλαρίου (ό.π., σ.15) σκιαγραφεί ως εξής τον Μουσολίνι: Επεβλήθη δια μεθόδων που κανένας άλλος λαός δεν θα ανεχόταν. Εξηγρίωσε τα χαρακτηριστικά του προσώπου του, απεμιμήθη αγέρωχον ύφος ρωμαίου καίσαρος χαιρετών ρωμαϊστί, μεταβάλλει και αυτήν την ιταλικήν βιομηχανίαν εις απέραντον προθήκην επιδείξεως και απειλών και εξαπατά το σύμπαν, παρουσιάζων τους αγαθούς ιταλούς ως λέοντας που τους έτρεφε με το ατσάλι. Ο κύβος ερρίφθη. Στις 15 Οκτωβρίου 1940, ο ντούτσε προεδρεύει σε συνεδρίαση του Μεγάλου Φασιστικού Συμβουλίου. Συμμετέχουν οι: Γκαλεάτσο Τσιάνο, Φραντζέσκο Γιακομόνι, αντιβασιλιάς (τοποτηρητής) της Αλβανίας, διορισμένος από τον Μουσολίνι, στρατάρχης Πιέτρο Μπαντόλιο, αρχηγός του Γενικού Στρατηγείου, Σοντού, υπαρχηγός του Γ.Σ. και οι στρατηγοί Ροάτα και Πράσκα. (Αρχηγός του ΓΕΣ ο πρώτος και επικεφαλής των ιταλικών δυνάμεων στην Αλβανία ο δεύτερος). Η εισήγηση του Μουσολίνι, σύμφωνα με τα επίσημα πρακτικά της συνεδρίασης, που επικαλείται ο αντιναύαρχος Π. Ε. Κώνστας, στο βιβλίο του Η ελληνική εποποιΐα του 1940, Αθήνα 1973, σ.9, ήταν η ακόλουθη: Σκοπός της συσκέψεώς μας είναι να χαράξωμεν τας γενικάς γραμμάς του σχεδίου, το οποίον απεφάσισα να θέσω εις ενέργειαν εναντίον της Ελλάδος. Η έναρξις της δράσεως πρέπει να γίνη εις δύο στάδια: Πρώτον στάδιον η κατάληψις της νοτίου αλβανικής περιοχής, (εννοεί την Θεσπρωτίαν), μετά ταυτοχρόνου καταλήψεως των Ιονίων νήσων και κυρίως της Ζακύνθου, της Κεφαλληνίας και Κερκύρας, εν συνδυασμώ προς κατάκτησιν της Θεσσαλονίκης. Δεύτερον στάδιον: Τούτο, εν συνδυασμώ προς όλην την προηγουμένην δράσιν, θα αποβλέπη εις την κατάληψιν της Ελλάδος, με σκοπόν να την θέσωμεν εκτός μάχης και να την υποχρεώσωμεν να προσαρτηθή εις το ιδικόν μας πολιτικο-οικονομικόν άρμα. Σχολιασμός του περιεχομένου της εισήγησης του αρχιφασίστα: Ο Μουσολίνι προκαταλαμβάνει τους συσκεπτόμενους, χρησιμοποιώντας το ρήμα απεφάσισα. Συνεπώς και να είχε κάποιος αντίθετη άποψη, δεν τολμούσε να την εκφράσει. Ολοι τους αποδείχθηκαν θλιβεροί κομπάρσοι. Ενας άνθρωπος υπερόπτης, μωροφιλόδοξος και αδίστακτος αποφασί- 28

