ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΤΟΜΕΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΗΣ ΑΘΛΗΣΗΣ ΜΑΡΙΑΣ Γ.ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΠΟΥΛΟΥ Πτυχιούχου Διαιτολόγου ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ & ΑΝΘΡΩΠΟΜΕΤΡΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΠΟΔΟΣΦΑΡΙΣΤΩΝ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010
ΜΑΡΙΑΣ Γ.ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΠΟΥΛΟΥ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ & ΑΝΘΡΩΠΟΜΕΤΡΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΠΟΔΟΣΦΑΡΙΣΤΩΝ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Υποβλήθηκε στο Τμήμα Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού, Τομέας Ιατρικής της Άθλησης Ημερομηνία Προφορικής Εξέτασης: 11 Ιουνίου, 2010 Εξεταστική Επιτροπή: Καθηγήτρια Άννα Τσιλιγκίρογλου-Φαχαντίδου, Επιβλέπουσα Καθηγητής Αστέριος Δεληγιάννης, Μέλος Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής Καθηγητής Αργύριος Μυλωνάς, Μέλος Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής Καθηγητής Αθανάσιος Ζάκας, Εξεταστής Καθηγήτρια Μαρία Τσίγγα, Εξετάστρια Καθηγήτρια Χρυσούλα Ματζιάρη, Εξετάστρια Αν. Καθηγήτρια Ευαγγελία Κουιδή, Εξετάστρια Μαρία Γ.Γραμματικοπούλου Α.Π.Θ. 2
ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ & ΑΝΘΡΩΠΟΜΕΤΡΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΠΟΔΟΣΦΑΡΙΣΤΩΝ ISBN «Η έγκριση της παρούσης Διδακτορικής Διατριβής από το Τμήμα Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης δεν υποδηλώνει αποδοχή των γνωμών του συγγραφέως» (Ν.5343/1932, άρθρο 202, παρ. 2) 3
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΕΙΣ 8 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 9 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11 Φύση του αθλήματος και διατροφικές απαιτήσεις 12 Προηγούμενες έρευνες στη διατροφική πρόσληψη 15 Πρόσληψη ενέργειας και ενεργειακό ισοζύγιο 19 Πρόσληψη υδατανθράκων και συστάσεις 21 Πρόσληψη πρωτεϊνών και συστάσεις 23 Πρόσληψη λίπους και συστάσεις 24 Προσλαμβανόμενες ομάδες τροφίμων 26 Διατροφική εκπαίδευση και γνώσεις 29 Προηγούμενες έρευνες στη σύσταση σώματος των αθλητών 30 Σκοπός της έρευνας 31 ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ 32 Υλικό 33 Καταγραφή ανθρωπομετρικών δεδομένων 34 Καταγραφή διαιτητικής πρόσληψης 35 Ανάλυση ποιότητας διατροφής 36 Διατροφική υποστήριξη 38 Συστηματική ανασκόπηση και μέτα-ανάλυση 39 Επιλογή ερευνών για τη διατροφική πρόσληψη 43 Επιλογή ερευνών για τα γενικά ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά και τη σύσταση σώματοσ 44 Στατιστική ανάλυση 46 Έλεγχος σφάλματος δημοσίευσης και ετερογένειας μετα-ανάλυσης 47 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 48 Ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά και σύνθεση σώματος 49 Αποτελέσματα διατροφικής πρόσληψης και ποιότητας διατροφής 50 4
Αποτελέσματα μετα-ανάλυσης πρόσληψης ενέργειας και μακροθρεπτικών συστατικών επαγγελματιών ποδοσφαι-ριστών Διαγράμματα δάσος για τη διατροφική πρόσληψη επαγγελματιών ποδοσφαιριστών Αποτελέσματα μετα-ανάλυσης γενικών ανθρωπομετρικών δεδομένων και σύνθεσης σώματος Καυκάσιων αθλητών Διαγράμματα δάσος για τα βασικά ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά και τη σύνθεση σώματος των Καυκάσιων ποδοσφαιριστών 58 66 72 76 ΣΥΖΗΤΗΣΗ 79 Βασικά ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά 80 Σύνθεση σώματος 85 Ενεργειακή πρόσληψη 88 Πρόσληψη μακροθρεπτικών συστατικών 90 Ποιότητα διατροφής 92 Κοινωνικά δεδομένα και ποιότητα διατροφής 94 Ο ρόλος του αθλητικού διαιτολόγου 96 Περιορισμοί και πλεονεκτήματα της έρευνας 98 Συμπέρασμα 99 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 100 5
Πρόλογος Σύμφωνα με τον JW Goethe, Η γνώση μόνη της δεν αρκεί, πρέπει να εφαρμόζεται. Με βάση τη ρήση αυτή ξεκίνησε η ενασχόλησή μου με τη διατροφή των ποδοσφαιριστών, αρχικά σε επαγγελματικό επίπεδο και στη συνέχεια, γύρω από το ίδιο θέμα χτίστηκε η διατριβή μου. Μέσα από την διατριβή προσπαθήσαμε να αναδείξουμε τη σημασία της σωστής διατροφής στο ποδόσφαιρο, αλλά και να παρουσιάσουμε τη συμβολή της δουλειάς του κλάδου μου, των διαιτολόγων-διατροφολόγων. Στην προσπάθεια αυτή συνέβαλαν επιστημονικά αλλά και ηθικά όλοι οι καθηγητές της επταμελούς επιτροπής, ενώ αισθάνομαι τυχερή που μου έδειξαν υπομονή, επιμονή, εμπιστοσύνη και αγάπη. Κάθε σχόλιό τους ήταν πολύτιμο και κάθε σύστασή τους σημαντική στην ολοκλήρωση της διατριβής μου. Ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου την επιβλέπουσά μου Άννα Τσιλιγκίρογλου-Φαχαντίδου, τους καθηγητές Αστέριο Δεληγιάννη, Αργύριο Μυλωνά και Αθανάσιο Ζάκα, τις καθηγήτριες Μαρία Τσίγγα, Χρυσούλα Ματζιάρη και Έβελυν Κουιδή. Επιπλέον, αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω όλους τους πρώην συνεργάτες μου στην ΠΑΕ ΠΑΟΚ για την ουσιαστική συμβολή τους κατά τη συλλογή των στοιχείων της διατριβής μου, τον Άγγελο Αναστασιάδη, το Βασίλη Βόβουρα, το Φώτη Κυριακόπουλο, το Δημήτρη Μπουρουτζήκα, το Ντούσαν Μπάγιεβιτς και το Γεώργιο Οικονομίδη. Οφείλω να ευχαριστήσω και όλους τους ποδοσφαιριστές που με έφεραν σε επαφή με άλλους ποδοσφαιρικούς συλλόγους κατά τη συλλογή δεδομένων, καθώς και τον Κλεάνθη Βαλαρούτσο που υπήρξε αφανής βοηθός στην προσπάθειά μου. Χωρίς τη συμπαράσταση των οποίων, δε θα είχα καταφέρει ούτε τα μισά! 6
Στον πατέρα μου 7
Συντομεύσεις ΔΥΔ ΔΥ ΟΔΥ ΟΕ ΣΒ ΣΛ ΕΠ ΕΔ Δείκτης Υγιεινότητας Διατροφής Διατροφική Υποστήριξη Ομάδα με Διατροφική Υποστήριξη Ομάδα Ελέγχου Σωματικό Βάρος Σωματικό Λίπος Ενεργειακή Πρόσληψη Ενεργειακή Δαπάνη 8
Περίληψη Σκοπός: Σκοπός της έρευνας ήταν η καταγραφή της ποιότητας διατροφής σε σχέση με τα ανθρωπομετρικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά Ελλήνων επαγγελματιών ποδοσφαιριστών. Μέθοδος: Το δείγμα αποτέλεσαν 185 ποδοσφαιριστές που συλλέχθηκαν από επαγγελματικούς συλλόγους της Ελλάδας. Οι 85 από αυτούς δέχονταν καθημερινή διατροφική υποστήριξη (ΔΥ) από διαιτολόγο, ενώ οι υπόλοιποι 100 δε δέχονταν ΔΥ (ομάδα ελέγχου). Η ποιότητα διατροφής ελέγθηκε με το Δείκτη Υγιεινότητας Διατροφής (ΔΥΔ) κατά την αγωνιστική περίοδο. Αποτελέσματα: Οι αθλητές που δέχονταν ΔΥ εμφάνισαν μεγαλύτερη ενεργειακή πρόσληψη (14.4±1.2MJ) και υψηλότερη κατανάλωση υδατανθράκων ανά kg σωματικού βάρους (ΣΒ) (6.3±0.4g/kg ΣΒ), πρωτεϊνών (2.0±0.5 g/kg ΣΒ) και λιπών (1.3±0.2 g/kg ΣΒ), συγκριτικά με τους αθλητές που δεν είχαν ΔΥ (13.1±1.4MJ, 4.2±0.8g υδατανθράκων/kg ΣΒ, 2.3±0.4g πρωτεϊνών/kg ΣΒ και 1.7±0.3g λιπών/kg ΣΒ) (p 0.001). Επιπλέον, εμφάνισαν καλύτερη ποιότητα διατροφής (ΔΥΔ=81.5±10.3) από την ομάδα ελέγχου (ΔΥΔ=59.0±7.8) (p 0.001) και υψηλότερη βαθμολογία σε όλες τις ομάδες που συνθέτουν το ΔΥΔ (p 0.001).