Η ΑΓΟΡΑ ΕΛΑΙΟΛΑ ΟΥ ΣΤΟ ΒΕΛΓΙΟ Γραφείο Οικονοµικών & Εµπορικών Υποθέσεων Πρεσβείας της Ελλάδος στις Βρυξέλλες Rue des Petits Carmes 6 1000 Bruxelles - Belgique Tel. +3225455506 Fax +3225455508 e-mail ecomgrem@skynet.be
Η ΑΓΟΡΑ ΕΛΑΙΟΛΑ ΟΥ ΣΤΟ ΒΕΛΓΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ Το Βέλγιο, χώρα καθαρά εισαγωγική σε ελαιόλαδο, καλύπτει τις ανάγκες της εσωτερικής ζήτησης µε εισαγωγές κυρίως από την Ιταλία και την Ισπανία (Πίνακας 1) και, κατά δεύτερο λόγο, από την Γαλλία και την Ελλάδα. Το 2005 οι εν λόγω εισαγωγές κατέγραψαν αύξηση κατά 20,9% σε αξία (77,996 εκατ ) και 4,5% σε ποσότητα (24.057 τόν.) σε σχέση µε το προηγούµενο έτος. Περίπου 8.000 τόνοι από τις εισαγωγές διακινούνται (τόσο τα branded όσο και τα private label προϊόντα) µέσω των σουπερµάρκετ ενώ 15.000 τόνοι προορίζονται για βιοµηχανική χρήση. Κατά το 2005, οι ιταλικές εισαγωγές, οι οποίες, παραδοσιακά, είχαν την πρωτοκαθεδρία στο βελγικό εισαγωγικό εµπόριο ελαιολάδου, υποχωρούν προς όφελος των ισπανικών (+49,8% σε αξία και +34,5% σε ποσότητα σε σχέση µε το 2004). Επίσης κατά την τελευταία τριετία, παρατηρείται η ανοδική εµφάνιση των τουρκικών εισαγωγών ( περιορισµένων σε αξία και ποσότητα), οι οποίες κατέγραψαν αύξηση, σε αξία, κατά 65,0%, ενώ διπλασιάσθηκαν σε ποσότητα σε σχέση µε το 2004. Οι εισαγωγές ελαιολάδου από την Ελλάδα παρουσίασαν σταθερή άνοδο, κατά την τελευταία πενταετία, τόσο σε αξία όσο και σε ποσότητα, µε εξαίρεση το περασµένο έτος όπου σηµείωσαν κάµψη κατά 3,4% σε αξία (1,362 εκατ. ) και 14,9% σε ποσότητα (390 τόν.). Η συµµετοχή των ελληνικών εισαγωγών στο εισαγωγικό εµπόριο ελαιολάδου του Βελγίου είναι µόλις 1,7% σε αξία και 1,6% σε ποσότητα. Το ελληνικό ελαιόλαδο διακινείται κυρίως µέσω των σουπερµάρκετ και των εισαγωγέων ελληνικών ειδών διατροφής από όπου διοχετεύεται, κατά ποσοστό 90% περίπου, στην ελληνική κοινότητα και τα ελληνικά εστιατόρια του Βελγίου. Παρά το γεγονός ότι το ελληνικό ελαιόλαδο αναγνωρίζεται για την ανώτερη ποιότητά του και την υψηλή διατροφική αξία του, εν τούτοις θεωρείται ακριβό προϊόν σε σχέση µε το ιταλικό ή το ισπανικό, που, παραδοσιακά, αγοράζει ο βέλγος καταναλωτής. Ενας επιπλέον λόγος, ο οποίος δυσχεραίνει την διάθεση και την καθιέρωση του ελληνικού ελαιολάδου στη βελγική αγορά είναι η απροθυµία των ελλήνων εξαγωγέων να ακολουθήσουν την αυστηρή εµπορική πολιτική των σουπερµάρκετ, στα ράφια των οποίων προτάσσονται οι leaders της αγοράς, ακολουθεί το ελαιόλαδο ιδιωτικής ετικέτας (private label) και έπονται τα λιγότερο γνωστά σήµατα. Πίνακας 1. : Εισαγωγές ελαιολάδου στο Βέλγιο κατά την τελευταία πενταετία Αξία : 1000 Ποσότητα : τόνοι Χώρες 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 000 τόνοι 000 τόνοι 000 τόνοι 000 τόνοι 000 τόνοι ΣΥΝΟΛΟ Γαλλία 6.250 2.435 7.069 3.075 6.775 2.146 7. 707 2.749 7.441 2.274 Ελλάδα 954 366 1.021 364 1.058 403 1.409 458 1.362 390 Ισπανία 10.101 4.598 10.599 5.502 11.288 4.877 18.117 6.640 27.148 8.934 Ιταλία 16.893 6.569 18.058 6.651 21.852 7.980 23.226 7.573 22.935 6.577 Μάλτα 15,5 6,4 3,9 1,3 - - 1,0 0,31 - - Μαρόκο 48,1 20,1 1,7 0,4 - - 2,5 1,1 35,9 13,7 Πορτογαλία 2,9 0,4 21,8 7,5 18,0 4,9 46,6 11,9 20,9 4,9 Τουρκία - - 5,3 1,6 15,4 4,8 27,4 7,5 45,3 14,2 Τυνησία 10,3 2,3 108 31,1 17,9 4,5 61,5 19,5 32,9 6,4 Πηγή : Εθνική Τράπεζα Βελγίου (ΒΝΒ)
2. ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ Η εγχώρια κατανάλωση ελαιολάδου, η οποία είχε καταγράψει µία αξιοσηµείωτη αύξηση κατά την χρονική περίοδο 1997 2002 (τελευταία διαθέσιµα στατιστικά στοιχεία, Πίνακας 2), παρουσίασε σαφή σηµεία κόπωσης κατά την τελευταία διετία, οφειλόµενης αφενός µεν στην άνοδο των τιµών του προϊόντος (κατά 20% περίπου) αλλά και στην στροφή πολλών καταναλωτών σε παρεµφερή προϊόντα µε την ένδειξη Ω 3 και Ω 6, που ενθαρρύνεται και από µία ευρύτατη διαφηµιστική καµπάνια. Η ανωτέρω υποχώρηση της κατανάλωσης θα πρέπει, εξάλλου, να ενταχθεί στη γενικότερη µείωση της καταναλωτικής δαπάνης για τρόφιµα των βελγικών νοικοκυριών, κατά την ανωτέρω περίοδο, συνεπεία της αύξησης των τιµών του πετρελαίου. Το 2006, ωστόσο, οι τιµές του ελαιολάδου εµφανίζουν πτωτική τάση που ακολουθούν, µε καθυστέρηση τριµήνου περίπου, την µείωση των τιµών παραγωγού η οποία αναµένεται να επηρεάσει ανάλογα την καταναλωτική συµπεριφορά. Τα τελευταία διαθέσιµα στατιστικά στοιχεία για την κατανάλωση ελαιολάδου ανάγονται στην χρονική περίοδο 1997 2002 και παρουσιάζουν την εξής εικόνα, κατά Περιοχές : Πίνακας 2. : Ετήσια κατανάλωση ελαιολάδου, κατά Περιοχή και ανά µέσο νοικοκυριό, κατά το διάστηµα 1997-2002Αξία : Περιοχή 1997-98 1999 2000 2001 2002 Βρυξέλλες 9,29 11,45 10,53 11,89 14,67 Φλάνδρα 10,31 9,86 9,34 9,98 9,88 Βαλλονία 10,78 10,33 12,12 11,75 10,77 Βέλγιο 10,19 10,36 10,76 10,68 10,36 Πηγή : Υπουργείο Οικονοµίας, ΜΜ και Ενέργειας (SPF) 3. ΤΙΜΕΣ Η πρακτική της ιδιωτικής ετικέτας ακολουθείται όχι µόνον από τις αλυσίδες hard discount αλλά και από τις µεγάλες αλυσίδες σουπερµάρκετ του Βελγίου, µε γνώµονα το συγκριτικό πλεονέκτηµα των ανώνυµων προϊόντων που είναι η φθηνή τιµή τους. Ενδεικτικά, παραθέτουµε τις λιανικές τιµές ελαιολάδου σε δύο από τα µεγαλύτερα σουπεµάρκετ της χώρας : 1. DELHAIZE α) Ιταλικό ελαιόλαδο : * Carapelli, 750ml extra virgin : 7,88 * Stefanini, 750ml extra virgin : 11, 59-1lt : 15,47 * Bertolli, 1lt : 9,61-500ml : 4,82 β) Ισπανικό ελαιόλαδο : * Borges, 1lt : 6,09-2lt :11,99 γ) Ελληνικό ελαιόλαδο private label : * συσκευασίας DELHAIZE, 750lt virgin : 6,45 δ) DELHAIZE pivate label, 1lt : 4,49-500ml : 3,59 ε) ΒΙΟ, 500ml : 5,69 2. GB (όµιλος Carrefour) : α) Ιταλικό : * Bertolli, 500ml extra virgin : 4,88 * Carapelli, 750ml extra virgin : 7,88-250ml : 4,33 β) Ισπανικό : * Berio,750ml extra virgin : 6,29 * Borges,75ml extra virgin : 6,00 γ) Ελληνικό :