Το ΟΧΙ της Ρωμιοσύνης ζει αυθαίρετα για το αιματοκύλισμα δύο φίλων και ειρηνικών λαών. Με ποιο θεσμικό ή άλλο δικαίωμα; Ο ιταλός δικτάτορας αποκαλεί αλβανική περιοχή ελληνικά εδάφη. Ο Τσέρβι (ό.π., σ.85) καταθέτει τις εξής απαξιωτικές κρίσεις για τους συμμετέχοντες: Όσοι έπαιρναν μέρος, είχαν όλοι υστερόβουλες σκέψεις, που εφοβούντο να τις εκδηλώσουν καθαρά μπροστά στον δικτάτορα, ως γνωστόν, ελάχιστα ευμενή έναντι εκείνων που τού εναντιώνονταν. Ο Μπαντόλιο ενέκρινε για να παρεμποδίσει. Ο Ροάτα ήταν αντίθετος, αλλά δεν το πολυάφησε να γίνει αντιληπτό. Ο Γιακομόνι ανακάτεψε καμιά παρατήρηση μ εκατό συναινέσεις. Ο Τσιάνο και ο Βισκόντι Πράσκα ήταν υπέρ της επίθεσης, χωρίς επιφυλάξεις. Το ίδιο ήταν και ο Μουσολίνι, φυσικά. Τελικά, συμφώνησαν όλοι για την κήρυξη του πολέμου κατά της Ελλάδας. Ο Μπαντόλιο επισήμανε, πως για να καταληφθεί ολόκληρη η Ελλάδα θα έπρεπε να σταλούν στο μέτωπο άλλες 10 μεραρχίες, πέρα από τις 9, που βρίσκονταν ήδη στην Αλβανία. Ονειρευόμενος ρωμαϊκούς θριάμβους και αυτοκρατορίες, ο αμετροεπής Μουσολίνι αποφάνθηκε τελεσίδικα: Καθορίστηκε η έναρξη των επιχειρήσεων για τις 26 (σ.σ.οκτωβρίου) προβλέπεται δε η εκκαθάριση της κατάστασης στην Ήπειρο ίσαμε τις 10 με 15 Νοεμβρίου κι έτσι έχουμε ακόμη ένα μήνα στη διάθεσή μας για να στείλουμε τις νέες δυνάμεις. (Τσέρβι, ό.π., τ.α, σ.111). Η επίθεση κατά της χώρας μας έφερε την κωδική ονομασία Κατάσταση ανάγκης G. Αργότερα, με παρέμβαση του Μπαντόλιο, η έναρξη της ιταλικής επίθεσης μετατέθηκε οριστικά για τις 28 Οκτωβρίου. Βασιλιάς και Μεταξάς χέρι χέρι. Ο φόβος, από την επικείμενη επαναφορά στο στράτευμα αποταγμένων φιλοβενιζελικών αξιωματικών, είχε οδηγήσει τον Γεώργιο Β στην απόφαση να χρίσει τον Μεταξά δικτάτορα. Αυτό υποστηρίζει ο υποστράτηγος και μετέπειτα βουλευτής Νεόκοσμος Γρηγοριάδης, στο βιβλίο του Ο παγκόσμιος πόλεμος 1939-1945, τεύχος Α, Ελληνο-ιταλο-γερμανικός πόλεμος 1940 41, Αλβανίας Μακεδονίας Νήσων, εκδόσεις Ιωάν. και Π. Ζαχαρόπουλου, Αθήναι 1945. Στις σελίδες 4-5 ο συγγραφέας αναφέρει, ότι οι πολιτικοί αρχηγοί Ιωάννης Θεοτόκης (1880-1961) και Θεμιστοκλής Σοφούλης (1860-1949) είχαν συμφωνήσει το 1936 στον σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας. Πριν από την αναγγε- 29

Νίκος Πηγαδάς λία της συμφωνίας, ο Θεοτόκης είχεν ανάγκην ν αναχωρήση εις Βερολίνον επί δέκα περίπου ημέρας Το πρωί της 2ας Αυγούστου 1936, αποχαιρετώντας ο Θεοτόκης τον βασιλιά, τον ενημερώνει για τη συμφωνία με τον Σοφούλη, προσθέτοντας πως με την επιστροφή του από τη Γερμανία θα γινόταν επίσημα η γνωστοποίηση της συμφωνίας. Τότε ο Γεώργιος Β θέτει το ερώτημα: Και επί του στρατιωτικού ποίαν απόφασιν ελάβετε; Ο Θεοτόκης τού απαντά ευθύς αμέσως με ειλικρίνεια: Εμείναμεν σύμφωνοι, όσοι