ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΜΕΤΡΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Ι. Σέμπος, Α. Πρόγιου, Λ. Καλλίνικος, Π. Ελένη, Ι. Κατσαβού, Κ. Μαγγούτα, Ι. Ζιώμας Σχολή Χημικών Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου, Ηρώων Πολυτεχνείου 9, 157 Ζωγράφου, Ελλάδα ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στη παρούσα εργασία αρχικά θα παρουσιαστεί η κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα σχετικά με θέματα μετριασμού της κλιματικής αλλαγής. Θα αναλυθούν οι εθνικές δεσμεύσεις μείωσης ή περιορισμού των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ). Οι δεσμεύσεις αυτές προκύπτουν από το Πρωτόκολλο του Κυότο (ΠτΚ), την τροποποίηση του ΠτΚ στην Ντόχα, και την ευρωπαϊκή νομοθεσία που σχετίζεται με τους στόχους της Ευρώπης για το 2020 για την ενέργεια και την κλιματική αλλαγή. Στη συνέχεια, θα παρουσιαστεί η χρονοσειρά των εκπομπών των ΑτΘ της χώρας, τόσο συγκεντρωτικά σε επίπεδο χώρας όσο και σε επίπεδο των κύριων τομέων. Η τάση των χρονοσειρών θα αξιολογηθεί με χρήση ειδικών δεικτών. Επιπλέον, με βάση την τελευταία επίσημη απογραφή των ΑτΘ στην Ελλάδα, θα εκτιμηθει το επίπεδο επίτευξης της εθνικής δέσμευσης στο πλαίσιο του ΠτΚ και το αναμενόμενο πλεόνασμα των δικαιωμάτων εκπομπών των ΑτΘ. Με την εξέταση των επίσημων σεναρίων πρόβλεψης για τις εκπομπές των ΑτΘ, θα αξιολογηθεί η πρόοδος της χώρας στην επίτευξη των στόχων μείωσης των εκπομπών για την περίοδο 2013-2020, ιδιαίτερα για τους τομείς που δεν περιλαμβάνονται στο πλαίσιο του συστήματος εμπορίας ρύπων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επίσης, θα παρουσιαστεί η επίδραση των πολιτικών μείωσης των ΑτΘ. Παρά το γεγονός ότι μια ενιαία στρατηγική για την προσαρμογή δεν είναι ακόμη διαθέσιμη στην Ελλάδα, τα μέτρα προσαρμογής βρίσκονται σε εξέλιξη, ως μέρος ενός ευρύτερου δικτύου των μέτρων που ισχύουν για συγκεκριμένες περιοχές όπου εντοπίζονται σημεία ευπάθειας. Επίσης θα παρουσιαστούν τα κύρια σχέδια δράσης ανά τομέα σχετικά με ζητήματα που αφορούν στην προσαρμογή για την κλιματική αλλαγή. Λέξεις-κλειδιά: μετριασμός, προσαρμογή, κλιματική αλλαγή ΕΙΣΑΓΩΓΗ [1] Η αυξανόμενη επιστημονική ανησυχία ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο παγκόσμιο κλίμα οδήγησε στην υπογραφή της Σύμβασης - Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (στο εξής η Σύμβαση) στο Ρίο ντε Τζανέιρο τον Ιούνιο του 1992 από το σύνολο σχεδόν των χωρών του πλανήτη μας. Η Ελλάδα κύρωσε τη Σύμβαση το 1994 με το νόμο 2205 (ΦΕΚ Α' 15.04.1994). Ο απώτερος στόχος της Σύμβασης είναι η σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, σε επίπεδα τέτοια ώστε να προληφθούν επικίνδυνες επιπτώσεις στο κλίμα από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Η 3 η Σύνοδος των Συμβαλλομένων Μερών της Σύμβασης (Conference of the Parties, COP), που έλαβε χώρα στο Κιότο το Δεκεμβρίο του 1997, ολοκλήρωσε τις διαπραγματεύσεις σχετικά με τον καθορισμό ενός νομικού οργάνου: του Πρωτοκόλλου του Κιότο (ΠτΚ) για την κλιματική αλλαγή. Το ΠτΚ εξασφαλίζει μία βάση σύμφωνα με την οποία μπορούν να εντατικοποιηθούν μελλοντικές δράσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Καθορίζει για πρώτη φορά νομικά δεσμευτικούς στόχους για τον περιορισμό των εκπομπών των ΑτΘ και επιβεβαιώνει την ικανότητα συνεργασίας της διεθνούς κοινότητας σε σημαντικά παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα. Το ΠτΚ αφορά δύο περιόδους δέσμευσης. Η πρώτη άρχισε το 2008 και τελείωσε το 2012, ενώ η δεύτερη άρχισε το 2013 και θα ολοκληρωθεί το 2020. Κεντρικό σημείο του ΠτΚ, για την περίοδο 2008-2012, συνιστούσε η νομική δέσμευση των αναπτυγμένων κρατών να ελαττώσουν, μεμονωμένα ή σε συνεργασία με άλλες