ΠΕ2.1.5. χζδιο δράςησ για τον θρηςκευτικό τουριςμό ςτισ Κυκλάδεσ Δρ. Πολυξζνη Μοίρα Καθηγήτρια Α.Ε.Ι. Πειραιά Σεχνολογικοφ Σομζα

Υποζργο 10 «Δθμιουργία Μθχανιςμϊν Επιςτθμονικισ Ραρακολοφκθςθσ Τουριςμοφ ςτθν Ρεριφζρεια Νοτίου Αιγαίου» τθσ πράξθσ «Ρροβολι του τουριςτικοφ προϊόντοσ τθσ περιφζρειασ Νοτίου Αιγαίου». Δράςθ 2(Δ2): Ολοκλθρωμζνο ςχζδιο ανάπτυξθσ του κεματικοφ τουριςμοφ ςτισ Κυκλάδεσ. Ενζργεια Α.2.1.: Σφνταξθ ςχεδίων δράςθσ ανάπτυξθσ του κεματικοφ τουριςμοφ για τισ Κυκλάδεσ. ΠΕ2.1.5. χζδιο δράςησ για τον θρηςκευτικό τουριςμό ςτισ Κυκλάδεσ Δρ. Πολυξζνη Μοίρα Καθηγήτρια Α.Ε.Ι. Πειραιά Σεχνολογικοφ Σομζα Απρίλιοσ, 2015

ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΘΡΗΚΕΤΣΙΚΟΙ ΠΟΛΙΣΙΜΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΣΩΝ ΚΤΚΛΑΔΩΝ 2.1. ΕΙΑΓΩΓΗ 2.2. ΚΑΣΑΓΡΑΦΗ ΘΡΗΚΕΤΣΙΚΩΝ-ΠΟΛΙΣΙΜΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Ν. ΚΤΚΛΑΔΩΝ 2.2.1. ΣΑΝΤΟΛΝΘ / ΚΘΑ 2.2.2. AΝΑΦΘ 2.2.3. ΛΟΣ 2.2.4. ΣΛΚΛΝΟΣ 2.2.5. ΦΟΛΕΓΑΝΔΟΣ 2.2.6. ΝΑΞΟΣ 2.2.7. ΘΑΚΛΕΛΑ 2.2.8. ΣΧΟΛΝΟΥΣΑ 2.2.9. ΚΟΥΦΟΝΘΣΛΑ 2.2.10 ΔΟΝΟΥΣΑ 2.2.11. ΑΜΟΓΟΣ 2.2.12. ΜΥΚΟΝΟΣ 2.2.13. ΡΑΟΣ 2.2.14. ΑΝΤΛΡΑΟΣ 2.2.15. ΣΕΛΦΟΣ 2.2.16. ΣΛΦΝΟΣ 2.2.17. ΚΛΜΩΛΟΣ 2.2.18. ΜΘΛΟΣ 2.2.19. ΑΝΔΟΣ 2.2.20. ΤΘΝΟΣ 2.2.21. ΣΥΟΣ 2.2.22. ΚΕΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΘΡΗΚΕΤΣΙΚΟΙ ΠΟΛΙΣΙΜΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΣΩΝ ΚΤΚΛΑΔΩΝ 2.1. ΕΙΑΓΩΓΗ Οι Κυκλάδεσ διακζτουν πλοφςιουσ κρθςκευτικοφσ-πολιτιςτικοφσ κθςαυροφσ, που κα μποροφςαν να προςελκφςουν επιςκζπτεσ. Ραρόλα αυτά υπάρχουν αρκετοί περιοριςμοί που οφείλονται ςτισ ελλιπείσ υποδομζσ, ςτθν νθςιωτικότθτα που αποτελεί εμπόδιο ςτθν μετακίνθςθ των επιςκεπτϊν, ςτθν ελλιπι εκπαίδευςθ και κατάρτιςθ του απαςχολοφμενου ςτον τουριςμό ανκρϊπινου δυναμικοφ, ςτθν ζλλειψθ ςυνεργαςίασ φορζων και γενικότερα των εμπλεκόμενων ςτον τουριςμό, κ.λπ. 2.2. ΚΑΣΑΓΡΑΦΗ ΘΡΗΚΕΤΣΙΚΩΝ-ΠΟΛΙΣΙΜΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Ν. ΚΤΚΛΑΔΩΝ Θ καταγραφι των υφιςτάμενων κρθςκευτικϊν-πολιτιςμικϊν πόρων ζδειξε τα εξισ 1 : 1 Λόγω μθ αποςτολισ ςτοιχείων από τθν Ρεριφζρεια Ν. Αιγαίου, θ καταγραφι ζγινε μζςω αναηιτθςθσ από τισ επίςθμεσ ιςτοςελίδεσ των φορζων (Ρεριφζρεια, διμοι,

2.2.1. ΑΝΣΟΡΙΝΗ / ΘΗΡΑ. Θ Σαντορίνθ ι Κιρα είναι το νοτιότερο νθςί των Κυκλάδων και βρίςκεται νότια τθσ Μου και δυτικά τθσ Ανάφθ. Θ ζκταςι τθσ είναι 76 τ.χλμ. και μικοσ ακτϊν 69,5 χλμ.. Απζχει από τον Ρειραιά 128 νμ. και από τθν Κριτθ 63 νμ. Ο πλθκυςμόσ τθσ Δθμοτικισ ενότθτασ Κιρασ, ςφμφωνα με τθν απογραφι του 2011, ανζρχεται ςτουσ 15.550 κατοίκουσ 2. Το νθςί είναι γνωςτό για το θφαίςτειό τθσ. Το νθςί μαηί με τα νθςιά Κθραςία και Αςπρονιςι είναι ότι απζμεινε από το θφαιςτειογενζσ νθςί Στρογγφλθ. Το νότο τμιμα του νθςιοφ ζχει ενταχκεί ςτο δίκτυο NATURA 2000 Σουριςτικζσ υποδομζσ Θ Σαντορίνθ είναι ζνα από τα πιο γνωςτά τουριςτικά κζντρα. Διακζτει αεροδρόμιο, νοςοκομείο και τισ απαραίτθτεσ υποδομζσ για υποδοχι μεγάλου τουριςτικοφ ρεφματοσ. Θρηςκευτικοί-πολιτιςμικοί πόροι Στθ Σαντορίνθ υπάρχουν καταγεγραμμζνεσ τουλάχιςτον 600 εκκλθςίεσ και ξωκλιςια, πολλά από τα οποία καταςκευάςκθκαν μετά το ςειςμό του 1956. Από αυτά τα 50 είναι αφιερωμζνα ςτθν Ραναγία. Στισ εκκλθςίεσ κυριαρχεί θ ανϊνυμθ (λαϊκι) αρχιτεκτονικι. Συνικωσ ζχουν μεγάλεσ, λευκζσ, επιφάνειεσ ςε τμιματα με μορφι κφβου, ορκογϊνιου παραλλθλεπίπεδου, οκταγωνικοφ πρίςματοσ, ςφαίρασ και κυλίνδρου. Δεν ζχουν αρχιτεκτονικό διάκοςμο και διακζτουν λίγα και μικρά ανοίγματα. Υπάρχουν και οι μεγάλοι ναοί που κτίςτθκαν ςτα τζλθ του 19ου αιϊνα. Χαρακτθριςτικά δείγματα ιταν θ Ραναγία του Μπελλϊνια ςτα Φθρά και ο Άγιοσ Γεϊργιοσ ςτθν Οία (πριν από τον ςειςμό). Βαςίηονται ςε βυηαντινά και κλαςικά ελλθνικά αρχιτεκτονικά πρότυπα 3. Ναοί. Οι ναοί είναι υπόςκαφοι και κτιςτοί, που είναι οι πολυπλθκζςτεροι. Υπόςκαφεσ είναι το ζνα πζμπτο των εκκλθςιϊν του νθςιοφ και ζχουν φτιαχτεί όπωσ τα αντίςτοιχα ςπίτια. Είναι μικρζσ και κοινότθτεσ) ςτο διαδίκτυο, ςε ςυνδυαςμό με ςτοιχεία τθσ ΕΛΣΤΑΤ και ςυγγράμματα γεωγραφίασ. 2 απογραφι πλθκυςμοφ 2011. 3 Κουμανοφδθσ, Λ. «Τα λαϊκά ςπίτια και οι εκκλθςίεσ τθσ Σαντορίνθσ», από το βιβλίο «Σαντορίνθ» του Μιχαιλ Δανζηθ/1971. Επιμζλεια Εμμ. Α. Λιγνόσ.

απλζσ, οι χϊροι τουσ είναι ςπθλαιϊδεισ και ςκοτεινοί, δεν ζχουν διάκοςμο, αλλά παρόλα αυτά ςυγκινοφν τον επιςκζπτθ ωσ ζργα πίςτθσ φτωχϊν ανκρϊπων. Οι κτιςτζσ εκκλθςίεσ, ζχουν τθν ιδιαιτερότθτα ότι εντάχκθκαν ς' ζνα θφαιςτειακό περιβάλλον, με απόλυτθ προςαρμογι ςτα τοπικά υλικά, από τεχνίτεσ που διατιρθςαν τθν παράδοςθ. Ο απλοφςτεροσ αρχιτεκτονικόσ τφποσ είναι θ Βαςιλικι, μονόκλιτθ μαρμαροςκζπαςτθ, ι με τροφλο, δίκλιτθ (πιο ςπάνιοσ τφποσ, με χαρακτθριςτικι τθν Αγία Ειρινθ ςτθν Ρερίςςα κτιςμζνθ πριν τον 12ο αιϊνα). Τρίκλιτθ Βαςιλικι είναι ο Άγιοσ Νικόλαοσ ο Κίςθρασ ςτον Ρφργο. Υπάρχουν επίςθσ Σταυροκολικοί και Σταυροειδείσ εγγεγραμμζνοι ναοί. Εκκληςίεσ. Εκκλθςίεσ και ξωκλιςια υπάρχουν μζςα ςτουσ οικιςμοφσ, και γφρω από αυτοφσ ι ςτισ πλαγιζσ των βουνϊν. Το ςθμαντικότερο βυηαντινό μνθμείο τθσ Σαντορίνθσ είναι ο ναόσ τθσ Ραναγίασ Επιςκοπισ ςτο χωριό Επιςκοπι (ι Μζςα) Γωνιά. Άλλεσ εκκλθςίεσ υπάρχουν ςτον οικιςμό ςτο Kαςτζλι του χωριοφ Ρφργοσ και γφρω από αυτόν. Ενδιαφζροντεσ είναι και οι ναοί του Μεγαλοχωρίου, των Ειςοδίων τθσ Κεοτόκου, των Αγίων Αναργφρων, τθσ Ηωοδόχου Ρθγισ. Ζνα πολφ εντυπωςιακό ξωκλιςι κτιςμζνο ςτον θφαιςτειακό βράχο, ςε υπζροχο ςθμείο, είναι θ Ραναγία Σζργενα, κοντά ςτο Βόκωνα. Στον Καρτεράδο ενδιαφζρουςα είναι θ εκκλθςία τθσ Ανάλθψθσ του Σωτιρα. Μζςα ςτο Καςτζλι του Εμπορείου υπάρχει θ εκκλθςία του Ευαγγελιςμοφ (Ραναγία Μεςιανι). Στα Φθρά υπάρχει θ Ορκόδοξθ Μθτρόπολθ, ο ναόσ του Αγίου Λωάννθ του Κεολόγου, που είναι μετόχι τθσ μονισ Ράτμου, ο ναόσ του Αγίου Μθνά (Κάτω Φθρά), και θ Κακολικι Μθτρόπολθ. Στο Θμεροβίγλι ενδιαφζρον παρουςιάηουν θ Ανάςταςθ, ο Άγιοσ Γεϊργιοσ, θ Ραναγία Μαλτζηα, ο Αϊ Γιάννθσ ο Κατθφόρθσ ςτο δρόμο προσ τον Σκάρο, θ Ραναγία Κεοςκζπαςτθ ςτθ δυτικι πλευρά του. Στο επίκεντρο τθσ Οίασ βρίςκεται ο ναόσ τθσ Ραναγίασ του Ακακίςτου Υμνου (ι Ρλατςανι) και κακ' οδόν προσ τον Γουλά υπάρχει θ εκκλθςία των Ειςοδίων τθσ Ραναγίασ, που είναι μετόχι τθσ μονισ τθσ Ραναγίασ Χοηοβιϊτιςςασ Αμοργοφ και ο Άγιοσ Νικόλαοσ. Στον οικιςμό και ςτθν ευρφτερθ περιοχι τθσ Οίασ υπάρχουν πολλζσ ακόμθ μικρζσ και μεγάλεσ εκκλθςίεσ μεταξφ αυτϊν ο παλιόσ ναόσ τθσ Αγίασ Ματρόνασ ςτθ Φοινικιά και ο Αϊ Λιάσ, ο Αϊ Γιάννθσ ο Καλαςςινόσ δίπλα ςτον φάρο, θ