Το συνολικό δείγμα εμφάνισε μέτριο ΔΥΔ (69.4±14.4), ενδεικτικό μιας δίαιτας που επιδέχεται βελτίωση, υψηλή πρόσληψη πρωτεϊνών (2.2±0.5g/kg ΣΒ) και χαμηλή κατανάλωση υδατανθράκων (5.2±1.2g/kg ΣΒ). Ο ΔΥΔ εμφάνισε μικρή συσχέτιση με το σωματικό λίπος (% σωματικού βάρους) (r=- 0.218 p 0.003) και το Δείκτη Άλιπης Μάζας Σώματος (r=0.277, p 0.001) και υψηλότερη συσχέτιση με την ηλικία των αθλητών (r=0.405 p 0.001). Η ανάλυση απλών αντιστοιχιών έδειξε ότι ο καλός ΔΥΔ σχετίζεται με ηλικία μεγαλύτερη των 25 ετών και με αθλητές που ζουν με την οικογένειά τους, ενώ ο χαμηλός ΔΥΔ σχετίζεται με αθλητές που ζουν μόνοι τους, εμφανίζουν ηλικία μικρότερη των 25 ετών και δε δέχονται ΔΥ. Τέλος, η ομάδα με ΔΥ εμφάνισε χαμηλότερο Δείκτη Λιπώδους Μάζας Σώματος (2.6±0.9kg/m 2 ) και σωματικό λίπος (10.8±3.3%ΣΒ) συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου (3.4±1.4kg/m 2 και 14.3±4.5%ΣΒ αντίστοιχα) (p 0.001). Συμπεράσματα: Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι Έλληνες ποδοσφαιριστές εμφανίζουν στο σύνολό τους μέτρια ποιότητα διατροφής και δεν επιτυγχάνουν την κάλυψη των απαιτήσεων σε υδατάνθρακες. Επιπλέον, φαίνεται ότι η ΔΥ από διαιτολόγο είναι ικανή να βελτιώσει την ποιότητα διατροφής των επαγγελματιών ποδοσφαιριστών και την πρόσληψη μακροθρεπτικών συστατικών μέσω της τροφής. 9
Abstract Aim: To assess diet quality in relation to anthropometric and social characteristics in Greek professional soccer players. Methods: The sample consisted of 185 soccer players selected from professional clubs in Greece. Eighty-five of them received everyday dietary guidance (DG) from a sports dietician and the remaining 100 did not receive DG (controls). Diet quality was assessed through the Healthy Eating Index (HEI) during the training season. Results: Soccer players with DG demonstrated higher energy intake (14.4±1.2MJ) and greater consumption of carbohydrates (6.3±0.4g/kg BW), proteins (2.0±0.5 g/kg BW) and fats (1.3±0.2 g/kg BW), compared to the athletes without DG (13.1±1.4MJ, 4.2±0.8g CHO/kg BW, 2.3±0.4g proteins/kg BW and 1.7±0.3g fats/kg BW) (p 0.001). In addition, athletes with DG exhibited better diet quality (HEI=81.5±10.3) compared to the controls (HEI=59.0±7.8) (p 0.001) and greater score in all HEI components (p 0.001). The total sample demonstrated a mediocre HEI (69.4±14.4), indicative of a diet in need of improvement, excess in the intake of protein (2.2±0.5g/kg BW) and low consumption of carbohydrates (5.2±1.2g/kg BW). HEI was correlated to body fat (% BW) (r=-0.218, p 0.003) and to the FFMI (r=0.277, p 0.001), but a great correlation was observed between HEI and the age of the athletes (r=0.405 p 0.001). Simple correspondence analysis revealed that adequate HEI was associated with age greater than 25 years and with athletes living with their families, whereas low HEI was associated with athletes aged below 25 years that did not receive DG. As far as anthropometry was concerned, the group with DG demonstrated lower FMI (2.6±0.9kg/m 2 ) and body fat (10.8±3.3%BW) compared with the controls (3.4±1.4kg/m 2 and 14.3±4.5%BW) (p 0.001). Conclusions: Greek soccer players exhibit mediocre diet quality and fail to cover the suggested carbohydrate intakes. In addition, it appears that DG is capable of ameliorating diet quality and macronutrient intake in professional soccer players. 10
Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια το ποδόσφαιρο αποτελεί το πιο δημοφιλές άθλημα παγκοσμίως (Shephard, 1999) καθώς και ένα από τα πιο δημοφιλή αθλήματα στη χώρα μας, με τις ελληνικές ομάδες να διαγράφουν καλή πορεία και εκτός των συνόρων της χώρας. Η φύση του αθλήματος όμως είναι τέτοια που το διαφοροποιεί από τα υπόλοιπα αθλήματα. Κατά τη διάρκεια του αγώνα οι ποδοσφαιριστές εκτελούν πολλά διαφορετικά είδη άσκησης, ενώ η ένταση του αθλήματος διαφέρει κάθε λεπτό, με τον αθλητή να περπατά εώς να τρέχει σε μέγιστη ένταση. Eπιπλέον, ο ποδοσφαιριστής δεν είναι απλά αντιμέτωπος με την αντίπαλη ομάδα. Τίθεται αντιμέτωπος με το χρόνο, διατηρώντας την αντοχή του για μεγάλο χρονικό διάστημα (περίπου 1½ ώρα), καλείται να καλύψει αποστάσεις που πλησιάζουν τα 11-12km ανάλογα με τη θέση που αγωνίζεται (Withers et al., 1982; Osgnach et al., 2010), οφείλει επι πλέον να αγωνιστεί εκτεθειμένος στις καιρικές συνθήκες χειμώνα/καλοκαίρι (πχ. αφυδάτωση, υπερθερμία) και να διατηρήσει την αυτοσυγκέντρωση και την εκρηκτικότητά του. Όλα τα παραπάνω είναι άμεσα συνδεδεμένα με τη διατροφή. Παρά το γεγονός όμως ότι η σχέση διατροφής και αθλητικής απόδοσης είναι ευρέως καταγεγραμμένη (Hultman, 1989; Wilmore & Freund, 1984; Clark, 1994), έρευνες έδειξαν ότι οι αθλητές δεν επιλέγουν τρόφιμα σύμφωνα με τις επιστημονικές συστάσεις για βελτίωση της απόδοσής τους (Kirkendall, 1993; Moses & Manore, 1991). H διαφωνία αυτή μεταξύ επιστημονικών συστάσεων και διατροφικής πρακτικής είναι πιθανόν να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως είναι τη διατροφική παιδεία των αθλητών, την πρόσβαση σε επιστημονικά δεδομένα, τις γνώσεις ορθής διατροφικής πρακτικής, την κοινωνικοοικονομική κατάσταση, κ.α. 11
Φύση του Αθλήματος και Διατροφικές Απαιτήσεις Όπως σε όλα τα αθλήματα, είναι δύσκολο να προσδιοριστούν τα αποτελέσματα διαφορετικής διατροφικής πρακτικής στην απόδοση πραγματικών αγωνιστικών γεγονότων. Σ αυτό συμβάλλει η πληθώρα των αντιπάλων και των χαρακτηριστικών τους, οι καιρικές συνθήκες, τα χαρακτηριστικά του γηπέδου, η αγωνιστική στρατηγική, ο πραγματικός χρόνος ατομικής συμμετοχής κάθε αθλητή στον αγώνα, οι τραυματισμοί και ο χρόνος που δαπανάται στα πέναλτυ (Kirkendall, 2004). Έρευνες έδειξαν ότι οι διαφοροποιήσεις στη διατροφική πρόσληψη που μεταβάλουν τη συγκέντρωση ορμονών και θρεπτικών συστατικών στην κυκλοφορία του αίματος (ιδιαίτερα υδατανθράκων και λιπών) μπορούν να επηρεάσουν τη διαθεσιμότητα των ενεργειακών αποθεμάτων του σκελετικού μυός (Hawley et al., 2007). Η αλλαγή στη διαθεσιμότητα ενεργειακών αποθεμάτων δεν επηρεάζει μόνο το μεταβολισμό ενέργειας σε κατάσταση ηρεμίας, αλλά και τη διαθεσιμότητα ενέργειας κατά την άσκηση, ενώ ταυτόχρονα επιδρά στη γονιδιακή έκφραση της ρύθμισης των ενεργειακών υποστρωμάτων (Tunstall & Cameron-Smith, 2005; Arkinstall et al., 2004), όπως διαγράφεται στο Σχήμα 1. H παραγωγή ενέργειας στο ποδόσφαιρο διαφέρει αρκετά από άτομο σε άτομο λόγω της πολυπαραγοντικής φύσης της άσκησης (Bangsbo, 2000). Η ανισορροπία στην ένταση και οι ανορθόδοξες κινήσεις όπως το πλάγιο και ανάποδο τρέξιμο, η επιτάχυνση, η αλλαγή κατεύθυνσης και η μείωση ταχύτητας, περιπλέκουν περαιτέρω τη μεταβολική διαδικασία (Reilly, 1997). Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα (Osgnach et al., 2010) το ενεργειακό κόστος ενός ποδοσφαιρικού αγώνα ανέρχεται στα 61.12±6.57 kj/kg ΣΒ, ενώ παλαιότερη έρευνα υπολόγισε το ενεργειακό κόστος στα 69kJ/min, δηλαδή στα 6210kJ για ολόκληρο τον ποδοσφαιρικό αγώνα (Reilly & Thomas, 1979). Eίναι όμως προφανές ότι οι ποδοσφαιριστές δε δίνουν την απαραίτητη προσοχή στην αναπλήρωση του μυικού γλυκογόνου. Έρευνα που έγινε σε επαγγελματίες Σουηδούς ποδοσφαιριστές καταγράφοντας τη διαιτητική τους πρόσληψη και συλλέγοντας δείγματα μυικού γλυκογόνου επί 3 ημέρες μεταξύ ενός αγώνα πρωταθλήματος και ενός αγώνα του ευρωπαϊκού κυπέλλου UEFA επιβεβαιώνει ότι οι αθλητές, ακόμη και οι επαγγελματίες υψηλού επιπέδου, παραμελούν τη διατροφή τους (Bangsbo, 1994). Έτσι, ενώ μετά τη λήξη του αγώνα τα μέσα επίπεδα μυικού 12
Προπόνηση DNA Δίαιτα Επεξεργασία RNA μεταγραφή mrna αποδόμηση μετάφραση κυτταρόπλασμα πρωτεϊνη αποδόμηση Σχήμα 1. Βήματα κατά τα οποία η γονιδιακή έκφραση μπορεί να ελεγθεί/τροποποιηθεί. Οι αλληλεπιδράσεις διατροφής/άκσησης στις διαδικασίες αυτές δεν είναι ακόμη τελείως διευκρινισμένες (Williams & Neufer, 1996) γλυκογόνου της ομάδας έφταναν το 25% των προαγωνιστικών τιμών, την επομένη ημέρα το ποσοστό αυτό είχε αυξηθεί στα 37% ενώ την ημέρα πριν τον αγώνα UEFA το μυικό γλυκογόνο βρισκόταν μόλις στο 39%. Οι αθλητές ξεκίνησαν τον αγώνα της Τετάρτης διαθέτοντας λιγότερο από το μισό του φυσιολογικού μυικού γλυκογόνου τους, γεγονός που φυσικά περιόρισε την αθλητική τους απόδοση και αντοχή. Η δε ενεργειακή πρόσληψη κατά τις ημέρες καταγραφής μόλις που έφτανε το ½ των απαιτήσεών τους. H επαρκής κατανάλωση και αποθήκευση υδατανθράκων, δεδομένων των μεγάλων απαιτήσεων που εμφανίζονται στο ποδόσφαιρο, μπορεί να αυξήσει τη διάρκεια άσκησης υψηλής έντασης (Maughan, 1990). Αν λάβουμε υπ όψιν τις περιορισμένες ηπατικές και μυικές αποθήκες του ανθρώπινου οργανισμού, γίνεται αμέσως αντιληπτό πώς η διατροφική πρόσληψη επαρκούς ποσότητας υδατανθράκων είναι υψίστης σημασίας για το ποδόσφαιρο (Kirkendall, 1993). 13
Όσον αφορά στην πρόσληψη μετάλλων και βιταμινών, οι παίκτες αθλημάτων μπάλας δε φαίνεται να έχουν ανάγκη από κατανάλωση συμπληρωμάτων διατροφής ώστε να καλύψουν τις ημερήσιες απαιτήσεις τους (Fogelholm, 1994). Βέβαια, είναι αρκετά πιθανή η περίπτωση μειωμένης πρόσληψης συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει ισορροπημένη διατροφή με επιλεγμένες υγιεινές τροφές. Η καλή αερόβια προπόνηση και η επαρκής διατροφή μπορούν να καθυστερήσουν την εμφάνιση της κόπωσης στο ποδόσφαιρο (Reilly, 1994). Ιδιαίτερα κατά το δεύτερο ημίχρονο, τα σημάδια της λανθασμένης διατροφής είναι πιο εμφανή. Ο Kirkendall (1993) εξέτασε την επίδραση ενός συμπληρώματος πολυμερούς γλυκόζης στην παραγωγή έργου κατά τη διάρκεια ενός ποδοσφαιρικού αγώνα. Οι αθλητές κατανάλωσαν 400ml του διαλύματος ή placebo πριν τον αγώνα και στο ημίχρονο. Καμία βελτίωση δεν εμφανίστηκε στο πρώτο ημίχρονο, στο δεύτερο ημίχρονο όμως η απόσταση που καλύφθηκε από τους ποδοσφαιριστές που κατανάλωσαν το πολυμερές αυξήθηξε κατά 25%, ενώ η ταχύτητά τους ήταν κατά 40% γρηγορότερη. Λόγω της εκτέλεσης του ποδοσφαίρου σε συνθήκες περιβάλλοντος, οι συνθήκες θερμοκρασίας και εξωτερικής υγρασίας επηρρεάζουν άμεσα την αθλητική απόδοση. Παράδειγμα αποτελεί η διεξαγωγή του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Ποδοσφαίρου στις ΗΠΑ το 1994, όπου η πλειοψηφία των αθλητών βρέθηκε αντιμέτωπη με υπερβολική ζέστη (Reilly, 1997). Η αφυδάτωση είναι δυνατόν να προκαλέσει πρόωρα την κόπωση του αθλουμένου, για το λόγο αυτό προτείνεται η σωστή ενυδάτωση πριν τον αγώνα και κατά τη διάρκεια του ημιχρόνου. 14
Προηγούμενες Έρευνες στη Διατροφικη Προσληψη Η υιοθέτηση μιας σωστής διατροφικά πρακτικής στα ομαδικά αθλήματα βελτιώνει τη δυνατότητα του αθλητή να επιτύχει τη μέγιστη δυνατή του απόδοση, δεν εγγυάται όμως από μόνη της την καλή απόδοση σε έναν αγώνα (Bangsbo, 2000). Μελέτη που διεξήχθη στο Αυστραλιανό ποδόσφαιρο έδειξε ότι ενώ η πλειοψηφία των τακτικών που ακολουθούνται για την προπόνηση και προετοιμασία των αθλητών ακολουθεί κάποιο αποδεδειγμένο ερευνητικό πρωτόκολλο, η διατροφική πρακτική απέχει από τις προτεινόμενες προσλήψεις (Burke & Read, 1988). Παρά το εύρος της διεθνούς βιβλιογραφίας σχετικά με τις διατροφικές συνήθειες των επαγγελματιών ποδοσφαιριστών, καμία έρευνα δεν εξέτασε τις διαφορές που παρουσιάζουν αθλητές με/χωρίς διατροφική υποστήριξη, ενώ μόνο μία ανέλυσε την πρόσληψη σε ομάδες τροφίμων (Noda et al., 2009). Η πλειοψηφία των ερευνών απλά συσχετίζει τις διατροφικές συνήθειες με τα ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά και τη σύνθεση σώματος, ενώ ελάχιστες έρευνες βρέθηκαν δημοσιευμένες για Έλληνες επαγγελματίες αθλητές, με την πλειοψηφία είτε να χρησιμοποιούν πολύ μικρά δείγματα, είτε να αφορούν σε ερασιτέχνες και όχι επαγγελματίες ποδοσφαιριστές. Στην χώρα μας η πρώτη δημοσιευμένη έρευνα διεξήχθη από τη Hassapidou και τους συνεργάτες της (2000). Καταγράφηκε η διατροφική πρόσληψη μιας επαγγελματικής ομάδας ποδοσφαίρου της Α Εθνικής κατηγορίας κατά τη διάρκεια όλης της χρονιάς. Τα αποτελέσματα έδειξαν έλλειψη ισορροπημένης διατροφής με αυξημένη πρόσληψη λιπών και μειωμένη κατανάλωση υδατανθράκων. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Αμανατίδης και οι συνεργάτες του (2006) κατέγραψαν τη διατροφική πρόσληψη 12 ποδοσφαιριστών συγκριτικά με μη αθλούμενους, οι πρώτοι εκ των οποίων βρέθηκαν να καταναλώνουν περισσότερη ενέργεια και μακροθρεπτικά συστατικά σε σύγκριση με τους δεύτερους. Όμως η συγκεκριμένη έρευνα εμφανίζει μεθοδολογικά κενά ως προς το επίπεδο των αθλητών που συμμετείχαν και ως προς την πρόσληψη των θρεπτικών συστατικών. Δηλαδή, ενώ οι αθλητές εμφανίζονται ως «υψηλού επιπέδου», στη μεθοδολογία αναγράφεται ότι αθλούνται 5 φορές την εβδομάδα, γεγονός ασύμβατο με επαγγελματίες. Η καταγραφή της πρόσληψης ήταν 24ωρη χωρίς να αναφέρεται αν πρόκειται για ημέρα αγώνα, ημέρα προπόνησης, αγωνιστική ή προαγωνιστική περίοδο. Μία 24ωρη καταγραφή αποτελεί τυχαία πρόσληψη και όχι τη συνηθισμένη πρόσληψη των αθλητών, αφού 15
