ΓΙΑ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ Πηγές και τοπική ειδησεογραφία (Συμβολή σε προηγούμενες εργασίες) 1

ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ Πηγές και τοπική ειδησεογραφία (Συμβολή σε προηγούμενες εργασίες) 1 Το καλοκαίρι του 2001 εκδόθηκαν από τον γράφοντα, με τη συνδρομή της ημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σερρών, οι Πηγές και η μουσική βιβλιογραφία των Σερρών (1828-1998). Στην έκδοση επιλέξαμε να περιληφθούν ενδεικτικά, κυρίως για τη σηματοδότηση της ιστορικής πορείας της μουσικής των Σερραίων μέσα στο χρόνο, 212 λήμματα (204 συν 8 Υπό έκδοσιν) και 31 επί μέρους αναλυτικοί πίνακες των περιεχομένων πληροφοριών. Σημειώναμε τότε πως ήταν φυσικό να παραλειφθεί από την καταγραφή των πηγών σημαντικός αριθμός άρθρων, δοκιμίων κ.ά. ιστορικών σημειωμάτων που κρατούμε στο αρχείο μας και που βεβαίως είναι στη διάθεση κάθε ενδιαφερόμενου. Η συνολική παρουσίασή τους θα ξεπερνούσε κατά πολύ τα όρια που θέσαμε για την έκταση του βιβλίου και θα καθιστούσε ανέφικτη την έκδοσή του. Η παρούσα εργασία μάς παρέχει τη δυνατότητα της παρουσίασης και επεξεργασίας νέων πηγών και ειδήσεων της μουσικής ιστοριογραφίας της πόλης των Σερρών που παραλείψαμε να περιλάβουμε για τον παραπάνω λόγο ή περιλήφθηκαν σε εργασίες που δημοσιοποιήθηκαν μέχρι και το 2006, έτος διεξαγωγής του Β ιεθνούς Ε- πιστημονικού Συνεδρίου για τις «Σέρρες και την περιοχή τους από την οθωμανική κατάκτηση μέχρι τη σύγχρονη εποχή». Μέρος της παρούσης ειδησεογραφίας παρουσιάστηκε συνοπτικά από το Σερ- 1. Σε πρώτη μορφή περιλήφθηκε στα 10 αδημοσίευτα ιστορικά σημειώματα (1892-2000), έκδοση περιορισμένου αριθμού CD ROM από το Τμήμα Πληροφορικής του Τ.Ε.Ι. Σερρών, Σεπτέμβριος 2004. ΣΙΡΙΣ 7 (2003-2007) 55-71

56 Γιώργος Κ. Αγγειοπλάστης ραίο εκπαιδευτικό Κυριάκο Κουνούπη ως αδημοσίευτο υλικό στο ίδιο συνέδριο την 7.4.2006 2. Ο τρόπος επιλογής και η τελική χρονολογική και όχι κατά κατηγορία ή είδος μουσικής (παραδοσιακή, έντεχνη) παράθεση των νέων πηγών -με εξαίρεση τις δικές μας εργασίες, που για λόγους πρακτικούς περισσότερο καταγράφουμε συνολικά- ακολουθούν το ίδιο σκεπτικό με την πρώτη έκδοση. Περιλαμβάνουν, δηλαδή, αξιομνημόνευτα γεγονότα, συντελεστές και επεξεργασία ειδήσεων της τοπικής μουσικής ιστορίας που, κατά την εκτίμησή μας, συμβάλλουν ουσιαστικά στην εξέλιξη και σηματοδοτούν τα κύρια χαρακτηριστικά της. Οι ιστορικές πληροφορίες που παρέχονται εκτείνονται χρονολογικά κυρίως μέχρι και το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα περίπου. Στην αρίθμηση των λημμάτων προσθέσαμε μέσα σε παρένθεση τη συνέχεια αυτής που τηρήθηκε στην παραπάνω εργασία. Εργασίες και πίνακες της εκδοτικής δραστηριότητας των Σερραίων για τη μουσική είχαν παρουσιαστεί πάλι από εμάς πρώτη φορά στο δεύτερο λεύκωμα για τη Μουσική στην πόλη των Σερρών κατά τον εικοστό αιώνα το 1991 (σσ. 23 και 24). Aκολούθησε, ένα χρόνο μετά, ένας δεύτερος πίνακας στα Στοιχεία για την εξέλιξη της μουσικής τον εικοστό αιώνα στα Σέρρας (έκδ. του περ. Γιατί, σσ. 31-32). Τέλος, μία περισσότερο εκτενής καταγραφή περιλήφθηκε στο Παράρτημα των Οκτώ κειμένων σερραϊκής μουσικής ιστοριογραφίας, που εκδόθηκαν το 1996 με την οικονομική συνδρομή του Πολιτιστικού Συλλόγου Βυρώνειας (σσ. 85-92). 1 (205). Χρύσανθος, Αρχιεπίσκοπος ιρραχίου, ο εκ Μαδύτων, Θεωρητικόν Μέγα της Μουσικής, εκδοθέν υπό Παναγιώτου Γ. Πελοπίδου, εν Τεργέστη 1832. Αντίγραφο της Γ έκδοσης με Εισαγωγή του καθηγητή Β. Μ. Γ. Χατζηθεοδώρου, των Βυζαντινών εκδόσεων Κ. Σπανού, Αθήνα 1976-77, τηρείται στο αρχείο μας αλλά και στη Σχολή Βυζαντινής Μουσικής της Ι. Μητροπόλεως Σερρών και Νιγρίτης «Άγιος Νικήτας ο Νέος». Στον Κατάλογο συνδρομητών, σ. LXI, ο γνωστός πρωτοψάλτης της Μητροπόλεως Σερρών «Μουσικολογιώτατος Κύριος» Σταμάτιος Ζαρκινός (ήκμασε περί τα μέσα του 19 ου αι., πέθανε το 1894) και 21 μουσικοί της πόλεως Σερρών, προφανώς της παραδοσιακής (βυζαντινής) εκκλησιαστικής μουσικής: 2. Βλ. Κ. Κουνούπη, «Η μουσική αγωγή στα εκπαιδευτήρια της πόλης των Σερρών κατά την περίοδο 1872-1934: Πληροφορίες και ειδήσεις», Περιλήψεις ανακοινώσεων Β ιεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου, έκδ. ημοτικής Επιχείρησης Πολιτιστικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης (.Ε.Π.Κ.Α.) Σερρών, Σέρρες 6-9 Απριλίου 2006, σ. 51.