χώρες, σε ποσοστό μεγαλύτερο του 5% από τα επίπεδα του 1990, τις εκπομπές 6 αερίων του θερμοκηπίου (CO 2, CH 4, N 2 O, HFCs, PFCs και SF 6 ) [2]. Η δέσμευση της ΕΕν για την περίοδο 2008-2012 είναι η μείωση των εκπομπών ΑτΘ κατά 8% σε σχέση με το 1990. Η ΕΕν έκανε χρήση των διατάξεων του άρθρου 4 του ΠτΚ για την από κοινού τήρηση από τα κράτη μέλη της των δεσμεύσεών της. Ο διακανονισμός των επιμέρους υποχρεώσεων στο εσωτερικό της ΕΕν, αποτέλεσε το αντικείμενο συμφωνίας, στο Συμβούλιο Υπουργών Περιβάλλοντος τον Ιούνιο του 1998. Σύμφωνα με τον διακανονισμό αυτό και την Απόφαση 2002/358/ΕΚ για την έγκριση εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας του Πρωτοκόλλου και την από κοινού τήρηση των σχετικών δεσμεύσεων, η Ελλάδα δεσμεύτηκε για τον περιορισμό της αύξησης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά την περίοδο 2008 2012 στο 25% σε σχέση με τις εκπομπές βάσης (εκπομπές 1990 για CO 2, CH 4 και Ν 2 Ο εκπομπές 1995 για F-gases). Η Ελλάδα κύρωσε το Πρωτόκολλο το 2002 με το νόμο 3017/2002 (ΦΕΚ Α' 117 30.05.2002).
Η καταλογισμένη ποσότητα ή συμφωνηθέν ποσό εκπομπής ή ποιο απλά τα δικαιώματα εκπομπών της χώρας, βάσει του άρθρου 3, παράγραφοι 7 και 8, για την περίοδο 2008-2012 ορίστηκε σε 668.669.6 τόνους ισοδύναμου CO 2. Ένα βασικό εργαλείο για την επίτευξη της δέσμευσης της ΕΕν που συνάμα αποτελεί και επιπλέον εθνικό στόχο για τις χώρες της ΕΕν είναι το Κοινοτικό Σύστημα για την Εμπορία Δικαιωμάτων Εκπομπής ΑτΘ (ETS). Βάσει του ETS, ένας σημαντικός αριθμός βιομηχανικών εγκαταστάσεων (ηλεκτροπαραγωγοί και άλλες μεγάλες βιομηχανικές εγκαταστάσεις) έχουν την υποχρέωση να παρακολουθούν και να αναφέρουν σε ετήσια βάση τις εκπομπές CO 2, που προκύπτουν από τη λειτουργία τους. Σε κάθε εγκατάσταση έχει εκχωρηθεί συγκεκριμένος αριθμός δικαιωμάτων (κάθε δικαίωμα ισοδυναμεί με ένα τόνο CO 2 ), σύμφωνα με όσα προβλέπει το ισχύον εθνικό σχέδιο κατανομής, τα οποία είναι ελεύθερα διαπραγματεύσιμα στην αγορά. Όσον αφορά στις εθνικές δεσμεύσεις για την μετά Κιότο εποχή, η χώρα μας υπάγεται στην δέσμευση της ΕΕν για μείωση 20% το 2020 σε σχέση με το έτος βάσης 1990, (δέσμευση στα πλαίσια της σύμβασης UNFCCC). Επίσης, στην Ντόχα τον Νοέμβριο του 2012 οριστικοποιήθηκε η 2 η περίοδος δέσμευσης του ΠτΚ, με αντίστοιχες δεσμεύσεις για τα έτη 2013-2020. Για την χώρα μας ισχύει η δέσμευση της ΕΕν για μείωση 20% για την περίοδο 2013-2020 από το έτος βάσης 1990. Οι παραπάνω δεσμεύσεις έχουν εξειδικευτεί σε μειώσεις τόσο στους τομείς του συστήματος εμπορίας όσο και στους τομείς εκτός εμπορίας της χώρας. Συγκεκριμένα οι εγκαταστάσεις που υπάγονται στο σύστημα εμπορίας θα υπόκεινται σε ένα ενιαίο ευρωπαϊκό ανώτατο όριο εκπομπών ΑτΘ (21% μείωση των εκπομπών για το 2020 σε σχέση με το 2005). Το όριο θα μειώνεται ετησίως κατά 1.74% της μέσης τιμής από το μέσο ετήσιο επίπεδο της δεύτερης περιόδου εμπορίας των ρύπων (2008-2012). Για τους εκτός εμπορίας τομείς ο στόχος της χώρας μας είναι μείωση των εκπομπών ΑτΘ το 2020 κατά 4% σε σχέση με το 2005 (-10% για την ΕΕν). Βάσει της απόφασης 2013/162/ΕU της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το -4% για το 2020 σε απόλυτα νούμερα αντιστοιχεί για την Ελλάδα 63,028,265 χιλιάδες τόνους ισοδυνάμου CO 2 σύμφωνα με τις τιμές δυναμικών θέρμανσης του πλανήτη (GWP) που εφαρμόζονται (4 η έκθεση του IPCC) [3]. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΑΕΡΙΩΝ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ [4] Στο Σχήμα 1 παρουσιάζονται οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου (διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, υποξείδιο του αζώτου, HFCs, PFCs, SF6) για τα έτη 1990 έως και 2012, εκφρασμένες σε ισοδύναμες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (Mt CO 2 eq), ενώ δεν περιλαμβάνεται ο τομέας Χρήσεις Γης, Αλλαγές Χρήσεων Γης και Δασοπονία (ΧΓΑΧΓΔ). 