αξιωματικοί απετάχθησαν άνευ αποφάσεως στρατοδικείου να επανέλθουν. Απ αυτή την απάντηση, ο βασιλεύς έμεινεν άφωνος. Λίγες ώρες αργότερα, ο Γεώργιος Β έκανε την ίδια ερώτηση και στον Σοφούλη, για να πάρει την ίδια απάντηση, που είχε εισπράξει και από τον Θεοτόκη. Οπότε, ο Γρηγοριάδης αφήνει σαφέστατα να εννοηθεί, ότι η συμφωνία Θεοτόκη Σοφούλη ήταν ο λόγος που ο Μεταξάς κήρυξε τη δικτατορία, με την υποκίνηση και άμεση στήριξη του βασιλιά, ο οποίος φοβόταν για τον θρόνο του. (Σημειώνεται, πως η μαζική απόταξη αξιωματικών είχε γίνει το 1935, μετά από το αποτυχημένο φιλοβενιζελικό κίνημα). Ο Γρηγοριάδης σχολιάζει τη συνωμοσία βασιλιά-μεταξά με τα εξής: Ουδείς εχεφρονών θα επιχειρήση να δικαιολογήση την πράξιν εκείνην. Την νύκτα της 3-4 Αυγούστου 1936, βασιλεύς και τυχερός πρωθυπουργός απεδέχθησαν με ελαφροτάτην συνείδησιν «την ευθύνην» του πραξικοπήματος, με πρόφασιν κινδύνου εκ μέρους του κομμουνισμού ο κίνδυνος συνίστατο εις την μέλλουσαν να εκραγή γενικήν δήθεν απεργίαν αλλ η αιτία η αληθής υπήρξεν η αρχομανία του Ιωάννου Μεταξά, η οποία δι ουδενός άλλου τρόπου ήτο δυνατόν να ικανοποιηθή. Αιτιολογώντας την αρχομανία του δικτάτορα, ο ίδιος επισημαίνει τα ακόλουθα: Πολιτικήν ιστορίαν είχεν ο Μεταξάς, το ότι δεν κατώρθωνεν, επί μίαν γενεάν πολιτευόμενος, να γείνη σημαίνων πολιτικός παράγων του τόπου. Παρά τας προσπαθείας του να θεωρηθή ηγέτης του Κόμματος των Βασιλοφρόνων [...], είδεν εαυτόν υποσκελιζόμενον υπό άλλων και, το αυτοαποκαλούμενον Κόμμα των Ελευθεροφρόνων, (σ.σ. το ίδρυσε ο Μεταξάς το 1920), μη δυνάμενον να έχη πλέον των έξ βουλευτών οπαδών. 30

Το ΟΧΙ της Ρωμιοσύνης Ο Νεόκοσμος Γρηγοριάδης, (ό.π., σ.6), αποκαλύπτει το εξής σκάνδαλο του δικτάτορα Μεταξά: Ο εξοπλισμός της χώρας, είς εκ των στερεοτύπων λόγων σφετερισμού της αρχής πάσης δικτατορίας, συνίστατο εις παραδοχήν πληρωμής δια πολεμικού υλικού γερμανικού, έναντι των μη αποδιδομένων υπό της Γερμανίας 1.900 εκατομμυρίων δραχμών, αξίας πολυτίμων ελληνικών προϊόντων (καπνών κλπ.), πολεμικών εφοδίων ποιότητος ελεεινής ταύτα διά τινος μεσίτου επώλησεν εις την κυβερνητικήν Ισπανίαν, (σ.σ. του δικτάτορα Φράνκο) δια την κατάστασιν των οποίων το ελληνικόν κράτος καθυβρίσθη. Από το παραπάνω κείμενο προκύπτει, πως ο Χίτλερ όχι μόνο ήταν κακοπληρωτής, αλλά και τα προϊόντα που έδινε στην Ελλάδα για την εξόφληση χρεών ήταν για πέταμα. Τεκμαίρεται, επίσης, ότι ο Μεταξάς δεν είχε την ευαισθησία, αλλά και το σθένος, να επιστρέψει στον Χίτλερ το άχρηστο πολεμικό υλικό ως απαράδεκτο. Ο Γρηγοριάδης (ό.