Για τη μουσική της πόλης των Σερρών 57 Γεώργιος Νακίδης εκ Πουλιανής, Ανδρόνικος Εικοσιφινίσσης, Χριστόφορος της αυτής μονής, Πρωτοσύγγελος Σεραφείμ Κρης Σιναΐτης, Χρύσανθος της μονής Προδρόμου, Κωνστάντιος της αυτής μονής, Ιωάσαφ της αυτής μονής (τον καταγράφει και ο Π. Π. Παράσχος Φωκαεύς στο οξαστάριον μελοποιηθέν παρά Ιακώβου Πρωτοψάλτου, Γαλατά 1835, κεφ. Οι εκ Σέρρας, 418), ιονύσιος, Ηγούμενος της αυτής μονής, Σεραφείμ της αυτής μονής, Σάββας της αυτής μονής, Ιορδάνης Πέτρου Σίλιαλης, Σύμων Συμώτας εκ Κλεισούρας της Μακεδονίας, Ιωάννης Αντωνίου Βερροιαίος, ημήτριος Αθανασίου εκ Τρικάλων, Κων/νος Μιλίδης Ναουσσαίος (ο Παράσχος Φωκαεύς, ό.π., τον καταγράφει ως Πιλήδη), Κυργιαζής Νικολάου Μαδεμοχωρίτης, Γεώργιος Κωνσταντίνου Πετριτζλής Σαπουντζής, Ματάκος Κερκυραίος, Μιχαήλ Κρανιότης, Αποστόλης Γεωργίου Παντελεημονίτης εκ Πλαταμώνος και Χ. [=Χατζη] Μιχαήλος Χ. Χριστάκης Σερραίος. 2 (206). Εφημ. Ερμής, Θεσσαλονίκης, φ. αρ. 6/30.5.1875, αρχείο Γιώργου Αψηλίδη. Σχόλιο για το [μουσικο]δραματικό σερραϊκό σύλλογο «Αριστοφάνης» και την προ δύο ημερών παράστασή του στη Θεσσαλονίκη. Τον «Αριστοφάνη» καταγράψαμε το 2001 ως ατιτλοφόρητο μουσικό θίασο στην εργασία μας για τις Πηγές και μουσική βιβλιογραφία των Σερρών, ό.π., σ. 18, αρ. λήμ. 9, μεταφέροντας σχόλιο πάλι του Ερμή Θεσσαλονίκης, φ. 27.5.1875, και αναφορά στην ηθοποιό Ελένη Βεκερέλλη ή Βακαρέλη. 3 (207). ημήτριος Μαυροκορδάτος, Θρησκευτικαί Μελέται, τόμ. Β, Νέα Έκδοσις, Αθήνα 1886. Την αντιγραφή από το πρωτότυπο οφείλουμε στον Προϊστάμενο των Γενικών Αρχείων του Κράτους - Γ.Α.Κ. Ν. Σερρών Γιάννη Τσαρούχα, από την έρευνα του ιδίου στη Βιβλιοθήκη της μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους τον Ιούλιο του 2003. Στον Κατάλογο Συνδρομητών, Οι εν Σέρραις Μουσικολογιώτατοι Κύριοι: Κ. Παντολέων «του ποτέ αοιδήμου ιδασκάλου Γρηγορίου Πρωτοψάλτου», Ιωάννης Οικονομίδης, Γραμμ. της Μονής [Προδρόμου], Κων/νος Χρηστίδης, Νευροκοπινός, Αντώνιος Κωνσταντινίδης, Σερραίος, Ουστογιάννης Χαρισιάδης, Σερραίος. 4 (208). Ανδρέας Β. Τσικόπουλος, Μουσικοδιδάσκαλος, Νέον Ειρμολόγιον Σύντομον, Α Έκδοσις [Μουσική Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Εκκλησιαστικής Μουσικής Σχολής Α.Β.Τ, Βιβλίον Γ ], Αθήνα 1895. Την καταγραφή οφείλουμε στο Γιάννη Τσαρούχα, όπως σημειώνεται στο παραπάνω λήμμα (. Μαυροκορδάτος, 1886). Στον Κατάλογο συνδρομητών, Οι εν Σέρραις Μ[ουσι]Κ[ολογιώτατοι] ψάλτες: Νικ. ημητρίου, Παλαιοχωρινός (Αγ. Αναργύρων), Ιω. ημητρίου (Αγ. Γεωργίου), Ιω. Νικολάου (αριστερός Αγ. Φωτεινής), Σωτ. Μποζίκας (Αγ. Κυριακής), Παναγ. Αναστασίου (Αγ. Παντελεήμονος), Αγγελής Μαργαρίτου (Αγ.

58 Γιώργος Κ. Αγγειοπλάστης Μαρίνης), Γρηγόριος Γεωργίου (δεξιός Αγ. Φωτεινής), Παναγ. Παπ[α] Αγγέλου (Σοχινός), Αντ. Σαλαμώτας (Ηλιουπόλεως), Χριστόδ. Νικολάου (Αγ. Νικολάου). 5 (209). Παρατηρητής [ψευδώνυμο], Χορός Μουσικογυμναστικού Συλλόγου, εφημ. Φάρος της Θεσσαλονίκης, φ. αρ. 770 της 21.1.1908. Ο «προ εξαετίας [1902] ιδρυθείς Γυμναστικός Σύλλογος» οργανώνει στις 9.1.1908 την ετήσια χοροεσπερίδα του στη «Γρηγοριάδα». Αναφορά στο θερινό θέατρο του συλλόγου «Θάλεια», που άλλοτε καταγράφεται ως κοινοτικό (Γ. Αψηλίδης, Η Πρωτομαγιά του 1908 στην πόλη των Σερρών, ανάτ. περ. Μετά 64/2000, 2-18) και άλλοτε (1910) ως ιδιοκτησία του «Ορφέα» (Βασ. Τζανακάρης, Εικονογραφημένη Ιστορία των Σερρών 1/1991, 163), στον πρόεδρο Θεόδωρο ούρο και στην προ τριετίας [1905] σύσταση παραρτήματος Μουσικού Συλλόγου. Το παράρτημα, ως τμήμα του Γυμναστικού Συλλόγου, θα αναπτύξει α- ξιόλογη μουσική δράση οργανώνοντας κλιμάκιο μαντολινάτας γύρω στα 1905, χρονιά που ιδρύεται και ο «Ορφέας» (Α Συναυλία του το 1907), με διευθυντή το Νικ. Παπαναστασόπουλο (Γ. Αγγειοπλάστη - Χρ. Παπαδόπουλου, Η μουσική στις Σέρρες από τις αρχές του εικοστού αιώνα μέχρι σήμερα, Σέρρες 1986, 13, Η καλλιτεχνική εσπερίδα - συναυλία το 1906, μαντολινάτα, φιλαρμονική) και βεβαίως φιλαρμονική (Τερψιχόρη) με διευθυντή το Γιάννη Βαΐου (Λειβάδι Ολύμπου 1883- Θεσσαλονίκη 4.6.1961) από το 1904. Σε αχρονολόγητη και πολύ μεταγενέστερη, άλλωστε, επιστολή του βεβαιώνει ο ίδιος την ανάληψη της διεύθυνσης της φιλαρμονικής του «Ορφέα» (εννοεί την «Τερψιχόρη») ακόμα από το 1903. Τη σύσταση, όμως, Μουσικού Συλλόγου ως παραρτήματος του Γυμν. Συλλόγου στα 1905 επιβεβαιώνει και ο επιθεωρητής ημ. Σάρρος στην Έκθεσή του της 22.5.1906. Την πληροφορία οφείλουμε στο Γιώργο Αψηλίδη και στην εμπεριστατωμένη εργασία του «Χρηματοδότηση και επιθεώρηση ελληνικών σχολείων στην περιοχή των Σερρών στις αρχές του 20ού αιώνα», περ. Σίρις 6 (2002), 112. Από την ίδια εργασία, σημ. 78, πληροφορούμαστε πως το 1914 πρόεδρος του Γυμν. Συλλόγου ήταν ο Κ. Αργυριάδης και αντιπρόεδρος ο καθηγητής ημ. Μισυρλής (1884-1952). Εμείς προσθέτουμε εδώ πως αν ο συσχετισμός -στη σημείωση αρ. 79 του σχολίου- της σύστασης του Μουσικού Συλλόγου με την ίδρυση του «Ορφέα» είναι ορθός, γεννάται το πρόβλημα της ερμηνείας της παρούσης ειδήσεως του σχολιαστή της εφημ. Φάρος της Θεσσαλονίκης, ο οποίος με σαφήνεια σημειώνει πως πρόκειται για παράρτημα του ήδη υπάρχοντος από το 1902 δραστήριου και γνωστού στους Σερραίους Γυμναστικού -από τότε (1905) Μουσικογυμναστικού- Συλλόγου. Για τη φιλαρμονική «Τερψιχόρη» και τον ομώνυμο Όμιλο Ερασιτεχνών, που δεν είναι άλλος από το Γυμναστικό Σύλλογο, βλ. σχόλιά μας στα Οκτώ κείμενα σερραϊκής μουσικής ιστοριογραφίας, Σέρρες 1996, σσ. 26, σημ. 23, και 39-44, ενώ για τους κατά καιρούς ασαφείς τίτλους των σωματείων από τις ε-