1 140 120 40 20 0 Mt CO 2 eq 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 140 130 120 110 90 Total emissions Change to 1990 Σχήμα 1. Χρονοσειρά συνολικών εκπομπών ΑτΘ σε ΜtCO 2 eq της Ελλάδος. Να σημειωθεί ότι επειδή ο τομέας Χρήσεις Γης, Αλλαγές Χρήσεων Γης και Δασοπονία (ΧΓΑΧΓΔ), αποτελούσε καταβόθρα αερίων του θερμοκηπίου το 1990 (όπως και στο σύνολο της περιόδου 1990 2012), οι εκπομπές του τομέα αυτού δεν λαμβάνονται υπόψη για τον υπολογισμό των εκπομπών βάσης. Οι συνολικές εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου (δεν συμπεριλαμβάνεται ο τομέας ΧΓΑΧΓΔ), ανέρχονται το 2012 σε 110,98 Mt CO 2 eq παρουσιάζοντας αύξηση κατά 5,77% έναντι των εκπομπών βάσης. Δεδομένου ότι ο στόχος της χώρας για την 1η περίοδο δέσμευσης του ΠτΚ είναι ο περιορισμός της αύξησης των εκπομπών ΑτΘ στο +25%, είναι φανερό ότι η χώρα όχι μόνο πετυχαίνει το στόχο, αλλά έχει και πλέονασμα δικαιωμάτων εκπομπής (Σχήμα 1).
Η συμμετοχή των διαφόρων τομέων στις συνολικές εκπομπές παρουσιάζεται στο Σχήμα 2. Όπως είναι φανερό από το σχήμα οι εκπομπές από τον κλάδο της ενέργειας (εκπομπές από την καύση ορυκτών καυσίμων και διαφυγές) αποτελούν το 78,61% των συνολικών εκπομπών για το έτος 2012. Σχήμα 2. Συνεισφορά κάθε κλάδου στις συνολικές εκπομπές ΑτΘ για το 2012. Η εξέλιξη των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου μεταξύ των ετών 1990 και 2012 ανά τομέα παρουσιάζεται στον Σχήμα 3. Σχήμα 3. Εξέλιξη των εκπομπών ΑτΘ μεταξύ των ετών 1990 και 2012 ανά τομέα. Τα βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν είναι τα ακόλουθα: Το 2012 οι εκπομπές από τον τομέα της Ενέργειας, οι οποίες αποτελούν το 78,61% των συνολικών εκπομπών (δεν συμπεριλαμβάνεται ο τομέας ΧΓΑΧΓΔ), έχουν αυξηθεί κατά 13,73%, σε σχέση με το 1990. Η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, λόγω της οικονομικής ανάπτυξης, η σημαντική ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών και η εισαγωγή του φυσικού αερίου στο ελληνικό ενεργειακό σύστημα αποτελούν τους βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν την τάση των εκπομπών από τον τομέα της Ενέργειας για την περίοδο 1990-2007. Για την περίοδο 2008-2012, οι εκπομπές παρουσιάζουν πτωτική τάση. Η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου ως αποτέλεσμα της αύξησης της κατανάλωσης ενέργειας και ιδιαίτερα της κατανάλωσης ηλεκτρισμού (κυρίως στον οικιακό - τριτογενή τομέα), των επιβατικών ΙΧ και της δραστηριότητα μεταφοράς. Η αύξηση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας οδήγησε όχι μόνο στην αύξηση των άμεσων εκπομπών (λόγω της καύσης για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας), αλλά και των διαφυγών μεθανίου από την εξόρυξη λιγνίτη. Ταυτόχρονα, οι συνολικές εκπομπές CO 2 λόγω της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται έχουν μειωθεί, κυρίως ως αποτέλεσμα της εισαγωγής του φυσικού
αερίου και των ΑΠΕ στο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι η διαθεσιμότητα της υδροηλεκτρικήε ενέργειας έχει σημαντική επίδραση στις τάσεις των εκπομπών. Για παράδειγμα, η σημαντική αύξηση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας το 1999 δεν ακολουθήθηκε από μια παρόμοια αύξηση των εκπομπών λόγω της διείσδυσης του φυσικού αερίου και της υψηλής διαθεσιμότητα της υδροηλεκτρικής ενέργειας. Η πτωτική τάση των εκπομπών σε όλους τους τομείς της ενέργειας για τα έτη 2008-2012 αποδίδεται, μεταξύ άλλων (π.