σύμφωνα με τον Rico-Sanz και τους συνεργάτες του (1998) η ημερήσια διαφορά στην ενεργειακή πρόσληψη των επαγγελματιών ποδοσφαιριστών φτάνει το 26%. Σε διεθνές επίπεδο πλήθος ερευνών έχουν διεξαχθεί στις χώρες όπου υπάρχει έντονη ενασχόληση με το άθλημα, όπως είναι η Αγγλία (Reeves & Collins, 2003), η Γαλλία (Leblanc et al., 2002), η Σκωτία (Maughan, 1997), η Ιταλία (Caldarone et al., 1990; Schena et al., 1995; Giada et al., 1996; Caccialanza et al., 2007), η Ολλανδία (van Erp-Baart et al., 1989), η Ισπανία (Iglesias-Gutierrez et al., 2005), η Βραζιλία (Guerra et al., 2001; Do Prado et al., 2006; Schandler & Navarro, 2007; Ruiz et al., 2005), το Πουέρτο-Ρίκο (Rico-Sanz et al., 1998), η Δανία (Bangsbo et al., 1992), η Σουηδία (Jacobs et al., 1982), οι H.Π.Α. (Short & Short, 1983; Hickson et al., 1987) και τα τελευταία χρόνια η Ιαπωνία (Ebine et al., 2002; Noda et al., 2009). Πρόσφατα μία μελέτη έλαβε χώρα στην Τυνησία, με σκοπό τον εντοπισμό διαφορών στη διατροφική πρόσληψη των μουσουλμάνων ποδοσφαιριστών κατά την περίοδο που διαρκεί το ραμαζάνι (Maughan et al., 2008). Η μοναδική αναδρομική έρευνα διεξήχθη στη Γαλλία (Leblanc et al., 2002), όμως λόγω της επιλογής δείγματος εφήβων, τα αποτελέσματα δεν είναι συγκρίσιμα με την υπόλοιπη βιβλιογραφία. Για τον ίδιο λόγο, (χρήση εφηβικού πληθυσμού) δε θα σχολιαστούν και οι μελέτες των Caccialanza et al. (2007) και Iglesias-Gutierrez et al. (2005). Το σύνολο των ερευνών που έχουν διεξαχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο και αφορούν στην πρόσληψη μακροθρεπτικών συστατικών και ενέργειας επαγγελματιών ποδοσφαιριστών αναγράφονται στον Πίνακα 1. 16
Πίνακας 1. Πρόσληψη μακροθρεπτικών συστατικών και ενέργειας ενηλίκων επαγγελματιών ποδοσφαιριστών Έρευνα Χώρα n ΕΠ* Υδατάνθρακες Πρωτεϊνες Λίπη Μέθοδος (MJ/24ωρο) (KJ/kg/24ωρο) g/kg ΣΒ %EΠ g/kg ΣΒ %ΕΠ %ΕΠ Jacobs et al., 1982 Σουηδία 15 20.7±4.7 282.0±63.5 8.1±1.7 47.0±3.0 2.3 13.5±1.5 29.0±8.0 7ήμερη καταγραφή Short & Short, 1983 Η.Π.Α. 8 1 12.4 43.0 16.0 41.0 3ήμερη καταγραφή Hickson et al., 1987 Η.Π.Α. 8 1 18.7 260.0 8.3 52.0 14.0 34.0 3ήμερη καταγραφή van Erp-Baart et al., 1989 Ολλανδία 20 14.3 192.0 5.6 47.0 1.5 13.0 35.0 4-7ήμερη καταγραφή Caldarone et al., 1990 Ιταλία 33 12.8±2.4 280.0 5.9 56.0 7ήμερη καταγραφή Bangsbo et al., 1992 Δανία 7 15.7 204.0 5.5 46.0 1.9 16.0 38.0 10ήμερη καταγραφή Schena et al., 1995 Ιταλία 16 2 13.4±1.5 180.0 6.1±0.4 57.0 1.2±0.2 19.0 24.0 7ήμερη καταγραφή Giada et al., 1996 Ιταλία 25 15.3±1.8 213.0 7.4 56.0 4ήμερη καταγραφή Maughan, 1997 Σκωτία 25 11.0±2.6 137.0 4.4 51.0±8.0 1.3±0.3 16.0±2.0 31.0±5.0 7ήμερη καταγραφή Maughan, 1997 Σκωτία 26 12.8±2.2 171.0 5.3 48.0±4.0 1.4±0.3 14.0±2.0 35.0±4.0 7ήμερη καταγραφή Rico-Sanz et al., 1998 Πουέρτο-Ρίκο 8 3 16.5±4.5 260.0±50.0 8.3 53.0±6.0 2.3 14.0±2.0 32.0±4.0 12ήμερη καταγραφή Hassapidou et al., 2000 Ελλάδα 21 14.4+0.7 192.5±8.8 5.3 44.2±6.4 2.0 13.9±2.0 40.5±4.9 3ήμερη καταγραφή Guerra et al., 2001 Βραζιλία 66 16.4±5.3 5.8±2.0 2.5±0.7 29.0 24ωρη καταγραφή Ebine et al., 2002 Ιαπωνία 7 13.0±2.4 186.0 7ήμερη καταγραφή Reeves & Collins, 2003 Αγγλία 21 12.8±0.8 173.0±10.8 5.9±0.5 57.0±4.0 1.6 15.0±2.0 27.0±3.0 7ήμερη καταγραφή 17
Ruiz et al., 2005 Ισπανία 24 16.5±4.5 260.0±50.0 8.3±1.0 45.0 1.8±0.5 18.0 38.0 3ήμερη καταγραφή Αμανατίδης et al., 2006 Eλλάδα 12 14.0±1.8 42.9±5.5 16.0±2.0 38.5±4.4 24ωρη καταγραφή do Prado et al., 2006 Βραζιλία 15 11.9 58.6 26.5 19.7 Ημερολόγιο Συχνότητας do Prado et al., 2006 Βραζιλία 28 12.5 52.2 33.6 19.2 Ημερολόγιο Συχνότητας do Prado et al., 2006 Βραζιλία 8 16.3 57.0 30.0 12.8 Ημερολόγιο Συχνότητας do Prado et al., 2006 Βραζιλία 18 15.2 53.8 29.7 17.5 Ημερολόγιο Συχνότητας do Prado et al., 2006 Βραζιλία 17 14.1 52.4 26.3 19.4 Ημερολόγιο Συχνότητας Murphy & Jeans, 2006 Αγγλία 21 10.3±1.8 Ημερολόγιο Συχνότητας Schandler & Navarro, 2007 Βραζιλία 20 9.9±1.1 24ωρη καταγραφή Maughan et al., 2008 Τυνησία 36 14.8±2.9 212.6±41.7 7.3±1.5 57.0±4.0 1.7±0.3 13.0±1.0 30.0±3.0 3ήμερη καταγραφή Noda et al., 2009 Ιαπωνία 31 12.6±4.4 190.8±64.9 6.9±2.4 62.7±5.2 1.3±0.4 11.0±1.3 26.3±4.3 Ημερολόγιο Συχνότητας * ΕΠ - Ενεργειακή Πρόσληψη ΣΒ Σωματικό Βάρος 1 Αθλητές Κολλεγίου 2 Εθνική ομάδα 3 Ολυμπιακή Ομάδα 18
Πρόσληψη ενέργειας και ενεργειακό ισοζύγιο Τα δεδομένα που αφορούν στη διατροφική πρόσληψη επαγγελματιών αθλητών ποδοσφαίρου φέρουν την υποκειμενικότητα της μεθόδου καταγραφής και του προσδιορισμού της συνηθισμένης πρόσληψης (Burke et al., 2001). Επιπλέον, από τις υπάρχουσες έρευνες, ελάχιστες επεδίωξαν τον έλεγχο του ενεργειακού ισοζυγίου, δηλαδή του λόγου της ενεργειακής πρόσληψης προς δαπάνη (Burke et al., 2007). Ενώ λοιπόν η έννοια του ενεργειακού ισοζυγίου είναι απλή από θερμοδυναμική άποψη, οι μέθοδοι προσδιορισμού της είναι συχνά πολύπλοκοι και υποκειμενικοί (Moffatt & Cheuvront, 2002). Πολλοί ερευνητές έδειξαν ότι οι αθλητές διαφορετικών ηλικιακών ομάδων και αγωνιστικών επιπέδων τείνουν να δηλώνουν μικρότερη ενεργειακή πρόσληψη συγκριτικά με τις ενεργειακές απαιτήσεις τους, είτε αυτές υπολογίστηκαν, είτε μετρήθηκαν (Ballew & Killingsworth, 2002; Doumtsios et al., 2010). Η παρατήρηση αυτή μπορεί να οφείλεται σε (i) λανθασμένο υπολογισμό των ενεργειακών απαιτήσεων, (ii) μειωμένη ενεργειακή πρόσληψη κατά τη διάρκεια της καταγραφής (Burke, 2001) ή σε (iii) μειωμένη καταγραφή της ενεργειακής πρόσληψης από φόβο για επίκριση για τις ποσότητες που καταναλώνουν (Felder et al., 1998; Doumtsios et al., 2010). Βέβαια η σχέση ενέργειας-άσκησης είναι και αμφίδρομη. Πολλοί ερευνητές απέδειξαν ότι το αίσθημα της πείνας καταστέλλεται με άσκηση μικρής διάρκειας, γεγονός που ενισχύεται από τα χαμηλότερα επίπεδα λεπτίνης που εμφανίζουν οι ποδοσφαιριστές, συγκριτικά με τους μη-αθλούμενους (Blundell & King, 1998; Unal et al., 2005; King et al., 2007). Η στέρηση τροφής σε ερευνητικό επίπεδο αυξάνει το αίσθημα της πείνας, όταν όμως το ίδιο έλλειμα ενέργειας δημιουργείται από την άσκηση δεν εμφανίζεται διαφορά στο αίσθημα πείνας (Hubert et al., 1998). Στο ποδόσφαιρο η επίτευξη του ενεργειακού ισοζυγίου κατά τη διάρκεια της αγωνιστικής περιόδου είναι σημαντική στην υγεία και την καλή ξεκούραση από το προπονητικό φορτίο (Ekblom, 2003). Έρευνες έδειξαν ότι το αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο μειώνει την ικανότητα απάντησης του αμυντικού συστήματος (Gleeson et al., 2004). Στην υπάρχουσα βιβλιογραφία η ενεργειακή πρόσληψη κυμαίνεται μεταξύ 9.9-20.7MJ/24ωρο, με τη μεγαλύτερη να έχει καταγραφεί σε Σουηδούς (Jacobs et al., 1982) και τη μικρότερη σε Βραζιλιάνους ποδοσφαιριστές (Schandler & Navarro, 2007) (Πίνακας 1). Το μεγάλο εύρος των αποτελεσμάτων οφείλεται σε διαφορές στο μέγεθος σώματος, στο προπονητικό επίπεδο, τις δεξιότητες του αθλητή που τον βοηθούν στην 19