Κυρά-Ραναγιά. Ζχουν ςυνικωσ λουλακί τροφλουσ και περίτεχνα καμπαναριά. Στο εςωτερικό τουσ υπάρχουν εικόνεσ, αςθμζνια τάματα που κρζμονται από τουσ πολυελαίουσ, ρωςικά εκκλθςιαςτικά κειμιλια και περίτεχνα ξυλόγλυπτα τζμπλα ντόπιων μαςτόρων. Στισ περιςςότερεσ υπάρχει το πανθγυρόςπιτο, ο βοθκθτικόσ χϊροσ με τουσ πάγκουσ και τα τραπζηια που χρθςιμοποιείται όταν γίνεται γιορτι και παρατίκεται κοινι τράπεηα, θ «πανιγυρθ» (κρζασ με πατάτεσ, φάβα, μπακαλιάροσ με πατάτεσ κ.α.). Θ επίςκεψθ ςτισ εκκλθςίεσ και τα ξωκλιςια τθσ Κιρασ, μπορεί να ςυνδυαςκεί με πεηοπορία ςτα χαραγμζνα μονοπάτια 4 και γενικά περιιγθςθ ςτθ φφςθ. π.χ. Στο μονοπάτι Φθρϊν-Θμεροβιγλίου- Οίασ υπάρχει ο Άγιοσ Αντϊνιοσ, ο Ρροφιτθσ Θλίασ επάνω από το Θμεροβίγλι, το εκκλθςάκι του Σταυροφ ςτθν κορυφι του Μαφρου Βουνοφ. Στο μονοπάτι που οδθγεί από τθν αρχαία Κιρα ςτθν Ρερίςςα ενδιαφζρουςα είναι θ Ραναγία Κατεφιανι 5. Επίςθσ, ςτθ Σαντορίνθ θ παράδοςθ διατθρείται κυρίωσ ςτισ μικρζσ κοινωνίεσ των χωριϊν. Χαρακτθριςτικά είναι τα «αγιομνιςια», δθλαδι τα κρθςκευτικά πανθγφρια, οι γάμοι με τα παραδοςιακά ζκιμα και τα τοπικά μουςικά όργανα που ςυνοδεφουν τα δρϊμενα τθσ γαμιλιασ τελετισ, τα τοπικά φαγθτά, οι κάναβεσ, όπου πατιοφνται τα ςταφφλια, είναι μερικά ςτοιχεία τθσ ηωντανισ παράδοςθσ του νθςιοφ 6. Μοναςτήρια. Σθμαντικότερα μοναςτιρια του νθςιοφ είναι θ μονι του Ρροφιτθ Θλία κοντά ςτο χωριό Ρφργοσ και θ μονι του Αγίου Νικολάου, ςτο Θμεροβίγλι. 2.2.2. AΝΑΦΗ. Θ Ανάφθ βρίςκεται ανατολικά τθσ Σαντορίνθσ. Το νθςί απζχει από τον Ρειραιά 150 νμ.. Θ ςυνολικι τθσ επιφάνεια εκτιμάται ςτα 38,6 τ.χλμ. και ζχει μικοσ ακτϊν 32,4 χλμ.. Είναι ορεινό νθςί με 4 Santorini, Τουριςτικι πφλθ Διμου Κιρασ, ςτο http://www.santorini.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=156&ite mid=100&lang=el 5 Λ. Κουμανοφδθσ «Τα λαϊκά ςπίτια και οι εκκλθςίεσ τθσ Σαντορίνθσ», από το βιβλίο «Σαντορίνθ» του Μιχαιλ Δανζηθ/1971. Επιμζλεια Εμμ. Α. Λιγνόσ. 6 Santorini, Τουριςτικι πφλθ Διμου Κιρασ, ςτο http://www.santorini.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=124&ite mid=81&lang=el

ζντονο ακτογραφικό διαμελιςμό χωρίσ όμωσ μεγάλεσ κολπϊςεισ. Ρρωτεφουςα του νθςιοφ είναι θ Ανάφθ (Χϊρα) και ο πλθκυςμόσ του Διμου Ανάφθσ, ςφμφωνα με τθν απογραφι του 2011 ανζρχεται ςτα 271 άτομα. Σουριςτικζσ υποδομζσ Το νθςί διακζτει πολυδφναμο περιφερειακό (αγροτικό) ιατρείο και ελικοδρόμιο. Συνδζεται ακτοπλοϊκά με τον Ρειραιά, τθ Σαντορίνθ και τα Δωδεκάνθςα. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει τουριςτικι ανάπτυξθ ςτο νθςί λόγω του καλοφ κλίματοσ και του όμορφου τοπίου. Θ αρχιτεκτονικι και το μοναδικό τθσ τοπίο είναι οι πυλϊνεσ ςτουσ οποίουσ μπορεί να βαςίςει τθν τουριςτικι ανάπτυξι τθσ. Θρηςκευτικοί-πολιτιςμικοί πόροι Στθ Ανάφθ υπάρχουν αρκετά ενδιαφζροντα μοναςτιρια όπωσ το Μοναςτιρι τθσ Ραναγίασ τθσ Καλαμιϊτιςςασ ςτο όροσ Κάλαμοσ που χρονολογείται από το 1500 μ.χ., και ςυνδζεται με κρφλουσ και παραδόςεισ τθσ περιοχισ, το Μοναςτιρι τθσ Ηωοδόχου Ρθγισ, ςτον περίβολο του ναοφ του Αιγλιτθ Απόλλωνα Αναφαίου και το εκκλθςάκι τθσ Ραναγίασ του Δοκαριοφ, ςτθν τοποκεςία «Καςτζλι 7». Ενδιαφζροντα πανθγφρια που διοργανϊνονται ςτθν Ανάφθ είναι το πανθγφρι τθσ Ραναγίασ τθσ Καλαμιϊτιςςασ ςτισ 7 και 8 Σεπτεμβρίου, ςτο Μοναςτιρι τθσ Ηωοδόχου Ρθγισ, κατά τθ διάρκεια του οποίου προςφζρεται δείπνο και γεφμα με τοπικά φαγθτά. 2.2.3. ΙΟ. Θ Μοσ βρίςκεται ανάμεςα ςτθ Νάξο, τθ Σίκινο και τθ Κιρα. Θ επιφάνεια τθσ ανζρχεται ςτα 108,7 τ.χλμ., και ζχει μικοσ ακτϊν 87 χλμ. Απζχει 111 ν.μ. από το λιμάνι του Ρειραιά, 72 ν.μ. από το Θράκλειο και 55 ν.μ. από το λιμάνι τθσ Ερμοφπολθσ. Σουριςτικζσ υποδομζσ Το νθςί ζχει κακθμερινι ακτοπλοϊκι ςφνδεςθ με τον Ρειραιά και τισ κεντρικζσ Κυκλάδεσ, και αραιότερα με τισ νότιεσ. Ζχει περιφερειακό ιατρείο και ελικοδρόμιο. Είναι οργανωμζνο τουριςτικά, ιδίωσ ςε όςον αφορά τα καλάςςια ακλιματα. Ζχει πανζμορφεσ παραλίεσ και οικιςμοφσ. 7 Τουριςτικι Αγορά Επιμελθτθρίου Κυκλάδων (2015), ςτο http://www.ekyklades.gr/tourism/anafi_sights?lang=el#sthash.xatl5vhi.dpuf

Θρηςκευτικοί-πολιτιςμικοί πόροι Σφμφωνα με τθν τοπικι παράδοςθ τθσ Μου ο αρικμόσ των εκκλθςιϊν ανζρχεται ςτισ τριακόςιεσ εξιντα πζντε, δθλ. όςεσ και οι θμζρεσ ενόσ χρόνου. Ο αρικμόσ αυτόσ μειϊκθκε ςτα τζλθ τθσ δεκαετίασ του 1960 κακϊσ οι περιςςότερεσ από αυτζσ είναι ερειπωμζνεσ ι τα ίχνθ τουσ ζχουν χακεί 8. Οι περιςςότερεσ εκκλθςίεσ είναι οικογενειακζσ. Είναι χτιςμζνεσ από πζτρα και πθλό και προορίηονταν, μζςω του φερϊνυμου αγίου, να προςτατεφουν τα ηϊα και τα κτιματα τθσ κάκε οικογζνειασ από το «κακό μάτι». Οι εκκλθςίεσ κοςμοφνται με πολφτιμεσ εικόνεσ, ζργα γνωςτϊν ηωγράφων, όπωσ του Μιχαιλ του Δαμαςκθνοφ και του Λωάννθ Σκορδίλθ, οι οποίοι τον 17ο αιϊνα καταδιωκόμενοι από τουσ Τοφρκουσ κατζφυγαν ςτα νθςιά του Αιγαίου. Το ιερό των μικρϊν εκκλθςιϊν χρθςιμοποιείται ωσ οςτεοφυλάκιο. Επίςθσ οριςμζνεσ εκκλθςίεσ τθσ εξοχισ αποτελοφςαν μζροσ μοναςτθριϊν, όπωσ ο Άγιοσ Λωάννθσ ςτον Ρφργο και θ Ραναγιά ςτο Ραλαιόκαςτρο. Θ Αγία Ειρινθ ςτθν είςοδο του λιμανιοφ, θ Αγία Κεοδότθ ςτθν ομϊνυμθ τοποκεςία, θ Ραναγιά ςτον οικιςμό Ραλαιόκαςτρο κακϊσ και ο Άγιοσ Λωάννθσ ςτισ περιοχζσ Καλάμου και Ψάκθσ κεωροφνται ζωσ ςιμερα οι μεγαλφτερεσ εκκλθςίεσ εκτόσ οικιςμοφ. Στα όρια του βαςικοφ οικιςμοφ βρίςκονται ζωσ ςιμερα είκοςι δφο εκκλθςίεσ. Ο ρυκμόσ που κυριαρχεί ςτισ εκκλθςίεσ τθσ Χϊρασ τθσ Μου είναι θ «Βαςιλικι μετά τροφλου». Μορφολογικά οι εκκλθςίεσ τθσ Μου μποροφν να διακρικοφν ςε α) ορκογϊνια παραλλθλόγραμμα ςχιματα χωρίσ καμπφλθ, χωρίσ τροφλο, χωρίσ ανάταςθ, αλλά με ζνα μζτρο ταπεινότθτασ και απλότθτασ που λειτουργεί ζτςι ϊςτε υποβάλλει τουσ πιςτοφσ ςτο περιβάλλον του ςπθλαίου τθσ Βθκλεζμ, β) μονόκλιτεσ εκκλθςίεσ, οι πλζον διαδεδομζνεσ μζςα και ζξω από τθ Χϊρα. Υπάρχουν όμωσ και οριςμζνεσ δίκλιτεσ και γ) βυηαντινζσ με τροφλο και ςταυρό. Θ φιλοξενία των Νιωτϊν κατά τθ διάρκεια των Ρανθγυριϊν είναι ιδιαίτερθ. Κατά τθ διάρκειά τουσ προςφζρονται παραδοςιακά τοπικά φαγθτά και εδζςματα. Το πανθγφρι ςυνοδεφεται με γλζντι με 8 Σπαρτίνου Μ. Γ., «Μοσ, Λχνογραφϊντασ τθ ςχζςθ του ανκρϊπου με το περιβάλλον», Διμοσ Λθτϊν, Ρρόγραμμα «Ρρακτικζσ Βιϊςιμθσ Ανάπτυξθσ ςτα Νθςιά του Νοτίου Αιγαίου (νιςοι Μοσ και Τιλοσ)», Συγχρθματοδότθςθ ΥΡΕΧΩΔΕ (Ρρόγραμμα ΕΤΕΡΣ), Σφροσ 2004