χ. ΑΠΕ, μέτρα ενεργειακής απόδοσης, οδικών υποδομών και βελτίωση των μέσων μαζικής μεταφοράς, κλπ), με την οικονομική ύφεση που αντιμετωπίζει η χώρα. Οι εκπομπές από τον τομέα των Βιομηχανικών Διεργασιών, ο οποίος είναι υπεύθυνος για το 8,66% των εκπομπών το 2012 (δεν συμπεριλαμβάνεται ο τομέας ΧΓΑΧΓΔ), μειώθηκαν περίπου 9,42% σε σχέση με τις εκπομπές του 1990, κυρίως λόγω της οικονομικής κρίσης των τελευταίων ετών. Έντονες διακυμάνσεις στην χρονοσειρά παρατηρούνται κυρίως λόγω της διακοπής της παραγωγής HCFC-22. Υπάρχει μια αύξηση των εκπομπών το 2012 σε σύγκριση με το 2011 (20,07%), η οποία ακολούθησε την έντονη μείωση του 2011 (-36,74% μεταξύ 2011 και 2010). Οι εκπομπές από τη χημική βιομηχανία μειώθηκαν κατά 23,67% από το 2011. Οι εκπομπές από την παραγωγή μετάλλων, εμφανίζεται ελαφρώς αυξημένη σε σχέση με το 2011 κατά 1,05%, λόγω της αύξησης της παραγωγής του αλουμινίου και του νικελίου. Όσον αφορά τις εκπομπές φθοριούχων αερίων, έχουν αυξηθεί σε σύγκριση με το 2011 (14,48%). Η γενική αυξητική τάση κατά τα τελευταία χρόνια της χρονοσειράς απεικονίζει τη συνεχή αντικατάσταση των χλωροφθορανθράκων στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ. Ο τομέας της Χρήση διαλυτών και άλλων προϊόντων, με ελάχιστη συμμετοχή στις συνολικές εκπομπές (0,29% - δεν συμπεριλαμβάνεται ο τομέας ΧΓΑΧΓΔ), εμφανίζει μικρή αύξηση σε σχέση με τις εκπομπές του 1990. Οι εκπομπές από τον τομέα της Γεωργίας αποτελούν το 8,18% των συνολικών εκπομπών το 2012 (δεν συμπεριλαμβάνεται ο τομέας ΧΓΑΧΓΔ) και έχουν μειωθεί κατά 20,44% περίπου σε σχέση με το 1990. Η μείωση των εκπομπών οφείλεται κατά κύριο λόγο στον περιορισμό της χρήσης συνθετικών αζωτούχων λιπασμάτων. Αντίθετα, η μεταβολή των υπολοίπων παραμέτρων που προσδιορίζουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τον τομέα (π.χ. ζωικός πληθυσμός, αγροτική παραγωγή κλπ.) δεν επηρεάζει σημαντικά την τάση των εκπομπών. Οι εκπομπές από τον τομέα των Αποβλήτων (4,27% των συνολικών εκπομπών εξαιρουμένου του τομέα ΧΓΑΧΓΔ το 2012) έχουν μειωθεί κατά 19,58%, σε σχέση με τις εκπομπές του 1990. Οι σύγχρονες συνθήκες διαβίωσης έχουν οδηγήσει σε αύξηση των παραγόμενων απορριμμάτων και επομένως των εκπομπών τους. Ωστόσο, η αύξηση της ανακύκλωσης μαζί με την εκμετάλλευση του παραγόμενου βιοαερίου περιορίζει την αύξηση των εκπομπών μεθανίου. Την ίδια στιγμή, οι εκπομπές από τη διαχείριση των λυμάτων έχουν μειωθεί σημαντικά, λόγω της συνεχούς αύξησης του πληθυσμού που εξυπηρετείται από αερόβιες εγκαταστάσεις διακίνησης λυμάτων. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΧΡΟΝΟΣΕΙΡΑΣ Για την αξιολόγηση των τάσεων των χρονοσειρών εκπομπών των ΑτΘ χρησιμοποιήθηκαν οι δείκτες που παρουσιάζονται στα Σχήματα 4-7. Στα σχήματα παρουσιάζεται η διακύμανση του δείκτη ως προς το έτος βάσης (τιμή δείκτη έτους βάσης =). Το έτος βάσης είναι το 1990 ή το 2000, αντίστοιχα, αναλόγως των διαθέσιμων στοιχείων για τους υπολογισμούς [5]. Στο Σχήμα 4 παρουσιάζονται δύο δείκτες σύγκρισης των εκπομπών των ΑτΘ σε σχέση με την οικονομική ανάπτυξη της χώρας και ένας σε σχέση με τον πληθυσμό. Όπως φαίνεται στο σχήμα, τόσο ο δείκτης των συνολικών, όσο και ο δείκτης των εκπομπών από τον τομέα της ενέργειας έχουν μειωθεί σημαντικά σε σχέση με το έτος 2000 (περίπου 17,1% και 14,7%, αντίστοιχα). Δηλαδή, η αύξηση του ΑΕΠ της περιόδου 2000-2008 δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχη αύξηση των εκπομπών ΑτΘ. Σημαντική συνεισφορά στην παραπάνω μείωση είχε η είσοδος του φυσικού αερίου και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα, αλλά και άλλα μέτρα και πολιτικές, όπως η εξοικονόμηση ενέργειας. Η αύξηση των δεικτών τα τελευταία χρόνια σε σχέση με τα προηγούμενα έτη πιθανόν οφείλεται στην «βίαιη» μείωση του ΑΕΠ (παρανομαστής) εξαιτίας της οικονομικής κρίσης των τελευταίων ετών. Στο Σχήμα 5 παρουσιάζονται δύο δείκτες αξιολόγησης της ηλεκτροπαραγωγής της