εξοικονόμηση ενέργειας και στις διαφορετικές μεθόδους καταγραφής της διατροφικής πρόσληψης. Σύμφωνα με τον Caccialanza και τους συνεργάτες του (2007), απαιτούνται πολλές έρευνες για να περιοριστεί η ανεπαρκής καταγραφή στην ενεργειακή πρόσληψη έτσι ώστε να προκύψουν αληθή δεδομένα και να επαναπροσδιοριστούν οι στόχοι της διατροφικής εκπαίδευσης των ποδοσφαιριστών. Έτσι, γίνεται αντιληπτό ότι μια καταγραφή προηγούμενου 24ώρου δεν αρκεί για να προκύψουν ασφαλή συμπεράσματα για τη διατροφή των ποδοσφαιριστών αφού κάθε μέρα το προπονητικό και αγωνιστικό φορτίο είναι διαφορετικά, ενώ συχνά μέσα σε μία εβδομάδα οι αθλητές καλλούνται να αγωνιστούν περισσότερες από μία φορές. Ανάλογο παράδειγμα αποτελεί η μελέτη των Schandler και Navarro (2007) που εμφάνισαν αρνητικό ισοζύγιο ενέργειας κατά 25% σε ποδοσφαιριστές με μία μόνο καταγραφή προηγούμενου 24ώρου. Για το λόγο αυτό οι ερευνητές στην πλειοψηφία τους επιδιώκουν να αξιολογούν τη δίαιτα των αθλητών με καταγραφή που ξεπερνά τις 3 ημέρες χρονικά. Πιο πρόσφατες μελέτες επιλέγουν τη χρήση ερωτηματολογίων συχνότητας κατανάλωσης τροφίμων, με τα οποία διευκολύνεται ο αθλητής αφού δεν καλείται να αφιερώσει τον ίδιο χρόνο με την συνεχόμενη καταγραφή (do Prado et al., 2006; Noda et al., 2009). Έρευνα που διεξήχθη σε Ιάπωνες αθλητές (Ebine et al., 2002) έδειξε ότι η ενεργειακή πρόσληψη που προέκυψε από την καταγραφή της διατροφής τους έφτανε στο 88% της ολικής ενεργειακής τους δαπάνης όπως αυτή εκτιμήθηκε με τη μέθοδο του διπλά επισημασμένου νερού ( 2 H 18 2 O). Αν και ένα εύρος ±15% θεωρείται επιτρεπτό και αναμενόμενο σε μία καταγραφή διατροφικής πρόσληψης (Black, 2000), οι συγγραφείς απέδωσαν τη διαφορά μεταξύ καταγεγραμμένης πρόσληψης και υπολογισμένης δαπάνης σε ανεπαρκή καταγραφή. 20
Πρόσληψη υδατανθράκων και συστάσεις Ο πιο σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει το μυικό γλυκογόνο είναι η ποσό-τητα των καταναλισκώμενων υδατανθράκων. Η σημασία των υδατανθράκων στην άσκηση παρατεταμένης διάρκειας έγινε αντιληπτή από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα με δύο έρευνες: η πρώτη έδειξε υψηλή συσχέτιση στα επίπεδα γλυκόζης αίματος και τη φυσική κατάσταση των μαραθωνοδρόμων της Βοστώνης (Levin et al., 1924) και η δεύτερη κατάφερε να αυξήσει το χρόνο μέχρι την εξάντληση αθλητών μετά την κατανάλωση 200g υδατανθράκων (Christensen & Hansen, 1939). Οι δύο αυτές έρευνες εντόπισαν τη διπλή δράση των υδατανθράκων σε άσκηση παρατεταμένης διάρκειας, δηλαδή τη διατήρηση επαρκών αποθηκών γλυκογόνου και υψηλού επιπέδου γλυκόζης αίματος προς αποφυγήν υπογλυκαιμίας. Στο ποδόσφαιρο, οι επιπτώσεις της ανεπαρκούς πρόσληψης υδα-τανθράκων καταγράφηκαν πρώτη φορά σε μία Σουηδική έρευνα (Bergström et al., 1967). Οι αθλητές με χαμηλά επίπεδα μυικού γλυκογόνου εμφάνισαν τη χαμηλότερη ταχύτητα και διένυαν τη μικρότερη απόσταση κατά τη διάρκεια του δευτέρου ημιχρόνου. Σε συμφωνία με την έρευνα του Bergström και των συνεργατών του (1967), ο Bangsbo et al. (1992) απέδειξε ότι οι αθλητές που κατανάλωναν μια δίαιτα που αποτελούνταν κατά 65% από υδατάνθρακες διένυαν μεγαλύτερη απόσταση κατά τη διάρκεια του αγώνα. Οι ποσότητες υδατανθράκων που οφείλουν να καταναλώνουν οι ποδοσφαιριστές για αναπλήρωση του μυικού γλυκογόνου μετά την άσκηση ξεπερνούν τα 596g/24h (Jacobs et al., 1982), ενώ σημαντικό ρόλο στην επανασύνθεση παίζουν τα επίπεδα μυικού γλυκογόνου μετά την άσκηση, αφού υψηλά επίπεδα τείνουν να επιβραδύνουν την ανασύνθεση (Leatt & Jacobs, 1988). Η ανομοιομορφία στην παρουσίαση των δημοσιευμένων αποτελεσμάτων της βιβλιογραφίας δεν επιτρέπει τη σύγκριση του συνόλου των δεδομένων. Κάποιοι ερευνητές επικεντρώνονται μόνο στην ενεργειακή πρόσληψη (Ebine et al., 2002; Schandler & Navarro, 2007), ενώ αρκετοί παραλείπουν να εκφράσουν την πρόσληψη μακροθρεπτικών συστατικών ανά kg σωματικού βάρους, σύμφωνα με τις συστάσεις (do Prado et al., 2006). Με κοινή συναίνεση του American College of Sports Medicine, του American Dietetic Association, και των Dietetics of Canada (ACSM et al., 2000) προτάθηκε ότι 500-600 g υδατανθράκων, (περίπου 7-8g/kg ΣΒ για έναν αθλητή 70kg) επαρκούν για τη διατήρηση των αποθηκών γλυκογόνου κατά την άσκηση, ενώ όλες οι συστάσεις για την πρόσληψη υδατανθράκων αναγράφονται στον Πίνακα 2. Σε μία 21
ανασκοπική έρευνα το 1998, ο Rico-Sanz (1998) παρατήρησε ότι πλειοψηφία των αθλητών δεν καλύπτει τις υδατανθρακικές απαιτήσεις τους. Όντως, στις έρευνες του Πίνακα 1, ο ελάχιστος στόχος των 7g υδατανθράκων/kg ΣΒ που προτείνεται για τους ενεργούς ποδοσφαιριστές κατά την αγωνιστική περίοδο (Burke et al., 2007) δεν καλύπτεται από την πλειοψηφία των αθλητών (van Erp-Baart et al., 1989; Caldarone et al., 1990; Bangsbo et al., 1992; Schena et al., 1995; Maughan, 1997; Hassapidou et al., 2000; Guerra et al., 2001; Reeves & Collins, 2003; Noda et al., 2009). Εαν όμως οι αθλητές θεωρηθούν ως μη υψηλού επιπέδου, δηλαδή έχοντες αραιό πρόγραμμα αγώνων/προπονήσεων ή χωρίς να αγωνίζονται σε απαιτητική θέση, οι απαιτήσεις για υδατάνθρακες μειώνονται στα 5-7g/kg ΣΒ/24ωρο (Βurke et al., 2007), ποσότητα που καλύπτεται από όλες τις έρευνες. Αν εκφράσουμε την πρόσληψη υδατανθράκων ως ποσοστό επί της προσλαμβανόμενης ενέργειας, τότε μόνο η έρευνα του Noda et al. (2009) καλύπτει τις προτεινόμενες τιμές του 60-70% (Devlin & Williams, 1991). Πίνακας 2. Ημερήσια προτεινόμενη πρόσληψη μακροθρεπτικών συστατικών για αθλητές και ποδοσφαιριστές Υδατάνθρακες Πρωτεϊνες Λίπη American College of Sports Medicine et 6-10g/kg ΣΒ 1.2-1.7g/kg ΣΒ 20-35%HEΠ al., 2009 Α Burke et al., 2007 Π 7-12 g/kg ΣΒ 5-7 g/kg ΣΒ* International Society of Sports Nutrition A (Campbell et al., 2007) 1.4-2.0 g/kg ΣΒ Devlin & Williams, 1991 Α 60-70%ΗΕΠ - Flynn & Connolly, 1989 Α >55%ΗΕΠ 10-12%ΗΕΠ 20-30%ΗΕΠ 1.4g/kg ΣΒ Gatz, 2009 Π <80g ή 18%HEΠ Lemon, 1994 Π Lemon, 2000 A 1.4-1.7g/kg ΣΒ 1.2-1.8 g/kg ΣΒ MacLaren, 2003 Π 55-60% 10-15% 25-30% Α Για αθλητές Π Για ποδοσφαιριστές * Για λιγότερο δραστήριους παίκτες 22
