ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Ο.Π. ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ / Β Λ Γ Λ 17/03/2019 ΓΚΥΡΤΗ ΜΑΡΙΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Λυσίου Ὑπὲρ Μαντιθέου ( 9-11) ΚΕΙΜΕΝΟ [9] Περὶ μὲν τοίνυν αὐτῆς τῆς αἰτίας οὐκ οἶδ ὅ τι δεῖ πλείω λέγειν δοκεῖ δέ μοι, ὦ βουλή, ἐν μὲν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι περὶ αὐτῶν μόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι, ἐν δὲ ταῖς δοκιμασίαις δίκαιον εἶναι παντὸς τοῦ βίου λόγον διδόναι. δέομαι οὖν ὑμῶν μετ εὐνοίας ἀκροάσασθαί μου. ποιήσομαι δὲ τὴν ἀπολογίαν ὡς ἂν δύνωμαι διὰ βραχυτάτων. [10] Ἐγὼ γὰρ πρῶτον μέν, οὐσίας μοι οὐ πολλῆς καταλειφθείσης διὰ τὰς συμφορὰς καὶ τὰς τοῦ πατρὸς καὶ τὰς τῆς πόλεως, δύο μὲν ἀδελφὰς ἐξέδωκα ἐπιδοὺς τριάκοντα μνᾶς ἑκατέρᾳ, πρὸς τὸν ἀδελφὸν δ οὕτως ἐνειμάμην ὥστ ἐκεῖνον πλέον ὁμολογεῖν ἔχειν ἐμοῦ τῶν πατρῴων, καὶ πρὸς τοὺς ἄλλους ἅπαντας οὕτως βεβίωκα ὥστε μηδεπώποτέ μοι μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα γενέσθαι. [11] καὶ τὰ μὲν ἴδια οὕτως διῴκηκα περὶ δὲ τῶν κοινῶν μοι μέγιστον ἡγοῦμαι τεκμήριον εἶναι τῆς ἐμῆς ἐπιεικείας, ὅτι τῶν νεωτέρων ὅσοι περὶ κύβους ἢ πότους ἢ [περί] τὰς τοιαύτας ἀκολασίας τυγχάνουσι τὰς διατριβὰς ποιούμενοι, πάντας αὐτοὺς ὄψεσθέ μοι διαφόρους ὄντας, καὶ πλεῖστα τούτους περὶ ἐμοῦ λογοποιοῦντας καὶ ψευδομένους. καίτοι δῆλον ὅτι, εἰ τῶν αὐτῶν ἐπεθυμοῦμεν, οὐκ ἂν τοιαύτην γνώμην εἶχον περὶ ἐμοῦ. Α1. ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι - ἐν ταῖς δοκιμασίαις: Ποια είναι η διαφορά των εκφράσεων αυτών σύμφωνα με το παραπάνω απόσπασμα; 1 (Μονάδες: 5) Στην 9 διαχωρίζονται οι δοκιμασίες από τους άλλους δικαστικούς αγώνες, καθώς και το περιεχόμενο της απολογίας των εναγομένων στη μια και στην άλλη περίπτωση. Ενώ δηλαδή στις κοινές δίκες («ἐν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι») ο κατηγορούμενος οφείλει να απολογηθεί μόνο για τις κατηγορίες που του αποδίδονται και να αποδείξει ότι δεν είναι βάσιμες («περὶ αὐτῶν μόνων τῶν κατηγορημένων»), στις δοκιμασίες («ἐν ταῖς δοκιμασίαις») είναι υποχρεωμένος να λογοδοτεί για το σύνολο της ζωής του («δίκαιον εἶναι παντὸς τοῦ βίου λόγον διδόναι»). Έτσι, ο δοκιμαζόμενος πρέπει να απολογηθεί όχι μόνο για τις κατηγορίες σε βάρος του, αλλά κυρίως να λογοδοτήσει και για την ιδιωτική και για τη δημόσια ζωή του, ώστε οι βουλευτές να έχουν μία ολοκληρωμένη άποψη για το χαρακτήρα του και τις πράξεις του, προκειμένου να του αναθέσουν την άσκηση δημόσιου αξιώματος.