χώρας. Και οι δύο δείκτες έχουν μειωθεί σημαντικά σε σχέση με το έτος 1990 (περίπου 27,6% όσον αφορά στις ειδικές εκπομπές CO 2 δημόσιων και αυτοπαραγωγών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής και 28,6% για την ένταση άνθρακα συνολικής ηλεκτροπαραγωγής). Η μείωση των εκπομπών ΑτΘ σε σχέση με την παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια είναι αποτέλεσμα πολιτικών και μέτρων όπως η είσοδος του φυσικού αερίου στο ενεργειακό μείγμα, η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ), ο εκσυγχρονισμός των εργοστασίων ηλεκτροπαραγωγής σε συνδυασμό με μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας κ.ά. Ο δείκτης της συνολικής ηλεκτροπαραγωγής έχει μικρότερη τιμή, επειδή περιλαμβάνει και την παραγωγή ηλεκτρισμού από ΑΠΕ.
Δείκτης 2000= 110 105 95 90 85 75 70 65 2000 2005 2010 Συνολική ένταση CO2 ως προς το ΑΕΠ Ένταση ενεργειακού CO2 ως προς ΑΕΠ Συνολική ένταση CO2 ανά κάτοικο Δείκτης 1990= 105 95 90 85 75 70 65 1990 2000 2010 Ειδικές εκπομπές CO2 δημόσιων και αυτοπαραγωγών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής Ένταση άνθρακα συνολικής ηλεκτροπαραγωγής Σχήμα 4. Συνολικοί δείκτες αξιολόγησης (ως προς ΑΕΠ και συνολικό πληθυσμό). Σχήμα 5. Δείκτες αξιολόγησης ηλεκτροπαραγωγής Στο Σχήμα 6 παρουσιάζεται ο δείκτης αξιολόγησης της βιομηχανίας ως προς την ανάπτυξή της (ακαθάριστη προστιθέμενη αξία). Ο δείκτης που αναφέρεται στο σύνολο της βιομηχανίας παρουσιάζει πτώση κατά 27,6% σε σχέση με την τιμή του το 2000. Δηλαδή, η ανάπτυξη της βιομηχανίας (της περιόδου 2000-2007, μετά το 2008 είχαμε μείωση της ΑΠΑ) δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχη αύξηση των εκπομπών ΑτΘ. Τέλος στο Σχήμα 7 παρουσιάζονται οι δείκτες για τον οικιακό και τριτογενή τομέα. Για τον οικιακό τομέα διακρίνεται αύξηση των εκπομπών ΑτΘ ανά κατοικία για το διάστημα 2000-2003, που εξηγείται από την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου λόγω της οικονομικής ανάπτυξης της περιόδου. Στην συνέχεια, ο δείκτης πέφτει παρόλη την συνέχιση της οικονομικής ανάπτυξης, λόγω κυρίως της σταδιακής αντικατάστασης του ντίζελ θέρμανσης από το φυσικό αέριο και εφαρμογής μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας (ΚΕΝΑΚ). Αντίστοιχα, είναι τα συμπεράσματα και για τον τριτογενή τομέα. Να σημειωθεί ότι οι παραπάνω δείκτες χοντρικά εκφράζουν τις εκπομπές ΑτΘ από την καύση ορυκτών καυσίμων για ανάγκες θέρμανσης ανά κατοικία ή κτίριο του τριτογενή τομέα, οπότε επηρεάζονται σημαντικά από τις κλιματολογικές συνθήκες του χειμώνα έκαστου έτους (δηλαδή πόσο θερμός ή ψυχρός ήταν ο χειμώνας κάθε χρονιάς). Δείκτης 2000= 110 Δείκτης 2000= 1 90 70 Ένταση ενεργειακού CO2 ως προς ΑΠΑ βιομηχανίας 1 140 120 Ειδικές εκπομπές CO2 νοικοκυριών Ένταση CO2 εμπορικού τομέα και ιδρυμάτων 50 2000 2005 2010 2000 2005 2010 Σχήμα 6. Δείκτες αξιολόγησης βιομηχανίας (ως προς ακαθάριστη προστιθέμενη αξία, ΑΠΑ) Σχήμα 7. Δείκτες αξιολόγησης οικιακού και τριτογενή τομέα. ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΣΤΟΧΩΝ ΤΗΣ 1 ΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΔΕΣΜΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΠΤΚ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΕΠΙΤΕΥΞΗΣ ΣΤΟΧΩΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΑΤΘ ΕΛΛΑΔΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ 2 Η ΠΕΡΙΟΔΟ Για την 1 η περίοδο δέσμευσης του ΠτΚ (2008-20013) ο στόχος επετεύχθει και υπήρξε περίσσευμα δικαιωμάτων εκπομπών ΑτΘ περίπου 44 εκατομμύρια AAUs. Στο Σχήμα 8 παρουσιάζονται οι εκπομπές ΑτΘ της Ελλάδος των ετών 1990-2012, καθώς και η πρόβλεψη αυτών ως το 2020. Όσον αφορά την επίτευξη των στόχων της χώρας για την μετά ΠτΚ εποχή, δηλαδή των ετών 2013-2020, εξετάζεται μόνο η περίπτωση του στόχου των κλάδων εκτός ETS, μιας και οι εκπομπές των κλάδων που υπάγονται στο ETS θα ρυθμιστούν από το σύστημα εμπορίας ρύπων της Κοινότητας (ETS). Έτσι, στο Σχήμα 9, γίνεται γραφική σύγκριση των διαθέσιμων δικαιωμάτων και των αναμενόμενων εκπομπών για τους κλάδους