Πρόσληψη πρωτεϊνών και συστάσεις Πριν περίπου έναν αιώνα έγινε γνωστό ότι μέτριες ποσότητες πρωτεϊνης, σε συνδυασμό με κατάλληλη άσκηση μπορούν να βελτιώσουν τη δύναμη (Chittenden, 1908). Oι ερευνητές υποστήριξαν ότι στο αποτέλεσμα αυτό οδηγεί η αναβολική ικανότητα της πρωτεϊνης στη μυική ανάπτυξη (Millward & Rivers, 1989), η αυξημένη ικανότητα χρησιμοποίησης πρωτεϊνης κατά την άσκηση (Millward et al., 1994) και οι αμεληταίες ποσότητες διαιτητικής πρωτεϊνης που απαιτούνται για την πρωτεϊνοσύνθεση σε καταστάσεις μυικής υπερτροφίας (Millward et al., 2004). Λόγω του ότι η κατανάλωση αυξημένης διαιτητικής πρωτεϊνης συνοδεύεται από θετικό ισοζύγιο αζώτου, αρκετοί πρότειναν την αυξημένη πρόσληψη πρωτεϊνών στον αθλητισμό, ελλείψει όμως αποδειγμένων ερευνητικών δεδομένων. Πρόσφατα, μία μεταανάλυση έδειξε ότι η καθεαυτού πρωτεϊνη δεν έχει επίδραση στη μυική μάζα και τη δύναμη, ενώ σημαντική επίδραση φάνηκε να έχει η κρεατίνη (Nissen & Sharp, 2003). Άρα, γίνεται αντιληπτό ότι οι συστάσεις για αυξημένη πρόσληψη πρωτεϊνών και αμινοξέων αποτελούν μάλλον προκατάληψη και όχι επιστημονική απόδειξη (Rennie & Tipton, 2000). Mε τη χρήση μεθόδων προσδιορισμού λευκίνης και αζώτου, ο Tarnopolsky και οι συνεργάτες του (1992) προσδιόρισαν τις πρωτεϊνικές απαιτήσεις αθλητών δύναμης. Σύμφωνα με τα αποτελέσματά τους η πρόσληψη πρωτεϊνης για την επίτευξη ισοζυγίου αζώτου στους αθλητές δύναμης βρέθηκε ίση με 1.41 g/kg/24ωρο με μία απόκλιση ±1g και μετά από διορθώσεις προτάθηκε πρόσληψη ίση με 1.76g/kg/24ωρο. Σύμφωνα με το American College of Sports Medicine (ACSM et al., 2000) oι καθημερινές απαιτήσεις των αθλητών σε πρωτεϊνη ανέρχονται στα 1.2-1.4g/kg για αθλήματα αντοχής και στα 1.6-1.7g/kg για αθλήματα δύναμης. Το ποδόσφαιρο όμως, αποτελεί ένα άθλημα που εμπίπτει και στις δύο παραπάνω κατηγορίες αφού χαρακτηρίζεται από υψηλής έντασης διακεκομμένη δραστηριότητα που απαιτεί ταυτόχρονα δύναμη και αντοχή για 90min. Έτσι, οι εξειδικευμένες συστάσεις πρωτεϊνικής πρόσληψης για το ποδόσφαιρο ανέρχονται στα 1.4-1.7 g/kg/day (Lemon, 1994). Με βάση τις εξειδικευμένες συστάσεις του Lemon (1994), η πλειοψηφία των ερευνών του Πίνακα 1 εμφανίζουν επαρκή πρωτεϊνική πρόσληψη, με ελάχιστες εξαιρέσεις (Maughan, 1997; Schena et al., 1995; Noda et al., 2009). 23
Πρόσληψη λίπους και συστάσεις Δεν υπάρχουν συγκεκριμένες συστάσεις για την πρόσληψη λίπους σε αθλητές (Devlin & Williams, 1991), σαφώς όμως η πρόσληψή του μπορεί να βοηθήσει έναν αθλητή να φτάσει τον υψηλό ενεργειακό του στόχο πιο εύκολα, συγκριτικά με τις πρωτεϊνες ή τους υδατάνθρακες. Μέχρι πριν λίγα χρόνια υπήρχε η αντίληψη ότι η πρόσληψη διαιτητικού λίπους οφείλει να περιοριστεί εις χάρην της κατανάλωσης υδατανθράκων, λόγω του πλεονάσματος λίπους που υπάρχει ούτως ή άλλως στο ανθρώπινο σώμα (Hargreaves, 1994). Από τότε όμως αρκετές μελέτες έδειξαν τη σημασία της ενδομυικής τριακετυλογλυκερόλης (IMTG) ως πηγής ενέργειας κατά την άσκηση (Watt et al., 2002). Σήμερα, ο ενεργειακός ρόλος της ΙΜGT στο συσπώμενο μυ είναι πλέον αναγνωρισμένος και έτσι η υιοθέτηση ενός υψηλού σε υδατάνθρακες και χαμηλού σε λίπη διαιτολογίου μετά την άσκηση είναι πιθανό να μην βοηθά στην αναπλήρωση της IMGT (van Loon et al., 2003; Burke et al., 2004). Aντιθέτως, η προσαρμογή ενός διαιτολογίου πλούσιου σε λίπη (>70% της προσλαμβανόμενης ενέργειας) για διάστημα 2-4 εβδομάδων, φάνηκε να ενισχύει τη χρησιμοποίηση του λίπους και να καθυστερεί την εμφάνιση της κόπωσης (Lambert et al., 1997). Επιπλέον, ο αυξημένος ρυθμός οξείδωσης λιπών αποδείχθηκε ότι λαμβάνει χώρα ακόμη και σε περιπτώσεις όπου η διαθεσιμότητα υδατανθράκων είναι μεγάλη, δηλαδή όταν καταναλωθεί ένα υδατανθρακικό γεύμα πριν την άσκηση ή όταν καταναλώνεται ένα υδατανθρακικό ποτό κατά τη διάρκεια της άσκησης (Βurke et al., 2002). Υπεύθυνες για τη μείωση της χρησιμοποίησης των υδατανθράκων και την αύξηση της χρησιμοποίησης των λιπών φαίνεται να είναι οι μεταβολικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στο εσωτερικό του σκελετικού μυός (Stellingwerff et al., 2006). Έτσι σήμερα, μία προσαρμογή στην πρόσληψη λίπους (5 ημέρες υψηλή πρόσληψη λίπους ακολουθούμενες από 1 ημέρα υψηλής πρόσληψης υδατανθράκων) φαίνεται ότι ενισχύει τη λιπόλυση και τη χρησιμοποίηση του λίπους ως πηγή ενέργειας συγκριτικά με ένα ισοενεργειακό διαιτολόγιο πλούσιο σε υδατάνθρακες (Yeo et al., 2008). Οι συστάσεις για τους αθλητές προτείνουν την πρόσληψη λίπους που αντιστοιχεί στο 20-35% της Ενεργειακής Πρόσληψης (ΕΠ) (ACSM et al., 2009), ενώ οι ειδικότερες συστάσεις για το ποδόσφαιρο συστήνουν 25-30% της ΕΠ (MacLaren, 2003) και ταυτόχρονα δίνουν έμφαση στην αποφυγή των κορεσμένων λιπαρών (Burke et al., 2007). 24
% Συμμετοχή 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 ηρεμία 60 90 120 Series1 Yδατάνθρακες Series2 Λίπη Σχήμα 2. Σχετική συμμετοχή υδατανθράκων και λιπών ως ενεργειακών πηγών κατά τη διάρκεια άσκησης μέτριας έντασης και παρατεταμένης διάρκειας (MacLaren, 2003) 25
Προσλαμβανόμενες ομάδες τροφίμων Η διατροφική πρόσληψη των ποδοσφαιριστών με τη μορφή ομάδων τροφίμων έχει καταγραφεί μόνο από μία μελέτη (Noda et al., 2009) που έλαβε χώρα σε Ιάπωνες αθλητές και μη-αθλητές. Τα αποτελέσματά έδειξαν ότι οι ποδοσφαιριστές καταναλώνουν περισσότερο ρύζι, αναψυκτικά και λίπη μαγειρέματος αλλά λιγότερο ψάρι από τους μη-αθλητές. Καμία διαφορά δεν παρατηρήθηκε στην κατανάλωση λαχανικών, φρούτων, γαλακτοκομικών, κρέατος, αυγών ή ζάχαρης. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγεία (WHO, 1998), οι διατροφικές συστάσεις δεν πρέπει να αφορούν μόνο στη λήψη θρεπτικών συστατικών και ενέργειας, αλλά να εκφράζονται με τη μορφή τροφίμων, έτσι ώστε να γίνονται κατανοητές από το ευρύ κοινό, και να μην χρησιμοποιείται ορολογία και εξειδικευμένες γνώσεις της διατροφικής επιστήμης. Παρά τις συστάσεις της ΠΟΥ όμως, η πλειοψηφία των μελετών που αφορούν στις διατροφικές συστάσεις στον αθλητισμό βασίζονται στην πρόσληψη μακροθρεπτικών συστατικών (Mettler et al., 2009; Maughan et al., 2004) και ως εκ τούτου, η πλειοψηφία των ερευνών πάνω στη διατροφική πρόσληψη ακολουθεί το ίδιο πρότυπο. Όμως αυτός ο τρόπος έκφρασης της διατροφικής πρόσληψης δε μπορεί να μεταφραστεί σε ποσότητες ή ομάδες τροφίμων από τους αθλητές (Mettler et al., 2009). Μελέτη που διεξήχθη στη Νέα Ζηλανδία έδειξε ότι οι αθλητές δεν είχαν τις γνώσεις να υπολογίσουν τη συμμετοχή των μακροθρεπτικών συστατικών στην προσλαμβανόμενη ενέργεια του διαιτολογίου τους, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται στον προσδιορισμό της ενεργειακής τους πρόσληψης (Burkhart & Coad, 2007). Με έμφαση στην ποδοσφαίριση, η Clark (1994) έκανε τις πρώτες συστάσεις για τη διατροφική πρόσληψη, μεταφράζοντας τα προτεινόμενα g υδατανθράκων σε μερίδες τροφίμων σύμφωνα με το γλυκαιμικό δείκτη τους. Η ενέργεια της αυτή αναγνωρίστηκε τα τελευταία μόλις χρόνια, οπότε και έγιναν ευρέως αποδεκτοί οι περιορισμοί που επιφέρει η διατροφική σύσταση με τη μορφή θρεπτικών συστατικών συγκριτικά με τη μορφή ομάδων τροφίμων για το ευρύ, μη εξειδικευμένο κοινό. Σε μια προσπάθεια σωστότερης αποτύπωσης των διατροφικών συστάσεων δημιουργήθηκε η Πυραμίδα Τροφίμων για αθλούμενους (US Department of Agriculture, 2008), που όμως πάλι δεν αφορούσε σε αθλητές αλλά αναφερόταν απλά σε πληθυσμό με αυξημένη φυσική δραστηριότητα. Πρόσφατα, ερευνητές από την Ελβετία κατάφεραν να προσδιορίσουν τις ποσότητες και τις ομάδες τροφίμων που πρέπει να καταναλώνουν οι 26
