ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Κωνσταντίνος Κ. Χατζόπουλος Καθηγητής ΜΑΘΗΜΑ 12ο Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ «Την περίοδο 1520-1535 τα φορολογήσιµα χριστιανικά νοικοκυριά στις πέντε µικρασιατικές επαρχίες αριθµούσαν 63.300 ή 7% του συνολικού πληθυσµού» «Στα τέλη του 15ου αιώνα η Μ. Ασία δυτικά του Ευφράτη ήταν πλέον κατά κύριο λόγο µια µουσουλµανική χώρα, όπου κατοικούσαν µετανάστες µουσουλµάνοι Τούρκοι ή εξισλαµισµένοι ιθαγενείς πληθυσµοί [ ] Αν κρίνουµε από τα οθωµανικά πληθυσµιακά και φορολογικά κατάστιχα του δεύτερου µισού του 15ου αιώνα η δυτική Μικρασία κατοικούνταν πια κυρίως από Τουρκοµάνους» 2008, σ. 29] Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ «Συνολικά για την περίοδο 1520-1530 ο Μπαρκάν προτείνει έναν πληθυσµό 12 ή 12,5 εκατοµµυρίων στην Οθωµανική Αυτοκρατορία, συµπεριλαµβανοµένων όσων ανθρώπων δεν καταγράφονταν στα φορολογικά κατάστιχα των Βαλκανίων και της Μικρασίας. Ο Μπρωντέλ προτείνει ένα µέγιστο 22 εκατοµµυρίων για τη µεγαλύτερη έκταση της αυτοκρατορίας στα τέλη του 16ου αιώνα» 2008, σ. 30-31] Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ «ΕΛΛΑ ΑΣ» ΚΑΤΑ ΤΟΝ FELIX BEAUJOUR (1797) «Η Μακεδονία κατοικείται από 700.000 ψυχές και αντιστοιχούν 370 άτοµα κατά τετραγωνική λεύγα. Η περιοχή της Ζαγοράς δίνει το µάξιµουµ του πληθυσµού στην Ελλάδα, ο Μοριάς και η Ήπειρος δίνουν το µίνιµουµ. Στην περιφέρεια της Ζαγοράς υπολογίζονται 613 άνθρωποι κατά τετραγωνική λεύγα, ενώ στο Μοριά δεν είναι περισσότεροι από 300. Η Θεσσαλία έχει 300.000 κατοίκους και η Ήπειρος που έχει διπλάσια έκταση έχει µόνο 400.000. Η Αιτωλία, η Φωκίδα, η Βοιωτία έχουν µόλις 200.000 ψυχές και η Αττική, κατά τις πιο ακριβείς εκτιµήσεις δεν φτάνει τις 20.000. Ο Μοριάς που έχει επιφάνεια 1.000 τετραγωνικές λεύγες, έχει λιγότερους από 300.000 κατοίκους. Συνολικά ο πληθυσµός της Ελλάδας δεν µπορεί να υπολογιστεί πάνω από 1.920.000 ψυχές» [Φελίξ Μπωζούρ, Πίνακας του εµπορίου της Ελλάδος στην τουρκοκρατία (1787-1797), Μετάφρ. Ελένη Γαρίδη, Αθήνα, Αφοί Τολίδη, 1974, σ. 41] Πληθυσµός της Ελλάδας λίγο πριν και αµέσως µετά από την επανάσταση Περιοχή 1821 1828 Στερεά Ελλάδα Πελοπόννησ ος Χριστια νοί Μουσουλ µάνοι σύνολο Χριστιαν οί Μουσουλ µάνοι σύνολο 247.850 20.865 268.715 172.850 11.450 184.300 450.000 42.750 492.750 400.000-400.000 Νησιά 169.300-169.300 169.100-169.100 Σύνολο 867.150 63.615 930.765 741.950 11.450 753.400 1

Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ Εκτίµηση του πληθυσµού της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας από τον Αλ. Μαυροκορδάτο το 1820 «Εθνικές» οµάδες Ευρωπαϊκές κτήσεις Συνολικά στην Οθωµανική Αυτοκρατορία Τούρκοι 2.200.000 7.000.000 Έλληνες 3.300.000 5-6.000.000 Σέρβοι, Βλάχοι & Μολδαβοί 2.000.000 2.000.000 ΟΙ ΠΟΛΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ Αλβανοί 1.000.000 1.000.000 Εβραίοι 300.000 2-3.000.000 Αρµένιοι 500.000 2.000.000 Άραβες 0 4.000.000 Σύνολο 9.300.000 23-25.000.000 Πηγή: Ιστορία του Νέου Ελληνισµού, Αθήνα, ΤΑ ΝΕΑ, 2002, τόµ. Α, σ. 84 ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ «Οι πόλεις οργανώνονταν γύρω από το κυριότερο τζαµί (ή τζαµιά), [τα ευαγή ιδρύµατα], την ακρόπολη και τις εµπορικές περιοχές. Οι µεσαίου και µικρού µεγέθους πόλεις είχαν µόνον ένα τζαµί της Παρασκευής [ ] Οι ακροπόλεις ήταν συχνά προ-οθωµανικές κατασκευές, αλλά οι εξεγέρσεις των Τζελαλήδων οδήγησαν στην ανοικοδόµηση των φρουρίων σε πολλές µικρασιατικές πόλεις. Οι ακροπόλεις περιέκλειαν ολόκληρες συνοικίες και συχνά στο εσωτερικό τους βρίσκονταν οι πιο πολυτελείς κατοικίες επιπρόσθετα, τα κάστρα διέθεταν φρουρά και φυλακή. Οι διοικητές και οι καδήδες κατοικούσαν και ασκούσαν το λειτούργηµά τους στα ίδια κτίρια, τα οποία σε κάποια µέρη είχαν το χαρακτήρα κρατικών κατοικιών» «Οι µονές των δερβίσηδων µαζί µε τα τζαµιά και τους µεντρεσέδες ήταν τα κύρια στολίδια κάθε πόλης» [Σουράγια Φαρόκι, «Η κοινωνική ζωή στις πόλεις», στο συλλογικό έργο Οικονοµική και κοινωνική ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, τόµ. Β : 1600-1914, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2011, σ. 189-190 και 196] ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ «Μια πόλη κάποιας σηµασίας διέθετε µια κλειστή αγορά (µπεζεστένι) [ ] Στα µπεζεστένια διεξαγόταν το εµπόριο πολυτελών ειδών, όπως κοσµηµάτων, υφαντών και σκλάβων [ ] Για τη Ρούµιλι (=Βαλκανική), όπου τα αγαθά µεταφέρονταν κυρίως µε κάρα, υπήρχαν ειδικές αγορές που επέτρεπαν τη διέλευση τροχοφόρων οχηµάτων (αραµπά παζαρί)» «Οι εµπορικές περιοχές µε τα χάνια, τα µαγαζιά, τις κλειστές ή υπαίθριες αγορές τους ερήµωναν τις νύχτες Στις περιοχές κατοικίας υπήρχαν λίγα µόνο µαγαζιά που πουλούσαν είδη πρώτης ανάγκης, όπως µπακάλικα και φούρνοι» [Σουράγια Φαρόκι, «Η κοινωνική ζωή στις πόλεις», στο συλλογικό έργο 1600-1914, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2011, σ. 190 & 192] ΟΙ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ «Οι κατοικηµένες περιοχές ήταν χωρισµένες σε συνοικίες που περιείχαν από δέκα µέχρι µερικές εκατοντάδες οικογένειες η καθεµιά [ ] Ελάχιστοι δρόµοι ήταν σχεδιασµένοι για την κυκλοφορία µεταξύ των συνοικιών» «Οι περιοχές κατοικίας γενικά κατοικούνταν από άτοµα της ίδιας εθνοτικής ή θρησκευτικής οµάδας» «Οι συντεχνίες στην Κωνσταντινούπολη και στο Κάιρο οµαδοποιούσαν τους τεχνίτες και τους