π.) αναφέρεται και στην κατάσταση του ελληνικού στρατού ως εξής: Ο στρατός δεν είχε κλινοσκεπάσματα. Οταν εκηρύχθη ο πόλεμος κατέφυγε πρώτην φοράν το κράτος εις εκκλήσεις προς τον λαόν δια κλινοσκεπάσματα [...]. Το πλείστον του άλλου πολεμικού υλικού ευρέθη από προμηθείας προγενεστέρων κυβερνήσεων. «Η χώρα εξωπλίσθη αρτίως», έλεγεν ο Μεταξάς. Αλλ η φράσις εσήμαινεν: η Βασιλική Χωροφυλακή εξωπλίσθη αρτίως, ως και η Αστυνομία, δια να συνέχουν τον λαόν εις τυφλήν υποταγήν. Παν ό,τι Εθνικόν μετωνομάσθη Βασιλικόν (Θέατρον, Αεροπορία, Στρατός). Η αλήθεια αντικατέστη υπό της λογοκρισίας. Ο τολμών να διαμαρτυρηθή εγγράφως ή προφορικώς εφυλακίζετο, εδέρετο ή εξωστρακίζετο. Ο Γρηγοριάδης, επίσης, (ό.π., σ.9), καταγράφει μερικές από τις ακρότητες του καθεστώτος της 4 ης Αυγούστου, όπως: Ο άκρατος βασιλοδουλισμός εισήχθη ως ιδιαίτερον μάθημα εις τα Σχολεία, εις τα οποία απηγορεύθη, δι ιδιαιτέρας εγκυκλίου του επιθεωρητού Μέσης Εκπαιδεύσεως Αττικοβοιωτίας η διδασκαλία του Επιταφίου του Περικλέους. 31

Νίκος Πηγαδάς Σε άρθρο του στην εφημερίδα Εθνος (29.10.2012), ο Αλέξανδρος Δημητριάδης περιγράφει το τυραννικό καθεστώς Μεταξά ως εξής: Το καθεστώς του εγκάθετου από το αγγλόφιλο παλάτι Μεταξά υπήρξε δικτατορικό με όλη τη σημασία της έννοιας. Αστυνομική τρομοκρατία, εξορίες και βασανιστήρια για τους (έστω και εν δυνάμει) διαφωνούντες, ρατσισμός, λογοκρισία και κάψιμο βιβλίων. Ακόμη και ο «Περικλέους Επιτάφιος» του Θουκυδίδη αφαιρέθηκε από τα σχολικά βιβλία λόγω της δημοκρατικής φιλοσοφίας που τον διέπνεε. Ακόμα και παράσταση της «Αντιγόνης» του Σοφοκλέους κατέβηκε για τον ίδιο ακριβώς λόγο. Ο ίδιος (ό.π.) παραθέτει την ακόλουθη άποψη του νομπελίστα ποιητή και διπλωμάτη Γιώργου Σεφέρη για τον Μεταξά: Την 28 η Οκτωβρίου, τότε μόνο, (ο Μεταξάς) δεν μπόρεσε να ιδεί ότι ολόκληρος ο λαός ήταν μαζί του στην απάντηση που έδωσε στον Γκράτσι την αυγή. Δεν μπόρεσε να καταλάβει ότι την ημέρα εκείνη δεν επικύρωνε, αλλά καταργούσε την 4 η Αυγούστου. Η επιβολή της δικτατορίας από τον Μεταξά ήταν συνειδητή επιλογή της μοναρχίας. Αυτό υποστηρίζει ο Βλάσης Αγτζίδης, σε άρθρο του στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία (φύλλο της 4 ης Αυγούστου 2013). Ο ίδιος χαρακτηρίζει ηττοπαθή και αρνητική τη στάση του Μεταξά και το 