Α2. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες (Λ): α. Ο Μαντίθεος θεωρεί ότι όσα έχει αναφέρει στις προηγούμενες παραγράφους είναι αρκετά, για να ανασκευάσει το κατηγορητήριο που του αποδόθηκε. (Σ) β. Ο Μαντίθεος υπόσχεται ότι θα είναι όσο το δυνατόν πιο σύντομος στην απολογία του, για να κεντρίσει το ενδιαφέρον των δικαστών. (Λ) γ. Στις δίκες δοκιμασίας πρέπει ο δοκιμαζόμενος να παρουσιάσει την άμεμπτη και κόσμια διαγωγή του μόνο στην ιδιωτική του ζωή. (Λ) δ. Ο πατέρας του Μαντίθεου κληροδότησε μεγάλη περιουσία στα παιδιά του. (Λ) ε. Σύμφωνα με τον Μαντίθεο οι ανήθικοι άνθρωποι εκδηλώνονται αντικοινωνικά σε βάρος έντιμων συμπολιτών τους. (Σ) (Μονάδες: 5) Β1. Γιατί ο Μαντίθεος παραθέτει λεπτομερώς οικονομικά στοιχεία που αφορούν τη σχέση του προς τα μέλη της οικογένειάς του; (Μονάδες: 10) Στις 10 11 ο Μαντίθεος αναφέρεται στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του, για να δείξει ότι έχει ζήσει κόσμια και επομένως είναι άξιος και ικανός να αναλάβει το αξίωμα του βουλευτή και να περάσει επιτυχώς τη διαδικασία της δοκιμασίας. Συγκεκριμένα, στην 10 παραθέτει επιχειρήματα που αφορούν την ιδιωτική του ζωή. Εξαιτίας του μακροχρόνιου Πελοποννησιακού πολέμου υπήρχαν επιπτώσεις και στην οικονομία της πόλης και στις εμπορικές δραστηριότητες του πατέρα του. Αυτό προφανώς τον ανάγκασε να στείλει τα παιδιά του στον Πόντο (χωρίς να αποκλείεται η αποδημία του Μαντίθεου να οφείλεται και σε προβλήματα πολιτικής φύσεως). Η μικρή, όμως, πατρική περιουσία που κληρονόμησε δεν τον εμπόδισε να παντρέψει τις δύο αδερφές του δίνοντάς τους την καθιερωμένη προίκα της εποχής (τριάντα μνες), ούτε να δώσει στον μικρότερο αδερφό του μεγαλύτερο τμήμα της πατρικής κληρονομιάς, αν και οι γνήσιοι γιοι κληρονομούσαν εξίσου την περιουσία του πατέρα («Ἐγὼ γὰρ πρῶτον τῶν πατρῴων»). Οι ενέργειες αυτές του Μαντίθεου είναι δείγμα της αφιλοκέρδειας και των φιλάδελφων συναισθημάτων του. Με τη λεπτομερή αυτή αναφορά σε οικονομικά στοιχεία που αφορούν τη σχέση του προς τα μέλη της οικογένειάς του προβάλλεται το ενάρετο ήθος του Μαντίθεου και με αυτόν τον τρόπο κερδίζει την εύνοια των δικαστών. Ζει, όπως φαίνεται, με μία αξιοπρεπή μέση οικονομική κατάσταση χωρίς φυσικά την άνεση του παρελθόντος («οὐσίας μοι οὐ πολλῆς καταλειφθείσης»). Γίνεται άξιος συμπάθειας, γιατί είναι αναξιοπαθών. Οι ευθύνες του έχουν πολλαπλασιαστεί όχι από δικά του λάθη, αλλά πρώτον από τη γενικότερη συγκυρία της εποχής του, που δεν άφησε ανεπηρέαστη την οικονομική κατάσταση της οικογένειάς του, και δεύτερον και σπουδαιότερο από τον θάνατο του πατέρα του («διὰ τὰς συμφορὰς τὰς τοῦ πατρός»). Επιπλέον, ο Μαντίθεος λέγοντας ότι υπέστη και αυτός τα κοινά