Για τη μουσική της πόλης των Σερρών 59 φημερίδες της εποχής βλ. σημειώσεις μας στις Πηγές και μουσική βιβλιογραφία, αρ. λήμ. 21, σελ. 25. Σημειώνουμε πως η προσωνυμία «Όμιλος Ερασιτεχνών» συνόδευε συνήθως τα μουσικά συγκροτήματα της εποχής που είχαν πολυποίκιλη και συνεχή δράση, όπως εν προκειμένω η φιλαρμονική «Τερψιχόρη». Στο γεγονός αυτό ίσως να οφείλεται η καταγραφή του Ομίλου Ερασιτεχνών συχνά ως ξεχωριστού σωματείου από το Γυμναστικό Σύλλογο (Πηγές, αρ. λήμ. 21, 24). Αλλού η «Τερψιχόρη» αποτελεί τμήμα του τελευταίου: Οκτώ κείμενα, σ. 26, σημ. 23, Πηγές, αρ. λημ. 31 και 32 (όπου τονίζεται, ακόμη μία φορά, η ξεχωριστή παρουσία [στα 1909] του Ομίλου «Ορφεύς» και της «Τερψιχόρης» του Μουσικογυμναστικού Συλλόγου). Σε μερικές, μάλιστα, περιπτώσεις η ίδια (Τερψιχόρη) καταγράφεται ως τμήμα του ομώνυμου συλλόγου (Πηγές, αρ. λήμ. 139) ή ταυτίζεται με την προαναφερθείσα προσωνυμία (Όμιλος: εφημ. Φάρος της Θεσσαλονίκης, φ. αρ. 758/2.1.1908, σ. 2, Αλήθεια, φ. αρ. 878/102/14.1.1909, όπως σημειώνεται ακριβώς παρακάτω, λήμμα αρ. 6/210, κ.λπ. στο αρχείο μας Σύλλογος Ερασιτεχνών: Πηγές, αρ. λήμ. 162, στο δημοσιευμένο κείμενο σελ. 26). Ο τίτλος «Όμιλος Ερασιτεχνών» (ή απλά «Ερασιτέχνες») θα συνοδεύει και κατά το Μεσοπόλεμο τα μουσικά τμήματα του Γυμνασίου, του «Απόλλωνα» αλλά και του «Ορφέα». Σε φωτογράφηση, για παράδειγμα, των τμημάτων του τελευταίου μετά τη συναυλία της 4.7.1922 ο φωτογράφος προσθέτει χαρακτηριστικά επάνω στη φωτογραφία τη φράση «Συναυλία Ερασιτεχνών Ορφέως». Ο Γιώργος Καφταντζής, Ορφέας Σερρών 1905-1991, ιστορική αναδρομή, Θεσσαλονίκη 1991, 28, βεβαιώνει την ύπαρξη του συλλόγου χωρίς να αναφέρει την ταύτιση των δύο σωματείων (Γυμναστικός Σύλλογος, Όμιλος Ερασιτεχνών), ενώ στη σελ. 72 αναφέρει δρώντα (1913) μόνο το Γυμναστικό Σύλλογο πλάι στον «Ορφέα». Ωστόσο, στη σελ. 18, σημ. 33, σημειώνει πως ο Γυμν. Σύλλογος οργάνωσε στις 15.7.1914 τη γιορτή απελευθέρωσης των Σερρών. Ανάμεσα στα μέλη του.σ. του συλλόγου περιλαμβάνει τον Ι. Πανταζή, σίγουρα πρόεδρο του Ομίλου Ερασιτεχνών στα 1906, όπως καταγράφεται στο ίδιο πόνημά του, σελ. 27, και το 1986 από εμάς στη Μουσική στις Σέρρες, ό.π. Αλλά και ο Βασ. Τζανακάρης, Το Σιδηρόκαστρο επί πτερύγων ιστορίας, Σέρρας 2002, 45-46, κάνει λόγο για τη λειτουργία του συλλόγου ακόμα και κατά το 1915. Σύμφωνα, λοιπόν, με σχόλιο της εφημ. Το Φως της Θεσσαλονίκης, φ. 4.7.1915, ο Γυμναστικός Σύλλογος Σερρών «διοργάνωσε και πάλιν εκδρομήν εις εμίρ Ισσάρ [Σιδηρόκαστρο] ίνα πλησιέστερον εκείθεν προσφέρη το οφειλόμενον της ευγνωμοσύνης θυμίαμα προς τους αθανάτους της μάχης εμίρ - Ισσάρ νεκρούς». Τέλος, όπως ήδη σημειώσαμε στο παρελθόν, μετά από μακροχρόνια ενασχόλησή μας με το θέμα και την προσπάθεια προσδιορισμού των πραγματικών γεγονότων, επεξεργαζόμενοι ένα απίστευτο πλήθος αντικρουόμενων και ασαφήνιστων πληροφοριών των χρονικογράφων της εποχής, καταλήγουμε βάσιμα, με όλες τις δυνατές επιφυλάξεις, πως ο Γυμναστικός Σύλλογος του 1902 είναι η συνέχεια, αν δεν πρόκειται για τον ίδιο, του ομώνυμου αθλητικού σωματείου που ιδρύθηκε το 1899 (γυμναστήριο και ραματικός Σύλλογος ερασιτεχνών, στις δικές μας Πηγές, αρ. λήμ. 21, αλλά και αδημοσίευτη από το Γ. Αψ. αντα-

60 Γιώργος Κ. Αγγειοπλάστης πόκριση της εφημ. Εμπρός των Αθηνών, φ. 24.4.1901, σ. 4, για την «προ δύο μόλις ετών [1899] δαπάνη γενναίων ομογενών» ίδρυση Γυμναστηρίου στις Σέρρες και τον «μετ ολίγους μήνας ιδρυθέντα υπό την προεδρίαν του ρέκτου ιατρού κ. Ι. Θεοδωρίδου Γυμναστικόν Σύλλογον») και διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή της πόλης. Γύρω στα 1904-05 ονομάζεται Μουσικογυμναστικός και οργανώνει μαντολινάτα και φιλαρμονική («Τερψιχόρη», γι αυτό από τότε περισσότερο γνωστός ως [Όμιλος Ερασιτεχνών] «Τερψιχόρη»), αυτήν που σαφώς υπαινίσσεται ο συντάκτης του σχολίου Τα «πριν», όπως αυτό παρουσιάζεται στην Εικονογραφημένη Ιστορία..., ό.π., 79, του Βασ. Τζανακάρη και από εμάς στις Πηγές, αρ. λήμ. 21. Ο Σύλλογος απορροφάται συν τω χρόνω από τον «Ορφέα», που ιδρύεται την 1.8.1905. Η δραστηριότητα των γυμναστικών τμημάτων τους ατονεί και στην ουσία αυτά διαλύονται (εφημ. Νέα Αλήθεια, Θεσσαλονίκης, σχόλιο για επαναδραστηριοποίηση στο φ. αρ. 109/25.9.1911, αρχείο - αδημοσίευτη εργασία του Γ. Αψηλίδη). Παρά ταύτα, τα δύο σωματεία δρουν παράλληλα και ανταγωνιστικά (Οκτώ κείμενα, 40) προεκτείνοντας τη συνεχή, στην ουσία, διαμάχη των Τσορμπατζήδων (Τερψιχόρη) και των Τσιπλάκηδων (Ορφέας) μέχρι και το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1910. Η «Τερψιχόρη» συνεργάζεται με τον «Ορφέα» (στα 1908 ο πρόεδρός του Ι. Παπάζογλου συνοδεύει το συγκρότημα στη γνωστή εκδήλωση του Μ. Σουλίου, Οκτώ κείμενα, 45-52 το 1909, πάντα υπό τον Γ. Βαΐου, συμμετέχει στα εγκαίνια του «νέου καταστήματος» του «Ορφέα», Οκτώ κείμενα, σ. 26, σημ. 23), διατηρεί την ονομασία της και συνεχίζει τη δράση με διευθυντή τον (;) Καρακάση στη θέση του αποχωρήσαντος το 1909-10 (Θεσσαλονίκη) Γ. Βαΐου. Τον Ιούλιο του 1908 συστήνεται ο Μουσικός Όμιλος «Ομόνοια», ενώ ο «Ορφέας» μετατρέπεται το 1914 σε πολιτικό σύλλογο με τον τίτλο «Φίλιππος - πρώην Ορφεύς». Την ίδια χρονιά ιδρύεται ο Μουσικοδραματικός Σύλλογος «Απόλλων». Μετά τους πολέμους και το τέλος της ομηρίας στα 1918-19 θα ε- πανασυσταθεί μόνο ο «Ορφέας» με την προσωνυμία «Αναγέννησις - πρώην Ορφεύς». (Καλοκαίρι 2003) 6 (210). Β [Ψευδώνυμο], εφημ. Αλήθεια, Θεσσαλονίκης, φ. αρ. (878) 102 της 14.1.1909. Σχόλιο «Εξ Αληστράτης» για συμμετοχή της φιλαρμονικής «Τερψιχόρη» σε εκδήλωση του τοπικού Ομίλου Ερασιτεχνών την 30.12.1908. Ο Όμιλος Ερασιτεχνών Αλιστράτης καλεί τη φιλαρμονική του Μουσικού Όμιλου «Τερψιχόρη» των Σερρών για τη μουσική κάλυψη - παρουσία του στο ανέβασμα της Γκόλφως του Σπυρ. Περεσιάδη. Ιδού ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα του σχολίου: «Ουδέποτε θα λησμονήσωμε την θυσίαν, εις ην χάριν η- μών υπεβλήθησαν οι ευγενείς ούτοι νέοι. Το πρώτον όπερ τους πάντας μέχρι δακρύων συνεκίνησεν ήτο η διά των κεντρικωτέρων οδών της κωμοπόλεώς μας της μουσικής παρέλασις. Χειροκροτήματα και ζητωκραυγαί υπέρ των μελών της Τερψιχόρης πανταχόθεν ηκούοντο. Το εσπέρας κατά την παράστασιν το