*Iliada (Pezon Irakleiou, Agrovim), 500ml : 5,50 (Iliada, Agrovim, extra virgin µε ξύδι, 200ml : 4,50 δ) GB private label : * σε πλαστική συσκευασία, 1lt : 4,24 * σε γυάλινη συσκευασία, 75ml : 4,99 Eλληνικό επώνυµο ελαιόλαδο διατίθεται επίσης στα σουπερµάρκετ Colruyt, το TerraCreta Hania, 500ml στην τιµή των 4,90 και σε πολυτελή συσκευασία στην τιµή των 5,23 καθώς και MAKRO, το MINERVA, 750ml, στην τιµή των 7,29. 4 ΤΟΜΕΑΣ ΙΑΝΟΜΗΣ Το Βέλγιο είναι µία αγορά υψηλών ποιοτικών προδιαγραφών παραδοσιακά προσανατολισµένη προς την γαλλική όπου τα γαλλικά είδη διατροφής κατέχουν περίοπτη θέση (κυρίως στην Περιοχή της Βαλλονίας). Τα τελευταία, ωστόσο, χρόνια η βελγική αγορά αναπτύσσεται περισσότερο προς την κατεύθυνση της ποικιλίας και πολυµορφίας, κυρίως µε τα µεσογειακά είδη διατροφής (κατ εξοχήν ιταλικά και ισπανικά) και τα λεγόµενα «εξωτικά» προϊόντα. Το Βέλγιο αριθµεί 8.500 σηµεία πώλησης τροφίµων που σηµαίνει ότι σε 1.1000 κατοίκους αντιστοιχεί ένα κατάστηµα ειδών διατροφής. H κατανοµή των καταστηµάτων τροφίµων ανά Περιοχή είναι συνάρτηση της πληθυσµιακής πυκνότητας αλλά και της αγοραστικής δύναµης εκάστης εξ αυτών. Ετσι, η πλέον οικονοµικά ανεπτυγµένη Περιοχή της Φλάνδρας συγκεντρώνει το 55,8% των καταστηµάτων τροφίµων της χώρας (4.810 καταστήµατα), που πραγµατοποιούν το 51,0% του συνολικού κύκλου εργασιών του βελγικού τοµέα διανοµής τροφίµων (δηλ. 51 δισεκ. ), η Βαλλονία το 32,9% των σηµείων πώλησης µε ποσοστό 36,3% του συνολικού κύκλου εργασιών και η Περιοχή των Βρυξελλών µε 11,3% και 12,6%, αντίστοιχα. O τοµέας της διανοµής τροφίµων στο Βέλγιο παρουσιάζει τις εξής δύο βασικές ιδιοµορφίες : σ. Τις περιφερειακές ιδιαιτερότητες, οι οποίες εκτός από την διαφορετική γλώσσα (φλαµανδική και γαλλική) συνδέονται και µε διαφορετικές καταναλωτικές τάσεις και προτιµήσεις. β. Τον υψηλό βαθµό συγκέντρωσης στον τοµέα, αποτέλεσµα του έντονου ανταγωνισµού µεταξύ των διαφόρων διανοµέων. Είναι µάλιστα χαρακτηριστικό του κλάδου των τροφίµων όπου τρεις µεγάλοι όµιλοι έχουν συγκεντρώσει το 63% περίπου της διανοµής τροφίµων : Carrefour Belgium (πρώην GB) µε 26,0%, Delhaize Le Lion µε 21,6% και Colruyt µε 15,3%. Οι σηµαντικότερες εξελίξεις των τελευταίων ετών, στον τοµέα της διανοµής είναι : α. Η σηµαντική µείωση του αριθµού των καταστηµάτων τροφίµων : από 35.000 το 1970 υποχώρησε σε 8.534 το 2004, παρουσιάζοντας, ωστόσο σχετική επιβράδυνση (- 1,1% το 2004). Αξίζει να σηµειωθεί εδώ ότι ποσοστό 6,5% περίπου των εν λόγω σηµείων πώλησης αντιπροσωπεύει το 55,0% του συνολικού κύκλου εργασιών. β. η εµφάνιση των λεγόµενων εκπτωτικών αλυσίδων ειδών διατροφής (Hard Discount και Soft Discount) τάση γενικευµένη άλλωστε σε όλες σχεδόν της δυτικοευρωπαϊκές χώρες µε κυριότερους εκπρόσωπους τα Aldi και Lidl. Παρά το γεγονός µάλιστα ότι το Soft Discount είναι η περισσότερο διαδεδοµένη µορφή εµπορικής οργάνωσης στο Βέλγιο, τo Hard Discount είναι εκείνο που παρουσιάζει την µεγαλύτερη αύξηση σε σηµεία πώλησης, κατά το τελευταίο διάστηµα. Σύµφωνα δε µε πρόσφατη µελέτη της AC Nielsen, ένα κατάστηµα Hard Discount αντιστοιχεί σε 17.100 κατοίκους στο Βέλγιο.
5. ΜΟΡΦΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Ο κλάδος των τροφίµων αντιπροσωπεύεται µε µία ευρεία γκάµα εµπορικών οργανώσεων, µε κυριότερες : α. Οι µεγάλες αλυσίδες σουπερµάρκετ (grande distribution), όπως τα Carrefour Belgium, Delhaize και Colruyt. Συχνά οι εν λόγω µεγάλοι όµιλοι παραχωρούν σε µικρά καταστήµατα (συνήθως συνοικιακά) το δικαίωµα να χρησιµοποιούν το σήµα τους µε την µέθοδο της δικαιόχρησης (franchise). Αριθµούν δε περί τα 555 καταστήµατα, σε ολόκληρη τη χώρα, κατέχουν το 55,3% της διανοµής τροφίµων και πραγµατοποιούν, κατά µέσο όρο, 18,342 εκατ. κύκλο εργασιών, ανά κατάστηµα. β. Οι αλυσίδες Hard Discount (χαµηλών τιµών), όπως τα Aldi και Lidl. Με µερίδιο συµµετοχής 13,2% στη αγορά, 607 καταστήµατα και κύκλο εργασιών 4,006 εκατ., οι αλυσίδες HD πραγµατοποίησαν αισθητή πρόοδο κατά το 2005 (δεν υπάρχουν διαθέσιµα στατιστικά στοιχεία). γ. Οι µεσαίου µεγέθους αλυσίδες σουπερµάρκετ (moyenne distribution), όπως τα Alvo, Cash Fresh, Spar κ.ά. Οι εν λόγω αλυσίδες έχουν απολέσει ένα σηµαντικό µερίδιο της αγοράς, κατά τα τελευταία χρόνια (κατέχουν το 27,1% ή 4,290 εκατ.. κύκλο εργασιών, ανά κατάστηµα), ενώ έχουν κλείσει αρκετά καταστήµατά τους (1.166 το2004) λόγω αναδιοργάνωσης. δ. Τα µικρά σουπερµάρκετ, συνοικιακά και non stop καταστήµατα. Παρά το µεγάλο αριθµό τους (2.077), τα εν λόγω καταστήµατα αντιπροσωπεύουν µικρό ποσοστό (4,4%) στη διανοµή τροφίµων και χαµηλό κύκλο εργασιών (390.000 για τα µικρά σουπερµάρκετ και 105.00 για τα παραδοσιακά). Πίνακας 2. : Καταστήµατα τροφίµων ανά Περιοχή το 2004 Αριθµός Κατ/µάτων % Κύκλος Εργασιών (εκατ. ) % Βαλλονία 2.789 32,5,85 36,3 Βρυξέλλες 958 11,4 2,34 12,4 Φλάνδρα 4.787 56,1 9,67 51,2 ΣΥΝΟΛΟ 8.535 100 18,86 100 Πηγή : AC Nielsen Η περιφερειακή κατανοµή των διαφόρων µορφών των καταστηµάτων τροφίµων δεν είναι οµοιόµορφη : στη Βαλλονία το µερίδιο αγοράς των µεγάλων αλυσίδων παραµένει υψηλό (58,8% το 2004) καταγράφοντας συνεχή αύξηση εις βάρος των µικρότερων αλυσίδων αλλά και των HD. Το ίδιο και στις Βρυξέλλες, όπου οι εν λόγω αλυσίδες κατέχουν το 75,0% του συνολικού κύκλου εργασιών. Τέλος στην Φλάνδρα, οι µεν µεγάλες αλυσίδες κατέχουν το 45,8%, οι δε Hard Discount έχουν σταθεροποιήσει τη θέση τους µε 15,4%. Επίσης τόσο στη Βαλλονία όσο και στις Βρυξέλλες εντοπίζεται ο µεγαλύτερος αριθµός των υπεραγορών (hypermarchés), ενώ στη Φλάνδρα, η διανοµή τροφίµων στηρίζεται κυρίως στα σουπερµάρκετ και στα ανεξάρτητα σηµεία πώλησης (κατασκευαστές εδεσµάτων, ιχθυοπωλεία, κρεοπωλεία κ.ά.) 6. ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ Στις περισσότερες περιπτώσεις συνιστάται στους εξαγωγείς η εξεύρεση κατάλληλου αντιπροσώπου ή διανοµέα στην αγορά. Η διαφορά έγκειται στο ότι ο µεν πρώτος ενεργεί εξ ονόµατος του ιδίου ή του εξαγωγέα, αλλά πάντοτε για λογαριασµό του εξαγωγέα και εποµένως το συµβόλαιο πώλησης συνάπτεται απευθείας µεταξύ του πελάτη-εισαγωγέα και του εξαγωγικού οίκου. Αντίθετα, οι διανοµείς ενεργούν εξ ονόµατός τους και για λογαριασµό τους που σηµαίνει ότι η εξαγωγή πραγµατοποιείται προς τον διανοµέα, ο οποίος, στη συνέχεια, πωλεί στον πελάτη.