εκτός ETS και για την περίοδο 2013-2020. Από το σχήμα εξάγεται το συμπέρασμα ότι η Ελλάδα θα επιτύχει τον στόχο μείωσης των εκπομπών ΑτΘ της περιόδου 2013-2020, σύμφωνα με την υπάρχουσα απογραφή και σεναρίων αναμενόμενης εξέλιξης των εκπομπών ΑτΘ [6]. 140,000.00 130,000.00 120,000.00 110,000.00,000.00 90,000.00,000.00 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025 Σχήμα 8. Πρόβλεψη εκπομπών ΑτΘ έως το 2020. Kt CO 2 eq. 65000 Επίτευξη του στόχου της περιόδου 2013-2020 για εκτός ETS Διαθέσιμα Δικαιώματα Εκπομπών AEAs για κλάδους εκτός ETS 000 55000 50000 45000 40000 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Σχήμα 9. Έλεγχος επίτευξης στόχου 2020 για τους κλάδους εκτός ETS στα πλαίσια της 406/2009/EC. ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΑτΘ [7] Οι σημαντικότερες επιμέρους πολιτικές που σχετίζονται με την εφαρμογή των μέτρων για την μείωση των εκπομπών ΑτΘ στην Ελλάδα είναι οι εξής:στην παγκόσμια προσπάθεια%. Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την επίτευξη της συμβολής των ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας σε ποσοστό 20% έως το 2020. Μέτρα για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης. Ανάπτυξη του δικτύου μεταφοράς και διανομής, καθώς και προώθηση της χρήσης του φυσικού αερίου. Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών (Οδηγία 2003/87/ΕΚ), η λειτουργία του οποίου ξεκίνησε το 2005. Στην Ελλάδα, το σύστημα εμπορίας για την περίοδο 2008-2012 αποτελείται από 140 βιομηχανικές εγκαταστάσεις (σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, διυλιστήρια, εργοστάσια παραγωγής τσιμέντου κλπ). Ένα αποθεματικό δικαιωμάτων δημιουργείται επίσης και το οποίο προορίζεται για την κάλυψη πιθανών άγνωστων νεοεισερχομένων στην αγορά μέσα στην περίοδο. Σύμφωνα με το 2 ο Εθνικό Σχέδιο Κατανομής Δικαιωμάτων Εκπομπών (NAP), δικαιώματα των εκπομπών CO 2 που έχουν διατεθεί στις εγκαταστάσεις που υπάγονται στο EU-ETS καθορίστηκαν σε 341.547.710 t CO 2, η οποία απαιτεί μια σημαντική μείωση των εκπομπών από τις επιχειρήσεις που συμμετέχουν στο σύστημα. Εκτιμάται ότι αυτή η μείωση των εκπομπών ή, με άλλα λόγια, η επίδραση του πολιτικής του ETS είναι 16,7% μείωση ή 69,2 Mt εκπομπών CO 2 των εγκαταστάσεων ETS για την περίοδο 2008-2012. Το 2013, το EU-ETS της ΕΕν βρίσκεται πλέον στην τρίτη φάση του, που εκτείνεται από το 2013 έως το 2020. Μια σημαντική αναθεώρηση, προκειμένου να ενισχυθεί το σύστημα που σημαίνει ότι η τρίτη φάση είναι σημαντικά
διαφορετική από την πρώτη και δεύτερη φάση και βασίζεται σε κανόνες που είναι πολύ πιο εναρμονισμένοι από ό, τι πριν [6]. Τα δημοσιονομικά μέτρα που στηρίζουν τις πολιτικές και τα μέτρα που μειώνουν τις εκπομπές ΑτΘ, όπως το φορολογικό καθεστώς των ενεργειακών προϊόντων, το τέλος ταξινόμησης οχημάτων, τα τέλη κυκλοφορίας των οχημάτων, η φορολογία εισοδήματος κλπ. Η συνολική ρεαλιστική δυνατότητα μείωσης των εκπομπών των ΑτΘ των εφαρμοζόμενων και θεσπισμένων πολιτικών και μέτρων εκτιμάται ότι θα είναι 33,3 εκατομμύρια τόνων ισοδύναμου CO 2 για το 2015 και 41,0 εκατομμυρίων τόνων ισοδύναμου CO 2 για το 2020. Οι πιθανές παρεμβολές μεταξύ αυτών των υλοποιούμενων/ θεσπισμένων μέτρων, τα οποία μπορούν να περιορίζουν τις εκτιμώμενες δυνατότητες μείωσης των εκπομπών των ΑτΘ, έχουν ληφθεί υπόψην. Έτσι, είναι προφανές ότι η εφαρμογή των ήδη υλοποιούμενων και εγκεκριμένων μέτρων για τον μετριασμό των εκπομπών των ΑτΘ συμβάλλει σημαντικά στον περιορισμό της αυξητικής τάσης των εκπομπών (εκτός από την οικονομική ύφεση), και οδήγησε στην επίτευξη των στόχων του ΠτΚ για την 1 η περίοδο δεσμεύσεων, καθώς και των στόχων του 2020, σύμφωνα με τις υποχρεώσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αποκλειστικά με εγχώρια μέτρα και δράσεις. ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ [7, 8] Η προσαρμογή μπορεί να περιλαμβάνει, τόσο Εθνικές, όσο και περιφερειακές στρατηγικές, καθώς και πρακτικά μέτρα σε κοινοτικό επίπεδο ή από μεμονωμένα άτομα. Παρόλο που στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακόμα μια κοινή στρατηγική για την Προσαρμογή, πολλά είναι τα έργα τα οποία υλοποιούνται σε διάφορους τομείς ευπάθειας, ως μέρος ενός ευρύτερου δικτύου μέτρων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κοινή Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή είναι σε εξέλιξη και άποτελεί βασική προτεραιότητα της χώρας. Επιπρόσθετα, η Ελληνική Πολιτεία διαθέτει πλέον τη δική της Εθνική Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα και το Σχέδιο Δράσης για την εφαρμογή της, ένα εργο που ξεκίνησε το 1999 και ολοκληρώθηκε το 2014 [9]. Στόχο αποτελεί η ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας και της υποβάθμισης των λειτουργιών των οικοσυστημάτων της Ελλάδας, μέχρι το 2026, η αποκατάστασή τους και η ανάδειξη της βιοποικιλότητας ως Εθνικό κεφάλαιο. Με στόχο την προσαρμογή της χώρας σχετικά με το γεωργικό τομέα, η Ελλάδα συμμετείχε στο πρόγραμμα ADAGIO (ADAptation of Agriculture) το οποίο εστιάζει στη βελτίωση της ευαισθητοποίησης των χρηστών στις στρατηγικές προσαρμογής και δίνει προτεραιότητα στις βασικές ευάλωτες περιοχές στην αλλαγή του κλίματος στην Ευρώπη. Επιπλέον, το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την καταπολέμηση της Ερημοποίησης (2001) θέτει ως στόχο την αποτελεσματική καταπολέμηση της ερημοποιήσης σε περιοχές όπου βρίσκονται υπό άμεση απειλή. Τα κύρια ζητήματα σε σχέση με τη γεωργία είναι η διάβρωση των εδαφών και τα προβλήματα ξηρασίας. Η Εθνική Στρατηγική για τα δασικά οικοσυστήματα υλοποιείται κυρίως μέσω του προγράμματος «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΠΑΛΤΑΤΖΗΣ», μέσω του οποίου έχουν ολοκληρωθεί 69 έργα από τις περιφερειακές δασικές υπηρεσίες με στόχο την αναδάσωση και την καταπολέμηση των πλημμυρών των δασικών περιοχών που έχουν καεί, την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών, μελέτες σχετικά με την πυροπροστασία κλπ. Επίσης, πρόσφατα υλοποιήθηκε το έργο με τίτλο: «Προσαρμογή της διαχείρισης των δασών στην κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα - AdaptFor», (Life+ project), που αποσκοπούσε στην προσέγγιση της δασικής διαχείρισης σε 4 πιλοτικές περιοχές μελέτης όπου έχουν ήδη παρατηρηθεί αλλαγές στη βλάστηση και την προσαρμογή αυτής ανάλογα με τα προβλήματα και τις εκτιμώμενες τάσεις. Επιπλέον, το δίκτυο Natura 2000 διαδραματίζει βασικό ρόλο στην προστασία των δασικών οικοσυστημάτων, ενώ το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την καταπολέμηση της Ερημοποίησης στο δασικό τομέα, θέτει μέτρα για τη μείωση της συχνότητας και της εξάπλωση των πυρκαγιών. Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας (ΕΠΑΛ) 2007-2013, μεταξύ των στρατηγικών στόχων ο βασικός άξονας περιλαμβάνει «Μέτρα για την προσαρμογή του αλιευτικού στόλου». Όσον αφορά τις υδατοκαλλιέργειες, τα πιθανά μέτρα προσαρμογής στην αλλαγή του κλίματος περιλαμβάνουν: α. ασφάλιση υδατοκαλλιέργειας, β.