καταστηµατάρχες που δραστηριοποιούνταν στην ίδια τέχνη και στην ίδια περιοχή, ανεξάρτητα από το θρήσκευµά τους» [Σουράγια Φαρόκι, «Η κοινωνική ζωή στις πόλεις», στο συλλογικό έργο 1600-1914, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2011, σ. 190, 193 & 204] ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ «Κατά τον 16ο αιώνα οι περισσότερες από τις µεγαλύτερες πόλεις των Βαλκανίων κατοικούνταν από µουσουλµάνους. Στα µεσαία και µικρότερα αστικά κέντρα το ποσοστό των µη µουσουλµάνων κατοίκων ήταν σηµαντικότερο, αλλά ακόµη και ανάµεσα σε αυτές τις υπήρχαν πόλεις που κατοικούνταν σχεδόν αποκλειστικά από µουσουλµάνους, όπως η Γενισέα (Yenice-i Karasu), τα Γιαννιτσά (Yenice-i Vardar) και η Λάρισα (Yenişehir)» [Σουράγια Φαρόκι, «Η κοινωνική ζωή στις πόλεις», στο συλλογικό 217] 2

Ο ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΜΕΤΑ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ «Ενώ ο πληθυσµός της ΚΠολης υπολογιζόταν αµέσως πριν από την άλωση µεταξύ 30 και 50.000 σύµφωνα µε µια απογραφή του 1478 αριθµούσε ήδη 14.803 οικογένειες, φτάνοντας έτσι ίσως σε ένα σύνολο περισσοτέρων από 70.000 ανθρώπων. Η Κπολη επρόκειτο να αυξήσει τον πληθυσµό της µε γοργούς ρυθµούς τον καιρό των διαδόχων του Μεχµέτ. Ένα αιώνα µετά την άλωση αποτελούσε τη µεγαλύτερη πόλη στη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη µε πληθυσµό τουλάχιστον 400.000»] [Χαλίλ Ιναλτζίκ, «Το οθωµανικό κράτος: Οικονοµία και κοινωνία, 1300-1600», στο συλλογικό έργο Οικονοµική και κοινωνική ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, τόµ. Α : 1300-1600, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2008, σ. 19] Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ 1797 ΚΑΤΑ ΤΟΝ FELIX BEAUJOUR «Μπορούµε, εποµένως να υπολογίσουµε τον πληθυσµό της Θεσσαλονίκης σε 60.000 ψυχές [ ] Στον πληθυσµό αυτόν υπολογίζονται 30.000 Τούρκοι, 16.000 Έλληνες, 12.000 Εβραίοι. Ο υπόλοιπος πληθυσµός, που δεν υπερβαίνει τις 2.000 ψυχές, αποτελείται από γυρολόγους που υπόκεινται σε φορολογία από µαµίνους, οι οποίοι είναι µια ανθρώπινη ράτσα κατά το ήµισυ Τούρκοι, κατά το ήµισυ Ιουδαίοι από τσιγγάνουςπου είναι Βοηµοίτης Τουρκίας και από µαύρους σκλάβους, γνωστούς εδώ µε το όνοµα Αραπάδες» [Φελίξ Μπωζούρ, Πίνακας του εµπορίου της Ελλάδος στην τουρκοκρατία (1787-1797), Μετάφρ. Ελένη Γαρίδη, Αθήνα, Αφοί Τολίδη, 1974, σ.52-53] ΣΠΙΤΙΑ ΣΤΗΝ ΚΠΟΛΗ ΣΠΙΤΙΑ ΣΤΗΝ ΚΠΟΛΗ ΣΠΙΤΙΑ ΣΤΗΝ ΚΠΟΛΗ & ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΠΙΤΙΑ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (ΑΝΩ ΠΟΛΗ) 3