νθςιϊτικουσ χοροφσ και μουςικι. Ταυτόχρονα λαμβάνουν χϊρα και διάφορα παραδοςιακά δρϊμενα. Σθμαντικζσ θμερομθνίεσ είναι θ 24 θ Λουνίου θμζρα εορταςμοφ του Αϊ Γιάννθ του Κλείδωνα ςτον Ρφργο, θ 15 θ Αυγοφςτου θμζρα εορταςμοφ τθσ Κοίμθςθς τθσ Κεοτόκου ςτθν Γκρεμιϊτιςςα ςτθν Χϊρα, θ 29θ Αυγοφςτου θμζρα εορταςμοφ του Αϊ Γιάννθ ςτον Κάλαμο και του Αϊ Γιάννθ τθσ Ψάκθσ και θ 8θ Σεπτεμβρίου θμζρα εορταςμοφ τθσ Γζννθςθ τθσ Ραναγίασ ςτθ Αγία Κεοδότθ και ςτο Ραλιόκαςτρο. Επίςθσ λαμβάνουν χϊρα και μικρότερα πανθγφρια όπωσ τθσ Αγίασ Βαρβάρασ, τθσ Μερςινιάσ, του Αγίου Γεωργίου ςτα Βουρλιδάκια και του Αϊ Βλάςςθ 9. 2.2.4. ΙΚΙΝΟ. Θ Σίκινοσ βρίςκεται μεταξφ των νιςων Φολζγανδρου και Μου από τα οποία απζχει 14 και 10 νμ αντίςτοιχα. Από τον Ρειραιά απζχει 102νμ.. Θ ζκταςι τθσ ανζρχεται ςτα 41,68 τ.χλμ. και ζχει μικοσ ακτϊν 40 χλμ. Σφμφωνα με τθν απογραφι του 2011 ο διμοσ Σικίνου είχε πλθκυςμό 273 κατοίκουσ. Σουριςτικζσ υποδομζσ Το νθςί, ςυνδζεται ακτοπλοϊκά με ςυμβατικά Ε/Γ-Ο/Γ με τον Ρειραιά, τισ δυτικζσ Κυκλάδεσ και τθν Μο.Ζχει ελικοδρόμιο και περιφερειακό ιατρείο. Ζχει δφςκολθ πρόςβαςθ με πλοίο ιδίωσ το χειμϊνα. Θρηςκευτικοί-πολιτιςμικοί πόροι Τα ςθμαντικότερα εκκλθςιαςτικά μνθμεία τθσ Σικίνου είναι 10 : Ο ναόσ τθσ Επιςκοπισ. Είναι το πιο ιδιαίτερο μνθμείο τθσ Σικίνου. Βρίςκεται μζςα ςτθν άγρια φφςθ τθσ νθςιωτικισ ενδοχϊρασ και γφρω του υπάρχουν βυηαντινά παρεκκλιςια, κελιά, ερείπια αρχαίων οικοδομθμάτων, τμιματα τειχϊν, όςτρακα αγγείων και κομμάτια μαρμάρινων γλυπτϊν. Το οικοδόμθμα με τισ υπόγειεσ κολωτζσ κρφπτεσ ζχει τον αρχιτεκτονικό τφπο των ρωμαϊκϊν 9 Σπαρτίνου Μ. Γ., «Μοσ, Λχνογραφϊντασ τθ ςχζςθ του ανκρϊπου με το περιβάλλον», Διμοσ Λθτϊν, Ρρόγραμμα «Ρρακτικζσ Βιϊςιμθσ Ανάπτυξθσ ςτα Νθςιά του Νοτίου Αιγαίου (νιςοι Μοσ και Τιλοσ)», Συγχρθματοδότθςθ ΥΡΕΧΩΔΕ (Ρρόγραμμα ΕΤΕΡΣ), Σφροσ 2004 Στο http://ios.gr/greek/tourist-guide/churches/ 10 Διμοσ Σίκινου ςτο http://www.sikinos.gr/tourism/sightseeing.aspx

μαυςωλείων δθλ. πρόκειται για ζνα ταφικό μνθμείο του 3ου μ.χ. αι. Ρερίπου τον 17ο αι., μετατράπθκε ςε χριςτιανικό ναό με τροφλο. Σο μοναςτιρι τθσ Ηωοδόχου Πθγισ (Χρυςοπθγισ). Χτίςτθκε το 1690 και ιταν γυναικείο μοναςτιρι. Υπιρξε οχυρό των κατοίκων από τισ αρπαγζσ, τουσ βιαςμοφσ και τισ λεθλαςίεσ από πειρατζσ. Το μοναςτιρι διαλφκθκε το 1834 με διαταγι του Πκωνα και οι οκτϊ γθραιζσ μοναχζσ που ζμεναν εκεί φιλοξενικθκαν ςε διάφορεσ ςικινιϊτικεσ οικογζνειεσ μζχρι το κάνατό τουσ. Το μοναςτιρι είναι επιςκζψιμο. Ο ναόσ τθσ Παντάναςςασ. Ο ναόσ βρίςκεται ςτθν πλατεία του Κάςτρου. Χτίςτθκε το 1787 και περιζχει επίχρυςο ξυλόγλυπτο τζμπλο. Ζκκεςθ εικόνων μεταβυηαντινισ εποχισ. Βρίςκεται ςτθν πλατεία και ςτεγάηεται ςτον πρϊτο όροφο του Δθμοτικοφ καταςτιματοσ. Ρεριλαμβάνει εικόνεσ τθσ μεταβυηαντινισ εποχισ κακϊσ μετά τθν άλωςθ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ πολλοί αγιογράφοι κατζφυγαν ςτθν ενετοκρατοφμενθ Κριτθ. Γφρω ςτον 16ο αιϊνα αναπτφχκθκε θ λεγόμενθ Κρθτικι Σχολι, ςτθν οποία ανικουν και οι εικόνεσ τθσ Σικίνου. Θ ζκκεςθ λειτουργεί τουσ καλοκαιρινοφσ μινεσ και τον υπόλοιπο χρόνο οι εικόνεσ τοποκετοφνται ςτο Ναό τθσ Ραντάναςςασ. Μαφρθ πθλιά. Είναι θ μεγαλφτερθ ςπθλιά του νθςιοφ και από τισ μεγάλεσ ςπθλιζσ των Κυκλάδων. Βρίςκεται ςτο επίπεδο τθσ κάλαςςασ ςτθ βόρεια πλευρά, κάτω από το μοναςτιρι τθσ Χρυςοπθγισ και είναι προςβάςιμο μόνο από τθ κάλαςςα. Πανηγφρια Στο νθςί λαμβάνουν χϊρα πολλζσ εκδθλϊςεισ κυρίωσ πανθγφρια. Αυτά είναι τον Δεκαπενταφγουςτο, του Σταυροφ (14/9), των Ειςοδίων τθσ Κεοτόκου (21/11), τθσ Ηωοδόχου Ρθγισ (2/5), των Αγίων Αναργφρων (1/7τθν Κυριακι τθσ Ορκοδοξίασ που γιορτάηει θ εκκλθςία τθσ Ραντάναςςασ του Άγιου Ραντελειμονα (27/7 τθσ Μεταμόρφωςθσ του Σωτιροσ (6/8 και ςτθ Γζννθςθ τθσ Κεοτόκου (8/9), το χωριό ςυγκεντρϊνεται για το πανθγφρι. Ανάλογα με τθ γιορτι τθρείται και διαφορετικό ζκιμο. Μετά τθ λειτουργία ςυνικωσ ακολουκεί φαγοπότι με παραδοςιακι μουςικι και

με τοπικά παραδοςιακά φαγθτά, όπου είναι καλεςμζνο όλο το χωριό και όλοι οι ξζνοι που βρίςκονται ςτο νθςί 11. 2.2.5. ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟ. Θ Φολζγανδροσ, ζχει ζκταςθ μόλισ 32 τ.χλμ. και μικοσ ακτϊν 31,5 χλμ. Οι κάτοικοι, ςφμφωνα με τθν απογραφι του 2011, ανζρχονται ςε 765. Το χαρακτθριςτικό του νθςιοφ είναι οι ατζλειωτεσ ςειρζσ τθσ "ξερολικιάσ", τείχθ που ζχουν ανεγερκεί κατά τθ διάρκεια των αιϊνων από τουσ κατοίκουσ για τθ δθμιουργία βακμίδων ςτθν θλιόλουςτθ πλαγιά του εδάφουσ ϊςτε να είναι ςε κζςθ να καλλιεργιςουν ςιτθρά. Απζναντι από το λιμάνι βρίςκεται το νθςάκι Άγιοσ Λωάννθσ, που ζχει ανακθρυχκεί περιοχι ιδιαίτερου φυςικοφ κάλλουσ. Στα ανατολικά υπάρχει θ νθςίδα Αδζλφια, που αποτελεί καταφφγιο για μεταναςτευτικά πτθνά. Και τα δφο νθςιά περιλαμβάνονται ςτο δίκτυο Natura 2000. Σουριςτικζσ υποδομζσ Το νθςί ςυνδζεται ακτοπλοϊκά με ςυμβατικά Ε/Γ-Ο/Γ και με ταχφπλοα με τον Ρειραιά και τισ υπόλοιπεσ Κυκλάδεσ. Διακζτει ελικοδρόμιο και περιφερειακό ιατρείο. Θρηςκευτικοί-πολιτιςμικοί πόροι Στα κρθςκευτικά πολιτιςμικά αξιοκζατα του νθςιοφ ανικουν: Θ εκκλθςία τθσ Παναγίασ είναι θ μεγαλφτερθ εκκλθςία τθσ Φολζγανδρου, και είναι αφιερωμζνθ ςτθν Κοίμθςθ τθσ Κεοτόκου. Βρίςκεται ςκαρφαλωμζνθ ςτο βράχο πάνω από τθ Χϊρα και είναι χτιςμζνθ κατά πάςα πικανότθτα ςτθ κζςθ αρχαίου ναοφ, οικοδομικό υλικό του οποίου χρθςιμοποιικθκε για τθν ανζγερςι τθσ. Στον αυλόγυρο και ςτο εςωτερικό του ναοφ υπάρχουν αρχαίεσ επιγραφζσ, γλυπτά και βάςεισ αγαλμάτων. Ο ναόσ υπιρξε κακολικό γυναικείασ μονισ. Θ εικόνα τθσ Ραναγίασ που φυλάςςεται ςτθν εκκλθςία, ςυνδζεται με πειρατικζσ ιςτορίεσ και κρφλουσ τθσ Φολεγάνδρου. Σφμφωνα με το παλιό φολεγανδρίτικο ζκιμο, το Ράςχα γίνεται περιφορά τθσ εικόνασ ςε όλα τα ςπίτια του νθςιοφ 12. 11 Διμοσ Σίκινου (2015) ςτο http://www.sikinos.gr/island/culture/festivals.aspx 12 Τθν θμζρα του Ράςχα θ Φολζγανδροσ είναι ανκιςμζνθ και τα ςπίτια ανοιχτά κακϊσ περιμζνουν τθν ευλογία τθσ εικόνασ τθσ Ραναγίασ. Το Ράςχα γιορτάηεται με ζναν ιδιαίτερο τρόπο, μοναδικό ςτθν Ελλάδα. Μζςα ςε μια γενικι ευδαιμονία,