δεινά, υποδηλώνει ότι είναι ξένος προς το ήθος και τις ενέργειες εκείνων που επωφελήθηκαν από τον πόλεμο και στη συνέχεια από τις ενέργειες των Τριάκοντα τυράννων. Αυτό έχει ασφαλώς θετική απήχηση στη συνείδηση των δημοκρατικών δικαστών, αφού σε μία πόλη που υποφέρει δεν είναι δυνατό να υπάρχει ευτυχισμένος πολίτης («τὰς συμφορὰς τὰς τῆς πόλεως»). Αυτό αποτελεί θεμελιώδη αρχή για τη φιλοσοφική σκέψη και για τα ήθη της εποχής. 2
Η εκπλήρωση στο ακέραιο και με το παραπάνω των οικονομικών του υποχρεώσεων απέναντι στα μέλη της οικογένειάς του, και μάλιστα κάτω από ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες, ενισχύει τη θετική εικόνα του Μαντίθεου στους δικαστές, αφού παρουσιάζεται συνειδητά υπεύθυνος προστάτης αδερφός και πάνω απ όλα αξιοπρεπής. Με δεδομένο ότι οι περιουσιακές διαφορές πολλές φορές διαλύουν τις οικογένειες και δημιουργούν εντάσεις και συγκρούσεις, τονίζεται περισσότερο η αφιλοκέρδεια του Μαντίθεου («ὥστ ἐκεῖνον πλέον ὁμολογεῖν ἔχειν ἐμοῦ τῶν πατρῴων»). Γενικά, παρουσιάζεται ως αγωνιστής και μαχητής της ζωής που δεν παραιτείται εύκολα, επομένως είναι και κατάλληλος για ανάληψη δημόσιου αξιώματος. Β2. Να περιγράψετε τα ρητορικά ήθη του Μαντίθεου και των κατηγόρων του τα οποία αναφέρονται στην κοινωνική τους ζωή. (Μονάδες: 10) Στην 11 ο Μαντίθεος παραθέτει επιχειρήματα που αφορούν το δημόσιο βίο του και τονίζει την κόσμια διαγωγή του, το εξαίρετο ήθος του και την τιμιότητά του. Ξεχωρίζει από τους εύπορους νέους της εποχής του, που σύχναζαν σε τόπους διαφθοράς και διέβαλλαν τους έντιμους πολίτες. Συγκεκριμένα επισημαίνει πως πολλοί νέοι της εποχής του είναι αργόσχολοι και χάνουν το χρόνο τους σε ακόλαστες συνήθειες (ζάρια, ποτά, καπηλεία). Αυτοί οι ακόλαστοι νέοι επιδίδονται στη συκοφαντική δυσφήμιση έντιμων και ευυπόληπτων πολιτών, κινούμενοι από φθόνο εναντίον τους, επειδή δεν ανέχονται την ανωτερότητά τους. Αυτό ακριβώς κάνουν και με τον Μαντίθεο. Τον εχθρεύονται και ψευδολογούν εναντίον του και αυτό αποδεικνύει ότι ο Μαντίθεος δεν είναι όμοιός τους. Είναι εύλογο πως αν είχε τον ίδιο χαρακτήρα και τα ίδια ενδιαφέροντα με εκείνους, δεν θα τηρούσαν αυτή την εχθρική στάση απέναντί του («καίτοι δῆλον περὶ ἐμοῦ»). Έτσι προβάλλεται το ενάρετο ήθος του, αφού το ψυχολογικό αυτό επιχείρημα στηρίζεται στην παροιμία «ὅμοιον ὁμοίῳ ἀεὶ πελάζει», δηλαδή ο όμοιος τον όμοια πάντα γυρεύει. Ο Μαντίθεος εδώ έμμεσα εντάσσει τους κατηγόρους του σε εκείνους τους Αθηναίους που είναι αργόσχολοι και ανυπόληπτοι και υπονοεί το κίνητρο της εναντίον του κατηγορίας, που είναι η έχθρα των ανήθικων νέων που τον συκοφαντούν, κλονίζοντας με αυτόν τον τρόπο την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους. Ωστόσο, αυτή