ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ... 4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ... 5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 6 ABSTRACT... 8

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΕΛΙΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΙΑ Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΙΑ ΤΗΣ ΟΙΙΚΟΓΕΝΕΙΙΑΣ ΟΠΩΣ ΑΠΟΤΥΠΩΝΕΤΑΙΙ ΣΤΟΝ Ν..33558844/ /22000077 ««ΚΥΡΩΣΗ ΚΩ ΙΙΚΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΗΜΟΤΙΙΚΩΝ ΚΑΙΙ ΚΟΙΙΝΟΤΙΙΚΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ»»:: ΣΥΓΚΡΙΙΤΙΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΙΣΗ ΜΕ ΤΙΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΚΑΨΩΜΕΝΟΥ ΑΘΗΝΑ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗΣ Β ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΣΠΑΚΟΥΡΗ ΑΘΗΝΑ ΑΘΗΝΑ 2008

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ... 4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ... 5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 6 ABSTRACT... 8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΤΟ ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ... 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α: ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΦΟΡΕΩΝ... 16 2.1. Σύνταγµα... 19 2.2. Η προστασία της οικογένειας µέσα από τις διατάξεις του Κώδικα Κατάστασης ηµοτικών και Κοινοτικών Υπαλλήλων του Ν. 3584/07... 22 2.3. ιατάξεις προστασίας της οικογένειας που ρυθµίζονται µε λοιπούς νόµους.. 40 2.4. Αποτίµηση- Αξιολόγηση των νοµικών διατάξεων για την προστασία της οικογένειας... 44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΟΝ Ι ΙΩΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ... 50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΕ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ... 60 2

4.1. Ηνωµένο Βασίλειο... 62 4.2 Γαλλία... 64 4.3 Ολλανδία... 67 4.4 Ιρλανδία... 69 4.5 Φιλανδία... 71 4.6 Γερµανία... 72 4.7 ανία... 73 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΜΕΣΩ ΧΡΗΣΗΣ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΑΙ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ... 75 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... 88 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 93 3

ΠΙΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Πίνακας 1... 14 ιάγραµµα 1... 15 Πίνακας 2... 47 Πίνακας 3... 51 Πίνακας 4... 80 Πίνακας 5... 81 Πίνακας 6... 83 ιάγραµµα 2... 85 ιάγραµµα 3... 87 4

ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ Ν.Π...: Νοµικά Πρόσωπα ηµοσίου ικαίου Ο.Τ.Α.: Οργανισµός Τοπικής Αυτοδιοίκησης Ε.Σ.Υ.: Εθνικό Σύστηµα Υγείας Υ.Π.Ε.Σ...Α.: Υπουργείο Εσωτερικών ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης Α.Κ.: Αστικός Κώδικας Ι.Ε.Κ.: Ινστιτούτο Επαγγελµατικής Κατάρτισης Π..: Προεδρικό ιάταγµα Ε.Ε.: Ευρωπαϊκή Ένωση Ε.Ο.Κ.: Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα Ε.Κ.: Ευρωπαϊκή Κοινότητα Α.Ε.Π.: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Φ.Π.Α.: Φόρος Προστιθέµενης Αξίας Ε.Π. : Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Τ.Α.: Τοπική Αυτοδιοίκηση Αρ. Πρωτ.: Αριθµός Πρωτοκόλλου ΦΕΚ.: Φύλλο Εφηµερίδας της Κυβέρνησης Ν.: Νόµος Παρ.: Παράγραφος 5