2.2.6. ΝΑΞΟ. Θ Νάξοσ ζχει ζκταςθ 428 τ.χλμ. και ζχει μικοσ ακτογραμμισ 148 χλμ.. Σφμφωνα με τθν απογραφι του 2011 ο πλθκυςμόσ τθσ ανζρχεται ςτουσ 14.858 κατοίκουσ 13. Το μεγαλφτερο τμιμα του νθςιοφ είναι ορεινό με πολλζσ εναλλαγζσ τοπίου (βουνοκορφζσ, χείμαρρουσ, φαράγγια, ςπιλαια). Οι πεδινζσ του εκτάςεισ (λεκανοπζδια, οροπζδια, πεδιάδεσ) βρίςκονται ςτο κεντρικό και νοτιοδυτικό τμιμα του. Στο μεγαλφτερο τμιμα τθσ ακτογραμμισ του νθςιοφ υπάρχουν όμορφεσ παραλίεσ, ενϊ ςχεδόν όλο το νοτιοδυτικό τμιμα του είναι μια απζραντθ αμμουδιά, που αποτελείται από παραλίεσ μεγάλου μικουσ. Σουριςτικζσ υποδομζσ Θ Νάξοσ ςυνδζεται ακτοπλοϊκά με ςυμβατικά Ε/Γ-Ο/Γ και με ταχφπλοα με τον Ρειραιά, τθ αφινα και τισ λοιπζσ Κυκλάδεσ. Υπάρχει επίςθσ (μθ τακτικι) ςφνδεςθ με με τθν Κριτθ. Το νθςί διακζτει αεροδρόμιο και νοςοκομείο. Θρηςκευτικοί-πολιτιςμικοί πόροι του νηςιοφ. Το νθςί είναι διάςπαρτο από Εκκλθςίεσ και Μοναςτιρια. Οι βυηαντινοί ναοί είναι υπάρχουν ςε όλο ςχεδόν το νθςί, κυρίωσ ςτουσ κάμπουσ, π.χ. ςτθν περιοχι Σαγκρίου και το κεντρικό λεκανοπζδιο τθσ Τραγαίασ. Χαρακτθριςτικά των ναϊν ξεκινϊντασ από τουσ παλαιοχριςτιανικοφσ χρόνουσ είναι οι Βαςιλικζσ του 6ου αιϊνα μ.χ. και διάφορα άλλα είδθ ναϊν, καμαροςκεπείσ, ναοί τφπου «μαυςωλείου», ναοί ιδιότυποι, δίκογχοι, και ζνασ τρίκογχοσ ναόσ, θ Ραναγία θ Δροςιανι ςτθν Τραγαία. Τα υλικά καταςκευισ τουσ είναι αργολικοδομι. Άλλο χαρακτθριςτικό ςτοιχείο των ναϊν είναι οι τραγοφδια, ευχζσ, γλζντια και βεγγαλικά κάκε ςπίτι του νθςιοφ υποδζχεται τθν πομπι με τθν εικόνα τθσ Ραναγίασ, με κραςί, ρακι, γλυκά και κεράςματα για όλον τον κόςμο που ςυνοδεφει τθν πομπι. Ανιμερα, θ εικόνα περνάει από τθ Χϊρα και τα ςτενά του Κάςτρου όπου οι νζοι υποδζχονται τθν εικόνα με ομοβροντίεσ βεγγαλικϊν. Τθ δεφτερθ θμζρα του Ράςχα από τθν Άνω Μεριά και τισ αγροικίεσ, ενϊ τθν τρίτθ κατευκφνεται ςτον Ρετοφςθ και ςτο Λιβάδι και καταλιγει ςτον Καραβοςτάςθ όπου εκτόσ από τα ςπίτια, ευλογοφνται και τα καΐκια, οι βάρκεσ και όλα τα ςκάφθ που βρίςκονται ςτο λιμάνι. Το βράδυ επιςτρζφει ςτο μοναςτιρι τθσ Ραναγίασ όπου παραμζνει μζχρι το επόμενο Ράςχα. Φολζγανδροσ, http://www.folegandros.gr/panagia.html και http://www.folegandros.gr/fests3.html 13 Διμοσ Νάξου και Μικρϊν Κυκλάδων 18.864 κάτοικοι (απογραφι 2011, ΕΛΣΤΑΤ)

αψίδεσ ςχεδόν ςτο ςφνολο τουσ είναι θμικυκλικζσ, ςπάνια τρίπλευρεσ ορκογωνικζσ επίςθσ υπάρχουν και ανάψυδοι τόςο βυηαντινοί όςο και μεταβυηαντινοί ναοί. Οι τροφλοι ςχεδόν ςε όλεσ τισ περιπτϊςεισ ζχουν κυλινδρικά τα τφμπανα, με μικρζσ εξαιρζςεισ που είναι οκτάπλευρα επίςθσ μερικζσ φορζσ ςυναντάμε τροφλο που θ βάςθ του είναι ιδιαίτερα πιεςμζνθ δίνοντασ τθν αίςκθςθ τετράγωνου ι ορκογωνίου με ςτρογγυλεμζνεσ γωνίεσ. Επίςθσ ςϊηονται τμιματα από μαρμαρόγλυπτα τζμπλα και ςθμαντικζσ τοιχογραφίεσ που καταςτράφθκαν με το πζραςμα των χρόνων από παρεμβάςεισ. Οι ναοί με ηωγραφικό διάκοςμο υπολογίηονται ςυνολικά γφρω ςτουσ 120 από ζνα πικανολογοφμενο αρχικό ςφνολο περίπου 200, ςυμπεριλαμβανομζνων και ναϊν αςπριςμζνων 14. Οι ναοί είναι: Μθτρόπολθ Ορκοδόξων. Θ Μθτρόπολθ των Ορκοδόξων, ςτθ Χϊρα τθσ Νάξου, κτίςκθκε ςτο χϊρο μικρότερθσ εκκλθςίασ, τθσ Ηωοδόχου Ρθγισ, κι ζλαβε τθ ςθμερινι τθσ μορφι το 1780-1787. Στο κτίριο ζχουν χρθςιμοποιθκεί υλικά παλαιϊν ναϊν και αρχαίων κτιςμάτων. Λζγεται ότι οι μονοκόμματεσ γρανιτζνιεσ κολόνεσ του ναοφ μεταφζρκθκαν από τα ερείπια τθσ Διλου. Στο εςωτερικό τθσ εκκλθςίασ υπάρχουν εικόνεσ από τθν εποχι τθσ Τουρκοκρατίασ κι ζνα Ευαγγζλιο, που ςφμφωνα με τθν παράδοςθ το δϊριςε θ Μεγάλθ Αικατερίνθ τθσ ωςίασ. Μπροςτά ςτθ Μθτρόπολθ παραμζνει ανοιχτόσ ο αρχαιολογικόσ χϊροσ, που ζχει διαμορφωκεί ςε αρχαιολογικό πάρκο. Κακολικι Μθτρόπολθ. Θ Μθτρόπολθ των Κακολικϊν βρίςκεται ςτθ Χϊρα τθσ Νάξου και κτίςτθκε ςτθ μεςαιωνικι εποχι. Ρζραςε από διάφορεσ οικοδομικζσ φάςεισ και, τελικά, ζλαβε τον οριςτικό τθσ χαρακτιρα τον 17ο αιϊνα. Το δάπεδό τθσ είναι μαρμάρινο, γεμάτο με επιτφμβιεσ πλάκεσ του 17ου και 18ου αι., με τα οικόςθμα μερικϊν από τισ ςθμαντικότερεσ κακολικζσ οικογζνειεσ που ζδραςαν ςτο νθςί από τον 16ο αι. και μετά. Θ αφκονία του μπαρόκ ςτο κεντρικό βιμα (17οσ αι.) αποτελεί το πλαίςιο μιασ βυηαντινισ εικόνα με τθ διπλι όψθ, τθσ Ραναγίασ τθσ Ελεοφςασ, από τθ μια όψθ, και του Αγίου Λωάννθ του Ρροδρόμου, από τθν άλλθ όψθ, του 12ου αι., αρχαιότερθ κι από τθν 14 Διμοσ Νάξου, ςτο http://www.naxos.gr/gr/naxos/axiotheata/ekklisies-kaimonastiria/article/?aid=1669

ίδια τθν εκκλθςία. Σ άλλεσ εικόνεσ, θ ανάμιξθ βυηαντινϊν και δυτικϊν ρυκμϊν αποκαλφπτει τουσ επθρεαςμοφσ τθσ ενετο-κρθτικισ κουλτοφρασ από τθν οποία προζρχεται και ο Ελ Γκρζκο. Παναγία θ Θεοςκζπαςτθ. Ακριβϊσ πίςω από τθν Κακολικι Μθτρόπολθ και δίπλα ςτο Κακολικό Επιςκοπικό Μζγαρο, βρίςκεται ο μοναδικόσ ορκόδοξοσ ναόσ του Κάςτρου, θ Ραναγία θ Κεοςκζπαςτθ. Θ εκκλθςία είναι ναόσ δίκλιτοσ. Το ζνα κλίτοσ (δεξιά) ανικει ςτθν Ραναγία και το άλλο ςτθν Αγία Αναςταςία τθ Φαρμακολφτρια. Παναγία Μυρτιδιϊτιςςα. Θ Ραναγία θ Μυρτιδιϊτιςςα, είναι ζνα μικρό νθςάκι με μία κατάλευκθ εκκλθςία που βρίςκεται ςτθ μζςθ του λιμανιοφ τθσ Νάξου. Σφμφωνα με ιςτορικζσ πθγζσ, ςτθν αρχαιότθτα θ βραχονθςίδα αυτι υπιρξε τόποσ λατρείασ του Ροςειδϊνα. Σιμερα ζχει διαπλατυνκεί και διαμορφωκεί ςε επιςκζψιμο χϊρο, προςφζροντασ μοναδικι κζα προσ τθν Ρορτάρα και τθ Χϊρα τθσ Νάξου. Το εκκλθςάκι, ςτο οποίο οφείλει κι το όνομά του το νθςάκι, είναι αφιερωμζνο ςτθν Ραναγία και γιορτάηει κάκε χρόνο ςτισ 24 Σεπτεμβρίου. Θ πρόςβαςθ γίνεται μόνο με βάρκα, από το λιμάνι τθσ Νάξου. Αγία Κυριακι (Χϊρασ). Θ εκκλθςία τθσ Αγίασ Κυριακι, βρίςκεται ςτο Νιό Χωριό τθσ Χϊρασ Νάξου. Κατά τθ διάρκεια τθσ Τουρκοκρατίασ θ Αγία Κυριακι ιταν μοναςτιρι. Στθν αυλι τθσ Αγίασ Κυριακισ υπάρχει μια μικρι παλαιά εκκλθςία, αφιερωμζνθ ςτθν Κοίμθςθ τθσ Κεοτόκου. Αγ. Ιωάννθσ Πρόδρομοσ ςτο Κεραμί (11οσ - 13οσ αιϊνασ). Είναι τετράγωνοσ με τροφλο του 11ου - 13ου αιϊνα, που ςτθρίηεται ςε τζςςερα τόξα και για το λόγο αυτό ανικει ςτουσ λεγόμενουσ ναοφσ τφπου «μαυςωλείου». Αργότερα ο ναόσ επιμθκφνκθκε με καμαροςκεπι προςκικθ. Στον ναό ςϊηονται μοναδικζσ τοιχογραφίεσ του 13ου αιϊνα. Επίςθσ ςϊηεται θ Αγία Τράπεηα και ξυλόγλυπτο τζμπλο. Αγία Κυριακι (Καλλονι - 9οσ αιϊνασ). Θ εκκλθςία τθσ Αγίασ Κυριακισ βρίςκεται ςτθ κζςθ Καλλονι που απζχει περίπου 3 χλμ. από τον οικιςμό τθσ Απειράνκου. Χρονολογείται ςτθν περίοδο τθσ Εικονομαχίασ, περίπου τον 9ο αιϊνα, και αποτελεί ζνα από τα ςπουδαιότερα βυηαντινά μνθμεία όχι μόνο τθσ Νάξου αλλά και των Βαλκανίων. Ζχει πλικοσ τοιχογραφιϊν με πιο χαρακτθριςτικι τθν απεικόνιςθ πτθνϊν με κορδζλεσ ςτο λαιμό, που βρίςκεται ςτθν αψίδα του ιεροφ. Θ εκκλθςία είναι προςβάςιμθ με τα πόδια από ζνα μονοπάτι μικουσ 3 χλμ. που ξεκινάει από τθν είςοδο του οικιςμοφ τθσ Απειράνκου. Θ διαδρομι, που