Για τη μουσική της πόλης των Σερρών 61 πλήθος τοσούτον ην, ώστε αν και στιβηδόν ο εις επί του άλλου εκάθητο, οι πλείστοι ηναγκάσθησαν να απέλθωσιν, καθότι η μεγάλη του Παρθεναγωγείου αίθουσα, ένθα εγένετο η παράστασις δεν δύναται να περιλάβη ειμή εξακόσια άτομα... παιδιά, νέοι, γέροντες συνεκεντρώθησαν επί το αυτό, έχοντες δ επικεφαλής την μουσικήν παρήλασαν διά ζητωκραυγών και εθνικών ασμάτων διά μέσου της κωμοπόλεως καταλήξαντες εις την πλατείαν της αγοράς. Ενταύθα πάντες αποτελέσαντες κύκλον ήρχισαν τον χορόν του Ζαλόγγου, ον διεδέχθησαν ζητωκραυγαί και χειροκροτήματα υπέρ των μελών της αθανάτου Τερψιχόρης Σερρών...». 7 (211). Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, 1912, Φ. 122/5/1. Απόσπασμα της από 12.7.1912 Έκθεσης του Γυμνασιάρχου Λεωνίδα Παπαπαύλου. Η οργάνωση μαθητικής ορχήστρας στο Γυμνάσιο των Σερρών και η διδασκαλία της οργανικής μουσικής. Το πλήρες κείμενο, λεπτομέρειες κ.λπ. στο αρχείο του Σερραίου Γιώργου Αψηλίδη. Μετά το θάνατο του μουσικοδιδασκάλου του Γυμνασίου Σερρών Κων/νου Σγουρού (γένν.: 1858) το 1911, η εφορεία του σχολείου καλεί και διορίζει το διευθυντή της μπάντας του «Ορφέα», ρωσσικής καταγωγής, Αλέξανδρο Κίτσο -το 1914 ο ίδιος διευθυντής και στον «Απόλλωνα»- ως δάσκαλο της Ωδικής στις ανώτερες τάξεις του Παρθεναγωγείου και στις δύο κατώτερες του Γυμνασίου. Με την ίδια, όμως, απόφαση δίνεται εντολή να αντικατασταθεί το συντομότερο η διδασκαλία της Ωδικής με αυτήν της οργανικής μουσικής και να οργανωθεί η νέα σχολική ορχήστρα. Από του τέλους του Φεβρουαρίου εντάχθηκαν περισσότεροι από 40 Έλληνες μαθητές των κατωτέρων τάξεων, οι ο- ποίοι αγόρασαν όργανα με δική τους δαπάνη. Με τη συμμετοχή, μάλιστα, σπουδαστών των ανωτέρων τάξεων, που μετείχαν σε παλιότερη, μη ενεργό πλέον, ορχήστρα του «Ορφέα», κατάφεραν να παρουσιαστούν με σύντομο πρόγραμμα στην τελετή επιδόσεως των απολυτηρίων. Σύμφωνα πάντα με τα αναφερόμενα στην έκθεση, την ίδια περίοδο οι Βούλγαροι μαθητές διαθέτουν αξιολογότατη, για τα μαθητικά δεδομένα της εποχής, χορωδία και ορχήστρα, γεγονός που οδηγεί την εφορεία του σχολείου, για λόγους βεβαίως σχετικούς με το πνεύμα της δραστηριοποίησης ενάντια στη βουλγαρική προπαγάνδα αλλά και με τον ανταγωνισμό ανάμεσα στις δύο μαθητικές κοινότητες, στον καταρτισμό της νέας ορχήστρας με δική της πρωτοβουλία, μιας και το Γυμνάσιο ούτε καιρό, ούτε υποχρέωση είχε να καταρτίσει ορχήστρα. Στην ίδια έκθεση σημειώνεται ακόμα και η ισχύουσα απαγόρευση από μέρους της τουρκικής διοίκησης για την πρόσληψη Ελλήνων υπηκόων ως μουσικοδιδασκάλων. 8 (212). Εκλογικός Κατάλογος της πόλεως Σερρών έτους 1914. Αρχείο περ. Γιατί του Βασίλη Τζανακάρη. Καταχωρούνται οι ιεροψάλτες: Χρήστος Ιω. Σαρακύρου (γένν. Ηράκλεια 1856), Μιχαήλ Γ. ούκας (Σέρρας 1877), Αλκιβιάδης Νικ. Ζαχαρίας (Σέρρας 1887), Ιωάννης Στ. Μπόμπας (Σέρρας 1873), Νικόλαος Ιω. Ψάλτης (Σέρρας

62 Γιώργος Κ. Αγγειοπλάστης 1877), Θωμάς Πέτρου Ματσαρός (Ηράκλεια 1870), Θεόδωρος Χαραλ. Πρεπούδης (Ηράκλεια 1885), Πέτρος Γ. Ψάλτου (Ηράκλεια 1854) και Νικόλαος Αλεξίου Καθαρόπουλος (Σέρρας 1880). 9 (213). Αρχείο Συμβολαιογράφου Σερρών Κων/νου Ι. Τριανταφυλλόπουλου της περιόδου 1915-1941 στα Γ.Α.Κ. Νομού Σερρών. Αναφορές σε Σερραίους ιεροψάλτες, οργανοπαίχτες κ.λπ.: Ενοικιαστικό με αριθμό 949/12.6.1915, αναφορά στον ιεροψάλτη Μιχαήλ Ιωσήφ Σιφό (Γ.Α.Κ., φάκελος 2) Εταιρικό με αριθμό 1325/21.9.1915, αναφορά πάλι στον ιεροψάλτη Μιχαήλ Ιωσήφ Σιφό (Γ.Α.Κ., φάκ. 4) Πράξις εμφανίσεως με αριθμό 4369/5.6.1920, αναφορά στον ιεροψάλτη Ιωάννη Μπόμπα (Γ.Α.Κ., φάκ. 16) Συμβόλαιο αριθμ. 8572/9.2.1922: Αγορά λατέρνας αντί του ποσού των 2.500 δρχ. από τον οργανοπαίχτη Ι. Αν. Νάστο στον Ανέστη Πετρίδη (Γ.Α.Κ., φάκ. 9) Συμβόλαιο αριθμ. 11041/24.8.1923, αναφορά στον ιεροψάλτη Θωμά Χριστοδούλου Μπόικο (Γ.Α.Κ., φάκ. 21) Συμβόλαιο αριθμ. 13079/15.9.1924 πώλησης λατέρνας από Φώτιο Ν. Φωτίου, Θεσσαλονίκη, προς τον Απόστολο ή Τόλιο Μιχαήλ Μιχαηλίδη (Γ.Α.Κ., φάκ. 26) Συμβόλαιο αριθμ. 13991/26.11.1924 πώλησης λατέρνας από οκράν Σοραγιάν προς τον Απόστολο ή Τόλιο Μιχ. Μιχαηλίδη (Γ.Α.Κ, φάκ. 28) Συμβόλαιο αριθμ.14302/21.1.1925 πώλησης λατέρνας από Απόστολο Μιχαηλίδη προς τον Απόστολο Αθ. Τσολάκη (Γ.Α.Κ., φάκ. 29). 10 (214). Νικόλαος Γ. Καραχρίστος, Η κοινωνία μας και οι διδάσκαλοί της, Θεσσαλονίκη 1924. Το Μονοτάξιο ιδασκαλείο Σερρών στα 1923-24. Ο δάσκαλος της μουσικής του Γυμνασίου Σερρών Ιωάννης Βαΐου (Λειβάδι Ολύμπου 1883- Θεσσαλονίκη 4.6.1961) διδάσκει στο /λείο Ωδική και παραδοσιακή (βυζαντινή) εκκλησιαστική μουσική. Οι ώρες διδασκαλίας τους καθ όλο το διδακτικό έτος, ο προγραμματισμός κατά τρίμηνο. Περισσότερα στην εργασία μας για τη Μουσικοθεατρική δραστηριότητα του ιδασκαλείου Θηλέων Σερρών κατά τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1930, που περιλήφτηκε στα 10 αδημοσίευτα ιστορικά σημειώματα (1892-2000), έκδοση περιορισμένου αριθμού CD ROM από το Τμήμα Πληροφορικής του Τ.Ε.Ι. Σερρών το Σεπτέμβριο του 2004, αλλά και στο 2 ο τεύχος της Μουσικής σε πρώτη βαθμίδα, περιοδικής έκδοσης της Πανελλήνιας) Ένωσης Εκπαιδευτικών Μουσικής Αγωγής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (Ε.Ε.Μ.Α.Π.Ε.), Αθήνα, Φθινόπωρο 2006, σσ. 95-100. 11 (215). Ιωάννης Κανάκης, Η εορτή του ιδασκαλείου, εφημ. Πρωία, φ. 2.6.1929. Γ.Α.Κ. Νομού Σερρών, αρχείο τοπικών εφημερίδων. Οι γυμναστικές επιδείξεις του /λείου Νηπιαγωγών την Κυριακή 26.5.1929 στον αυλόγυρο του Ανωτέρου Παρθεναγωγείου. Η χορωδία του ι- δρύματος [δ/ντής ο Γιάννης Βαΐου], η στρατιωτική μουσική, ο εθνικός ύμνος.