1922, όταν: Δεν είχε αποδεχτεί την πρόταση της φιλομοναρχικής κυβέρνησης να αναλάβει την αρχιστρατηγία του Μικρασιατικού Μετώπου μετά την αποπομπή του Αν. Παπούλα την άνοιξη του 1922. Παραθέτει, μάλιστα, το εξής άκρως απαξιωτικό και οργισμένο σχόλιο του Γ. Βλάχου, εκδότη της εφημερίδας Καθημερινή (25 Αυγούστου 1922), κατά του Μεταξά: Φύγε απ εδώ. Ανθρωπε μικρέ, που περίμενες να κατασκευάσης πρωθυπουργικόν φράκον από τα ράκη. Φύγε από εδώ, ανυπότακτε στρατιώτα των αναγκών μου, αυτόκλητε κηδεμόνα της ατυχίας μου, τέκνον άχρηστον, άνθρωπε μηδέν. Αυτό θα έλεγε εις τον αντιστράτηγον κ. Μεταξάν δακρύουσα η Ελλάς, αν έστρεφε ποτέ προς τον κ. Μεταξάν η Ελλάς τα βλέμματα. Ο Αγτζίδης (διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός) επισημαίνει, πως αυτή ήταν η δεύτερη φορά, που ο Μεταξάς: 32

Το ΟΧΙ της Ρωμιοσύνης [...] είχε καταφέρει να κερδίσει με τη στάση του το χαρακτηρισμό της «εθνικής προδοσίας». Η πρώτη φορά που χαρακτηρίστηκε ως «αρχιπροδότης» από τους πολιτικούς του αντιπάλους ήταν όταν έδωσε την εντολή, ως υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, να παραδοθεί αμαχητί το οχυρό Ρούπελ στους Βούλγαρους και στους Γερμανούς, στις 26 Μαΐου 1916. Ηδη είχε ξεκινήσει ο Εθνικός Διχασμός, όταν ο ίδιος, ως ο άνθρωπος των Γερμανών στο Παλάτι και μυστικοσύμβουλος του μονάρχη Κωνσταντίνου, άλλαξε την απόφασή του για συμμετοχή της Ελλάδας στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ και τον οδήγησε στην απόφαση για πραξικοπηματική αποπομπή του Ελ. Βενιζέλου από τη θέση του πρωθυπουργού (Οκτώβριος 1915). Η στάση του Μεταξά υπαγορευόταν από τα συμφέροντα των Γερμανών και της γερμανικής κατασκοπίας, που δρούσε στο ελληνικό έδαφος. Ο Άλκης Ρήγος, καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, σε άρθρο του στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία (3.8.2014), δανείζεται την εξής φράση από το βιβλίο του Ασημάκη Πανσέληνου Τότε που ζούσαμε: Ο Μεταξάςήταν ένας άνθρωπος κακός και δυστυχισμένος και, για το λόγο τούτο παραπάνω, δειλός. Τα πιο ριψοκίνδυνα εγχειρήματα της ζωής του είναι πράξεις φυγής. Δεν είχε ιδεώδη. Κλίμα τρομοκρατίας. Ο Νίκος Ψυρούκης, στο βιβλίο του Ο φασισμός και η 4 η Αυγούστου, εκδόσεις Επικαιρότητα, Αθήνα 1974, σελίδα 71, καταλογίζει στους Γεώργιο Β και Μεταξά ότι: Η υποχρέωση που είχε αναλάβει (σ.