διαρκεί περίπου μια ϊρα, είναι πολφ ευχάριςτθ κακϊσ το φυςικό τοπίο εναλλάςςεται. Το ίδιο μονοπάτι ςυνεχίηει μετά τθν εκκλθςία και φκάνει μζχρι τα ςμυριδωρυχεία, από όπου μπορεί κανείσ να βγει ςτον επαρχιακό δρόμο και να επιςτρζψει ςτθν Απείρανκο. Αγία Μαρίνα (Κόρωνοσ). Θ Αγία Μαρίνα είναι θ κεντρικι εκκλθςία του οικιςμοφ τθσ Κορϊνου. Είναι δίκλιτθ, με το παλαιότερο κλίτοσ, που κτίςτθκε πριν το 1200, αφιερωμζνο ςτον Άγιο Λωάννθ, του 16ου αιϊνα, είναι αφιερωμζνο ςτθ Αγία Μαρίνα. Φθμιςμζνεσ είναι και οι 3 «γλυκόλαλεσ καμπάνεσ», όπωσ αποκαλοφνται από τοφσ ντόπιουσ, που ςθμαίνονται με το πόδι. Στθν πλακόςτρωτθ αυλι τθσ Εκκλθςίασ υπάρχει ζνασ τεράςτιοσ αιωνόβιοσ πλάτανοσ, μαρμάρινεσ κερκίδεσ, βρφςθ και παγκάκια που προςφζρονται για λίγθ ξεκοφραςθ. Κάκε χρόνο τθν παραμονι τθσ γιορτισ τθσ Αγίασ Μαρίνασ ςτισ 16 Λουλίου, γίνεται ςτθν εκκλθςία Εςπερινόσ και ανιμερα ςτισ 17 Λουλίου, Αρχιερατικι Λειτουργία με περιφορά εικόνων ςτα ςοκάκια του χωριοφ. Ακολουκεί μεγάλο πανθγφρι που κρατάει μζχρι το πρωί. Άγιοι Απόςτολοι (10οσ - 11οσ αιϊνασ). Οι Άγιοι Απόςτολοι είναι βυηαντινι εκκλθςία ςπάνιασ αρχιτεκτονικισ, δίπλα ςτον εγκαταλελειμμζνο οικιςμό Μετόχι. Είναι ςταυροειδισ εγγεγραμμζνθ με τροφλο του 10ου 11ου αιϊνα, και είναι θ μοναδικι διϊροφθ εκκλθςία που ζχει βρεκεί ςτθ Νάξο. Στο εςωτερικό ςϊηονται ελάχιςτεσ τοιχογραφίεσ του 12ου - 13ου αιϊνα. Άγιοσ Αρτζμιοσ αγκρίου. Ο ναόσ του Αγίου Αρτεμίου ςτθ κζςθ Σταυρόσ, μεταξφ Τραγαίασ και Σαγκρίου, είναι μια απλι μονόχωρθ εκκλθςία με τροφλο, ςτθν οποία το ιερό κατζχει ολόκλθρθ τθν ανατολικι κεραία. Το δάπεδό του διατθρείται άκικτο και αποτελείται από πλάκεσ και φυςικό βράχο. Τα μνθμεία τθσ περιόδου αυτισ είναι περιοριςμζνθσ ζκταςθσ ςτον ελλαδικό χϊρο, γεγονόσ που υπογραμμίηει τθ ςπουδαιότθτα του ςυγκεκριμζνου μνθμείου, αλλά και ναϊν με ανεικονικό διάκοςμο ςτθ Νάξο (Αγία Κυριακι ςτθν Απείρανκο, Άγιοσ Λωάννθσ ςτ' Αδθςαροφ ςτθν περιοχι Δαμαριϊνα κ.ά. 15 ). Άγιοσ Γεϊργιοσ (Κωμιακισ). Ο Άγιοσ Γεϊργιοσ είναι βυηαντινόσ κοιμθτθριακόσ ναόσ ςε ςχιμα ελεφκερου ςταυροφ με τροφλο. Το οκτάπλευρο τφμπανο του τροφλου του, είναι το μοναδικό που ζχει 15 Οδυςςεφσ (2015). ςτο http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=9503

βρεκεί ςτα βυηαντινά μνθμεία τθσ Νάξου αλλά ακόμα δεν ζχει αποςαφθνιςτεί θ ακριβισ χρονολογία καταςκευισ του. Στο εςωτερικό του ναοφ, τα παλαιά επιχρίςματα καλφπτουν τοιχογραφίεσ των αρχϊν του 14ου αιϊνα. Άγιοσ Γεϊργιοσ (Μζλανεσ). Θ εκκλθςία του Αγίου Γεωργίου, βρίςκεται ςε κατάφυτθ περιοχι δίπλα ςτο ποτάμι, που απζχει περίπου εκατό μζτρα από τουσ Μζλανεσ. Ρροςφάτωσ αποκαλφφτθκαν ςτο εςωτερικό τθσ εκκλθςίασ αγιογραφίεσ και επιγραφζσ που μαρτυροφν ότι ζχει χτιςτεί πάνω ςε ερείπια παλαιοχριςτιανικοφ ναοφ που ενδεχομζνωσ να είναι ο αρχαιότεροσ ςτα Βαλκάνια. Άγιοσ Γεϊργιοσ Διαςορίτθσ. Ο Άγιοσ Γεϊργιοσ Διαςορίτθσ, είναι βυηαντινι εκκλθςία του κάμπου τθσ Τραγαίασ και βρίςκεται ανάμεςα ςτο Χαλκί και τα Μονοίτςια. Ο ναόσ είναι ςταυροειδισ με τροφλο του 10ου 11ου αιϊνα, ζχει πολλζσ και ςπάνιεσ τοιχογραφίεσ του 11ου, 12ου και του 13ου αιϊνα. Άγιοσ Θαλλζλαιοσ. Θ εκκλθςία του Άγιου Καλλζλαιου, που υπιρξε κακολικό παλαιότερθσ μονισ, γιορτάηει κάκε χρόνο ςτισ 20 Μαΐου, οπότε οργανϊνεται και μεγάλο πανθγφρι. Θ ςθμερινι δίκλιτθ καμαροςκεπισ εκκλθςία του Αγίου Καλλελαίου, φαίνεται ότι παλαιότερα υπιρξε κακολικό μοναςτθριοφ, το οποίο, μαηί με τα μοναςτιρια του Φωτοδότθ και τθσ Αγιάσ, αναφζρεται ςε ζγγραφο του 1509, ςφμφωνα με το οποίο παραχωρείται ςτο Ρατριαρχείο Κωνςταντινουπόλεωσ από το δοφκα Κρίςπι. Άγιοσ Θεόδωροσ. Ο Άγιοσ Κεόδωροσ, είναι μονόχωροσ ναόσ με τροφλο, ςτον ομϊνυμο όρμο τθσ βορειοδυτικισ Νάξου. Ρικανότατα κτίςτθκε ςτα τζλθ του 9ου αιϊνα, ςτθ κζςθ παλιότερου ναοφ, του οποίου διακρίνεται θ αψίδα και οι περιμετρικοί τοίχοι, ενϊ ςτο άμεςο περιβάλλον του ζχουν βρεκεί διάφορα λαξευτά μάρμαρα και δόμοι αρχαίου κτίςματοσ. Στο εςωτερικό του ναοφ υπιρχε ηωγραφικόσ διάκοςμοσ των βυηαντινϊν χρόνων, πικανότατα ανεικονικόσ. Άγιοσ Μάμασ ι Παναγία Θεοςκζπαςτθ. Στθν περιοχι τθσ Ροταμιάσ ςε μια κατάφυτθ λαγκάδα ςυναντάται το βυηαντινό εκκλθςάκι του Άγιου Μάμα ι τθσ Κεοςκζπαςτθσ (10οσ αιϊνασ), όπωσ είναι θ δεφτερθ ονομαςία του. Ριρε το κφριο όνομά του από τον Άγιο Μάμα, που είναι ο προςτάτθσ των βοςκϊν. Το εκκλθςάκι είναι από τα παλιότερα του νθςιοφ. Τοποκετείται χρονολογικά ςτα μζςα του 9ου αιϊνα και κατά

πάςα πικανότθτα χτίςτθκε πάνω ςε ναό των παλαιοχριςτιανικϊν χρόνων. Ραρουςιάηει εξαιρετικό αρχιτεκτονικό και αρχαιολογικό ενδιαφζρον. Είναι ζνασ ςταυροειδισ ναόσ με αξιόλογα γλυπτά ςτο εςωτερικό του και νωπογραφίεσ. Ρριν τθν περίοδο τθσ Φραγκοκρατίασ υπιρξε Μθτρόπολθ των Ορκοδόξων και μετά το 1207 μετατράπθκε από τουσ κατακτθτζσ ςε κακολικι εκκλθςία. Για τθν προςζγγιςθ του ναοφ υπάρχει μονοπάτι που ξεκινάει από τθν Ροταμιά. Άγιοσ Νικόλαοσ (Αγερςανί). Στθ δυτικι πλευρά του οικιςμοφ, πάνω ςε ζνα λοφίςκο, βρίςκεται θ παλαιότερθ εκκλθςία του Αγίου Νικολάου. Κτιςμζνθ πριν το 1660, κοςμείται από υπζρκυρα και φζρει οικόςθμα, ενϊ είναι τρίκλιτθ, με το μεςαίο κλίτοσ αφιερωμζνο ςτθν Ραναγία, το αριςτερό ςτον Άγιο Νικόλαο και το δεξιό ςτουσ Αγίουσ Αναργφρουσ. Το ξυλόγλυπτο τζμπλο, οι εικόνεσ, τα εκκλθςιαςτικά ςκεφθ κακϊσ και τα ιερά βιβλία τθσ Ραναγίασ Αγερςανιϊτιςςασ, είναι όλα ανεκτίμθτθσ αξίασ και ςπανιότθτασ και κεωροφνται μουςειακά κομμάτια. Άθ ϊηοσ. Ρρόκειται για ζνα μικρό κάταςπρο εκκλθςάκι, ςκαρφαλωμζνο ςε ζνα βράχο δίπλα ςτθ κάλαςςα, ςτθν περιοχι Καλαντοφ. Το ζκτιςε ζνασ ζμποροσ που ναυάγθςε ςτθν περιοχι, και επειδι το εμπόρευμά του ιταν λάδι και κραςί, όταν ζδινε τθ μάχθ με τα κφματα ζκανε τάμα ςτο κεό πωσ αν ςωκεί κα κτίςει ςτθν περιοχι ζνα ξωκλιςι από λάδι και κραςί. Το ζκτιςε, ρίχνοντασ ςτα κεμζλια λάδι και κραςί, και του ζδωςε το όνομα Άγιοσ Σϊηοσ. Είναι προςβάςιμο μζςω μονοπατιοφ που ξεκινάει από τθν παραλία τθσ Αγιαςςοφ. Καπζλα Καηάτηα. Στο πιο ψθλό ςθμείο του Κάςτρου, δίπλα ςτθν Εμπορικι Σχολι, βρίςκεται θ Καπζλλα Καηάτηα. Στθν τοπικι παράδοςθ εκεωρείτο ότι θ Καπζλλα Καηάτηα (που ςθμαίνει «εκκλθςία-ςπίτι») ιταν το παρεκκλιςιο του Μάρκου Σανοφδου του Ενετοφ κατακτθτι των Κυκλάδων τον 13ο αιϊνα, είναι όμωσ καταςκευι του 14ου αιϊνα. Είναι βζβαιο ότι θ ίδρυςθ τθσ Εμπορικισ Σχολισ ςτθρίχτθκε ςτθν περιουςία τθσ Καπζλλα που αυξικθκε ακόμθ περιςςότερο από τα αφιερϊματα των πιςτϊν από τον 17ο αι. και μετά. Καςτρομονάςτθρο Φωτοδότθ 16 Χριςτοφ (6οσ αιϊνασ). Θ Μονι Φωτοδότθ βρίςκεται βόρεια του οικιςμοφ Δανακόσ και είναι το 16 Ρολλοί είναι οι μφκοι και οι παραδόςεισ ςχετικά με τθν αρχικι ίδρυςθ και τθ λειτουργία του μοναςτθριοφ. Επικρατζςτερθ είναι αυτι που κζλει, το μοναςτιρι να