αθλητές και δημιούργησαν την Πυραμίδα Τροφίμων για αθλητές (Σχήμα 3) (Mettler et al., 2009). Η χρήση των ομάδων τροφίμων στη διατροφική έρευνα λαμβάνει χώρα πολλές φορές με τη μορφή διατροφικού δείκτη. Ελέγχοντας δηλαδή την επάρκεια πρόσληψης συγκεκριμένων ομάδων τροφίμων συγκριτικά με τις προτεινόμενες τιμές, προκύπτει ένα σκορ που εκφράζει την ποιότητα διατροφής. Παρά την ευκολία υλοποίησης και το πρακτικό ενδιαφέρον που έχει η χρήση τέτοιων δεικτών στον αθλητισμό, μέχρι σήμερα μία μόνο έρευνα έχει καταγραφεί στη διεθνή βιβλιογραφία με τη χρήση ανάλογου δείκτη (Doumtsios et al., 2010) που έλαβε χώρα σε δείγμα Ελλήνων αθλητών ιστιοσανίδας. Ένας τέτοιος δείκτης θα αντικατόπτριζε καλύτερα τη διατροφική πρόσληψη αφού συνυπολογίζει την πρόσληψη θρεπτικών συστατικών και την κατανάλωση συγκεκριμένων ομάδων τροφίμων. 27
Σχήμα 3: Η διατροφική πυραμίδα για Ελβετούς αθλητές. Downloaded under permission from: http://www.sfsn.ethz.ch/pdf/pyramide/ijsnem_2009.pdf Aπαγορεύεται η μετάφραση 28
Διατροφική Εκπαίδευση & Γνώσεις Αθλητών Η Clark (1994) δημοσίευσε έναν οδηγό σωστής διατροφής για το ποδόσφαιρο που περιελάμβανε πληροφορίες για το βάρος και τον όγκο μερίδων φαγητών σε συνδιασμό με το θρεπτικό τους περιεχόμενο. Το υλικό αυτό σχεδιάστηκε για τη διατροφική εκπαίδευση των ποδοσφαιριστών που στην πλειοψηφία τους πιστεύουν πως η συμβολή της διατροφής στην απόδοσή τους έγκειται μόνο στο προαγωνιστικό γεύμα. Η διάδοση όμως και η χρησιμοποίηση του συγκεκριμένου οδηγού στο χώρο του ελληνικού ποδοσφαίρου είναι σχεδόν ανύπαρκτη, ενώ οι διατροφικές προτάσεις του αναφέρονται σε αρκετά τρόφιμα που είτε δεν υπάρχουν στην ελληνική αγορά, είτε δεν καταναλώνονται από τους Έλληνες. Τριετής έρευνα των Wiita και Stombaugh (1996) στις διατροφικές γνώσεις Αμερικανών δρομέων έδειξε ότι η διατροφικές γνώσεις δεν άλλαξαν σημαντικά με το πέρας του χρόνου, ενώ η παραπληροφόρηση των αθλητριών ήταν συνεχής. Μετά από 3 χρόνια, περισσότερες αθλήτριες δήλωσαν την λανθασμένη πεποίθηση πως δεν πρέπει να καταναλώνουν καθόλου υγρά κατά τη διάρκεια της προπόνησης. Επιπλέον, περισσότερες αθλήτριες σε σύγκριση με το πρώτο έτος της έρευνας, δήλωσαν ότι είναι επιτρεπτή η παράληψη γευμάτων όταν επιδιώκεται η μείωση σωματικού βάρους. Σε πολλά αθλήματα έρευνες έδειξαν ότι οι αθλητές, είτε αγωνίζονται σε επαγγελματικό είτε σε ερασιτεχνικό επίπεδο, εμφανίζουν χαμηλά ποσοστά γνώσεων διατροφής (Moffatt & Cheuvront, 2002). Στην πλειοψηφία τους βασίζονται σε περιοδικά, προπονητές και σε συναθλητές τους για την ανταλλαγή διατροφικών γνώσεων (Lewis et al., 2000), ενώ δυστυχώς αρκετοί προπονητές βασίζονται οι ίδιοι σε περιοδικά για την απόκτηση διατροφικών γνώσεων. Η διατροφική εκπαίδευση των ποδοσφαιριστών πρέπει να αρχίζει από νεαρή ηλικία και να εστιάζει σε συγκεκριμένες τροφές και θρεπτικά συστατικά (Fogelholm, 1994). Έμφαση πρέπει να δίνεται στη μειωμένη κατανάλωση αλκοολούχων ποτών και στην αυξημένη κατανάλωση υδατανθράκων. 29
Προηγούμενες έρευνες στη σύσταση σώματος των ποδοσφαιριστών Η σχέση μεταξύ διατροφής, άσκησης και σωματικού βάρους είναι τόσο στενή που συχνά το σωματικό βάρος χρησιμοποιείται σαν ένδειξη σωστής διατροφής καθώς και για τον υπολογισμό του ισοζυγίου ενέργειας σε αθλητές (Μoffatt & Cheuvront, 2002; Loucks, 2004). Σύμφωνα με το ACSM et al. (2009), η σύσταση σώματος και το σωματικό βάρος αποετελούν δύο από τους παράγοντες που επηρρεάζουν την αθλητική απόδοση. Το σωματικό βάρος επηρεάζει την ταχύτητα, την αντοχή και τη δύναμη ενός αθλητή, ενώ η σύσταση σώματος επιδρά στη δύναμη, την ευκινησία και την εμφάνιση. O Reilly (1990) προσδιόρισε το σωματικό λίπος των επαγγελματιών ποδοσφαιριστών μεταξύ 6.0-16.0% του σωματικού τους βάρους, o Rico-Sanz (1998) σε μία ανασκοπική βρήκε ότι το %ΣΛ είναι ίσο με 10.0%, ενώ άλλοι ερευνητές (Shephard, 1999; Coen et al., 1998; Mangine et al., 1990) παρατήρησαν ότι οι ποδοσφαιριστές εμφανίζουν λιγότερο από 10.0% σωματικό λίπος κατά τη διάρκεια της αγωνιστικής περιόδου. Πιο πρόσφατα, η Burke και οι συνεργάτες της (2007), προσδιόρισαν τις τιμές που έχουν καταγραφεί σε αθλητές ποδοσφαίρου υψηλού επιπέδου μεταξύ 8.2-13.0% του σωματικού τους βάρους. Ο Πίνακας 3 αναγράφει τις έρευνες που έχουν προσδιορίσει τη σύσταση σώματος και τα γενικά ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά επαγγελματίων ποδοσφαιριστών της Καυκάσιας φυλής. Οι μέθοδοι προσδιορισμού του σωματικού λίπους ποικίλουν από την τεχνολογικά ανώτερη απορρόφηση διπλής ενέργειας (DXA), εώς τη μέθοδο δερματοπτυχών και τη βιοηλεκτρική αγωγιμότητα (BIA). Η μέση τιμή σωματικού λίπους που εμφάνισαν οι Καυκάσιοι ποδοσφαιριστές των ερευνών του Πίνακα 3 κυμμαίνεται μεταξύ 8.1-19.3% του σωματικού τους βάρους, ενώ φαίνεται ότι ζυγίζουν από 70.5 εώς 87.8 kg, και έχουν ύψος 174.0-183.5cm. Έρευνες που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα έδειξαν ότι οι ποδοσφαιριστές ζυγίζουν 73.8 78.0kg και έχουν ύψος μεταξύ 178.0 και 181.3cm. Στη χώρα μας οι μελέτες της σύστασης σώματος που έχουν καταγραφεί στη βιβλιογραφία και αφορούν σε ποδοσφαιριστές χρησιμοποιούν τη μέθοδο των δερματοπτυχών και εμφάνισαν ποσοστά σωματικού λίπους μεταξύ 7.8-11.8% του ΣΒ των αθλητών. 30
Πίνακας 3. Μελέτες ανθρωπομετρίας και σύστασης σώματος επαγγελματιών ποδοσφαιριστών Καυκάσιας φυλής Έρευνα Χώρα n Ηλικία (έτη) Βάρος (kg) Ύψος (cm) ΣΛ (%ΣΒ) Μέθοδος ΣΛ Ali & Williams, 2009 Η.Βασίλειο 17 20.9±2.5 71.5±5.4 174.0±5.0 Bangsbo, 1994 Δανία 5 87.8±8.0 190.0±6.0 Bangsbo, 1994 Δανία 13 87.5±2.5 189.0±4.0 Bangsbo, 1994 Δανία 12 72.1±10.0 179.0±6.0 Bangsbo, 1994 Δανία 21 74.0±8.0 177.0±6.0 Bangsbo, 1994 Δανία 14 73.9±3.1 178.0±7.0 Bunk et al., 1991 Τσεχοσλοβακία 15 24.8±3.4 78.7±6.2 182.6±5.5 8.1 Δερματοπτυχές Bury et al., 1998 Βέλγιο 15 24.2±2.6 76.8±5.2 180.7±5.2 14.1±1.1 Δερματοπτυχές Batterham et al., 1998 Η.Βασίλειο 9 18.1±0.6 70.5±5.0 181.0±6.0 Calbet et al., 2001 Ισπανία 33 22.3±3.6 72.8±6.5 176.0±5.0 12.6±4.1 DXA Caldarone et al., 1990 Ιταλία 33 26.3±3.8 75.7±5.9 178.0±5.0 11.7 Δερματοπτυχές Carvalho et al., 2003 Πορτογαλία 74 Ενήλικοι 76.7±5.5 177.0±6.0 Casajús, 2001 Ισπανία 15 26.3±3.1 78.5±6.4 180.0±7.0 8.2±0.9 Δερματοπτυχές Cometti et al., 2001 Γαλλία 29 26.1±4.3 74.5±6.2 179.8±4.4 Cometti et al., 2001 Γαλλία 32 23.2±5.6 73.5±14.7 178.0±5.8 Craven et al., 2002 Η.Βασίλειο 14 23.0 80.1±9.2 181.0±6.0 31