σ. ο βασιλιάς) ήταν να οδηγήσει τη χώρα στην ανοικτή δικτατορία. Τελικά ο Δεμερτζής ξανασχηματίζει κυβέρνηση με την υποστήριξη των μεγάλων κομμάτων. Και όλα γίνονται σε κλίμα όλο και μεγαλύτερης τρομοκρατίας. Στις 5 Μαρτίου (σ.σ. 1936) αναλαμβάνει το υπουργείο των στρατιωτικών ο Μεταξάς. Στην ίδια σελίδα, ο Ψυρούκης επισημαίνει ότι η προώθηση του Μεταξά δεν ήταν μια αυθαίρετη πράξη του Γεωργίου. Στο Συμβούλιο του Στέμματος, που έγινε στα μέσα Φεβρουαρίου, είχαν όλοι οι πολιτικοί ηγέτες συμφωνήσει για την επιτάχυνση των εξοπλισμών και την παραπέρα στρατικοποίηση της χώρας. [...]. Η επιλογή του Ι. Μεταξά δε βρήκε καμμιά αντίδραση, χαιρετίστηκε με ικανοποίηση. Μόνο ο «Ριζοσπάστης» στις 4 Μαρτίου 1936 κατάγγειλε, ότι βαίνο- 33

Νίκος Πηγαδάς με προς κυβέρνηση βασιλικής δικτατορίας. Ο υπόλοιπος τύπος έγραφε, πως ο βασιλιάς διόρισε τον Μεταξά, για να βάλει τέρμα στον παρεμβατισμό της μοναρχικής χούντας, επικεφαλής της οποίας ήταν ο στρατηγός Α. Παπάγος. Μ άλλα λόγια, τα ανάκτορα ήταν φωλιά χουντικών και εκκόλαψης δικτατόρων. Αφού αναφέρεται στον διορισμό του Μεταξά στην πρωθυπουργία (25.4.1936), μετά τον θάνατο του Δεμερτζή (13.4.1936), ο Ψυρούκης σημειώνει απαξιωτικά, πως ο Μεταξάς, στις εκλογές του 1928, δεν είχε εκλεγεί ούτε βουλευτής, για να προσθέσει εμφατικά τα ακόλουθα (ό.π., σ.81-82): Είχε (σ.σ. ο Μεταξάς) βαθειά ψυχική αποσύνθεση, ήταν ο χρεωκοπημένος άνθρωπος. [...]. Η 4 η Αυγούστου δεν ήταν το έργο του Ι. Μεταξά. Ο δικτάτορας ήταν το εκτελεστικό όργανο της δικτατορίας. [...]. Για να είναι δικτάτορας, έπρεπε να στηρίζεται στην εμπιστοσύνη του Γεωργίου Β. Αρα, η φασιστική δικτατορία της 4 ης Αυγούστου είχε ένα και μόνο πολιτικό ρυθμιστή, τον Γεώργιο Β. Αυτό το ετόνιζε και ο ίδιος ο Μεταξάς στους λόγους του. Στην αγαστή συνεργασία βασιλιά και Μεταξά αναφέρεται ο διπλωμάτης Αννίβας Βελλιάδης, στο βιβλίο του Μεταξάς-Χίτλερ, με υπότιτλο Ελληνογερμανικές σχέσεις στη Μεταξική δικτατορία 1936-1941, εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα 2003, σ. 336, ως εξής: Ηταν μια συνεργασία, η οποία θα αποδώσει καρπούς και για τους δύο. Ο Γεώργιος παρέμεινε σταθερά στον θρόνο του με την υποστήριξη των Αγγλων και, σε ανταπόδοση, επιτηρούσε τον Μεταξά, ώστε να ακολουθεί μια πολιτική σύμφωνη με τις βρετανικές επιδιώξεις. Προηγουμένως, (ό.