αρχαιότερο και ίςωσ και το ςθμαντικότερο καςτρομονάςτθρο τθσ Νάξου. Σε υψόμετρο περίπου 500 μζτρων, με αιωνόβιεσ βελανιδιζσ, ςυκιζσ και αμπζλια τριγφρω, ζνα αιωνόβιο πλάτανο ςτθν αυλι του, και μαγευτικι κζα προσ τα καταγάλανα νερά του Αιγαίου και τισ Δονοφςεσ, Ο «Φωτοδότθσ», όπωσ αποκαλείται από τουσ ντόπιουσ, πζρα από τθν ιςτορικι και κρθςκευτικι του ςθμαςία αποτελεί και φυςικό αξιοκζατο. Το μοναςτιρι κτίςτθκε ςτα ερείπια παλαιοχριςτιανικισ τρίκλιτθσ κιονοςτιρικτθσ βαςιλικισ του 6ου αιϊνα, καιαποτελείται από δφο ορόφουσ. Στο ιςόγειο βρίςκεται τρίκλιτοσ ναόσ με τροφλο που ςτθρίηεται ςε τζςςερισ μαρμάρινουσ κίονεσ, και τζμπλο επίςθσ μαρμάρινο με βυηαντινά γλυπτά και ανάγλυφα. Οι διάκοςμοι του τζμπλου και των τοιχογραφιϊν του ναοφ, χρονολογοφνται ςτθν περίοδο τθσ Εικονομαχίασ, για αυτό και θ ανζγερςι του τοποκετείται ςτον 9ο μ.χ. αιϊνα. Το ζνα από τα δφο δωμάτια που βρίςκονται ςτα δεξιά του κφριου ναοφ, πικανότατα να λειτουργοφςε ωσ κρφπτθ. Θ πρόςβαςθ ςτον πρϊτο όροφο γίνεται από μια πρόςκετθ εξωτερικι πζτρινθ ςκάλα. Στο κζντρο του ορόφου πάνω από τον ναό, υπάρχει αίκριο ςτο οποίο δεςπόηει ο τροφλοσ τθσ εκκλθςίασ, ενϊ περιμετρικά βρίςκονται το αρχονταρίκι και ςε ψθλότερα επίπεδα τα κελιά των μοναχϊν. Επίςθσ υπάρχουν πολεμίςτρεσ και επάλξεισ. Θ αναςτιλωςθ του Μοναςτθριοφ, ξεκίνθςε το 1991 και οι εργαςίεσ ολοκλθρϊκθκαν το 2007. Ο Ναόσ είναι αφιερωμζνοσ ςτθ Μεταμόρφωςθ του Σωτιροσ που γιορτάηει ςτισ 6 Αυγοφςτου, με τζλεςθ Εςπερινοφ τθν παραμονι τθσ εορτισ και Κεία Λειτουργία ανιμερα. Θ πρόςβαςθ ςτο μοναςτιρι μπορεί να γίνει α) με ΛΧ αυτοκίνθτο. Ο δρόμοσ είναι αςφαλτοςτρωμζνοσ ζωσ τθν εκκλθςία τθσ Αγίασ Μαρίνασ. Από εκεί και ζωσ τθ Μονι είναι βατόσ χωματόδρομοσ. β) με αυτοκίνθτο μζχρι τθν εκκλθςία τθσ Αγίασ Μαρίνασ και ςτθ ςυνζχεια με πεηοπορία για ζνα περίπου χιλιόμετρο και γ) με πεηοπορία από το περιπατθτικό μονοπάτι από τον Δανακό. Μονι Αγιάσ. Θ Μονι τθσ Αγιάσ είναι κτιςμζνθ ςε ειδυλλιακι τοποκεςία με υψόμετρο 220 μ, και απζχει περίπου 6 χλμ από τον Απόλλωνα. Το ζχει κτιςτεί από πριγκίπιςςα, που βρζκθκε ςε κίνδυνο από μεγάλθ καλαςςοταραχι και ζκανε «τάμα» τθν ανζγερςθ εκκλθςίασ ςτο ςθμείο τθσ ξθράσ όπου κα ςωηόταν. Σφμφωνα με τθν ίδια παράδοςθ, θ πριγκίπιςςα είδε κάποιο φωσ ςτο ςθμείο που βρίςκεται ςιμερα ο Ναόσ και τθρϊντασ το τάμα τθσ ζκτιςε τθ μονι που είναι αφιερωμζνθ ςτο «Φωτοδότθ».

κακολικό τθσ, είναι τρίκλιτθ καμαροςκεπισ βαςιλικι, τθσ οποίασ τα κλίτθ χωρίηονται από πεςςοςτιρικτεσ τοξοςτοιχίεσ, τεχνοτροπία που ςυνθκίηεται ςε κρθςκευτικά μνθμεία των πρϊιμων βυηαντινϊν χρόνων. Στο προαφλιο υπάρχει πθγι που περιςτοιχίηεται από τεράςτιουσ αιωνόβιουσ πλάτανουσ. Οι Φράγκοι κατζλαβαν τθ Μονι τθσ Αγιάσ ςτισ αρχζσ του 13ου αιϊνα, και τθν επζςτρεψαν ςτθν Ορκόδοξθ Εκκλθςία το 1559, όταν πλζον κυρίαρχοι ςτο Αιγαίο ιταν οι Τοφρκοι. Κάκε χρόνο τθν παραμονι τθσ γιορτισ τθσ Ραναγίασ ςτισ 14 Αυγοφςτου, τελείται εςπερινόσ και ακολουκεί κζραςμα με τοπικά εδζςματα και κραςί ςτθν αυλι του μοναςτθριοφ. Για τθν πρόςβαςθ ςτθ μονι οδικϊσ υπάρχει αγροτικόσ αυτοκινθτόδρομοσ και μονοπάτι που οδθγεί ςτο μοναςτιρι μζςα από κατάφυτθ περιοχι. Μονι Αγίου Ελευκερίου. Το μοναςτιρι του Αγίου Ελευκερίου υψϊνεται ςτθ νότια πλευρά του χωριοφ Σαγκρί. Αποτελείται από το κακολικό και από το κυρίωσ μοναςτθριακό διϊροφο ςυγκρότθμα, που χρθςίμευε για κατοικία των μοναχϊν και αργότερα λειτοφργθςε ωσ ςχολι κατά τθ διάρκεια τθσ Τουρκοκρατίασ. Στο τζμπλο τθσ μονισ υπάρχουν ενδιαφζρουςεσ εικόνεσ, όπωσ οι εικόνεσ του Αγίου Ελευκερίου, του Ραντοκράτοροσ, του Αγίου Αρτεμίου, κακϊσ και τθσ Ραναγίασ Ελεοφςασ. Το μοναςτιρι περιλαμβάνει αποκικεσ, κελιά και μια μεγάλθ αίκουςα, που παλαιά λειτουργοφςε ςαν αίκουςα διδαςκαλίασ και βιβλιοκικθ. Θ μονι Αγίου Ελευκερίου υπιρξε αξιόλογο κρθςκευτικό και πνευματικό κζντρο κατά τθ διάρκεια των δφο τελευταίων αιϊνων τθσ Τουρκοκρατίασ. Μονι Καλορίτςασ. Ρίςω από το μοναςτιρι του Τίμιου Σταυροφ, ςτθν πλαγιά του Ρροφιτθ Θλία, βρίςκεται το ςπιλαιο τθσ γζννθςθσ και το βυηαντινό μοναςτιρι τθσ Καλορίτςασ. Ρρόκειται για φυςικό ςπιλαιο με διαςτάςεισ περίπου 30μ μικοσ και 10μ πλάτοσ, που μετατράπθκε ςε εκκλθςία τον 4ο αιϊνα, γιατί ςφμφωνα με τθν παράδοςθ, εκεί μζςα βρζκθκε θ εικόνα τθσ γζννθςθσ του Χριςτοφ από κάποιο βοςκό. Από πάνω, υψϊνονται τα ερείπια του βυηαντινοφ μοναςτθριοφ τθσ Ραναγίασ τθσ Καλορίτιςςασ που χρονολογείται ανάμεςα ςτον 11ο και τον 13ο αιϊνα. Μζςα ςτθν ςπθλιά ςϊηεται κεντρικι αψίδα με ςφνκρονο, επιςκοπικόσ κρόνοσ, τοιχογραφίεσ τθσ προεικονομαχικισ και τθσ μεταεικονομαχικισ περίοδου, λείψανα ανεικονικοφ διακόςμου, ενϊ ςε άλλα ςθμεία υπάρχουν τοιχογραφίεσ του 11ου αιϊνα όπωσ επίςθσ και θ

μεμονωμζνθ παράςταςθ τθσ Γεννιςθσ του 1619. Τα ερείπια των κελιϊν και ο φοφρνοσ που βρίςκονται ζξω από το ςπιλαιο, κακϊσ και το ενδιάμεςο αίκριο με τα «αιωροφμενα» τόξα χρονολογοφνται ςτουσ μεταβυηαντινοφσ χρόνουσ. Μονι Καπουκίνων και Άγιοσ Αντϊνιοσ τθσ Πάντοβα. Ανατολικά τθσ εκκλθςίασ τθσ Κεοςκζπαςτθσ, κοντά ςτο Ρίςω Ραραπόρτι, βρίςκεται θ Μονι Καπουκίνων. Αποτελείται από τθν εκκλθςία που είναι αφιερωμζνθ ςτον Άγιο Αντϊνιο τθσ Ράδουασ. Ο ναόσ είναι μονόκλιτοσ, με ωραίεσ εικόνεσ και το μαρμαρζνιο δάπεδό του ςτολίηεται από τάφουσ αρχόντων με τα οικόςθμά τουσ, όπωσ των Κορονζλλων-Κάςτρι και των Λορεντάνων-Κρίςπι. Οι Καπουτςίνοι ζφκαςαν ςτθ Νάξο το 1628. Ο ναόσ λειτοφργθςε και ωσ ςχολείο. Μονι τθσ Παναγίασ τθσ Τψθλοτζρασ (16οσ αιϊνασ). Θ Μονι Υψθλοτζρασ ι μοναςτιρι τθσ Υψθλισ, χτίςτθκε από τον ελλθνορκόδοξο Λάκωβο Κόκκο το 1660. Ρρόκειται για ζνα εντυπωςιακό καςτρομονάςτθρο, με ιδιαίτερο χαρακτθριςτικό τον κυκλικό νοτιοδυτικό πφργο του, ςτοιχείο που δεν υπάρχει ςτα ανάλογα οικοδομιματα που βρίςκονται ςτο νθςί. Διατθροφνται το κακολικό, οι πφργοι, οι ηεματίςτρεσ κ.ά. Τθν εξωτερικι λιτότθτα τθσ αρχιτεκτονικισ του διαδζχεται θ πλαςτικότθτα των όγκων ςτο εςωτερικό του. Το μοναςτιρι υπιρξε επαναςτατικό κζντρο των ντόπιων ςτισ εξεγζρςεισ τουσ ενάντια ςτθν καταπίεςθ των Λατίνων ευγενϊν. Απζχει περίπου 600 μζτρα από τον οικιςμό τθσ Γαλινθσ και είναι προςβάςιμο με αυτοκίνθτο ι με τα πόδια Μονι Σίμιου ταυροφ. Στον κάμπο τθσ Αγιαςςοφ, ζξω από το Σαγκρί υψϊνεται ζνα από τα πιο χαρακτθριςτικά μνθμεία τθσ Νάξου, θ Μονι Τίμιου Σταυροφ ι Ρφργοσ Μπαηαίου. Το όνομά τoυ παρακείμενου χωριοφ προζρχεται από παραφκορά του Sainte Croix, που είναι θ γαλλικι ονομαςία του Τίμιου Σταυροφ. Το δεφτερο όνομα (πφργοσ Μπαηαίου), το ζλαβε από τθν οικογζνεια ςτθν ιδιοκτθςία τθσ οποίασ βρίςκεται το οίκθμα. Θ μονι κτίςτθκε περίπου το 1600 και αρχικά ςτζγαςε το μοναςτιρι του Τιμίου Σταυροφ μζχρι τισ αρχζσ του 19ου αιϊνα, οπότε και εγκαταλείφκθκε οριςτικά από τουσ μοναχοφσ. Το 1834 πζραςε ςτθν ιδιοκτθςία του νεοςφςτατου τότε Ελλθνικοφ κράτουσ και για πολλά χρόνια ςτθ ςυνζχεια φιλοξζνθςε οικογζνειεσ αγγειοπλαςτϊν που ηοφςαν και είχαν και τα εργαςτιριά τουσ ςτο χϊρο. Ρερίπου ςτα