Έρευνα Χώρα n Ηλικία (έτη) Βάρος (kg) Ύψος (cm) ΣΛ (%ΣΒ) Μέθοδος ΣΛ Di Salvo & Pigozzi, 1998 Ιταλία 44 17.8±0.6 72.6±4.7 181.3±4.4 Dunbar & Power, 1997 Η.Βασίλειο 18 22.5±3.6 77.7±7.6 12.6±2.9 Δερματοπτυχές Faina et al., 1988 Ιταλία 27 26.0±4.8 74.4±5.8 177.2±4.5 Hassapidou et al., 2000 Ελλάδα 21 24.8+5.5 74.8+4.3 181.3+5.8 11.8+2.3 Δερματοπτυχές Helgerud et al., 2001 Νορβηγία 19 18.1±6.0 72.2±11.1 181.3±5.6 Kalapotharakos et al., 2006 Ελλάδα 19 26.0±4.0 78.0±4.5 180.0±5.0 Kalapotharakos et al., 2006 Ελλάδα 15 24.0±4.0 74.8±4.2 178.0±4.0 Kalapotharakos et al., 2006 Ελλάδα 20 23.0±3.0 75.3±6.4 179.0±7.0 Kirkendall, 1985 Η.Π.Α. 12 22.5 76.2 178.6 9.9 Δερματοπτυχές Kirkendall, 1985 Αυστραλία 12 23.8 75.8 178.6 10.8 Δερματοπτυχές Matcović et al., 2003 Κροατία 57 23.2±3.4 77.6±5.7 180.6±5.7 14.9±3.5 ΒΙΑ Maughan, 1997 Η.Βασίλειο 25 23.0±4.0 74.6±6.5 178.0±7.0 12.2±2.4 Δερματοπτυχές Maughan, 1997 Η.Βασίλειο 26 26.0±4.0 80.1±7.8 178.0±5.0 13.0±2.5 Δερματοπτυχές McIntyre, 2005 Ιρλανδία 21 23.0±6.0 78.0±5.0 177.0±5.0 12.2±2.0 Δερματοπτυχές Mercer et al., 1997 Η.Βασίλειο 15 24.7±3.8 77.6±9.2 179.0±8.0 16.2±3.4 Δερματοπτυχές Metaxas et al., 2009 Ελλάδα 100 22.5±4.9 76.7±6.3 179.0±6.0 10.5±2.2 Δερματοπτυχές Mujika et al., 2000 Ισπανία 17 20.3±1.4 74.8±5.5 179.9±5.5 7.9±1.6 Δερματοπτυχές Murphy & Jeanes, 2006 Η.Βασίλειο 21 17.0 72.3±4.1 175.0±7.0 15.0±5.0 Δερματοπτυχές 32
Έρευνα Χώρα n Ηλικία (έτη) Βάρος (kg) Ύψος (cm) ΣΛ (%ΣΒ) Μέθοδος ΣΛ Ostojić, 2000 Σερβία 16 23.8±3.4 77.4±5.9 181.9±5.7 10.8±2.1 Δερματοπτυχές Puga et al., 1993 Πορτογαλία 21 27.6 73.8 178.1 11.0 Δερματοπτυχές Raastad et al., 1997 Νορβηγία 28 23.5±3.0 78.9±7.8 Rahkila & Lyhtanen, 1991 Φινλανδία 31 Ενήλικες 76.0±7.3 180.4±4.3 12.2 Δερματοπτυχές Rampinini et al., 2009 Ιταλία 186 27.0±4.0 76.0±5.0 181.0±5.0 Rico-Sanz et al., 1999 Ελβετία 17 17.5±1.0 69.4±6.4 177.3±5.3 Ruiz et al., 2005 Ισπανία 24 20.9+0.5 72.9+1.2 179.0+1.0 11.2+0.3 Δερματοπτυχές Silvestre et al., 2006 Η.Π.Α. 25 19.9±1.3 77.6±8.6 177.6±6.4 12.8±5.2 Δερματοπτυχές Strudwick et al., 2002 Η.Βασίλειο 19 22.0±2.0 77.9±8.9 177.0±6.0 11.2±1.8 Δερματοπτυχές Sutton et al., 2009 H.Βασίλειο 24 26.2±4.0 83.2±7.5 182.0±7.0 10.6±2.1 DXA Svantesson, 2008 Σουηδία 17 24.1±3.8 80.6±7.7 183.5±6.4 10.9±3.5 DXA Βανταράκης et al., 2008 Ελλάδα 14 20.6±1.3 73.8±6.4 178.0±3.1 7.8±1.2 Δερματοπτυχές Vos, 1980 Ολλανδία 78 26.8 76.6 179.6 11.8 Δερματοπτυχές White et al., 1988 Η.Βασίλειο 17 23.3±0.9 76.7±1.5 180.4±1.7 19.3±0.6 Δερματοπτυχές Wilson et al., 2003 Ιρλανδία 34 26.0±5.8 76.2±5.1 173.0±8.0 Wisløff et al., 1998 Νορβηγία 14 23.8±3.8 76.9±6.3 181.1±4.8 Wisløff et al., 1998 Νορβηγία 15 23.8±3.9 76.8±7.4 180.8±4.9 Wisløff et al., 2004 Νορβηγία 17 25.8±2.9 76.5±7.6 177.3±4.1 33
Σύμφωνα με τις συστάσεις (ACSM et al., 2009), το σωματικό λίπος δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως κριτήριο επιλογής αθλητών για ομάδες. Όσον αφορά στο ύψος και το βάρος, αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να επιλεχθεί η κατάλληλη αγωνιστική θέση σε νεαρή ηλικία. Ο Πίνακας 3 παρέχει πηροφορίες και για την ηλικία των ποδοσ-φαιριστών. Στη βιβλιογραφία, η ηλικία των ποδοσφαιριστών υψηλού επιπέδου φαίνεται να κυμαίνεται μεταξύ των 24 και 27 ετών (Reilly & Doran, 2003; Shephard, 1999), με μία τυπική απόκλιση περίπου ίση με 2 έτη, ενώ χαμηλότερες ηλικίες συμμετέχουν στις Ολυμπιακές ομάδες (Rico-Sanz et al., 1998). Θα ήταν όμως εσφαλμένο να θεωρηθεί ότι μόνο σε αυτό το ηλικιακό εύρος είναι δυνατή η πρακτική ποδοσφαίρου υψηλού επιπέδου. Σήμερα, η πλειοψηφία των διακεκριμένων αθλητικών σωματείων παγκοσμίως περιλαμβάνει νεαρούς παίκτες στην κύρια ομάδα της, κυρίως σαν αποτέλεσμα της εξελικτικής τους πορείας από τις εφηβικές ομάδες των ίδιων ομίλων. Άλλωστε με βάση τα πρόσφατα δεδομένα καταρρίπτεται η θεωρία ότι οι νεαρές ομάδες δεν κερδίζουν τρόπαια (Reilly & Doran, 2003). Σύμφωνα με τον Shephard (1999) δεν έχει προσδιοριστεί κατά πόσο η αγωνιστική ηλικία εξαρτάται από την άθροιση δεξιοτήτων, ή την αρχόμενη αλλοίωση των φυσιολογικών χαρακτηριστικών, τη μείωση των κινήτρων για εντατική προπόνηση ή την άρνηση των διοικήσεων για ανανέωση των συμβολαίων των γηραιότερων παικτών. Ενώ λοιπόν η αποδοτική τελειότητα εμφανίζεται μεταξύ των 25-27 χρόνων, η πλειοψηφία των ποδοσφαιριστών φτάνουν στην καλύτερη φάση της αθλητικής τους απόδοσης πολύ αργότερα, γεγονός που αναδεικνύεται από τις ηλικίες των εθνικών ομάδων (Reilly & Doran, 2003), γεγονός που μπορεί να εξηγηθεί από τη βελτίωση τεχνικής και στρατηγικής. 30
Σκοπός της έρευνας Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η καταγραφή της διατροφικής πρόσληψης Ελλήνων επαγγελματιών ποδοσφαιριστών με τη μορφή ομάδων τροφίμων και η συσχέτισή της με βασικά ανθρωπομετρικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά. Οι ερευνητικές υποθέσεις ήταν οι ακόλουθες: 1. Η διατροφική πρόσληψη των επαγγελματιών αθλητών καλύπτει τις συνιστώμενες τιμές 2. Η διατροφική πρόσληψη των επαγγελματιών αθλητών που έχουν διατροφική υποστήριξη καλύπτει σε μεγαλύτερο ποσοστό τις συνιστώμενες τιμές συγκριτικά με τους ποδοσφαιριστές που δε δέχονται διατροφική υποστήριξη από ειδικό 3. Η διατροφική πρόσληψη των επαγγελματιών αθλητών επιδρά στη σύνθεση σώματός τους 4. Βασικά κοινωνικά χαρακτηριστικά επηρεάζουν τη διατροφική πρόσληψη των επαγγελματιών ποδοσφαιριστών 31
Υλικό & Μέθοδος 32
Υλικό Το δείγμα αποτέλεσαν 185 επαγγελματίες ποδοσφαιριστές ελληνικών ομάδων (μέσος όρος ηλικίας 27.4±5.1 έτη), οι οποίοι συλλέχθηκαν από ομάδες της Θεσσαλονίκης, της Ξάνθης, του Βόλου και του Ηρακλείου Κρήτης. Στην έρευνα συμπεριλήφθηκαν μόνο οι ποδοσφαιριστές που δέχτηκαν να συμμετέχουν και των οποίων οι προπονητές έδωσαν έγκριση για τη συλλογή στοιχείων. Προϋπόθεση συμμετοχής στη μελέτη ήταν οι αθλητές να είναι ενήλικοι και επαγγελματίες. Λόγω της ύπαρξης διαιτολόγου σε ένα σύλλογο, το δείγμα χωρίστηκε σε αυτούς που λάμβαναν καθημερινή διατροφική υποστήριξη (ΔΥ) από αθλητικό διαιτολόγο (ομάδα με διατροφική υποστήριξη ελέγχου, ΟΔΥ) και σε αυτούς που δε λάμβαναν αντίστοιχη ΔΥ, την ομάδα ελέγχου (ΟΕ). Η ΟΔΥ (n=85) περιελάμβανε μόνο ποδοσφαιριστές συγκεκριμένης ομάδας της Θεσσαλονίκης, που αγωνιζόταν στο εθνικό πρωτάθλημα, το κύπελλο καθώς και στο Ευρωπαϊκό κύπελλο (ηλικία 28.0±5.0 έτη). Συνολικά, στην ομάδα ελέγχου συλλέχθησαν 247 ποδοσφαιριστές, για καλύτερη ισορροπία μεταξύ των δύο ομάδων όμως έγινε τυχαία επιλογή 100 ποδοσφαιριστών (ηλικία 27.0 ±5.2 έτη). To δείγμα συλλέχθηκε μεταξύ των αγωνιστικών ετών 2003-2005. 33