Η εν λόγω διαφορά προσλαµβάνει ιδιαίτερη σηµασία στο Βέλγιο, όπου οι διανοµείς απολαµβάνουν ενισχυµένη θεσµική προστασία έναντι του προµηθευτή σε περιπτώσεις µονοµερούς λήξης της εταιρικής σχέσης από τον τελευταίο. Επιπλέον, η εν λόγω προστασία ισχύει ανεξάρτητα από οποιαδήποτε τυχόν ρήτρα στο συµβόλαιο διανοµής.. Στην περίπτωση δε επιλογής αντιπροσώπου, συνιστάται η προτίµηση ατόµων που γνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες των δύο βελγικών Περιοχών (Φλάνδρα και Βαλλονία) και επιπλέον οµιλούν και τις δύο γλώσσες. Εννοείται, βέβαια, ότι και οι διάφορες εγγραφές στην ετικέτα των εξαγοµένων προϊόντων θα πρέπει να είναι και στην γαλλική και την φλαµανδική. 7. ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑ Ο α. Κοινοτική καµπάνια προώθησης της κατανάλωσης Στις αρχές της δεκαετίας του 80, η Ευρωπαϊκή Ένωση εγκαινίασε σειρά δραστηριοτήτων µε στόχο την προβολή και προώθηση της κατανάλωσης του ελαιολάδου, που απευθύνονταν, σε πρώτο στάδιο, στις κοινοτικές ελαιοπαραγωγούς χώρες. Το 1990 και µετά την αξιολόγηση των θετικών αποτελεσµάτων, τα οποία παρουσίασαν οι τέσσερις πρώτες καµπάνιες στήριξης της κατανάλωσης του προϊόντος, το Συµβούλιο των Υπουργών Γεωργίας ενέκρινε την υλοποίηση του εν λόγω προγράµµατος προώθησης και στις υπόλοιπες κοινοτικές χώρες ( µη παραγωγούς ). Eπί µία περίπου εικοσαετία, η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηµατοδοτεί εξ ολοκλήρου και διαχειρίζεται άµεσα τις καµπάνιες προώθησης της κατανάλωσης ελαιολάδου στους κόλπους της Κοινότητας, µε την τελευταία καµπάνια να λήγει το εκέµβριο 2002. Στο πλαίσιο της νέας πολιτικής στήριξης των γεωργικών προϊόντων, ή Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθορίζει τις γενικές κατευθυντήριες γραµµές, ενώ οι διεπαγγελµατικοί οργανισµοί καλούνται, στο εξής, να υποβάλλουν προτάσεις και να υλοποιούν τα διάφορα προγράµµατα προώθησης, τα οποία και θα συγχρηµατοδοτούν από κοινού µε τα κράτη-µέλη και την Ε.Ε. β. Απολογισµός αποτελεσµάτων Η έβδοµη και τελευταία καµπάνια προώθησης, η οποία ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2000 τον εκέµβριο του 2002, απευθυνόταν σε διάφορες οµάδες-στόχους των δεκαπέντε κρατών- µελών τους καταναλωτές, τα δίκτυα διανοµής τροφίµων, τον χώρο της µαγειρικής, την εκπαίδευση και τον τύπο. Βασικός στόχος της εν λόγω καµπάνιας ήταν ακριβώς να ευαισθητοποιήσει τις ανωτέρω οµάδες παρέχοντάς τους εκτενή και επιστηµονικά θεµελιωµένη πληροφόρηση σχετικά µε τις διάφορες ποιότητες, τις δυνατές χρήσεις και την πολυµέρεια της γεύσης του ελαιολάδου παράλληλα µε τις διατροφικές ιδιότητές του και την βιολογική του αξία. Επιπλέον, η ανωτέρω καµπάνια έδινε ιδιαίτερη έµφαση στην Κοινή Αγροτική Πολιτική ( ΚΑΠ) και κυρίως στις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη βελτίωση και τη διασφάλιση της ποιότητας του ελαιολάδου που κυκλοφορεί στην αγορά. Ας σηµειωθεί ότι το πρόγραµµα προώθησης ήταν συµπληρωµατικό των προγραµµάτων, τα οποία εκπονούν και υλοποιούν τόσο οι εθνικοί οργανισµοί προώθησης όσο και οι ιδιωτικοί φορείς. Το πρόγραµµά προώθησης απαρτίζεται από δύο µέρη το πρώτο µέρος επικεντρώνεται στη διάχυση επιστηµονικής πληροφόρησης για το ελαιόλαδο προς τον κόσµο της ιατρικής και της παραϊατρικής, ενώ το δεύτερο, το οποίο απευθύνεται προς το ευρύτερο κοινό, στοχεύει στην γενική πληροφόρηση και προώθηση του προϊόντος. Τόσο στο Βέλγιο όσο και στο Λουξεµβούργο, οι βασικοί άξονες του ανωτέρω προγράµµατος ήταν οι εξής : Κέντρο Πληροφόρησης για το Ελαιόλαδο Εκδοση και διανοµή πληροφοριακού υλικού προς το καταναλωτικό κοινό Ενεργή συµµετοχή σε εκδηλώσεις προβολής Συνεργασία και κοινές δραστηριότητες προβολής µε τα κανάλια διανοµής τροφίµων, τα εστιατόρια και τη γαστρονοµία