Για τη μουσική της πόλης των Σερρών 63 12 (216). Αρχείο του Συμβολαιογράφου Σερρών Κων/νου. Κατσανού στα Γ.Α.Κ. Νομού Σερρών, φάκελος 13. Μίσθωση υπηρεσιών αριθμ. 3677 της 20.12.1929 για την πρόσληψη στον «Ορφέα» του Φραγκίσκου Έκτορος Τούλλι, κατοίκου Αθηνών, ως μουσικοδιδασκάλου και διευθυντή της χορωδίας και των τμημάτων πνευστών και εγχόρδων οργάνων του ομίλου. ιάρκεια μίσθωσης εξάμηνος (1.1-1.6.1930). 13 (217). Αρχείο Αθανασίου Φωτιάδη (Σέρρες 1900-1969), δικηγόρου, προέδρου του «Ορφέα» Σερρών κατά τα έτη 1932-34. Άγνωστα έγγραφα και έντυπα ντοκουμέντα του Ομίλου «Ορφέα» και του Ωδείου Σερρών «Ορφεύς» (1934-40). Περίοδος 1932-1950. Το υλικό διέσωσε ο Σερραίος δικηγόρος ημήτριος Ζαπρούδης. Χειρόγραφες επιστολές μουσικοδιδασκάλων, προσωπικοτήτων και πολιτικών παραγόντων της εποχής για την ίδρυση και την πρόοδο του ωδείου, το πρακτικό της ίδρυσης και το καταστατικό (κανονισμός) του ιδρύματος, χειρόγραφες επιστολές του διευθυντή του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης Αλέξανδρου Καζαντζή προς τον Αθ. Φωτιάδη και την εφορεία του ωδείου για την επιλογή και πρόσληψη των καθηγητών Βασιλείου Κοριτσάνη, Βεκιάρη, Αλέξανδρου Μπλενόβ, Λόλα Μπερεζόφσκυ, Γεωργίου Γεωργιάδη, Χρήστου Σταματίου («ίσως ανώτερον όλων των διπλωματούχων εις την Αρμονίαν και εκ των κρατίστων εις την Αντίστιξιν»), σχέδια νόμου για την επιβολή ειδικών πόρων υπέρ του ωδείου, φέι-βολάν κ.ά. Λεπτομέρειες στην ομώνυμη εργασία μας, που περιλήφτηκε στα 10 αδημοσίευτα ιστορικά σημειώματα (1892-2000), έκδοση περιορισμένου αριθμού CD ROM από το Τμήμα Πληροφορικής του Τ.Ε.Ι. Σερρών το Σεπτέμβριο του 2004. 14 (218). ημοτολόγιο του ήμου Σερρών της δεκαετίας 1950. Καταχωρούνται οι ιεροψάλτες της πόλης των Σερρών: Γεώργιος Αγγέλου (γένν. 1874), Νικ. Καθαρόπουλος, Ξανθιώτης ή κατ άλλους Κωνσταντινουπολίτης (1878), Ιωάννης Μπόμπας, από ημητρίτσι (1873), Κων/νος Μπασλής, Αηδονοχωρίτης (1910), Αθαν. Οικονομίδης, από 40 Εκκλησιές (1879), Ιω. Οικονομίδης (1884), Ζαφείριος Παπαχρήστου, Κωνσταντινουπολίτης (1895), Στέφανος Στέφου, από Αρναία Χαλκιδικής (1894), ιον. Συνόγλου, από Σογιούτ Μ. Ασίας (1886), Γεώργιος Τάνης, από Ηράκλεια Σερρών (1883) και Νικ. Ψάλτης (1871). 15 (219). Πέτρος Τραϊανός, Καθηγητής της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης, Λαϊκή Μούσα, δημοτικά τραγούδια Βορείου Ελλάδος εναρμονισμένα για μικτή χορωδία, τεύχος Α, Θεσσαλονίκη 1951. Καταγραφή με μουσική σημειογραφία των τραγουδιών της περιφέρειας Σερρών Ο Μαυρουδής, Καπετάν Μητρούσης, Σήμιρα (Ντος ντάριμ ντος), Η Γερακίνα, Η Παναγή. Ο Π.Τ. δίδαξε στο ιδασκαλείο Θηλέων Σερρών την πε-

64 Γιώργος Κ. Αγγειοπλάστης ρίοδο 1924-1930, όπου οργάνωσε τετράφωνη χορωδία. Περισσότερα στην εργασία μας Από τη μουσικοθεατρική δραστηριότητα του ιδασκαλείου Θηλέων Σερρών κατά τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1930, όπως καταγράφεται στο παραπάνω λήμμα αρ. 10 (214). 16 (220). Αρχείο Ορέστη Καζαμία (Σέρρες 1909-1965), φαρμακοποιού, μαντολινίστα, προέδρου του «Ορφέα» Σερρών κατά τις περιόδους 1947-48 και 1955-65. Σημειώνεται η συμβολή του Σερραίου κοντραμπασίστα και καθηγητή μουσικής Σάκη Μουχταρίδη στη διάσωση και παράδοση του πολύτιμου υλικού. Φωτογραφικό υλικό: α) Συναυλίες της χορωδίας και μαντολινάτας του «Ορφέα» των πρώτων ετών της δεκαετίας του 1950 και διάφορες φωτογραφήσεις με ορφικούς, της ίδιας περιόδου. β) Από την παραμονή του ιδίου στη Βιέννη, Αύγουστος 1957. γ) Η επίσκεψη του.σ. του «Ορφέα» στον πρωθυπουργό Κων/ντίνο Καραμανλή (1962), φωτογραφήσεις από τα «Αθηναϊκά Φωτογραφικά Νέα». δ) Ο Πανηγυρικός Εορτασμός της Πεντηκονταετηρίδος από της Απελευθερώσεως των Σερρών και οι φωτογραφήσεις της συναυλίας του «Ορφέα» στον «Παρνασσό» των Αθηνών την 5.3.1963 από την Color Agfa - Chrom, D. & S. Tsakiris, Αθήνα. Έντυπο υλικό: α) Τετράδιον των Μουσικών του μαθητού Β τάξεως του Γυμ.[νασίου] Ορέστου Καζαμία [Σέρρες 1909-1966]. Εν Σέρραις τη 12 η Μαΐου του έτους 1923 και (χειρ.) παρτιτούρες του ιδίου. β) Χειρόγραφες παρτιτούρες διαφόρων, ανυπόγραφες. γ) Χειρόγραφες παρτιτούρες των: Ν. Χορταρά, κιθαριστή (1925), Φραγκίσκου Έκτορος Τούλλι, μουσικοδιδασκάλου και διευθυντή της χορωδίας και των τμημάτων πνευστών και εγχόρδων οργάνων του «Ορφέα» (1929), Ιω. Βαΐου (Λειβάδι Ολύμπου 1883- Θεσσαλονίκη 4.6.1961), διευθυντή, Αθ. Φιδετζή (Σέρρες 1906-Αθήνα 15.3.1999), φλαουτίστα του Μεσοπολέμου στις Σέρρες, Γ. Γουρτσίδη - Νικ. Μπασματζή, κιθαριστών. δ) Έντυπες παρτιτούρες έργων μαντολινάτας συνθετών της ύσης, πολλές από τις οποίες του Θεσσαλονικιού Οίκου Sam Yoel (ανάμεσά τους και μία του στρατιωτικού και δ/ντή της χορωδίας και μαντολινάτας του «Απόλλωνα» Σερρών στα 1927 ημητρίου Ξυδέα). ε) Προγράμματα του Εθνικού Θεάτρου Αθηνών (1932), της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (περιόδων 1947-65), της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών (περ. 1949-65), του Ωδείου Αθηνών και της Χορωδίας Αθηνών (περ. 1930-35 και 1929 αντιστοίχως), του Εθνικού Ωδείου, της Αθηναϊκής Μανδολινάτας κ.λπ. στ) 5 τεύχη του περ. Die Musik των ετών 1923-37. ζ) Προσκλήσεις - γνωστοποιήσεις και πληροφοριακό υλικό διεθνών φεστιβάλ μουσικής. 17 (221). Χρήστος Χρηστίδης, Ο Μακεδονικός Αγών και ο Σύλλογος «Ορφεύς». Αρθρογραφία σε 8 συνέχειες στην εφημ. Ελεύθερη Φωνή, Σερρών, φ. αρ. 2/28.10 - φ. αρ. 9/16.12.1957. Η ίδρυση, η στέγη, οι δύο φιλαρμονικές (μεγάλη και νέων), η χορωδία, η μαντολινάτα, η ορχήστρα εγχόρδων, ο Γιάννης Βαΐου (Λειβάδι Ολύμπου 1883-