η δυσφήμιση είναι η καλύτερη απόδειξη για τον ίδιο, αφού αν δεν τον δυσφημούσαν, θα σήμαινε ότι είναι όμοιός τους. Έτσι, ο Μαντίθεος προβάλλει την έννοια του μέτρου, που είναι κοινώς αποδεκτή αξία. Σκοπός του είναι να διαφοροποιήσει τη δική του συμπεριφορά από τη συμπεριφορά των άλλων συνομηλίκων του, για να φανεί πιο ξεκάθαρα η αξία του («τῆς ἐμῆς ἐπιεικείας»). Σημαντικό αποδεικτικό στοιχείο του ενάρετου ήθους του είναι, από τη μια να τον εκτιμούν και να θέλουν να τον συναναστρέφονται οι έντιμοι άνθρωποι και από την άλλη να μην τον συναναστρέφονται όσοι έχουν τον ακριβώς αντίθετο χαρακτήρα («εἰ τῶν αὐτῶν ἐπεθυμοῦμεν, οὐκ ἂν τοιαύτην γνώμην εἶχον περὶ ἐμοῦ»). Με τον υποθετικό αυτό λόγο του μη πραγματικού αποδεικνύεται με αντίθετο τρόπο η συλλογιστική του Μαντίθεου και προβάλλεται η διαφορά ήθους ανάμεσα σε αυτόν και στους κατηγόρους του, αφού προβάλλεται με θετικό τρόπο το δικό του ήθος και πλήττεται το ήθος των κατηγόρων του. Β3. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες (Λ): 3
α. Ο Αριστοτέλης διέκρινε τους ρητορικούς λόγους σε συμβουλευτικούς, δικανικούς και επιδεικτικούς. (Σ) β. Στις συνελεύσεις της Εκκλησίας του Δήμου συμμετείχαν όλοι οι γνήσιοι Αθηναίοι πολίτες από το τριακοστό έτος της ηλικίας τους. (Λ) γ. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα η ρητορική δεν είναι ούτε επιστήμη ούτε τέχνη. (Σ) δ. Ένα από τα κυριότερα θέματα συζήτησης στην Εκκλησία του Δήμου ήταν η κήρυξη πολέμου. (Σ) ε. Οι δικανικοί λόγοι αναφέρονταν σε πράξεις που είχαν γίνει στο παρελθόν. (Σ) (Μονάδες: 10) Β4.α. Να γράψετε μία λέξη του αρχαίου κειμένου με την οποία σχετίζεται ετυμολογικά καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις που σας δίνονται: υπόλοιπο: καταλειφθείσης δόγμα: δοκεῖ (ή: δοκιμασίαις) ρήτορας: λέγειν (ή: ἀπολογεῖσθαι, λόγον, ἀπολογίαν, ὁμολογεῖν, λογοποιοῦντας) ζωντάνια: βίου (ή: βεβίωκα) αχρησιμοποίητος: ποιήσομαι (ή: ποιούμενοι, λογοποιοῦντας) (Μονάδες: 5) Β4.β. Να σχηματίσετε για καθεμία από τις λέξεις της Α στήλης ένα παράγωγο ουσιαστικό (απλό ή σύνθετο) της νέας ελληνικής γλώσσας με την κατάληξη που σας δίνεται στην Β στήλη: Α ΣΤΗΛΗ Β ΣΤΗΛΗ Κατάληξη λέγειν -ος λόγος διδόναι -η δόση Γ ΣΤΗΛΗ Ουσιαστικό δέομαι -εια ένδεια ποιήσομαι -ής ποιητής ὁμολογεῖν -ία ομολογία 4 (Μονάδες: 5) Β5. α) Να προσδιορίσετε από το παρακάτω απόσπασμα σε ποιους αναφέρεται ο όρος «ἐπιεικής» και τι πετυχαίνει ο ρήτορας όταν τον χρησιμοποιεί (μονάδες 3), β) να εντοπίσετε αν ο όρος «τῆς ἐμῆς ἐπιεικείας» που αποδίδεται στον Μαντίθεο ( 11) χρησιμοποιείται με την ίδια σημασία (μονάδες 4) και γ) αν επιτυγχάνεται από τον Λυσία ο επιδιωκόμενος σκοπός, όπως προσδιορίζεται από τον Αριστοτέλη (μονάδες 3).