ΣΠΙΤΙΑ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (ΑΝΩ ΠΟΛΗ) ΣΠΙΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΜΑΣΕΙΑ (ΠΟΝΤΟΣ) ΣΠΙΤΙΑ ΣΤΗ ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΗ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ Η Α ΥΝΑΜΙΑ ΤΩΝ ΣΟΥΛΤΑΝΩΝ «Οι οθωµανοί ηγεµόνες του 18ου αιώνα δεν είχαν τη δυνατότητα ούτε να υπερασπιστούν αποτελεσµατικά ό,τι είχε µείνει από την αυτοκρατορία ούτε να µεταρρυθµίσουν το σύστηµα ούτως ώστε να λαµβάνει υπόψη την αλλαγή της παγκόσµιας τάξης πραγµάτων. Οι διάφορες απόπειρες του 18ου αιώνα δεν κατέληξαν σε µεταρρύθµιση» 276] Η ΑΠΟΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ «Το σύστηµα των κρατικών γαιών (µιρί) και η προνοµιούχα θέση του στρατού (ασκερί) υπέστησαν βαθιές αλλαγές κατά τον 18ο αιώνα» «Η αδιαφορία των αξιωµατούχων, η ανεπαρκής διοίκηση αλλά συχνά και η συµπαιγνία των ιεροδικείων επέτρεψαν σε άτοµα από την οθωµανική ελίτ να οικειοποιηθούν ακίνητη περιουσία από το µεγάλο απόθεµα της κρατικής γης (µιρί)µε όλους τους δυνατούς τρόπους. Φοροµισθωτές µε ισόβιες φοροµισθώσεις και στρατιωτικό στάτους ήταν σε ιδιαίτερα ευµενή θέση για να προωθήσουν µια τέτοια εξέλιξη. Έτσι, τον πρώιµο 19ο αιώνα, κάποιοι ξένοι παρατηρητές θεωρούσαν πλέον ότι το µισό ή τα δύο τρίτα της οθωµανικής γης βρισκόταν υπό τη διαχείριση οικογενειακών βακουφιών εκτός κρατικού ελέγχου [ ] Το µεγαλύτερο µέρος αυτών των απαλλοτριώσεων συνέβησαν στην πορεία του 18ου αιώνα» 1600-1914, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2011, σ. 278 & 279] 4

Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑΣ «Η οθωµανική γραφειοκρατία είχε χάσει το µεγαλύτερο µέρος από την επαγγελµατική ηθική της και ένα µέρος από το διαχωρισµό της από την κοινωνία. Λόγω της διαδεδοµένης χρήσης προσωπικών αντιπροσώπων και συµµαχιών µεταξύ των ελίτ, η ισχύς µετακινούνταν µεταξύ του κέντρου και των επαρχιών στην υπηρεσία προσωπικών συµφερόντων» 276] Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΩΝ ΓΕΝΙΤΣΑΡΩΝ & ΤΩΝ ΣΠΑΧΗ ΩΝ «Οι γενίτσαροι κατά τον 18ο αιώνα είχαν εξελιχθεί από µόνιµα στρατιωτικά σώµατα σε σχεδόν απλήρωτα σώµατα υπηκόων αποτελούνταν από µικροεµπόρους µε κύρια ανταµοιβή δικαστικές και φορολογικές ασυλίες, τις οποίες όλο και περισσότερο δεν µπορούσαν να δικαιολογήσουν στο πεδίο της µάχης. Το δεύτερο κύριο συστατικό του στρατού της κλασικής οθωµανικής περιόδου, το σώµα των τιµαριούχων ιππέων που είχε ως έδρα τις επαρχίες έπνεε τα λοίσθια ήδη από τις αρχές του 18ου αιώνα» 1600-1914, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2011, σ. 277 Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΩΝ ΓΕΝΙΤΣΑΡΩΝ & ΤΩΝ ΣΠΑΧΗ ΩΝ «Εντασσόµενοι στα διάφορα σώµατα που δηµιουργήθηκαν τον 18ο αιώνα και αποτελούνταν από υπηκόους ή εξαγοράζοντας την είσοδό τους στα