τζλθ του 19ου αιϊνα, εκποιικθκε από το Ελλθνικό Δθμόςιο και αγοράςτθκε από τθν οικογζνεια Μπαηαίου, ςτουσ απογόνουσ τθσ οποίασ ανικει ζωσ ςιμερα. Ο Ρφργοσ Μπαηαίου ζχει αναςτθλωκεί και από το 2001, κάκε καλοκαίρι φιλοξενεί το Φεςτιβάλ Νάξου. Μονι Φανερωμζνθσ. Θ Μονι Φανερωμζνθσ Νάξου, ζχει μορφι ενετικοφ πφργου είναι κτιςμζνθ ςε φψωμα και δεςπόηει ςε όλα τα βορειοδυτικά παράλια τθσ Νάξου. Θ ακριβισ χρονολογία τθσ ίδρυςθσ τθσ είναι άγνωςτθ, τοποκετείται όμωσ γφρω ςτον 14ο αιϊνα. Στα τζλθ του 16ου αιϊνα, μετά από ςχετικι απόφαςθ του Οικουμενικοφ Ρατριάρχθ Κωνςταντινουπόλεωσ Κεολιπτου του Αϋ, ανακθρφχκθκε ςταυροπθγιακι μονι με ςυνζπεια να ζχει ειδικά προνόμια ςτθν περίοδο τθσ Τουρκοκρατίασ. Θ μεγαλφτερθ ακμι τθσ ωςτόςο ςθμειϊκθκε ςτισ αρχζσ του 19ου αιϊνα, όταν θγοφμενοι τθσ Μονισ ιταν ο Δωρόκεοσ (Τηιϊτθσ), που το 1826 δθμιοφργθςε δφο από τα πρϊτα διδακτιρια τθσ Νάξου, ο Θλίασ Γεωργιάδθσ, κακϊσ επίςθσ και ο μετζπειτα Άγιοσ Αρςζνιοσ τθσ Ράρου κ.ά. Θ Μονι ςιμερα ζχει Θγοφμενο και ζνα μοναχό, είναι αφιερωμζνθ ςτθ Κοίμθςθ τθσ Κεοτόκου, και γιορτάηει το Δεκαπενταφγουςτο με κρθςκευτικζσ ακολουκίεσ και προςφορζσ εδεςμάτων επί τρεισ ςυνεχείσ μζρεσ. Βρίςκεται πλάι ςτον κεντρικό δρόμο Χϊρα - Εγγαρζσ Απόλλωνασ και είναι ανοιχτι τθν περίοδο του Ράςχα και του Δεκαπενταφγουςτου. Ναόσ Αγίου Νικολάου αγκρίου. Ο ναόσ του Αγίου Νικολάου βρίςκεται ςτο Άνω Σαγκρί. Είναι μονόχωροσ με τροφλο και το εςωτερικό του καλφπτεται από αλλεπάλλθλα ςτρϊματα τοιχογραφιϊν, που αναπαριςτοφν ςκθνζσ από τθ Γζννθςθ και τθ Βάφτιςθ του Χριςτοφ. Το πιο πρόςφατο ςτρϊμα τοιχογραφιϊν χρονολογείται από το 1270. Διακρίνονται λίγα, αλλά χαρακτθριςτικά δείγματα από τον 11ο και 13ο αιϊνα, ενϊ ςποραδικά αναγράφονται και ονόματα δωρθτϊν. Παναγία Απειρανκίτιςςα (18οσ αι.). Θ εκκλθςία βρίςκεται ςτον κεντρικό δρόμο τθσ Απειράνκου και φζρει το όνομα του χωριοφ. Εξαιρετικά περίτεχνο είναι το μαρμάρινο καμπαναριό και το τζμπλο τθσ κακϊσ και οι εικόνεσ. Ζνασ κρφλοσ ςχετικά με τθν εικόνα τθσ Απερακίτιςςασ αναφζρει ότι θ εικόνα ξεβράςτθκε κατά τθ Βυηαντινι περίοδο, ςτθν παραλία του Αηαλά. Εκεί, τθ βρικε ζνασ Απερακίτθσ βοςκόσ και τθν πιρε ςτουσ ϊμουσ του να τθ φζρει ςτο χωριό. Σε δφο ςθμεία τθσ διαδρομισ, θ εικόνα κατζβθκε από τον ϊμο του βοςκοφ ωσ εκ

καφματοσ. Ιταν τα μζρθ όπου θ Ραναγία επζλεξε να χτιςτοφν αντίςτοιχα θ εκκλθςία τθσ Ρυκαδαριϊτιςςασ και του Σταυροφ τθσ άχθσ. Πταν ζφταςαν ςτο χωριό, ο βοςκόσ τοποκζτθςε τθν εικόνα μζςα ςτθν Ρρωτόκρονο, τθν πρϊτθ εκκλθςία που υπιρχε ςτθ κζςθ του ςθμερινοφ Δθμοτικοφ ςχολείου. Τθν άλλθ μζρα το πρωί θ εικόνα βρίςκονταν ςτθ κζςθ που είναι ςιμερα ο κεντρικόσ Ναόσ τθσ Ραναγίασ. Το γεγονόσ αυτό κεωρικθκε κεϊκό ςθμάδι, για το ςθμείο το οποίο ζπρεπε να χτιςτεί εκκλθςία. Σιμερα ςτθν αυλι τθσ φιλοξενοφνται ςυχνά τα πανθγφρια των κατοίκων και τον Δεκαπενταφγουςτο ο εορταςμόσ τθσ γίνεται με λαμπρζσ εκδθλϊςεισ. Στο χϊρο τθσ εκκλθςίασ ςτεγάηεται το Μουςείο Φυςικισ Λςτορίασ. Θ εκκλθςία είναι προςβάςιμθ με τα πόδια από τον κεντρικό δρόμο του οικιςμοφ τθσ Απειράνκου. Παναγία Αργοκοιλιϊτιςςα. Γφρω από τθν Κόρωνο υπάρχει ο οικιςμόσ Αργοκοίλι, που είναι ονομαςτόσ για το μοναςτιρι τθσ Ραναγίασ Αργοκοιλιϊτιςςασ. Κάκε χρόνο τθ «Νια Ραραςκευι», δθλαδι τθν πρϊτθ Ραραςκευι μετά το Ράςχα, τθσ Ηωοδόχου Ρθγισ, γίνεται το μεγαλφτερο προςκφνθμα τθσ Νάξου. Εκατοντάδεσ πιςτοί από όλα τα μζρθ τθσ Νάξου φκάνουν ςτο ομϊνυμο Μοναςτιρι για να προςκυνιςουν τθν εικόνα τθσ Ραναγίασ 17. Το μοναςτιρι τθσ Ραναγίασ Αργοκοιλιϊτιςςασ καταλαμβάνει ζκταςθ 25 περίπου ςτρεμμάτων και περιλαμβάνει τθν παλιά μονόκλιτθ εκκλθςία του 1851, τθ μεγάλθ καινοφργια εκκλθςία, κακϊσ και μια ακόμα εκκλθςία αφιερωμζνθ ςτο ιερό αγίαςμα που βρζκθκε να αναβλφηει από βράχο απζναντι από το ςθμείο εφρεςθσ τθσ εικόνασ. Επίςθσ υπάρχουν και 30 κελιά φιλοξενίασ πιςτϊν, που κάκε χρόνο τθν θμζρα τθσ Ηωοδόχου Ρθγισ, ςυρρζουν 17 Στθ κζςθ Κόλοσ τθσ περιοχισ Αργοκοίλι, βρζκθκε το 1836 μία πολφ παλαιά εικόνα τθσ Ραναγίασ, που πικανολογείται ότι υπιρχε εκεί από τθν εποχι τθσ εικονομαχίασ. Θ εικόνα τοποκετικθκε ςτθν Λερά Μθτρόπολθ Ραροναξίασ μζχρι το 1841, οπότε μεταφζρκθκε κάπου αλλοφ, άγνωςτο ποφ, και χάκθκαν τα ίχνθ τθσ. Ρερίπου 90 χρόνια αργότερα, το 1930, χάρθ ςτο όραμα μιασ μακιτριασ του Γυμναςίου τθσ Κατίνασ Λεγάκθ, θ εικόνα ξαναβρζκθκε ςτθ Χϊρα τθσ Νάξου, ανάμεςα ςτα εικονίςματα μιασ γυναίκασ, τθσ κυρίασ Ξζνου (Ηοφλαινασ), και επεςτράφθ ςτο Αργοκοίλι ςτισ 9 Φεβρουαρίου 1930. Θ εικόνα, που κεωρείται καυματουργι λόγω τθσ ιςτορίασ τθσ, είναι ανάγλυφθ, από κθρομαςτίχα, και απεικονίηει από τθ μια πλευρά τον Ευαγγελιςμό τθσ Κεοτόκου και από τθν άλλθ τθν Βάπτιςθ του Λθςοφ. Ζχει διαςτάςεισ 5 Χ 5.20 εκατοςτά και εκτιμάται ότι είναι ζργο του Ευαγγελιςτι Λουκά.

κατά χιλιάδεσ από όλα τα μζρθ τθσ Νάξου για να προςκυνιςουν. Υπάρχει οδικι πρόςβαςθ από αςφαλτοςτρωμζνο δρόμο μικουσ 3 χλμ. Παναγία Δαμνιϊτιςςα. Θ Ραναγία Δαμνιϊτιςςα, είναι κτιςμζνθ ςτθν περιοχι όπου κάποτε υπιρχε οικιςμόσ με το όνομα Δαμίνοσ. Σταυροειδισ με τροφλο του 9ου 10 ου αιϊνα, διατθρεί τοιχογραφίεσ τριϊν ςτρωμάτων του 12ου και 13ου αιϊνα, ενϊ ςϊηονται και μαρμαρόγλυπτα τμιματα βυηαντινοφ τζμπλου του 11ου αιϊνα. Παναγία Δροςιανι (6οσ αιϊνασ). Θ Ραναγία Δροςιανι Βρίςκεται ςε μικρι απόςταςθ από τθ Μονι, ςτο δρόμο προσ το Χαλκί, και είναι μια από τισ αρχαιότερεσ εκκλθςίεσ τθσ Νάξου 18. Ο ναόσ, που παλιά υπιρξε κακολικό μοναςτθριοφ, ζχει μοναδικι αρχιτεκτονικι, με γυμνι λικοδομι, τρίκογχο κωνικό δϊμα με τροφλο και τρία μονόχωρα παρεκκλιςια με τροφλουσ ςτθ βόρεια πλευρά. Μερικζσ από τισ τοιχογραφίεσ που ζχουν διαςωκεί, χρονολογοφνται ςτον 6ο αιϊνα και κεωροφνται από πολλοφσ μελετθτζσ οι παλαιότερεσ των Βαλκανίων, ενϊ οι υπόλοιπεσ ανικουν ςτθν περίοδο από τον 11ο ζωσ τον 14ο αιϊνα. Επίςθσ ςτθν εκκλθςία ςϊηονται το μαρμάρινο τζμπλο, οι μαρμάρινοι κθροςτάτεσ, κακϊσ και θ παλιά εικόνα τθσ Ραναγίασ Δροςιανισ που ςυνδζεται με πολλοφσ κρφλουσ και παραδόςεισ. Λδιαίτερθσ αρχιτεκτονικισ είναι και τα παρεκκλιςια που βρίςκονται ςτθ βόρεια πλευρά, κακϊσ δφο από αυτά ζχουν εξωτερικά τετράγωνουσ τροφλουσ, ενϊ υπάρχει και ζνα μικρό κοιμθτιριο που δίπλα ςτθν εκκλθςία. Παναγία θ Ατταλιϊτιςςα (14οσ αιϊνασ). Θ εκκλθςία τθσ Ραναγίασ τθσ Ατταλιϊτιςςασ βρίςκεται περίπου 400 μζτρα βόρεια του χωριοφ Γαλινθ και είναι αφιερωμζνθ ςτθν Κοίμθςθ τθσ Κεοτόκου 19. Είναι ςταυροειδισ 18 Σφμφωνα με τισ δοξαςίεσ θ παναγία ονομάςτθκε Δροςιανι γιατί «δρόςιηε», ίδρωνε δθλαδι κάκε φορά που οι κάτοικοι τθσ Μονισ απειλοφνταν από κάποιο κίνδυνο, ενϊ ςφμφωνα με κάποια άλλθ εκδοχι το όνομα αποδίδεται ςτο ότι θ Ραναγία ευλόγθςε με τθ χάρθ τθσ τον τόπο, χαρίηοντασ του πολλά νερά και ςυνεπϊσ δροςιά. 19 Σφμφωνα με τθν παράδοςθ, θ εκκλθςία κτίςτθκε από μια αρχοντοποφλα, θ οποία κατάγονταν από τθν Αττάλεια τθσ Μικράσ Αςίασ. Θ αρχοντοποφλα ιρκε ςτθ Νάξο τθν περίοδο τθσ εικονομαχίασ, φζρνοντασ μαηί τθσ μια εικόνα τθσ Ραναγίασ, ςτθ χάρθ τθσ οποίασ αφιζρωςε τθν εκκλθςία. Θ ςυγκεκριμζνθ εικόνα χάκθκε τον προθγοφμενο αιϊνα.