π., σ.24), ο ίδιος επισημαίνει τα ακόλουθα: [ ], ο Μεταξάς είχε φιλοβασιλικό προσανατολισμό από τα πρώτα χρόνια της στρατιωτικής του καριέρας και είχε υπηρετήσει επανειλημμένα στο στρατιωτικό επιτελείο του διαδόχου Κωνσταντίνου. Ο αντιστράτηγος Αλέξανδρος Μαζαράκης Αινιάν, ακαδημαϊκός (1928) και πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών (1936), στο βιβλίο του Απομνημονεύματα, εκδόσεις Εστία, Αθήνα 1948, παραθέτει για τον Μεταξά τα εξής απαξιωτικά (σ. 469 κ.ε.): Ομολογώ, ότι καίτοι είχε πολλάκις λεχθή, ότι ο Μεταξάς θα εγίνετο δικτάτωρ, καίτοι ο διορισμός υπουργών προσωπικώς εις αυτόν ανηκόντων ως ο Παπαδήμας, Σκυλακάκης κ.λπ., ήσαν ύποπτοι, εγώ δεν το επίστευα. 34

Το ΟΧΙ της Ρωμιοσύνης [...]. Αφ ετέρου, δεν είχα την ιδέαν, ότι από χαρακτήρος ήτο τολμηρός και επεζήτει ευθύνας, διότι όλος του ο βίος και η ανάδειξίς του έγινε πάντοτε εις τα παρασκήνια. Ο Λάκης Σάντας, στη σελίδα 16 του βιβλίου του Μια νύχτα στην Ακρόπολη..., εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2010, χαρακτηρίζει το καταπιεστικό καθεστώς της 4 ης Αυγούστου ως σκέτη αντιγραφή της φασιστικής ιταλικής δικτατορίας του Μουσολίνι. Ο άνθρωπος που κατέβασε στην Κατοχή τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη, μαζί με τον Μανόλη Γλέζο, αναφέρει συμπληρωματικά (ό.π.): Είχαν κάνει δε οργάνωση για τη νεολαία και υποχρέωναν όλους τους Ελληνες μαθητές να γίνουν μέλη της ΕΟΝ (σ.σ. Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας), αλλιώς θα διαγράφονταν απ όλα τα σχολεία. Ετσι, υποχρέωναν τα παιδιά να χαιρετάνε φασιστικά, με τεντωμένο το δεξί χέρι, στις συγκεντρώσεις τους. Ακολουθούν συνοπτικά βιογραφικά στοιχεία του Ι. Μεταξά. Γεννήθηκε το 1871 στην Ιθάκη, έχοντας καταγωγή από την Κεφαλονιά. Ο Δημήτριος Κιτσίκης, καθηγητής Ιστορίας των διεθνών σχέσεων στο πανεπιστήμιο της Οτάβα, στο βιβλίο του Η Ελλάδα της 4 ης Αυγούστου και αι μεγάλαι δυνάμεις, υπότιτλος Τα αρχεία του υπουργείου Εξωτερικών 1936-1941, σ. 28-29, αναφέρει μεταξύ άλλων για τον Μεταξά: Ο Ιωάννης Μεταξάς είναι υιός ενός ξεπεσμένου αριστοκράτου των Ιονίων νήσων και μιας χωρικής. Είναι πτωχός, αλλά φέρει τον τίτλον του κόμητος, τον οποίον η οικογένειά του κατέχει από τον 17 ον αιώνα [...]. Χάρις εις τον διάδοχον Κωνσταντίνον, εστάλη το 1899 δια σπουδάς εις την Ακαδημίαν Πολέμου του Βερολίνου. Ο ίδιος ο Μεταξάς, ενώ σπουδάζει ακόμη στο Βερολίνο (31.3.1900), σημειώνει στο ημερολόγιό του (τόμος 1 ος, επιμέλεια Χρ. Χρηστίδης, εκδόσεις Εστία, Αθήναι 1951, σ. 500 και 527), τα εξής αποκαλυπτικά των ακραίων πολιτικών πεποιθήσεών του: Είμαι στρατιώτης και ευγενής και θέτω εις την υπηρεσίαν του Βασιλέως το ξίφος μου... Μου είναι αδιάφορον αν ο Βασιλεύς είναι καλός ή κακός, επιβλαβής ή ωφέλιμος δεν εξετάζω αν αι πράξεις του προξενούν καλόν ή κακόν εις το έθνος τον ακολουθώ τυφλώς εις ό,τι θέλει η θέλη- 35