γενιτσαρικά σώµατα, µουσουλµάνοι αγρότες κοντά στα ευρωπαϊκά σύνορα συχνά κατάφερναν να κατοικήσουν στις πόλεις µαζί µε τη µέχρι τότε αφορολόγητη στρατιωτική τάξη Αυτοί οι ψευτογενίτσαροι ενώνονταν µε όλους εκείνους τους µουσουλµάνους που συµµετείχαν στη συλλογή των φόρων και οι οποίοι µε αυτόν τον τρόπο άλλαζαν το στάτους τους, αφοµοιούµενοι µε την άρχουσα τάξη» 1600-1914, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2011, σ. 279] Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ «Οι διοικητές και οι αντιπρόσωποί τους ήταν συχνά πλέον άτοµα µε γραµµατειακό περισσότερο παρά στρατιωτικό υπόβαθρο» «Καθώς οι διοικητές πλέον µετατίθονταν συχνά, οι νέοι φόροι στις επαρχίες, για να είναι αποτελεσµατικοί, απαιτούσαν τη µεσολάβηση ντόπιων επιτροπών προκρίτων (αγιάνηδων), οι οποίοι ήταν συνήθως επιφανείς γαιοκτήµονες και οι ίδιοι [ ] Η άνοδος των τοπικών επιτροπών, των οποίων η εξουσία πρακτικά αντικατέστησε την εξουσία που υπήρχε στο τιµαριωτικό σύστηµα που έσβηνε, σήµανε µετατόπιση βάρους προς τις πόλεις, οι οποίες όλο και περισσότερο είχαν όλα τα απαραίτητα µέσα για την άσκηση περιφερειακού ελέγχου» 1600-1914, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2011, σ. 277 & 278] Η ΑΝΑ ΕΙΞΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΑΡΧΟΥΣΑΣ ΤΑΞΗΣ «Πάνω σε αυτό το υπόβαθρο θεσµικής αποσύνθεσης δύο ανερχόµενες οµάδες απέκτησαν σηµαντική θέση: οι φοροεισπράκτορες και οι τοπικές επιτροπές (αγιάνηδες)» «Μαζί µε τους φοροµισθωτές και τους ισόβιους ενοικιαστές, ένα άλλο στρώµα ήταν και οι τραπεζίτες, οι οποίοι χρηµατοδοτούσαν το σύστηµα φοροεκµισθώσεων και ήταν απολύτως απαραίτητοι για τη λειτουργία του. Κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα περίπου χίλιοι µεγάλης κλίµακας πλειοδότες, υποστηριζόµενοι από τους τραπεζίτες τους, κυριαρχούσαν στις δηµοπρατήσεις φοροεκµισθώσεων στην Κωνσταντινούπολη» 279] Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΩΝ ΟΥΛΕΜΑ ΩΝ «Η ακµή του κύρους και της αποτελεσµατικότητας των Οθωµανών ιεροδικών (καδήδων) είχε επίσης ξεθωριάσει µέχρι τον 18ο αιώνα» «Οι ουλεµάδες, των οποίων οι καταχρήσεις γι αυτόν τον αιώνα συνέχισαν να περιλαµβάνουν την πώληση θέσεων, την τοκογλυφία και τη δηµιουργία οικογενειακών βακουφιών, είχαν εµπλακεί επίσης στο σύστηµα φοροεκµισθώσεων» 278 & 279] 5