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι πολιτικές προστασίας της οικογένειας εντάσσονται στην εκάστοτε εθνική κοινωνική πολιτική και αποτελούν το κύριο όπλο αντιµετώπισης του δηµογραφικού προβλήµατος που µαστίζει όλες τις κοινωνίες της Ευρώπης. Η γήρανση του ευρωπαϊκού πληθυσµού καθώς και η δραµατική µείωση των ρυθµών γεννήσεων απειλούν να ανατρέψουν το κοινωνικό οικοδόµηµα της Ευρώπης και να προκαλέσουν ανυπολόγιστες ζηµιές στη βιωσιµότητα του συνταξιοδοτικού και οικονοµικού συστήµατος. Σε αυτό το πλαίσιο, οι πολιτικές ενίσχυσης της οικογένειας αποσκοπούν στην παροχή κινήτρων για την αύξηση της γεννητικότητας, στην οικονοµική ανακούφιση των οικογενειών από τους κοινωνικούς κινδύνους, καθώς και στην εξασφάλιση της οµαλής συµφιλίωσης της επαγγελµατικής και της οικογενειακής ζωής. Στην Ελλάδα, το νοµοθετικό πλαίσιο που αφορά τους υπαλλήλους των κρατικών φορέων, µε έµφαση στο στελεχιακό δυναµικό των Οργανισµών Πρωτοβάθµιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης, είναι ιδιαίτερα ευνοϊκό για την προστασία του θεσµού της οικογένειας, επιτρέποντας στους εργαζόµενους γονείς να επωφεληθούν εκτεταµένων αδειών µητρότητας και ανατροφής καθώς και συµπληρωµατικών οικογενειακών διευκολύνσεων. Οι ευνοϊκές αυτές διατάξεις προσδίδουν στην Ελλάδα µια προνοµιακή θέση, όσον αφορά την παροχή κοινωνικών και οικονοµικών κινήτρων σε δηµοσίους υπαλλήλους για την απόκτηση οικογένειας. Η σύγκριση του νοµοθετικού πλαισίου του στενού δηµοσίου τοµέα και του ιδιωτικού τοµέα στο θέµα της προστασίας της οικογένειας ενισχύει ακόµα περισσότερο τη θέση αυτή και καταδεικνύει µε τον πλέον εµφανή τρόπο την πρωτοπορία του ισχύοντος θεσµικού καθεστώτος. Η συγκριτική µελέτη µε τις αντίστοιχες πολιτικές ενίσχυσης της οικογένειας στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης αναδεικνύει την πανσπερµία των υπαρχουσών κοινωνικών πολιτικών και αποκαλύπτει ότι, παρόλο που η πλειοψηφία των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει υιοθετήσει ισχυρά µέτρα για την ενίσχυση του θεσµού της οικογένειας, ωστόσο αυτά δεν φαίνονται να αποδίδουν καρπούς προς την κατεύθυνση της καταπολέµησης της υπογεννητικότητας. Η µείωση του ρυθµού γεννήσεων έχει 6

βαθύτερα οικονοµικά αίτια, που σχετίζονται µε τη δυνατότητα ενός ζευγαριού να ανταπεξέλθει στις πολύπλοκες οικονοµικές υποχρεώσεις που συνοδεύουν την απόκτηση παιδιών. Είναι επιτακτικότερο από ποτέ, υπό το φως των νέων κοινωνικών και οικονοµικών δεδοµένων, να τεθεί η πολιτική προστασίας της οικογένειας σε νέα βάση στο σύνολο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, µε κύριο γνώµονα την επίτευξη της απαραίτητης σύγκλισης των κοινωνικών πολιτικών µεταξύ των κρατών µελών. 7

ABSTRACT Family Policies are a part of each national social policy and constitute the main weapon in confronting the demographic problem facing all European countries. The ageing of the European population along with the dramatic reduction in birth rates threaten to reverse the social structure of Europe and to cause incalculable damage to the sustainability of the economic and pensive system. Bearing this in mind, policies directed towards protecting families aim at providing motives for the increase in birth rates, as well as ensuring the economic alleviation of families facing social risks and the smooth reconciliation between working and family life. In Greece, the legislative framework regarding employees of the public administration, especially those working for the Local Government, is particularly favorable towards the protection of the institution of family, allowing working parents to profit from extensive maternity and parental leaves, as well as additional family facilitations. These favorable provisions lend in Greece a preferential place, with regards to providing the necessary social and economic motives to civil servants to create a family. The comparison of the legislative framework between the narrow public sector and the private sector underlines even more this fact and demonstrates in the most obvious way the avant-garde of the current legislative regime. The comparative study between Greece and the family policies adopted in other European countries shows the variety of existing social policies and reveals that, despite the fact that the majority of EU countries have adopted powerful measures towards aiding the institution of family, however these do not appear to bear fruits in combating low birthrate. The reduction of birth rates has deeper economic reasons, relating to the capacity that a young couple has of coping with the complicated economic obligations that accompany the bearing of children. It is more imperative than never, under the light of the new social and economic data, to place family policies in a new base in all EU countries and to strive for the accomplishment of essential convergence in social policies between member states 8

ΕΙΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση των πολιτικών που ισχύουν σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο σχετικά µε την προστασία της οικογένειας. Στόχος είναι να αναδειχτεί η σηµασία των πολιτικών αυτών, υπό το πρίσµα του έντονου δηµογραφικού προβλήµατος που αντιµετωπίζει τόσο η Ευρώπη όσο και η Ελλάδα. Τα µέσα που θα χρησιµοποιηθούν για την ανάλυση του θέµατος είναι η παράθεση του νοµικού πλαισίου που υφίσταται στην Ελλάδα σχετικά µε τις πολιτικές ενίσχυσης της οικογένειας στο στενό δηµόσιο τοµέα καθώς και η παρουσίαση στοιχείων που συνθέτουν την αντίστοιχη πραγµατικότητα στην Ευρώπη. Η µεθοδολογία που θα ακολουθηθεί είναι αυτή της συγκριτικής µελέτης µεταξύ του νοµοθετικού πλαισίου που εφαρµόζεται στην Ελλάδα και του αντίστοιχου που ισχύει στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης για την προστασία της οικογένειας, σε συνάρτηση µε το εντεινόµενο δηµογραφικό πρόβληµα των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Η ανάλυση του θέµατος θα υποστηριχθεί περαιτέρω µέσω της χρήσης πινάκων, διαγραµµάτων και στατιστικών στοιχείων που θα βοηθήσουν στον εντοπισµό των οµοιοτήτων αλλά και των διαφορών που επισηµαίνονται τόσο ανάµεσα στην Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη όσο και µεταξύ των διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών. Οι υποθέσεις εργασίας που θα χρησιµοποιηθούν στοχεύουν στην ανάδειξη του πραγµατικού ρόλου που διαδραµατίζουν οι πολιτικές ενίσχυσης της οικογένειας, σε άµεση συνάρτηση µε την καταπολέµηση του δηµογραφικού προβλήµατος και της διασφάλισης της βιωσιµότητας των ασφαλιστικών και γενικότερα των κοινωνικών συστηµάτων. Αναµφισβήτητα, οι εν λόγω πολιτικές εντάσσονται στον εκάστοτε κυβερνητικό κοινωνικό προγραµµατισµό, ο οποίος µεριµνά για τη στήριξη του θεσµού της οικογένειας, την παροχή κινήτρων σε νέα ζευγάρια για την απόκτηση παιδιών και εν τέλει στην ανακούφιση του ολοένα και εντονότερου προβλήµατος γήρανσης. Υπό αυτό το πλαίσιο, θα περίµενε κανείς ότι όσο πιο ευνοϊκή είναι η νοµοθεσία για την ενίσχυση της οικογένειας σε µια χώρα, τόσο πιο θετικό αποτέλεσµα θα έχει αυτή για την αύξηση της γονιµότητας και τη µείωση των ποσοστών γήρανσης. Ισχύει όµως αυτό; Τί δείχνουν τα στατιστικά στοιχεία χωρών που ακολουθούν ιδιαίτερα ισχυρές πολιτικές προστασίας 9

της οικογένειας; Αποδίδουν αυτές; Και αν όχι, µήπως τελικά το πρόβληµα της υπογεννητικότητας στην Ευρώπη έχει βαθύτερα αίτια; Μήπως η παροχή κινήτρων για την απόκτηση παιδιών και για τον οµαλό συνδυασµό της οικογενειακής και της επαγγελµατικής ζωής δεν επαρκούν; Η παραπάνω ανάλυση θα διαρθρωθεί σε πέντε κεφάλαια: στο πρώτο κεφάλαιο θα αποπειραθεί να θιχτεί το δηµογραφικό πρόβληµα που υφίσταται σε Ελλάδα και Ευρώπη, µέσω της χρήσης στατιστικών στοιχείων και πινάκων και να τονιστεί η σηµασία που διαδραµατίζουν οι πολιτικές ενίσχυσης της οικογένειας για τη µείωση του φαινοµένου της υπογεννητικότητας. Στο δεύτερο κεφάλαιο θα παρουσιαστεί το υφιστάµενο νοµικό πλαίσιο που ισχύει στην Ελλάδα και αφορά την πολιτική της προστασίας της οικογένειας στο στενό δηµόσιο τοµέα µέσω της παράθεσης σχετικών άρθρων του Συντάγµατος, του Κώδικα Κατάστασης ηµοτικών και Κοινοτικών Υπαλλήλων καθώς και σχετικών νόµων που θίγουν θέµατα διευκόλυνσης και ανακούφισης των υποχρεώσεων της οικογενειακής ζωής. Το τρίτο κεφάλαιο είναι αφιερωµένο στην πολιτική που ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση στον τοµέα αυτό, όπου και θα γίνει ιδιαίτερη αναφορά στο Χάρτη των Θεµελιωδών ικαιωµάτων καθώς και στον Χάρτη των Κοινωνικών ικαιωµάτων αλλά και σε συγκεκριµένες Κοινοτικές Οδηγίες που διαµορφώνουν ένα κοινό πλαίσιο διαχείρισης του θέµατος της προστασίας της οικογένειας στα κράτη µέλη. Θα ακολουθήσει στο τέταρτο κεφάλαιο η συγκριτική µελέτη των πολιτικών που υιοθετούν διάφορες χώρες της Ευρώπης στο θέµα της οικογένειας, δίνοντας έµφαση στην ανάδειξη των υφιστάµενων οµοιοτήτων και των διαφορών. Το πέµπτο κεφάλαιο καταδεικνύει αποτελεσµατικότερα, µέσω της χρήσης των κατάλληλων πινάκων και διαγραµµάτων, τις οµοιότητες και διαφορές που προκύπτουν από τη σύγκριση των πολιτικών των κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τέλος το έκτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην προβληµατική που αναδύεται γύρω από το ζήτηµα προστασίας της οικογένειας σε άµεση συνάρτηση µε το δηµογραφικό πρόβληµα της Ευρώπης, υπογραµµίζοντας ορισµένα χρήσιµα συµπεράσµατα που προκύπτουν και επιχειρώντας να στοιχειοθετηθούν κάποιες προτάσεις για το µέλλον στο θέµα αυτό σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. 10