(Ἀριστοτέλους Ρητορική, 1356a1-1356a13): «τῶν δὲ διὰ τοῦ λόγου ποριζομένων πίστεων τρία εἴδη ἔστιν: αἱ μὲν γάρ εἰσιν ἐν τῷ ἤθει τοῦ λέγοντος, αἱ δὲ ἐν τῷ τὸν ἀκροατὴν διαθεῖναί πως, αἱ δὲ ἐν αὐτῷ τῷ λόγῳ διὰ τοῦ δεικνύναι ἢ φαίνεσθαι δεικνύναι. διὰ μὲν οὖν τοῦ ἤθους, ὅταν οὕτω λεχθῇ ὁ λόγος ὥστε ἀξιόπιστον ποιῆσαι τὸν λέγοντα: τοῖς γὰρ ἐπιεικέσι πιστεύομεν μᾶλλον καὶ θᾶττον, περὶ πάντων μὲν ἁπλῶς, ἐν οἷς δὲ τὸ ἀκριβὲς μὴ ἔστιν ἀλλὰ τὸ ἀμφιδοξεῖν, καὶ παντελῶς. δεῖ δὲ καὶ τοῦτο συμβαίνειν διὰ τοῦ λόγου, ἀλλὰ μὴ διὰ τοῦ προδεδοξάσθαι ποιόν τινα εἶναι τὸν λέγοντα: οὐ γάρ, ὥσπερ ἔνιοι τῶν τεχνολογούντων, οὐ τίθεμεν ἐν τῇ τέχνῃ καὶ τὴν ἐπιείκειαν τοῦ λέγοντος, ὡς οὐδὲν συμβαλλομένην πρὸς τὸ πιθανόν, ἀλλὰ σχεδὸν ὡς εἰπεῖν κυριωτάτην ἔχει πίστιν τὸ ἦθος» (μετάφραση): «Ο ρητορικός λόγος λειτουργεί πειστικά με τρεις τρόπους: άλλοτε μέσω του χαρακτήρα του ρήτορα, άλλοτε μέσω της συγκεκριμένης διάθεσης που δημιουργεί στην ψυχή του ακροατή και άλλοτε με τα αποδεικτικά ή φαινομενικά αποδεικτικά επιχειρήματα που περιέχει ο ίδιος. Με τον χαρακτήρα του ο ρήτορας πείθει όταν μιλάει με τέτοιον τρόπο, ώστε ο λόγος του να τον κάνει αξιόπιστο γιατί στους έντιμους ανθρώπους χαρίζουμε σε μεγαλύτερο βαθμό και με περισσότερη προθυμία την εμπιστοσύνη μας για όλα, βέβαια, εν γένει, τα θέματα, κατά τρόπο όμως απόλυτο για τα θέματα στα οποία δεν υπάρχει βεβαιότητα και μας αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας. Και αυτό όμως πρέπει να προκύπτει από τον λόγο και όχι να είναι το αποτέλεσμα μιας καλής ιδέας που έχουμε από πριν για τον ρήτορα: εγώ δεν δέχομαι, όπως το δέχονται κάποιοι συγγραφείς εγχειριδίων ρητορικής, ότι η εντιμότητα του ρήτορα δεν αποτελεί στοιχείο της ρητορικής τέχνης, γιατί δήθεν δεν συντελεί καθόλου στο να πειστεί ο ακροατής ίσα ίσα θα έλεγα ότι ο χαρακτήρας του ρήτορα είναι σημαντικότατο μέσο πειθούς». (Μονάδες: 10) α) Στη Ρητορική του ο Αριστοτέλης κατατάσσει το ήθος του ομιλητή στις ἐντέχνους πίστεις και επικαλείται τον όρο ἐπιεικής, ως έκφραση αξιοπιστίας και ως απόδειξη για την εντιμότητα του χαρακτήρα του ρήτορα. Ο όρος ἐπιεικής εδώ εμφανίζεται ως ζητούμενο για τον ρήτορα, προκειμένου να πείσει το ακροατήριό του. β) Ο Μαντίθεος στην 11 χρησιμοποιεί τον όρο ἐπιείκεια, προκειμένου να χαρακτηρίσει την συμπεριφορά του τόσο στην ιδιωτική του ζωή, στη διοίκηση των ιδίων, όσο και στην δημόσια ζωή του, στις κοινωνικές του σχέσεις και στην ενασχόλησή του με τα κοινά. Γι αυτό η συμπεριφορά του Αθηναίου πολίτη στην ιδιωτική του ζωή διαδραμάτιζε καθοριστικό ρόλο για την ανάληψη ενός δημόσιου αξιώματος. Αναφορικά με τον δημόσιο βίο, ο Μαντίθεος δηλώνει