Στα λοιπά κράτη-µέλη της Ε.Ε., τα επί µέρους προγράµµατα προώθησης, προσαρµοσµένα στις ιδιαιτερότητες των οικείων αγορών, περιελάµβαναν αντίστοιχες καµπάνιες µε διαφορετικό αντικείµενο ανάλογα µε την ιδιότητα εκάστης χώρας ως παραγωγού ή µη. Στις µεν πρώτες, στόχος ήταν η διατήρηση του επιπέδου της κατανάλωσης ενώ στις δεύτερες, η αύξησή του. Επί πλέον, η χορηγηθείσα βάσει του προγράµµατος οικονοµική ενίσχυση υπήρξε σαφώς υψηλότερη προς τις χώρες - παραγωγούς καθώς και τις µεγάλες αγορές του Βορρά, όπως τη γερµανική και την αγγλική, γεγονός που επέτρεψε, ειδικά στις τελευταίες, να χρηµατοδοτήσουν π.χ. διαφηµιστικές καµπάνιες. γ. Κοινοτική αγορά ελαιολάδου Κατά την περίοδο 2000-2001, η Ε.Ε. παρήγαγε το 76% της παγκόσµιας παραγωγής ελαιολάδου, µε την Ισπανία, την Ιταλία και την Ελλάδα επικεφαλής των κυριοτέρων χωρών - παραγωγών παγκοσµίως και, µε σαφώς µικρότερη συµµετοχή, τη Γαλλία και Πορτογαλία. Την επόµενη περίοδο 2001-2002, η συνολική παραγωγή της Ε.Ε. υπερέβη τους 2,3 εκατ. τόνους, σε σύγκριση µε λιγότερο από 1 εκατ. τόνους την περίοδο 1990-1991. Εξάλλου, η κατανάλωση ελαιολάδου παρουσίασε αισθητή αύξηση στους 1,9 εκατ. τόνους κατά την περίοδο 2000-2001 σε σύγκριση µε 1,2 εκατ. τόνους την περίοδο 1990-1991. Ειδικότερα για το Βέλγιο και το Λουξεµβούργο, η συµβολή της καµπάνιας προώθησης στην αύξηση της κατανάλωσης ελαιολάδου υπήρξε πράγµατι καταλυτική : 13.400 τον. το 2001 έναντι 2.100 τον. το 1990 και 6.500 τον. το 1995. Παρά το γεγονός ότι το Βέλγιο και το Λουξεµβούργο ανήκουν θεωρητικά στις µικρές κοινοτικές χώρες του Βορρά, εν τούτοις ο υψηλός βαθµός διεισδυτικότητας του ελαιολάδου στις εν λόγω αγορές, όπως προκύπτει από σχετική έρευνα της SOFRES - σύµφωνα µε την οποία, το 2001, το 52% των κατοίκων αγόρασε ελαιόλαδο, ενώ η συνολική κατανάλωση και στις δύο ανωτέρω χώρες µαζί ανήλθε σε 3,5 λίτρα ανά νοικοκυριό, όπως δηλαδή και στη Γαλλία, - κατατάσσει το Βέλγιο και το Λουξεµβούργο, αµέσως µετά τις χώρες της Μεσογείου. Οι πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζουν την εξέλιξη της κατανάλωσης ελαιολάδου στα 15 κράτη-µέλη της Ε.Ε., κατά τη χρονική περίοδο 1990/ 91 2000/01 : Κατανάλωση ελαιολάδου στα 15 κράτη-µέλη της Ε.Ε. 1000 τον. 90/91 91/92 92/93 93/94 94/95 95/96 (1) (2) (3) (4) (5) (6) Γερµανία 10,3 9,8 10,5 13,4 16,9 16,4 ανία 0,7 1,2 1,2 2,4 1,1 1,1 Γαλλία 28,0 34,8 43,8 43,7 41,6 48,5 Ιρλανδία 0,5 0,8 0,9 1,0 1,0 1,3 Ιταλία 540,0 630,0 641,0 692,0 675,0 653,0 Ολλανδία 1,0 1,5 2,0 3,2 3,9 2,3 Αγγλία 6,8 9,4 12,0 16,8 17,3 15,0 Βέλγιο/Λουξεµβ. 2,1 2,6 3,9 4,9 4,9 6,5 Σύνολο Ε.Ε. (9) 589,4 690,1 715,3 777,5 761,7 744,1 Ελλάδα 204,0 203,0 197,0 196,0 210,0 230,0 Σύνολο Ε.Ε.(10) 793,4 93,1 912,3 973,5 971,7 974,1 Ισπανία 394,1 418,7 421,4 421,0 420,0 352,1 Πορτογαλία 27,0 45,0 49,9 59,0 58,0 58,4 Σύνολο Ε.Ε.(12) 1.214,5 1.356,8 1.383,6 1.453,5 1.449,7 1.384,6 Αυστρία 0,2 1,0 Φινλανδία 0,3 0,2 Σουηδία 1,0 1,2 Σύνολο Ε.Ε.(15) 1.451,2 1.387,0
96/97 97/98 98/99 99/00 00/01 01/02 (εκτιµ.) (7) (8) (9) (10) (11) (12) Γερµανία 18,1 23,6 30,3 32,5 36,3 40,0 ανία 2,3 2,5 1,9 2,3 2,5 2,7 Γαλλία 58,8 75,6 78,8 81,5 92,0 99,2 Ιρλανδία 1,4 1,5 1,6 1,4 1,6 1,7 Ιταλία 675,0 698,0 705,0 714,0 729,0 735,0 Ολλανδία 3,5 4,0 5,9 3,9 5,8 6,0 Αγγλία 25,1 25,6 29,9 40,0 33,8 39,0 Βέλγιο/Λουξεµβ. Βέλγιο Λουξεµβούργο 7,0 8,7 9,4 10,9 12,4 0,7 12,7 0,7 Σύνολο ΕΕ (9) 789,2 839,5 862,8 886,5 914,1 937,0 Ελλάδα 240,0 240,0 245,0 265,0 270,0 270,0 Σύνολο ΕΕ (10) 1.029,5 1.079,5 1.107,8 1.151,5 1.184,1 1.207,0 Ισπανία 470,2 550,4 528,5 502,6 577,8 