Για τη μουσική της πόλης των Σερρών 65 Θεσσαλονίκη 4.6.1961), ο Χρήστος Σταματίου (Σέρρες 1909-27.8.1998) και η μεγάλη μεταπολεμική μικτή χορωδία του ομίλου. 18 (222). Θεοφάνης Ζαχ. Χαλέμης. Αδημοσίευτες δακτυλόγραφες εργασίες για το ιστορικό των τραγουδιών του Νέου Σουλίου Σερρών, αλλά (μετά το πρώτο μισό του 20ού αι.) και της πόλης των Σερρών, Ο Στέργιος (1874) και Η Παναγή (1905), Θεσσαλονίκη 1980-81. 19 (223). Κώστας Σταυρόπουλος, Ιστορικό της μουσικής μου σταδιοδρομίας. Αδημοσίευτη χειρόγραφη επιστολή του βιολονίστα, μαντολινιστή και ιδρυτή της πρώτης μεταπολεμικής (1948) σερραϊκής μουσικής σχολής προς τον γράφοντα το 1989. Η καθηγήτρια - δασκάλα βιολιού Μπακιρτζόγλου, ο «Ορφέας», ο «Απόλλων» με το Γιάννη Βαΐου (Λειβάδι Ολύμπου 1883- Θεσσαλονίκη 4.6.1961), ο μαντολινίστας Γιάννης Καλλίας, τα μαθήματα μουσικής με το Βασίλειο Βεηλικτσίδη (Αμισός Πόντου 1885-Σέρρες 1959) στον «Ορφέα» Σερρών. Ο τελευταίος προσλήφθηκε από τον όμιλο το Νοέμβριο του 1927 για τη διδασκαλία των εγχόρδων οργάνων και της χορωδίας από κοινού με το Γιάννη Βαΐου (Ανακοίνωση του «Ορφέα» της 15.11.1927 και έκκληση για την οικονομική συνδρομή όλων των μελών του Συλλόγου και ολοκλήρου της σερραϊκής κοινωνίας. Στην ίδια ανακοίνωση αναγγέλλεται και η μελλοντική πρόσληψη του Αυστριακού Λούντβιχ Πλανκ για τη διδασκαλία πιάνου και αρμονίου. Αρχείο του περιοδικού Γιατί, του Βασίλη Τζανακάρη). Γιώργος Κ. Αγγειοπλάστης. Κύρια ιστορικά σημειώματα που δημοσιεύτηκαν μέχρι και το 2005. ημοσιεύσεις που ακολούθησαν και λοιπές εργασίες βλ. αναλυτικά στα Εργογραφικά, όπως καταγράφονται παρακάτω, σημείωμα αρ. 36 (240). Στοιχεία τους στο 2 ο ιεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για τις «Σέρρες και την περιοχή τους από την οθωμανική κατάκτηση μέχρι τη σύγχρονη εποχή», ό.π., σημ. 2. 20 (224). Η βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική στις Σέρρες. άσκαλοι και ιεροψάλτες μέχρι τις αρχές του εικοστού αιώνα, περ. Γιατί 284 (1999), κυκλοφορία και σε ανάτυπο. 21 (225). Ειδήσεις για τη μουσική της πόλης των Σερρών μέχρι τους πρώτους χρόνους του εικοστού αιώνα (συμβολή σε προηγούμενη εργασία), περ. Γιατί 305 (2000), κυκλοφορία και σε ανάτυπο.

66 Γιώργος Κ. Αγγειοπλάστης 22 (226). Η μουσική στην πόλη των Σερρών κατά τον εικοστό αιώνα, περ. Γιατί 298-99 (2000) 147-152. Συνοπτικό εισαγωγικό σημείωμα, χρονολογικός πίνακας. 23 (227). Η μουσική στην πόλη των Σερρών κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου του εικοστού αιώνα (1919-1939). Η λόγια μουσική, οι σύλλογοι, τα ιδρύματα, οι συναυλίες και οι μουσικοδιδάσκαλοι (χρονολόγιο, πληροφορίες, σχόλια). Ο μουσικοδιδάσκαλος Γιάννης Βαΐου (Λειβάδι Ολύμπου 1883- Θεσσαλονίκη 4.6.1961). Μικρό αφιέρωμα για τα 40 χρόνια από το θάνατό του, περ. Γιατί 318 (2001) 33-48, κυκλοφορία και σε ανάτυπο. Χρονολόγιο με τις περιλήψεις των συναυλιών, τη δραστηριότητα των τοπικών συλλόγων, σωματείων και ιδρυμάτων. Οι περιοδικές εκδηλώσεις, τα ρεσιτάλ των καθηγητών σε συνεργασία με ξένους ή ανένταχτους καλλιτέχνες. Αναφορά στους δεξιοτέχνες πιανίστες και διάσημους λυρικούς τραγουδιστές του Ελληνικού Μελοδράματος που επισκέπτονται την πόλη, τους ονομαστούς περιοδεύοντες θιάσους, στις ορχήστρες Ελαφράς μουσικής, κυρίως αθηναϊκές, οπερέτες, επιθεωρήσεις, στα μπαλέτα, κ.λπ. 24 (228). Σημειώσεις για τη μουσική και επιλογή σχολικών τραγουδιών των Σερραϊκών Εκπαιδευτηρίων από τα χειρόγραφα του Κωνσταντίνου Ευ. Μπάρτζα (1880-1913), Σερραϊκά Ανάλεκτα 3 (2001) 139-149, κυκλοφορία και σε ανάτυπο. Η Παιδαγωγία του ημ. Μαρούλη, χειρόγραφες σημειώσεις 1200 σελίδων των διδασκομένων μαθημάτων στο ιδασκαλείο του Μαρουλιστή δασκάλου Κ. Μπάρτζα από τη Νιγρίτα. Το μάθημα της Ωδικής κατά τάξεις, σχολικά τραγούδια με σημειογραφία. 25 (229). Μια μουσικοθεατρική παράσταση στις Σέρρες στα τέλη του 19 ου αιώνα. Η «Λύρα του Γερο - Νικόλα» του ημητρίου Κόκκου στις Σέρρες το 1892. Περιλήφτηκε στα 10 αδημοσίευτα ι- στορικά σημειώματα (1892-2000), βραχυγραφημένο εδώ: 10 σημειώματα (2004), έκδοση περιορισμένου αριθμού CD ROM από το Τμήμα Πληροφορικής του Τ.Ε.Ι. Σερρών το Σεπτέμβριο του 2004 για τα Τμήματα Μουσικών Σπουδών των ελλ. πανεπιστημίων, ιδρύματα, βιβλιοθήκες κ.λπ., αλλά και στο περ. Λόγου και Τέχνης ρομολόγιο των Σερρών 8 (2005) 11-15. 26 (230). Αστέριος. Γούσιος, Τα τραγούδια της πατρίδος μου, ήτοι συλλογή τερπνών δημωδών ασμάτων αδομένων εν τη κατά