ΚΕΦΑΛΑΙΙΟ 1:: ΤΟ ΗΜΟΓΡΑΦΙΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΙΙΚΟ ΕΠΙΙΠΕ Ο ΚΑΙΙ Η ΣΗΜΑΣΙΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΙΤΙΙΚΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΙΑΣ ΤΗΣ ΟΙΙΚΟΓΕΝΕΙΙΑΣ Τις τελευταίες δεκαετίες το πρόβληµα της υπογεννητικότητας και της γήρανσης του πληθυσµού έχει αναδειχτεί σε µείζων κοινωνικό θέµα σε όλες ανεξαιρέτως της χώρες της Ευρώπης, εξαιτίας της έντασης µε την οποία διογκώνεται αλλά και λόγω των ορατών πλέον συνεπειών που προκαλεί στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Το δηµογραφικό πρόβληµα γεννιέται από την ανισορροπία στους ρυθµούς εξέλιξης των διαφόρων ηλικιακών οµάδων ενός πληθυσµού, που συνήθως προκύπτει από τη δυσανάλογη αύξηση µιας κατηγορίας πληθυσµού εις βάρος µιας άλλης. Στην περίπτωση της Ευρώπης, αυτό µεταφράζεται σε αύξηση του πληθυσµού των ηλικιωµένων και ταυτόχρονη µείωση του πληθυσµού των νέων. Αυτό οφείλεται, από την µια µεριά, στη βελτίωση των συνθηκών ζωής και κατ επέκταση στην αύξηση του αναµενόµενου ορίου ζωής και από την άλλη στην αισθητή µείωση των γεννήσεων. Επιπροσθέτως, η µαζική είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας σηµατοδότησε την απαρχή της µείωσης του ρυθµού γεννήσεων, καθώς οι εργαζόµενες γυναίκες θέλησαν να αφοσιωθούν στην επαγγελµατική τους σταδιοδροµία. Παράλληλα, η δυνατότητα συνδυασµού µιας επιτυχηµένης καριέρας και της µητρότητας κατέστη ιδιαίτερα δύσκολο για αυτές, καθώς πολλές φορές η γέννηση των παιδιών οδηγεί στον κατακερµατισµό της σταδιοδροµίας και σε διακρίσεις όσον αφορά την πληρωµή, τη διάρκεια της απασχόλησης, στην προαγωγή και στις συνθήκες εργασίας. Οι επιπτώσεις του φαινοµένου της υπογεννητικότητας είναι πολλαπλές και σχετίζονται όχι µόνο µε την κοινωνική εξέλιξη των χωρών αλλά και µε οικονοµικές και πολιτικές παραµέτρους. Η πληθυσµιακή αυτή ανισορροπία ασκεί πιέσεις στο ευρωπαϊκό κοινωνικό οικοδόµηµα και ιδιαίτερα στη βιωσιµότητα του συνταξιοδοτικού συστήµατος, καθώς η µείωση του πληθυσµού σε ηλικία απασχόλησης και η παράλληλη αύξηση του πληθυσµού σε ηλικία συνταξιοδότησης ανατρέπει τη µελλοντική ισορροπία του εν λόγω 11