Νίκος Πηγαδάς σίς του είναι δι εμέ νόμος[...]. Ανήκω εις την αριστοκρατίαν εκείνην, ήτις επολέμησεν ήδη υπέρ του Βασιλέως της και υπέρ του Κράτους πολύ πριν γεννηθή η Ελλάς. Σε άλλο σημείο (ό.π.), ο Μεταξάς εμφανίζει τάσεις... βρικόλακα, αναφέροντας τα εξής ανατριχιαστικά: Αγών ήρχισε μεταξύ Διαδόχου και Κοινοβουλευτισμού. Ε! κάτι θα κάμω και εγώ δια να πίω ολίγον αίμα κοινοβουλευτικόν. Η ηττοπάθεια του δικτάτορα. Στα απομνημονεύματά του (σ.12-13), ο αντιστράτηγος Γ. Τσολάκογλου καταγράφει ένα ενδιαφέρον περιστατικό. Σημειώθηκε στις 21 Μαΐου 1940 στο υπουργείο Εξωτερικών, όπου ο Μεταξάς είχε καλέσει τους αντιστρατήγους Αλ. Παπάγο, Κων. Μπακόπουλο, Γιάννη Πιτσίκα, Δημήτρη Παπαδόπουλο, Γιώργο Κοσμά και τον Τσολάκογλου. Παρών στη συνάντηση ήταν και ο υφυπουργός Στρατιωτικών, Νίκος Παπαδήμας. Ο δικτάτορας γνωστοποίησε στους στρατηγούς πως η Ελλάδα δεν έχει επιθετικές βλέψεις ούτε προτίθεται να επιτεθεί κατά οποιουδήποτε. Αμέσως μετά προσέθεσε: Αλλ αν δεχθή την επίθεσιν οιουδήποτε, είνε αποφασισμένη να αντιταχθή μετά της οφειλομένης πεισμοσύνης. Η Ιταλία, αφ ής επραγματοποίησε το εν τη Βαλκανική προγεφύρωμά της, μάς τηρεί εν αγωνία, αλλά δεν δεικνύει πρόθεσιν τινα επιθέσεως. Ημείς δεν θα δώσωμεν ποτέ αφορμήν προς τούτο, διότι τηρούμεν απόλυτον ουδετερότητα μεταξύ των αντιμαχομένων. Επειδή δε πλην των άλλων στερούμεθα χρημάτων και οι σημερινοί πόλεμοι είναι πολυδάπανοι, δεν έχομεν δυνατότητας δια μακροχρόνιον πόλεμον, αν μας επιβληθή. Εάν πρόκειται να πολεμήσωμεν κατά τινος μεγάλης δυνάμεως, αι δυνατότητες μειούνται εφ όσον αύτη θα είνε εξωπλισμένη με όλα τα σύγχρονα μέσα. Διάρκεια 15-20 ημερών υπολογίζεται, καθ ήν θα αντιταχθώμεν σθεναρώς, θα δείξωμεν τας αρετάς μας και θα πέσωμεν ενδόξως. Από τα παραπάνω προκύπτουν αβίαστα τα ακόλουθα δύο συμπεράσματα: 1. Ο Μεταξάς παραδέχεται ουσιαστικά την εγγενή ηττοπάθειά του και 2. Ενώ έχει μπροστά του τούς ηγήτορες του ελληνικού στρατού, αντί να τούς εμψυχώσει και να τούς ανεβάσει το ηθικό, τούς λέει ξεκάθαρα να πολεμήσουν 15-20 ημέρες για την τιμή των όπλων. Αυτά τα λόγια του δικτάτορα συνιστούν ουσιαστικά πράξη δολιοφθοράς. 36