Για τη μουσική της πόλης των Σερρών 67 Πάγγαιον χώρα (Εν Αθήναις: 1901): Ευρετηρίαση. Περιλήφθηκε στα 10 σημειώματα (2004), όπως καταγράφονται ακριβώς παραπάνω. 27 (231). Αναμνήσεις από τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες των πολιτιστικών συλλόγων της πόλεως Σερρών κατά την περίοδο 1920 έως 1936. Μία επιστολή του Αθανασίου Φιδετζή στα 1986. Ο «Ορφέας» Σερρών, η μουσική κίνηση: Επιμέλεια. Περιλήφθηκε στα 10 σημειώματα (2004), όπως καταγράφονται παραπάνω, σημείωμα αρ. 25 (229). 28 (232). Άγνωστα έγγραφα και έντυπα ντοκουμέντα από το αρχείο του ιδρυτή του Ωδείου Σερρών «Ορφεύς» (1934-1940) Αθανασίου Φωτιάδη. Περίοδος 1932-1950. Περιλήφθηκε στα 10 σημειώματα (2004), όπως καταγράφονται παραπάνω, σημείωμα αρ. 25 (229). 29 (233). Από τη μουσικοθεατρική δραστηριότητα του ιδασκαλείου Θηλέων Σερρών κατά τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1930. Η πανηγυρική συναυλία της 25 ης Μαρτίου 1932. Περιλήφθηκε στα 10 σημειώματα (2004), όπως καταγράφονται παραπάνω, σημειώματα αρ. 25 (229) και 10 (214). 30 (234). Οι Σέρρες και η μουσική τους, μέσα δεκαετίας του 1940 - τέλη 20ού αιώνα. Τα είδη της μουσικής, οι σύλλογοι, τα συγκροτήματα. Συνοπτικό ιστορικό σημείωμα. Περιλήφθηκε στα 10 σημειώματα (2004), όπως καταγράφονται παραπάνω, σημείωμα αρ. 25 (229), αλλά και στα 5 ιστορικά σημειώματα για τη Μεταπολεμική περίοδο της Μουσικής στα Σέρρας, περ. Γιατί των Σερρών 360 (Ιούνιος 2005) 20-27. 31 (235). Το Παράρτημα του Συλλόγου Μουσικών Βορείου Ελλάδος στην περιφέρεια των Σερρών κατά τα έτη 1950-1955. Ο κατάλογος των Εισερχομένων εγγράφων. Περιλήφθηκε στα 10 σημειώματα (2004), όπως καταγράφονται παραπάνω, σημείωμα αρ. 25 (229). 32 (236). Ο μεταπολεμικός «Ορφέας» Σερρών ( εύτερο ιστορικό σημείωμα). ύο συναυλίες της περιόδου 1953-54. Περιλήφθηκε στα 10 σημειώματα (2004), όπως καταγράφονται παραπάνω, σημείωμα αρ. 25 (229), αλλά και στα 5 ιστορικά σημειώματα για τη Μεταπο-

68 Γιώργος Κ. Αγγειοπλάστης λεμική περίοδο της Μουσικής στα Σέρρας, περ. Γιατί των Σερρών 360 (Ιούνιος 2005) 1-8. 33 (237). Κατάλογος Εισερχομένων και Εξερχομένων εγγράφων από τη Αλληλογραφία του Ωδείου Σερρών «Ορφεύς» (1934-1940), Σερραϊκά Ανάλεκτα 4 (2006) 171-206, κυκλοφορία και σε ανάτυπο. 34 (238). ύο συναυλίες του «Ορφέα» Σερρών στα 1926-27. Από τις εικόνες στην ιστορία, στο επετειακό τεύχος Όμιλος «Ορφέας» Σερρών. Εκατό χρόνια από την ίδρυσή του 1905-2005, έκδ. της ημοτικής Επιχείρησης Πολιτιστικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης (.Ε.Π.Κ.Α.) Σερρών, επιμέλεια Πέτρου Σαμσάρη, Σέρρες, εκέμβριος 2005, 59-68. Στο ίδιο τεύχος και η Συναυλία της χορωδίας και μαντολινάτας του «Ορφέα» Σερρών στον «Παρνασσό» των Αθηνών το 1963, σσ. 69-76. 35 (239). Για τη μουσική της πόλης των Σερρών: Πηγές και τοπική ειδησεογραφία (Συμβολή σε προηγούμενες εργασίες). Περιλήφθηκε στα 10 σημειώματα (2004), όπως καταγράφονται παραπάνω, σημείωμα αρ. 25 (229). 36 (240). Εργογραφικά: Εκδόσεις - ιστορικά σημειώματα για εκδοτικές εργασίες τρίτων (1983-2003/04), δημοσιεύσεις στον τοπικό τύπο (1981-2003). Περιλήφθηκαν στα 10 σημειώματα (2004), όπως καταγράφονται παραπάνω, σημείωμα αρ. 25 (229). 37 (241). Γιώργος Ν. Αψηλίδης, Η Πρωτομαγιά του 1908 στην πόλη των Σερρών. Περιγραφή των εκδηλώσεων στην εφημερίδα «Φάρος της Θεσσαλονίκης» και χρονικός επαναπροσδιορισμός των γεγονότων, περ. Μετά 65 (2000) 17-20, κυκλοφορία και σε ανάτυπο. Η φιλαρμονική «Τερψιχόρη», ο διευθυντής της Γιάννης Βαΐου (Λειβάδι Ολύμπου 1883- Θεσσαλονίκη 4.6.1961), η πρεμιέρα της Γκόλφως του Σπ. Περεσιάδη στη «Γρηγοριάδα» στις 23.2.1908, στις Σέρρες 30.4.1908 (θέατρο «Θάλεια») και στο Σέμαλτο (Μικρό Σούλι) το 1908. 38 (242). Βασίλης Ι. Τζανακάρης, Το κατοχικό ημερολόγιο του δεσπότη Σερρών Κωνσταντίνου και οι μεταπολεμικές του περιπέτειες, περ. Γιατί 306 (2000) 9-26. Το Ωδείο Σερρών «Ορφεύς» (1934-40), η δραστηριότητά του, σχόλια του μητροπολίτη Μεγγρέλη για την απόφαση της εφορείας του ιδρύματος να προσλάβει τον Αλέξανδρο Μπλενόβ (Λειψία 1884-Αθήνα 1981) στη θέση του διευθυντή.

Για τη μουσική της πόλης των Σερρών 69 39 (243). Χαράλαμπος Βουρουτζίδης, Χρονικό της Εβραϊκής Κοινότητας των Σερρών, Χρονικά 170 (2000) 11-22, κυκλοφορία και σε ανάτυπο. Ο Μερκάτο Κόβο (Σέρρες 1874 - Θεσσαλονίκη 1940), οι γνώσεις του της μουσικής, τα χορωδιακά τραγούδια για το θεατρικό έργο Αισθήρ, σ. 5, σημ. 2, σπουδαίοι ψάλτες της Εβραϊκής Κοινότητας των Σερρών, σ. 6, ο ραββίνος Tjoseph Firmon το 1515, σ. 7, ο ραββίνος S. R. Hadid (Σέρρες 1813-1887). 40 (244). Χ. Γεωργίου - Κ. Ζαφειρίδης - Ι. Ζουργός, Ο ημήτριος Μαρούλης και το ιδασκαλείο Σερρών, Σερραϊκά Ανάλεκτα 3 (2001) 61-115. Αναφορά στη διδασκαλία της μουσικής, στο πρόγραμμα σπουδών, το διδακτικό προσωπικό, στη χορωδία, τη διδασκαλία στην πρώτη τάξη του ιδασκαλείου αρρένων (3 ώρες εβδομαδιαία, σελ. 94, πηγή: G. Chasiotis, L Instruction Publique chez Grecs, Paris 1881, 392). 41 (245). Γιώργος Ν. Αψηλίδης, Χρηματοδότηση και επιθεώρηση ελληνικών σχολείων στην περιοχή των Σερρών στις αρχές του 20ού αιώνα, περ. Σίρις 6 (2002), κυκλοφορία και σε ανάτυπο. α) Η Έκθεση Πεπραγμένων κατά το σχολικό έτος 1905-06 του γυμνασιάρχη Απόστολου Κωνσταντίνου. Αναφορά στη διδασκαλία της Βυζαντινής μουσικής στο Γυμνάσιο Σερρών από το γυμναστή Παναγιώτη Σπηλιόπουλο, την οργάνωση εκκ. χορωδίας, σ. 104, σημ. 58: «... και τα μεν παιδαγωγικά ανέλαβον εγώ, την δε Βυζαντινήν Μουσικήν εδίδαξεν ο αξιόλογος και ακάματος διευθυντής του Γυμναστηρίου κ. Παναγιώτης Σπηλιόπουλος, ουδενός φεισθείς κόπου προς ευδόκιμον διδασκαλίαν του μαθήματος τούτου και προς διοργάνωσιν μουσικού εκκλησιαστικού χορού, όστις επί πολλάς Κυριακάς καθήδυνε τους δυναμένους να εκτιμήσωσι την αξίαν αυτού» (στο αρχείο του Γ. Αψ.). β) Ο μουσικοδιδάσκαλος Κωνσταντίνος Σγουρός (Πεντάπολη Σερρών 1858-Σέρρες 1911) διδάσκει στην Κεντρική Αστική Σχολή, σ. 106. γ) Η Έκθεση της 22.5.1906 του επιθεωρητή ημητρίου Μ. Σάρρου, σ. 112, για τη δράση του Γυμναστικού Συλλόγου, τη σύσταση στα 1905 του Μουσικού Συλλόγου ως παραρτήματός του, τους προέδρους Θεόδωρο ούρο (1908), Κων/νο Αργυριάδη (1914), τον αντιπρόεδρο ημήτριο Μισυρλή, σημ. 78, τη λειτουργία δύο μουσικών κέντρων στις Σέρρες, τον «Ορφέα», σημ. 79. 42 (246). Βασίλης Ι. Τζανακάρης, Το θέατρο και ο κινηματογράφος εις την «καλλίστην πόλιν» των Σερρών, από τα τέλη του 19 ου αιώνα μέχρι το λυκόφως του 20ού, Σέρρας 2003. α) Χρονολογική καταγραφή των μουσικοθεατρικών εκδηλώσεων στις Σέρρες κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου: Ορχήστρες Ελαφράς μουσικής, περιοδεύοντες θίασοι, οπερέτες, επιθεωρήσεις, μπαλέτα, φωνητικά σχήματα