στους δικαστές ότι θεωρεί πολύ μεγάλη απόδειξη της ἐπιεικείας του ότι δεν έχει καμία σχέση με τις ασχολίες αρκετών συνομηλίκων του, οι οποίοι περνούν τον χρόνο τους παίζοντας ζάρια και κάνοντας κάθε είδους ακολασίες. Αυτή η στάση επομένως που αποδίδεται από τον Μαντίθεο με τον όρο ἐπιείκεια συνάδει απόλυτα με αυτό που έχει δηλώσει με την φράση μετρίως βεβιωκώς και αξιοποιείται με την ίδια θετική σημασία που χρησιμοποιείται και από τον Αριστοτέλη. Ο Λυσίας επιλέγει να παρουσιάσει ως βασικά χαρακτηριστικά του ήθους του πελάτη του την μετριοπάθεια και την σωφροσύνη. Ουσιαστικά προσπαθεί να προβάλλει έναν πολίτη που ζει με μέτρο και δεν παρασύρεται στις ακολασίες των νέων της εποχής του. γ) Επομένως, ο Λυσίας παρουσιάζει τον Μαντίθεο ως ἐπιεικῆ, με σκοπό να πείσει τους βουλευτές για τον έντιμο και ευυπόληπτο χαρακτήρα του πελάτη του και να κερδίσει την εύνοιά τους, όπως 5
υποδεικνύει και ο Αριστοτέλης. Χωρίς να εστιάζει σε πράξεις δηλωτικές των δημοκρατικών του φρονημάτων, τις οποίες πιθανώς δεν διέθετε ο Μαντίθεος, προβάλλει έναν αξιόπιστο πολίτη, ο οποίος διάγει έναν έντιμο και ενάρετο βίο. Με αυτό τον τρόπο επιχειρεί να ενεργοποιήσει τα πάθη των δικαστών και τελικά να εξασφαλίσει την εύνοια και τη συμπάθειά τους. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Πολλοί Αθηναίοι πολιτικοί, επειδή υπήρχε η φήμη ότι ο βασιλιάς των Περσών Αρταξέρξης ο Γ (359/8 335 π.χ.) ετοίμαζε εκστρατεία εναντίον της Ελλάδας, πίστευαν ότι η Αθήνα έπρεπε να κινηθεί πρώτη, να προλάβει ενδεχόμενη επίθεσή του και να του κηρύξει τον πόλεμο. Αντίθετη άποψη είχε ο Δημοσθένης, ο οποίος, ωστόσο, θεωρούσε τη συγκυρία κατάλληλη για την ενίσχυση του αθηναϊκού στόλου με την αναδιοργάνωση των συμμοριῶν, δηλαδή των φορολογικών συλλόγων που αποτελούνταν από 1200 πλούσιους Αθηναίους πολίτες και είχαν ως σκοπό την κατανομή των εξόδων για τον εξοπλισμό του στόλου. Ἐγὼ δ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, νομίζω τὸν μὲν πόλεμον τὸν πρὸς βασιλέα χαλεπὸν τῇ πόλει, τὸν δ ἀγῶνα τὸν ἐκ τοῦ πολέμου ῥᾴδιον ἂν συμβῆναι. διὰ τί; ὅτι τοὺς μὲν πολέμους ἅπαντας ἀναγκαίως ἡγοῦμαι τριήρων καὶ χρημάτων καὶ τόπων δεῖσθαι, ταῦτα δὲ πάντ ἀφθονώτερ ἐκεῖνον ἔχονθ ἡμῶν εὑρίσκω τοὺς δ ἀγῶνας οὐδενὸς οὕτω τῶν ἄλλων ὁρῶ δεομένους ὡς ἀνδρῶν ἀγαθῶν, τούτους δ ἡμῖν καὶ τοῖς μεθ ἡμῶν κινδυνεύουσι πλείους ὑπάρχειν νομίζω. τὸν μὲν δὴ πόλεμον διὰ ταῦτα παραινῶ μηδ ἐξ ἑνὸς τρόπου προτέρους ἀνελέσθαι, ἐπὶ δὲ τὸν ἀγῶνα ὀρθῶς φημι παρεσκευασμένους ὑπάρχειν χρῆναι. εἰ μὲν οὖν ἕτερος μὲν ἦν τις τρόπος δυνάμεως ᾗ τοὺς βαρβάρους οἷόν τ ἦν ἀμύνασθαι, ἕτερος δέ τις ᾗ τοὺς Ἕλληνας, εἰκότως ἂν ἴσως φανεροὶ πρὸς ἐκεῖνον