590,0 Πορτογαλία 62,0 69,3 66,1 66,5 60,5 62,0 Σύνολο ΕΕ (12) 1.561,4 1.699,2 1.702,4 1.720,6 1.822,4 1.859,0 Αυστρία 2,6 2,7 2,9 3,9 4,1 4,4 Φινλανδία 0,5 0,6 0,7 0,7 0,9 1,0 Σουηδία 2,2 2,7 2,9 2,8 4,7 5,0 Σύνολο ΕΕ (15) 1.5667 1.705,2 1.708,9.728,0 1.832,1 1.869,4 Μέση κατανάλωση (1) έως (5) (6) έως (10) (1) έως (10) 1000 τον. Μερίδιο 1000 τον. Μερίδιο 1000 τον. Μερίδιο Γερµανία ανία Γαλλία Ιρλανδία Ιταλία Ολλανδία Αγγλία Βέλγιο/Λουξεµ. Σύνολο ΕΕ (9) Ελλάδα Σύνολο ΕΕ (10) Ισπανία Πορτογαλία Σύνολο ΕΕ (12) Αυστρία Φινλανδία Σουηδία Σύνολο ΕΕ (15) 12,2 0,9% 1,3 0,1% 38,4 2,8% 0,8 0,1% 635,6 46,3% 2,3 0,2% 12,5 0,9% 3,7 0,3% 706,8 51,5% 202,0 14,7% 908,8 66,2% 415,0 30,3% 47,8 3,5% 1.371,6 100% 0,2 0,0% 0,3 0,0% 1,0 0,1% 1.371,9 100% 23,8 1,5% 2,0 0,1% 68,6 4,2% 1,4 0,1% 689,0 42,6% 3,9 0,2% 27,1 1,7% 8,5 0,5% 824,4 50,9% 244,0 15,1% 1.068,4 66,0% 480,8 29,7% 64,5 4,5% 1,613,6 99,7% 2,6 0,2% 0,5 0,0% 2,4 0,1% 1.619,2 100% 18,0 1,2% 1,7 0,1% 53,5 3,6% 1,1 0,1% 662,3 44,3% 3,1 0,2% 19,8 1,3% 6,1 0,4% 765,6 51,2% 223,0 14,9% 988,6 66,1% 447,9 29,9% 56,1 3,8% 1.492,6 99,8% 2,2 0,1% 0,5 0,0% 2,1 0,1% 1.495,5 100% Πηγή : CONSEIL OLEICOLE INTERNATIONAL Division de l economie δ. Η νέα πολιτική της Ε.Ε. για το ελαιόλαδο
Με το νέο κανονισµό ( CE N o 2826/2000 ) σχετικά µε την πληροφόρηση και την προώθηση των γεωργικών προϊόντων στην εσωτερική αγορά, επιχειρείται η εναρµόνιση και η απλοποίηση της κοινοτικής νοµοθεσίας στον εν λόγω τοµέα, µε απώτερο στόχο µία σφαιρική προσέγγιση, περισσότερο συνεπή, των θεµάτων προώθησης. Στη λογική αυτής της προσέγγισης, η Επιτροπή αντικαθιστά το σύστηµα της άµεσης διαχείρισης (όπου η ίδια εγγυάται την υλοποίηση και χρηµατοδοτεί τα προγράµµατα προώθησης ) µε το υφιστάµενο ήδη καθεστώς της έµµεσης διαχείρισης (συγχρηµατοδότηση βάσει προκαθορισµένου πλαισίου ), από το οποίο, ωστόσο, είχε εξαιρεθεί το ελαιόλαδο και ορισµένα άλλα παρεµφερή πρoϊόντα. Τα κύρια σηµεία του εν λόγω προγράµµατος θα µπορούσαν να συνοψισθούν ως εξής : Η Επιτροπή καθορίζει, ανά διετία, τις κατευθυντήριες γραµµές της πολιτικής προώθησης καθώς και την ενδεικτική κατανοµή της κοινοτικής συµµετοχής. Στη βάση αυτή, τα ενδιαφερόµενα κράτη-µέλη απευθύνουν πρόσκληση για υποβολή προτάσεων στους επαγγελµατικούς ή διεπαγγελµατικούς οργανισµούς (ευρωπαϊκούς, εθνικούς, πολυεθνικούς ). Κατ αυτόν τον τρόπον, η µεν πρωτοβουλία της πρότασης των προγραµµάτων περιέρχεται στους εν λόγω οργανισµούς, τα δε προγράµµατα, διάρκειας δύο ετών κατ ανώτατο όριο, δύνανται να καλύπτουν περισσότερα του ενός κράτη-µέλη. Τα κράτη-µέλη εξετάζουν τις προτάσεις µε γνώµονα τις κοινοτικές κατευθύνσεις και, στη συνέχεια, διαβιβάζουν στην επιτροπή τον προσωρινό κατάλογο των προγραµµάτων που δεσµεύονται να συγχρηµατοδοτήσουν. Εντός προθεσµίας δύο µηνών, η Επιτροπή οφείλει να γνωστοποιήσει στα κράτη-µέλη τυχόν ασυµβατότητα των προταθεισών δράσεων προς τις κατευθυντήριες γραµµές. Με την εκπνοή της ανωτέρω προθεσµίας και µετά την οριστική διαµόρφωση από τα κράτη- µέλη του καταλόγου των προγραµµάτων, η Επιτροπή αποφασίζει για τις δράσεις εκείνες τις οποίες θα συγχρηµατοδοτήσει. Κατ αυτόν τον τρόπον, η κοινοτική συµµετοχή στοχεύει στην µέσω των ανωτέρω θεµατικών προγραµµάτων προώθησης ανάδειξη των συστατικών γνωρισµάτων και ιδιοτήτων των προϊόντων καθώς επίσης και των πλεονεκτηµάτων ορισµένων µεθόδων παραγωγής και συστηµάτων ελέγχου και, γενικά, όλων των θεµάτων εκείνων στα οποία ευαισθητοποιείται ο ευρωπαίος καταναλωτής, δηλ. την ποιότητα, την ασφάλεια, την βιολογική αξία, την σήµανση και διαφάνεια, τον σεβασµό στο περιβάλλον και την καλή µεταχείριση των ζώων. 8. ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΣΤΙΣ ΤΡΙΤΕΣ ΧΩΡΕΣ Η προώθηση των ευρωπαϊκών γεωργικών προϊόντων στις τρίτες χώρες υπόκειται στις ρυθµίσεις του Κανονισµού CE 2702/1999, όπου ειδική έµφαση δίνεται στην επίτευξη πολλαπλασιαστικών οφελών από τις δράσεις των κρατών µελών στις εν λόγω χώρες. Στις προβλεπόµενες αυτές δράσεις συγκαταλέγονται η προβολή, η διαφήµιση και οι δηµόσιες σχέσεις, ενώ η συγχρηµατοδότηση υπάγεται στους ίδιους κανόνες και ακολουθεί την ίδια διαδικασία µε εκείνη των διευρωπαϊκών δράσεων. Στην περίπτωση του ελαιολάδου, η Επιτροπή υλοποιεί τα προγράµµατα προώθησης στις τρίτες χώρες δια µέσου του ιεθνούς Συµβουλίου Ελαιουργίας. 9. ΟΙ ΝΕΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑ ΟΥ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ Με βασική επιδίωξη την αυξηµένη προστασία του καταναλωτή, η Επιτροπή υιοθετεί, τον Ιούνιο του 2002 νέο κανονισµό 1, ο οποίος καθορίζει, κατά τρόπο εναργή και εύληπτο, τους κανόνες εµπορίας του ελαιολάδου. Βάσει του νέου αυτού κανονισµού, στον οποίο αποκρυσταλλώνεται, τρόπον τινά, η στρατηγική ποιότητας που έχει θέσει ως προτεραιότητα η Επιτροπή, καθορίζεται το πλαίσιο για την σήµανση και την παρουσίαση του ελαιολάδου
στα καταστήµατα, όπως επίσης και οι προϋποθέσεις της παρουσίασης αυτής του προϊόντος στις περιπτώσεις ανάµειξής του µε άλλα φυτικά έλαια ή της προσθήκης του σε τρόφιµα, στα οποία υπάρχει σχετική αναγραφή. Νέος επίσης κανονισµός 2, ο οποίος ετέθη σε ισχύ τον επόµενο µήνα, προβλέπει, µεταξύ άλλων και στο πλαίσιο της νέας ταξινόµησης του ελαιολάδου, τις ακόλουθες κατηγορίες : - Παρθένο ελαιόλαδο extra - Παρθένο ελαιόλαδο - Ελαιόλαδο αποτελούµενο από ραφιναρισµένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα Λάδι από ελαιοπυρήνα --------------------------- 1 Κανονισµός αρ.1019/2002/13.06.02 σχετικά µε τους κανόνες εµπορίας του ελαιολάδου (JOCE L155 της 14 ης Ιουνίου 2002-12-11 2 Κανονισµός ΕΕ αρ.1513/2001/23.07.02 Σύµφωνα µε τις νέες ρυθµίσεις : * το προς πώληση ελαιόλαδο συσκευάζεται σε δοχεία των 5 λίτρων κατ ανώτατο όριο, η ετικέτα των οποίων θα πρέπει να αναγράφει την κατηγορία στην οποία ανήκει (σύµφωνα µε την ανωτέρω ταξινόµηση). * στις περιπτώσεις των µειγµάτων ελαιολάδων µε άλλα φυτικά έλαια, απαγορεύεται η αναγραφή στην ετικέτα της παρουσίας ελαιολάδου εάν αυτή δεν αντιπροσωπεύει ποσοστό τουλάχιστον 50%. * ο παραγωγός τροφίµων, ο οποίος επιθυµεί να αναδείξει την παρουσία του ελαιολάδου στα προϊόντα του, οφείλει να συµπεριλάβει στην ετικέτα ένδειξη είτε µε την αναλογία του ελαιολάδου στο συνολικό βάρος είτε µε το ποσοστό συµµετοχής του στο σύνολο των λιπαρών ουσιών του προϊόντος. Ο νέος κανονισµός για την σήµανση, ο οποίος ετέθη σε ισχύ το Νοέµβριο του 2002, επιτρέπει την χρησιµοποίηση των τρεχουσών συσκευασιών και σηµάνσεων καθ όλη τη διάρκεια µεταβατικής περιόδου, η οποία λήγει την 1 η Νοεµβρίου 2003, οπότε καθίσταται υποχρεωτική η τήρηση των αναγραφών στην ετικέτα του προϊόντος των κατηγοριών και ενδείξεων που καθορίζει ο εν λόγω νόµος. Πηγές: * Υπουργείο Οικονοµίας, ΜΜΕ και Ενέργειας * Βελγική Οµοσπονδία Επιχειρήσεων ιανοµής (FEDIS) * Εµπορικό & Βιοµηχανικό ΕπιµελητήριοΒρυξελλών (CCIB) * Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής (ΙΝS) * Centre d Information de l Huile d Olive U.E.