70 Γιώργος Κ. Αγγειοπλάστης και μπάντες εγχόρδων και πνευστών. Εμφανίσεις πασίγνωστων λυρικών τραγουδιστών του κέντρου και του εξωτερικού στα αριστοκρατικά ζαχαροπλαστεία της πόλης, τα οικογενειακά κέντρα, στους κινηματογράφους. Η δραστηριότητα των τοπικών συγκροτημάτων. β) Η Γνωστοποίηση λειτουργίας της Μουσικοχορευτικής Σχολής των Α- λεξάνδρου και Γεωργίας Μήτσα το Σεπτέμβρη του 1934 απέναντι από το ημοτικό Κήπο (οικία Γ. Ιμανίδη). Η σχολή διαθέτει πλήρη ορχήστρα. Στο πρόγραμμα των τακτικών μαθημάτων περιλαμβάνεται και η διδασκαλία όλων των εγχόρδων οργάνων. Είναι άγνωστο αν και πόσο λειτούργησαν, τελικά, τα α- ντίστοιχα τμήματα, στα οποία, όπως ανακοινώνεται, κλήθηκαν να διδάξουν ο Μάξιμος Οριανός και η Κατίνα Χατζημιχαήλ (Θεσσαλονίκη), πιάνο, ο Αλέξανδρος Μήτσας, βιολί, και ο Σ. Φαρούγγιας, βιολοντσέλο, σσ. 116 και 224. 43 (247). Νικόλαος Ρουδομέτωφ, Ο Καβαλιώτης δάσκαλος Γεώργιος (Τζώρτζης) Καρατζάς (1862 ή 1867-1952) και οι σπουδές του στη διδασκαλική σχολή Μαρούλη των Σερρών 1882-84, Πρακτικά Α ιεθνούς Συνεδρίου Βαλκανικών Ιστορικών Σπουδών, 20-23 Σεπτεμβρίου 2001, «Η Καβάλα και τα Βαλκάνια, από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα», έκδ. του Ιστορικού και Λογοτεχνικού Αρχείου Καβάλας και του Κέντρου Ιστορικών Μελετών και Εκδόσεων Νοτιανατολικής Ευρώπης και Μεσογείου, τόμ. Α, Καβάλα 2004, σσ. 359-392. Το κείμενο αναδημοσιευμένο και στο περ. Γιατί 349-350 (2004) 9-24. Στο Εισαγωγικό - Παρουσίαση, κεφ. Άπαντα Γεωργίου (Τζώρτζη) Καρατζά: Συλλογές δημοτικών, λαϊκών και παλιών τραγουδιών, σσ. 364-65 στο κεφ. Βιβλία συγγραφέντα και εκδοθέντα από τον Γεώργιο Καρατζά: «Αι πρώται γνώσεις της Ευρωπαϊκής Μουσικής», σ. 367. Στις Αναμνήσεις απ τη μαθητεία μου στο ιδασκαλείο Σερρών 1882-1884: Το μάθημα της μουσικής, του βιολιού, η εκκλησιαστική μουσική, η τετραφωνία, σ. 376 η γνωριμία με τη διδασκαλία του βιολιού και ο δάσκαλος Αθανάσιος Πίσυνος, σ. 380 οι συλλογές τραγουδιών των μαθητών, το ασματολόγιο του ιδασκαλείου, ο μουσικοδιδάσκαλος και συνθέτης Wilhelm Johnsen και η τετραφωνία των μελοποιημένων ελληνικών ποιημάτων, σ. 380-81 οι ελληνικές και οι γερμανικές μελωδίες, η τετράφωνη χορωδία -30 και πλέον μέλη-, σ. 388 η εκκλησιαστική (παραδοσιακή) μουσική και ο ιεροψάλτης Αντώνιος, σ. 389 ο τελειόφοιτος (;) Σμάγδης και η ενοικίαση βιολιών από το κατάστημά του, σ. 392, σημ. 5 τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια και η αδιαφορία για τη διδασκαλία τους, σ. 392, σημ. 6. 44 (248). Πέτρος Κ. Σαμσάρης, Ελληνικές βιβλιοθήκες και αναγνωστήρια στην πόλη των Σερρών κατά την ύστερη τουρκοκρατία, Πρακτικά του 12 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Ακαδημαϊκών Βιβλιο-

Για τη μουσική της πόλης των Σερρών 71 θηκών, Σέρρες 12-14 Νοεμβρίου 2003, Τμήμα Εκδόσεων και Βιβλιοθήκης Τ.Ε.Ι. Σερρών, Σέρρες 2004, κυκλοφορία και σε ανάτυπο. Αναφορά στο βυζαντινό εκκλησιαστικό μουσικό χειρόγραφο της βιβλιοθήκης του Γυμνασίου Σερρών, γνωστό και σε μας από άλλη βιβλιογραφική πηγή (Πηγές, ό.π., σ. 23, λήμμα αρ. 15/1903), που η σύνθεσή του είχε πραγματοποιηθεί το έτος 1275, όταν στον αυτοκρατορικό θρόνο βρισκόταν ο Μιχαήλ Κομνηνός Παλαιολόγος, σε περγαμηνή με ξύλινη στάχωση (διαστ. 0,18 Χ 0,26 μ.), αποτελούμενο από 313 φύλλα, σ. 399. 45 (249). Πέτρος Κ. Σαμσάρης, Ο Μακεδονικός Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Σερρών: Η εκπαιδευτική και πολιτιστική του δράση, Σερραϊκά Ανάλεκτα 4 ος τόμος, Σέρρες 2006, σ. 100 σημ. 119, κυκλοφορία και σε ανάτυπο. Αναφορά στη διδασκαλία της μουσικής, στο εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα μαθημάτων στην πρώτη τάξη του ιδασκαλείου αρρένων, το διδακτικό προσωπικό, στο οποίο ανήκε ο Γερμανός Wilhelm Johnsen, που δίδασκε φωνητική και οργανική μουσική, αλλά και ο πρωτοψάλτης Παναγιώτης, που δίδασκε εκκλησιαστική μουσική. 46 (250). Απόστολος Αθ. Γλαβίνας, Μελοποιημένα άσματα προς τιμήν Ιεραρχών της Μητροπόλεως Σερρών από το ανέκδοτο χειρόγραφο του πρωτοψάλτη Σερρών Παναγιώτη Παπα-Αγγελίδη (1837-1907), Περιλήψεις Ανακοινώσεων Β ιεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου, Σέρρες 6-9 Απριλίου 2006, σ. 79, και στον 4 ο τόμο (2006) των Σερραϊκών Αναλέκτων με τίτλο Παναγιώτη Παπα-Αγγελίδη πρωτοψάλτη Σερρών (1837-1907): Ανέκδοτο χειρόγραφο μελοποιημένων ασμάτων, σσ. 11-46. Η ιστορία του χειρογράφου, η αναφορά στο Γερμανό συνθέτη, καθηγητή των τεχνικών και της μουσικής στο ιδασκαλείο Μαρούλη Wilhelm Johnsen, τον πρωτοψάλτη Σταμούλη Ζαρκινό κ.ά. Ανάμεσα στα μελοποιημένα άσματα, τρία προς τιμήν του μητροπολίτη Σερρών Νεοφύτου (3.3.1867-7.8.1875), δύο προς τιμήν του μητροπολίτη Φιλόθεου Βρυεννίου (7.8.1875-24.8.1877) και ένα προς τιμήν του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ιωακείμ, όταν αναχώρησε για την ΚΠολη, ύστερα από την εκλογή του στον Πατριαρχικό θρόνο. 47 (251). Πέτρος Κ. Σαμσάρης, Μουσικό χειρόγραφο του 17 ου αιώνα στις Σέρρες, αδημοσίευτη εργασία - αρχείο του ιδίου.