ἐγιγνόμεθ ἀντιταττόμενοι ἐπεὶ δὲ πάσης ἐστὶ παρασκευῆς ὁ αὐτὸς τρόπος καὶ δεῖ ταὔτ εἶναι κεφάλαια τῆς δυνάμεως, τοὺς ἐχθροὺς ἀμύνασθαι δύνασθαι, τοῖς οὖσι συμμάχοις βοηθεῖν, τὰ ὑπάρχοντ ἀγαθὰ σῴζειν, τί τοὺς ὁμολογουμένως ἐχθροὺς ἔχοντες ἑτέρους ζητοῦμεν; ἀλλὰ παρασκευασώμεθα μὲν πρὸς αὐτούς, ἀμυνούμεθα δὲ κἀκεῖνον, ἂν ἡμᾶς ἀδικεῖν ἐπιχειρῇ. καὶ νῦν μὲν καλεῖτε πρὸς ὑμᾶς αὐτοὺς τοὺς Ἕλληνας. Λεξιλόγιο ὁ πόλεμος = ο επιθετικός πόλεμος χαλεπός = δύσκολος ὁ ἀγών = ο αμυντικός πόλεμος, η σύγκρουση ῥᾴδιος = εύκολος δέομαι = χρειάζομαι ἀναιροῦμαι τὸν πόλεμον = αρχίζω τον πόλεμο Δημοσθένους Περὶ τῶν Συμμοριῶν, 9 11 6
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Γ1. Να μεταφράσετε το παρακάτω απόσπασμα από το κείμενο που σας δίνεται: «Ἐγὼ δ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, νομίζω τὸν μὲν πόλεμον πλείους ὑπάρχειν νομίζω.». (Mονάδες: 10) Εγώ, άνδρες Αθηναίοι, θεωρώ τον (επιθετικό) πόλεμο εναντίον του βασιλιά δύσκολο για την πόλη, αλλά η σύγκρουση (ο αμυντικός πόλεμος) που θα προέκυπτε από έναν τέτοιο πόλεμο θα ήταν εύκολη για εμάς. Γιατί; Διότι θεωρώ ότι όλοι γενικά οι (επιθετικοί) πόλεμοι χρειάζονται αναπόφευκτα τριήρεις και χρήματα και οχυρές (στρατηγικές) θέσεις, και διαπιστώνω ότι όλα αυτά εκείνος τα έχει αφθονότερα από ό,τι εμείς ενώ οι συγκρούσεις (οι αμυντικοί πόλεμοι) βλέπω ότι δεν χρειάζονται τίποτε από τα άλλα τόσο, όσο άνδρες γενναίους, και τέτοιους νομίζω ότι διαθέτουμε περισσότερους εμείς και όσοι κινδυνεύουν μαζί μας. Γ2. α) Σύμφωνα με τον Δημοσθένη ποια πλεονεκτήματα χρειάζεται να έχουν τα αντίπαλα μέρη στους επιθετικούς και διαρκείς πολέμους («τοὺς πολέμους») και ποιο πλεονέκτημα στους αμυντικούς («τοὺς ἀγῶνας») (μονάδες 7) και β) θεωρεί ότι η τυχόν προετοιμασία των Ελλήνων εναντίον του Πέρση βασιλιά θα γίνει αντιληπτή ή όχι από αυτόν και για ποιο λόγο; (μονάδες 3) (Mονάδες: 10) α) Σύμφωνα με τον Δημοσθένη, για κάθε επιθετικό πόλεμο απαιτούνται απαραίτητα πολεμικά πλοία, χρήματα και στρατηγικές θέσεις, στα οποία υπερτερεί ο Πέρσης βασιλιάς, ενώ για τους αμυντικούς πολέμους χρειάζονται κυρίως γενναίοι άντρες, τους οποίους διαθέτουν σε μεγάλο βαθμό οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους. Γι αυτόν τον λόγο συμβουλεύει τους Αθηναίους να μην κηρύξουν τον πόλεμο εναντίον του, αλλά καλό θα ήταν να προετοιμαστούν για ενδεχόμενο αμυντικό πόλεμο. β) Μία τέτοια προετοιμασία των Αθηναίων δεν πρόκειται να γίνει αντιληπτή από εκείνον, αφού ο τρόπος εξοπλισμού με τον οποίο αποκρούουν τους βαρβάρους και ο τρόπος εξοπλισμού για να αντιμετωπίσουν τους Έλληνες είναι ο ίδιος και ίδια πρέπει να είναι τα βασικά στοιχεία της πολεμικής τους δύναμης. Επομένως, η οποιαδήποτε πολεμική προετοιμασία τους, δεν μπορεί να εκληφθεί ως σχεδιασμός επιθετικής κίνησης εναντίον του Πέρση βασιλιά. Γ3α. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας ζητείται: ἐγώ: τη δοτική πληθυντικού αριθμού: ἡμῖν χαλεπόν: τον ίδιο τύπο στον συγκριτικό βαθμό: χαλεπώτερον χρημάτων: την αιτιατική ενικού αριθμού: χρῆμα ἀγαθῶν: το επίρρημα του θετικού βαθμού: εὖ πλείους: τη γενική πληθυντικού αριθμού του ίδιου γένους στον υπερθετικό βαθμό: πλείστων ὁρῶ: τον ίδιο τύπο στον αόριστο β : εἶδον ἀντιταττόμενοι: το β ενικό πρόσωπο οριστικής παρακειμένου στην ίδια φωνή: ἀντιτέταξαι παρασκευασώμεθα: τον ίδιο τύπο στον ενεστώτα: παρασκευαζώμεθα 7 (Mονάδες: 8)
Γ3β. «ὅτι τοὺς μὲν πολέμους ἅπαντας ἀναγκαίως ἡγοῦμαι τριήρων καὶ χρημάτων καὶ τόπων δεῖσθαι, ταῦτα δὲ πάντ ἀφθονώτερ ἐκεῖνον ἔχονθ ἡμῶν εὑρίσκω»: Στο παραπάνω απόσπασμα να βρείτε τα συνηρημένα ρήματα και να γράψετε το β ενικό πρόσωπο της ευκτικής του ίδιου χρόνου και της ίδιας φωνής. ἡγοῦμαι: ἡγοῖο (Mονάδες: 2) δεῖσθαι: δέοιο Γ4α. Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους παρακάτω όρους και να αναφέρετε τον όρο που προσδιορίζουν: τριήρων, δεομένους, τοῖς συμμάχοις, ἀδικεῖν. τριήρων: αντικείμενο του δεῖσθαι (Mονάδες: 4) δεομένους: κατηγορηματική μετοχή που εξαρτάται από το ρήμα αίσθησης ὁρῶ και αναφέρεται στο αντικείμενό του τοὺς ἀγῶνας τοῖς συμμάχοις: αντικείμενο του βοηθεῖν ἀδικεῖν: τελικό απαρέμφατο, αντικείμενο του ρήματος ἐπιχειρῇ (ταυτοπροσωπία) Γ4β. «εἰ μὲν οὖν ἕτερος μὲν ἦν τις τρόπος δυνάμεως / (εἰ) ἕτερος δέ τις (τρόπος δυνάμεως ἦν) εἰκότως ἂν ἴσως φανεροὶ πρὸς ἐκεῖνον ἐγιγνόμεθ ἀντιταττόμενοι»: Να αναγνωριστεί το είδος του υποθετικού λόγου (μονάδες 2) και να μετατραπεί ώστε να δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος (μονάδες 2). (Mονάδες: 4) Υπόθεση: εἰ μὲν οὖν ἕτερος μὲν ἦν τις τρόπος δυνάμεως / (εἰ) ἕτερος δέ τις (τρόπος δυνάμεως ἦν) (εἰ + οριστική ιστορικού χρόνου) Απόδοση: εἰκότως ἂν ἴσως φανεροὶ πρὸς ἐκεῖνον ἐγιγνόμεθ ἀντιταττόμενοι (δυνητική οριστική) Ανεξάρτητος σύνθετος υποθετικός λόγος που δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού Απλή σκέψη: Υπόθεση: εἰ μὲν οὖν ἕτερος μὲν εἴη τις τρόπος δυνάμεως / (εἰ) ἕτερος δέ τις (τρόπος δυνάμεως εἴη) (εἰ + ευκτική) Απόδοση: εἰκότως ἂν ἴσως φανεροὶ πρὸς ἐκεῖνον γιγνοίμεθ ἀντιταττόμενοι (δυνητική ευκτική) 8
Γ4γ. Να βρείτε το υποκείμενο του απαρεμφάτου ὑπάρχειν (το 1 ο του κειμένου) και να προσδιορίσετε αν υπάρχει ταυτοπροσωπία ή ετεροπροσωπία. (Mονάδες: 2) Το απαρέμφατο ὑπάρχειν έχει υποκείμενο το τούτους και παρατηρείται το φαινόμενο της ετεροπροσωπίας. 9