Εδαφικές α ώλειες των Οθωµανών (τέλη 18 ου αρχές 20 ου αι.)) Χρονολογία Περιοχή!768-1792 Βόρειες ακτές Μ. Θάλασσας, Κριµαία, Μπουκοβίνα 1811 Αίγυπτος 1812 Βεσσαραβία 1817 Σερβία 1828 Ελλάδα 1829 Αµπχαζία και Μιγκρελία 1856 Μολδαβία και Βλαχία (Ρουµανία) 1878 Βοσνία, Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Καρς, Αρνταχάν, Κύπρος και Κρήτη 1908 Κυρηναϊκή και Τρίπολη 1912-13 Μακεδονία, Ηπειρος, Νησιά του Ανατολικού και Βορείου Αιγαίου 1913 Αλβανία «Η οθωµανική παρακµή ήταν εξίσου αποτέλεσµα του νεωτερικού οικονοµικού συστήµατος της Ευρώπης, όσο και της υπέρτερης στρατιωτικής τεχνολογίας της. Το οθωµανικό οικονοµικό και νοµισµατικό σύστηµα κατέρρευσε τον 17ο αιώνα, κυρίως χάρη στις επιθετικές µερκαντιλιστικές οικονοµίες των δυτικών χωρών, οι οποίες αντικατέστησαν τους Βενετούς στην Ανατολή» «Ως παράγοντες που άνοιξαν τον δρόµο στην κρίση του ύστερου 16ου και του πρώιµου 17ου αιώνα µπορούµε να αναφέρουµε την επιρροή της πληθυσµιακής αύξησης, τη νέα στρατιωτική τεχνολογία της Ευρώπης και τη νοµισµατική και οικονοµική κρίση» 2008, σ. 23] «Μεταξύ άλλων αιτιών της παρακµής, οι Οθωµανοί συγγραφείς της περιόδου τονίζουν τη µείωση της αυτονοµίας του αυτοκρατορικού συµβουλίου και των γραφείων του [ ] Έτσι ξεκίνησε η διάβρωση και η διάλυση των νόµων και των κανονισµών της αυτοκρατορίας, µια από τις σοβαρότερες συνέπειες της οποίας ήταν η µεγάλης κλίµακας µετατροπή µιρί (κρατικών) γαιών σε µούλκια (ιδιωτικές γαίες) και βακουφικές γαίες. Ταυτόχρονα, επίσης, η ιερατική τάξη, οι ουλεµάδες, άρχισε να παρεµβαίνει όλο και περισσότερο στη διοίκηση και στους νόµους που εξέδιδε ο σουλτάνος. Ζητήµατα που σχετίζονταν µε τους σουλτανικούς νόµους και τους διοικητικούς κανονισµούς υπόκειντο ολοένα και περισσότερο σε φετφάδες, τις επίσηµες δηλαδή γνωµοδοτήσεις του σεϊχουλισλάµη, επικεφαλής των ουλεµάδων, σύµφωνα µε θρησκευτικές αρχές. Η επιρροή αυτή των ουλεµάδων ενίσχυσε τον σουννιτικό συντηρητισµόκαι περιόρισε σοβαρά την ελευθερία δράσης της κυβέρνησης απέναντι στις νέες συνθήκες. Οι Οθωµανοί συγγραφείς της περιόδου εκείνης απέδιδαν την παρακµή κυρίως στη διάβρωση των θεσµών» 2008, σ. 25-6] «Μετά το 1590 το ταµείο παρουσίαζε τεράστια ελλείµµατα. Την ίδια περίοδο η αύξηση των αβαρίζ (έκτακτων φόρων)και του κεφαλικού φόρου των µη µουσουλµάνων (τζίζιε), καθώς και οι αυθαιρεσίες κατά τη διάρκεια της συλλογής τους ενίσχυαν τη δυσαρέσκεια των ραγιάδων» [Χαλίλ Ιναλτζίκ, «Το οθωµανικό κράτος: Οικονοµία και κοινωνία, 1300-1600», στο συλλογικό έργο Οικονοµική και κοινωνική ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, τόµ. Α : 1300-1600, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2008, σ. 25-6] «Ένας παράγοντας µε καταστροφικές συνέπειες για την οθωµανική δηµοσιονοµική σταθερότητα ήταν η υποτίµηση του ασηµένιου νοµίσµατος, κυριότερη αιτία της οποίας ήταν η εισροή άφθονου αργύρου από την Ευρώπη µετά το 1580. Οι οθωµανικές αγορές πληµµύρισαν µε ευρωπαϊκό ασήµι και µε κίβδηλα νοµίσµατα [ ] Οι σπαχήδες και άλλοι τιµαριώτες προσπάθησαν να αντισταθµίσουν τις απώλειες στο