βαςιλικι με τροφλο και πικανολογείται ότι είναι κτιςμζνθ πάνω ςε ερείπια αρχαίου ιεροφ τθσ Αρτζμιδοσ. Ωςτόςο, ςιμερα ςτθν εκκλθςία υπάρχουν εξαιρετικζσ εικόνεσ του 17ου αιϊνα, ζχουν αποκαλυφκεί ςτρϊματα παλαιϊν τοιχογραφιϊν, μερικζσ από τισ οποίεσ ανάγονται και ςτθ Βυηαντινι Ρερίοδο, ενϊ το μαρμάρινο τζμπλο που υπάρχει ςιμερα ζχει αντικαταςτιςει το παλαιότερο ξφλινο. Θ εκκλθςία τθσ Ραναγίασ Ατταλιϊτιςςασ ζχει ανακθρυχκεί διατθρθτζο μνθμείο από τθ 2θ Εφορία Βυηαντινϊν αρχαιοτιτων. Παναγία Κερά. Ρερίπου ενάμιςθ χιλιόμετρο νοτιοανατολικά του οικιςμοφ τθσ Ατςιπάπθσ, ςτθ κζςθ Λιοΐρι, βρίςκεται θ εκκλθςία τθσ Ραναγίασ Κεράσ. Ρρόκειται για βυηαντινό ναό του 9ου αιϊνα που αρχιτεκτονικά ανικει ςτο ςπάνιο τφπο μεταβατικοφ ςταυροειδοφσ εγγεγραμμζνου με τροφλο. Για τθν ςτιριξθ του τροφλου ζχουν χρθςιμοποιθκεί πεςςότοιχοι, ενϊ ςτθν κάλυψθ τθσ βόρειασ κεραίασ του ςταυροφ και των βορείων γωνιαίων διαμεριςμάτων, οι κόλοι διακόπτονται με τοποκζτθςθ οριηόντιων ςχιςτόπλακων. Στθν αψίδα του Διακονικοφ υπάρχει ςφνκρονο και επιςκοπικόσ κρόνοσ, ενϊ ζχει διαπιςτωκεί ότι κάτω από τα αςβεςτϊματα των εςωτερικϊν επιφανειϊν υπάρχουν βυηαντινζσ τοιχογραφίεσ. Δυτικά ζχει προςτεκεί καμαροςκεπζσ προςτϊο. Κάκε χρόνο ςτισ 23 Αυγοφςτου που γιορτάηει θ εκκλθςία, γίνεται λειτουργία και ακολουκεί τοπικό πανθγφρι ςτθν ςκιά του πλατάνου. Παναγία Πρωτόκρονοσ. Θ Ραναγία Ρρωτόκρονοσ ςτο Χαλκί, είναι μία από τισ ςθμαντικότερεσ εκκλθςίεσ του νθςιοφ. Κτίςτθκε ςτθν παλαιοχριςτιανικι εποχι ωσ τρίκλιτθ ξυλόςτεγθ βαςιλικι, και τον 9ο αιϊνα μετατράπθκε ςε ςταυροειδι εγγεγραμμζνθ με τροφλο. Υπάρχουν και δφο πρόςκετα κλίτθ που κτίςτθκαν μεταγενζςτερα. Θ τοιχογραφία που απεικονίηει τθν Ραναγία με τθ ρόκα ςτο χζρι (Ευαγγελιςμόσ τθσ Κεοτόκου), ςτθν κόγχθ του ιεροφ, κεωρείται μοναδικι ςτα Βαλκάνια. Σφμφωνα με τθν παράδοςθ ονομάηεται Ρρωτόκρονθ γιατί είναι θ πρϊτθ εκκλθςία που κτίςτθκε ςτθ Νάξο, ενϊ αποδεδειγμζνα λειτουργεί αδιάλειπτα από το 1052 μ.χ. Παναγία Φιλοτίτιςςα. Θ εκκλθςία τθσ Ραναγίασ τθσ Φιλωτίτιςςασ είναι αφιερωμζνθ ςτθ Κοίμθςθ τθ Κεοτόκου και βρίςκεται ςτο Φιλϊτι, κοντά ςτον πφργο του Μπαρότςι. Το Φιλϊτι απζχει 18χλμ από τθ Χϊρα με τθν οποία ςυνδζεται με κεντρικό οδικό δίκτυο. Θ εκκλθςία κτίςτθκε γφρω

ςτο 1710, μζςα ςτο κτιμα που διεκδίκθςαν και κζρδιςαν μετά από πολλζσ προςπάκειεσ οι κάτοικοι τθσ περιοχισ από τον άρχοντα Μπαρότςι. Είναι τρίκλιτθ κιονοςτιρικτθ τρουλλαία βαςιλικι, με υπζροχο γλυπτό καμπαναριό, παλιζσ εικόνεσ και εξαιρετικισ τζχνθσ μαρμάρινο τζμπλο. Είναι προφανζσ ότι με τόςεσ εκκλθςίεσ και μονζσ ςτθ Νάξο οργανϊνονται πολλά πανθγφρια. Οριςμζνα από αυτά είναι 20 : Κεοςκζπαςτθσ ςτθν Κωμιακι και ςτθν Ροταμιά Ραναγίασ Δροςιανισ ςτθ Μονι Τιμίου Σταυροφ ςτουσ Τρίποδεσ και ςτθ Μονι Αγίου Αρτεμίου ςτον Κυνίδαρο Αγίου Νικολάου ςτον Κυνίδαρο Αγίασ Ειρινθσ ςτον Κυνίδαρο Αγίου Καλαλαίου ςτον Άγιο Καλάλαιο Ραναγίασ Αργοκοιλιϊτιςςασ ςτθν Κόρωνο Αγίων Αποςτόλων ςτισ Μζλανεσ Αγίασ Κυριακισ ςτθν Ροταμιά Αγίου Ρροκοπίου ςτον Άγιο Ρροκόπθ Αγίου Νικόδθμου ςτθ Χϊρα και ςτο Γλινάδο Αγίασ Μαρίνασ ςτα Αγγίδια και ςτθν Κόρωνο Αγίασ Αννασ ςτθν Άγια Άννα Αγίασ Ραραςκευισ ςτον Κυνίδαρο Αγίου Ραντελειμονα ςτο Αγερςανί Σωτιροσ -Γλινάδο, Δαμαριϊνα και ςτο Κουρουνοχϊρι Ραναγίασ ςε όλο το νθςί και ιδιαίτερα ςτο Φιλϊτι Εννιάμερα τθσ Ραναγίασ ςτουσ Τρίποδεσ Αγίου Λωάννθ - Απείρανκο, Απόλλωνα και Αγερςανί 8 Σεπτεμβρίου 8 Σεπτεμβρίου 14 Σεπτεμβρίου 20 Οκτωβρίου 6 Δεκεμβρίου 5 Μαΐου 20 Μαΐου Ραραςκευι του Ράςχα 30 Λουνίου 7 Λουλίου 8 Λουλίου 14 Λουλίου 17 Λουλίου 25 Λουλίου 26 Λουλίου 27 Λουλίου 6 Αυγοφςτου 15 Αυγοφςτου 23 Αυγοφςτου 29 Αυγοφςτου 20 Διμοσ Νάξου και Μικρϊν Κυκλάδων (2015). ςτο http://www.naxos.gr/gr/naxos/ekdiloseis/paniguria/article/?aid=1689

2.2.7. ΗΡΑΚΛΕΙΑ. Θ Θρακλειά, είναι το μεγαλφτερο νθςί των Μικρϊν Κυκλάδων. Απζχει 18 νμ. από τθ χϊρα τθσ Νάξου. Ζχει ζκταςθ 18,1 τ.χλμ. και μικοσ ακτϊν 30 χλμ. Σφμφωνα με τθν απογραφι του 2011 ζχει 180 κατοίκουσ. Στο νθςί υπάρχουν 2 οικιςμοί ο Άγιοσ Γεϊργιοσ όπου βρίςκεται και το λιμάνι και θ χϊρα του νθςιοφ, θ Ραναγιά. Οι 2 οικιςμοί ενϊνονται με αςφαλτόδρομο μικουσ 4 χλμ Σουριςτικζσ υποδομζσ Το νθςί ζχει δφο λιμζνεσ μζςω των οποίων επικοινωνεί με τα πλθςιζςτερα νθςιά και με άγονθ γραμμι με τθ Σφρο και τον Ρειραιά. Στθ τουριςτικι αξιοποίθςθ τθσ νιςου περιλαμβάνονται και 8 μονοπάτια που διαμορφϊκθκαν πάνω ςε παλαιά που προςφζρουν τθν ευκαιρία ςτον επιςκζπτθ να γνωρίςει περιςςότερο τθ φυςικι ομορφιά των τοπίων με τθν πανίδα και χλωρίδα τθσ νιςου ςε ςυνδυαςμό άκλθςθσ, εξερεφνθςθσ και φωτογράφθςθσ. Ζχει αγροτικό ιατρείο και ελικοδρόμιο. Θ ανάπτυξθ του νθςιοφ μπορεί να βαςιςτεί ςτον τουριςμό φφςθσ Θρηςκευτικοί-πολιτιςμικοί πόροι Άγιοσ Γεϊργιοσ. Ο Λερόσ Ναόσ του Αγίου Γεωργίου βρίςκεται ςτο ομϊνυμο χωριό τθσ Θρακλειάσ. Χτίςτθκε γφρω ςτο ζτοσ 1834 και ανακαταςκευάςτθκε το ζτοσ 1887. Είναι ζνασ μικρόσ ναόσ με παλαιό ξφλινο τζμπλο και παραδοςιακό πζτρινο πάτωμα. Κάκε χρόνο τθν θμζρα τθσ εορτισ του Αγίου Γεωργίου γίνεται πανθγφρι ςτθν αυλι τθσ εκκλθςίασ με φαγθτό για όλο το εκκλθςίαςμα. Ο ναόσ είναι προςβάςιμοσ με τα πόδια ι με αυτοκίνθτο. Τουσ καλοκαιρινοφσ μινεσ και κατά τθ διάρκεια των εορταςτικϊν εκδθλϊςεων υπάρχει κοινοτικό λεωφορείο που κάνει δωρεάν δρομολόγια από και προσ τθν εκκλθςία. Εκκλθςάκι Προφιτθ Θλία. Το εκκλθςάκι του Ρροφιτθ Θλία βρίςκεται πάνω ςε λόφο με πανοραμικι κζα των γφρω νθςιϊν. Χτίςτθκε το 1960 πάνω ςτα ερείπια παλαιότερου ναοφ. Θ πρόςβαςθ ςτο εκκλθςάκι γίνεται μζςω παραδοςιακοφ πζτρινου μονοπατιοφ που ξεκινάει ςτθ βάςθ του λόφου, που βρίςκεται ςτθν άκρθ του οικιςμοφ Ραναγία. Κατά τθ διάρκεια εορτϊν και πανθγυριϊν υπάρχει λεωφορείο που μεταφζρει κόςμο από και προσ τθν Ραναγία δωρεάν. Εκκλθςία Ειςοδίων τθσ Θεοτόκου. Ο Λερόσ Ναόσ των Ειςοδίων τθσ Κεοτόκου που βρίςκεται ςτο χωριό Ραναγία είναι o μεγαλφτεροσ ναόσ του νθςιοφ. Ο ναόσ που είναι πετρόκτιςτοσ άρχιςε να χτίηεται το 1919