διάδοση τεχνολογίας και έρευνας, γ. διαφοροποίηση των ειδών καλλιέργειας και δ. υιοθέτηση συστημάτων επιλογής για την εγκατάσταση και παρακολούθηση της υδατοκαλλιέργειας. Αναφορικά με τους υδάτινους πόρους η Ελλάδα ενσωμάτωσε την Οδηγία-Πλαίσιο της ΕΕν (2000//ΕΚ), το 2003, ενώ το πλαίσιο των μέτρων και των διαδικασιών για την ολοκληρωμένη Διαχείριση των Υδάτινων Πόρων δημοσιεύθηκε το 2007. Σύμφωνα με την Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την καταπολέμηση της Ερημοποίησης, τα συνιστώμενα μέτρα αφορούν στη μείωση της απώλειας ύδατος μέσω της βελτίωσης της αποτελεσματικότητας της άρδευσης, στη μείωση της απώλειας του νερού και της ζήτησης για οικιακή και βιομηχανική χρήση και στην αύξηση των αποθεμάτων του νερού μέσω της ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησής του. Τέλος, το πρόγραμμα MEDROPLAN (Mediterranean Drought Preparedness and Mitigation Planning), εστιάζει στην ανάπτυξη κατευθυντήριων γραμμών για τα σχέδια ετοιμότητας για την ξηρασία και τη δημιουργία ενός δικτύου σε χώρες της Μεσογείου.
Σύμφωνα με το Νόμο 3983/2011 «Εθνική Στρατηγική για την προστασία και διαχείριση του θαλάσσιου περιβάλλοντος», περιγράφετε μέρος της στρατηγικής για την αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής στις παράκτιες ζώνες σχετικά με τη δημιουργία νέων οικισμών ή την επέκταση των υφιστάμενων. Αναφορικά με τον τουρισμό κρίνεται απαραίτητη η ανάπτυξη σχεδίων για τεχνικές διατήρησης του νερού (π.χ. αποθήκευση βρόχινου νερού, χρήση των συσκευών εξοικονόμησης νερού και την ανακύκλωση λυμάτων), η ευαισθητοποίηση των τουριστών και των κατοίκων καθώς και η εκπαίδευση των επιχειρήσεων και του προσωπικού τους σε θέματα περιβάλλοντος. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την «Αντιμετώπιση των Περιβαλλοντικών Κινδύνων που απειλούν την υγεία» περιλαμβάνει μια ειδική εναμορνισμένη η οποία αναφέρεται κυρίως στον εντοπισμό, την έρευνα και την τεκμηρίωση των επιπτώσεων. Επίσης, η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας έχει το συντονισμό των δράσεων στον τομέα της Πολιτικής Προστασίας, συμπεριλαμβανομένης της πρόληψης και της προστασίας από τις δασικές πυρκαγιές, πλημμύρες, ακραία καιρικά φαινόμενα κ.λπ. Το πρόγραμμα «Ευφυής Ενέργεια-Ευρώπη» συμβάλλει στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Ενέργεια 2020 και προωθεί την εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης για την Ενέργεια και την Αποδοτικότητα και την οδηγία 2009/28/ΕΚ σχετικά με την προώθηση της χρήσης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Επιπρόσθετα, μεταξύ των στόχων του Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (Γ.Π.Χ.Σ.Α.Α.) ανήκουν η συνεχής μέριμνα για την εξοικονόμηση ενέργειας, η προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η προσαρμογή της χώρας στις νέες συνθήκες της κλιματικής αλλαγής και αντιμετώπιση των επιπτώσεων που αυτές συνεπάγονται (πυρκαγιές, πλημμύρες, διάβρωση, ξηρασία, κλπ) Όσον αφορά στις μεταφορές ένα σύνολο προτεινόμενων πολιτικών και συγκεκριμένων πολιτικών μέτρων περιλαμβάνουν τη συνεργασία μεταξύ των αρμοδίων αρχών, την ανάπτυξη συστημάτων παρακολούθησης για σημαντικά έργα υποδομής, τη χρήση «έξυπνων» τεχνολογιών και συστημάτων, την προώθηση και υποστήριξη της οικολογικής οδήγησης, κ.λπ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [1] http://cdr.eionet.europa.eu/gr. [2] http://www.eea.europa.eu/data-and-maps/indicators/greenhouse-gas-emission-trends-5. [3] http://www.eea.europa.eu/publications/trends-and-projections-in-europe-2014. [4]http://unfccc.int/national_reports/annex_i_ghg_inventories/national_inventories_submissions/items/8108.php. [5] http://www.indicators.odyssee-mure.eu/online-indicators.html. [6] http://ec.europa.eu/environment/ets/. [7] http://unfccc.int/national_reports/annex_i_natcom/submitted_natcom/items/7742.php. [8] http://www.bankofgreece.gr/bogekdoseis/πληρης_εκθεση.pdf. [9] http://www.ypeka.gr/default.aspx?tabid=237.