εισόδηµά τους, επινοώντας νέους φόρους η αυξάνοντας αυθαίρετα τους παλιούς, σε βάρος των ήδη πιεσµένων ραγιάδων». «Το τιµαριωτικό σύστηµα, γεννηµένο µέσα από συνθήκες που προσιδίαζαν στον Μεσαίωνα, είχε κλονιστεί ανεπανόρθωτα. Είχε εκτοπιστεί από ένα στρατό µισθοφόρων µε πυροβόλα όπλα» 2008, σ. 26] ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΝΤΕΒΣΙΡΜΕ «Από τη στιγµή που υπήρχε σηµαντικός αριθµός µορφωµένων ατόµων µε έναν ή περισσότερους προγόνους να έχουν υπηρετήσει το οθωµανικό κράτος, πιθανότατα δηµιουργήθηκε πίεση ενάντια στη στρατολόγηση ατόµων που βρίσκονταν εκτός του συστήµατος (ετζνεµπί, ετζανίµπ) [ ] το ντεβσιρµέ συνιστούσε πάντοτε µια ενοχλητική εξαίρεση στις αρχές άσκησης της οθωµανικής πολιτικής» «Οι φατριαστικές διαµάχες µεταξύ των ίδιων των αξιωµατούχων που είχαν στρατολογηθεί µε ντεβσιρµέ, στη βάση συχνά µιας κοινής εθνοτικής προέλευσης» «Η µαζική εισροή µουσουλµάνων Αζέρων και άλλων Ιρανών στην οθωµανική κρατική υπηρεσία» (µετά από τους ιρανικούς πολέµους στον όψιµο 16ο αιώνα) Η δηµιουργία από «µεγιστάνες» της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας «πολιτικών οίκων» αντίστοιχων µε εκείνον του σουλτάνου είχε ως αποτέλεσµα οι µεγιστάνες αυτοί να θέλουν να προωθήσουν στο παλάτι δικούς τους νεαρούς «δούλους» (πρόθεση/ σχέδιο που ακύρωνε η συνέχιση του ντεβσιρµέ) [Σουράγια Φαρόκι, «Κρίση και αλλαγή», στο συλλογικό έργο Οικονοµική και κοινωνική ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, τόµ. Β : 1600-1914, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2011, σ. 182-3] 6

ΕΠΙΣΗΜΟΙ ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ Περιστρέφονταν όλοι γύρω από την ηγεµονεύουσα δυναστεία Γέννηση πριγκίπων και πριγκιπισσών Γενέθλια των πριγκίπων Περιτοµή των πριγκίπων Έναρξη της εκπαίδευσης των πριγκίπων Γάµοι πριγκίπων και πριγκιπισσών Ενθρόνιση του σουλτάνου Νίκες του σουλτάνου Θάνατος του σουλτάνου ΕΠΙΣΗΜΟΙ ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ [έτος 1638] «Ο σουλτάν Μουράτης επήρεν το Μπαγδάτι και έστειλεν εις τον κόσµον του όλον να κάµουν ντουνανµά (=γιορτή) και να χαρούν οι πάντες εις την νίκην του βασιλέα. Και έτζι έκαµαν ντουνανµά τα κάστρα από κ ηµέρας και οι χώρες και οι κοϊνάροι από γ ηµέρες. Και τις διηγήσετε τα όσα έκαµαν τα ρουφέτια (=συντεχνίες) πάσα ένα, θαµάσµατα και τέρατα και σηµεία. Και εχαίρονταν όλος ο κόσµος και όλες οι φυλές, άνδρες τε και γυναίκες και έτρωγαν και έπιναν και εφωρούσαν (=ευφορία) και εχαίρουνταν. Και τα εργαστήρια στολισµένα µε πάσα λογής στολίδια. Και όλοι οι άνθρωποι ευφράνθησαν εις την νίκην του βασιλέως» [Γιώργου Καφταντζή, Η σερραϊκή χρονογραφία του Παπασυναδινού, Σέρρες 1989, σ. 73] 7