συστήµατος και απειλεί µε ανυπολόγιστη οικονοµική αιµορραγία τις χώρες της Ευρώπης 1. Τα στατιστικά στοιχεία είναι αποκαλυπτικά: ένας στους πέντε πολίτες της Ευρώπης είναι άνω των 65 χρονών ενώ υπάρχουν ήδη 6 εκατοµµύρια περισσότεροι ηλικιωµένοι άνθρωποι σε σχέση µε τους νέους. Η ανισορροπία αυτή αποδίδεται τόσο στη συρρίκνωση του πληθυσµού των νέων που σηµειώθηκε τα τελευταία 27 χρόνια, όσο και στην ταυτόχρονη αύξηση του πληθυσµού ατόµων άνω των 65 ετών από 57 εκατοµµύρια το 1980 σε 80 εκατοµµύρια το 2007, γεγονός που αντιπροσωπεύει αύξηση σχεδόν 23 εκατοµµυρίων ηλικιωµένων ανθρώπων στην Ευρώπη 2. Οι πίνακες που ακολουθούν αποτυπώνουν τα ποσοστά αύξησης του πληθυσµού στα 27 κράτη µέλη κατά τη δεκαετία 1998-2008 καθώς και τις τάσεις γονιµότητας, τωρινές και µελλοντικές, που παρουσιάζει η Ευρώπη. Από τα στοιχεία αυτά καταφαίνεται ότι η πλειοψηφία των χωρών της Ευρώπης παρουσιάζουν εξαιρετικά χαµηλά ποσοστά αύξησης του πληθυσµού 3. Παράλληλα, ο µέσος όρος του αριθµού των παιδιών που γεννιούνται στην Ευρώπη δεν ξεπερνά τα 2 (µε εξαίρεση µόνο την Ιρλανδία) ενώ το ανησυχητικό είναι ότι οι τάσεις αυτές αναµένεται να διατηρηθούν ή και να επιδεινωθούν τα επόµενα 40 χρόνια. Σε αυτό το πλαίσιο, η σηµασία των πολιτικών προστασίας της οικογένειας είναι καθοριστική για την καταπολέµηση της υπογεννητικότητας. Οι κυβερνήσεις την τελευταία δεκαετία έχουν λάβει δραστικά µέτρα προς την κατεύθυνση της παροχής κινήτρων, οικονοµικών και κοινωνικών, σε νεαρά ζευγάρια να προχωρήσουν στην απόκτηση οικογένειας. Η Ελλάδα συγκαταλέγεται ανάµεσα στις χώρες που έχει 1 Σήµερα, ένας ευρωπαίος εργαζόµενος συντηρεί κατά µέσο όρο µέσω των ασφαλιστικών εισφορών του 1,5 συνταξιούχους. Η αναλογία αυτή αναµένεται να αλλάξει δραµατικά µέχρι το 2030, οπότε η αναλογία εργαζοµένου προς συνταξιούχο θα κυµαίνεται στο 1:3, δηλαδή η παραγωγική συνεισφορά ενός εργαζόµενου θα πρέπει να χρηµατοδοτεί τις συντάξεις 3 ατόµων. 2 Τα στατιστικά στοιχεία προέρχονται από έκθεση του Ινστιτούτου για τις Οικογενειακές Πολιτικές για το έτος 2008 (Institute for Family Policies). 3 Αξίζει να σηµειωθεί ότι στις χώρες που εµφανίζουν σηµαντικά ποσοστά αύξησης της γονιµότητας, αυτή οφείλεται σε µεγάλο βαθµό στην έλευση των µεταναστών, οι οποίοι έχουν την τάση να αποκτούν παιδιά σε εντονότερο ρυθµό σε σχέση µε το ντόπιο πληθυσµό. 12

προχωρήσει στην προσαρµογή του νοµικού της πλαισίου προς όφελος των οικογενειών, παρέχοντας διευκολύνσεις τόσο σε ζευγάρια που επιθυµούν να αποκτήσουν παιδιά, όσο και σε εργαζοµένους που έχουν ήδη οικογένεια, προκειµένου να συνδυάσουν οµαλά την επαγγελµατική µε την οικογενειακή τους ζωή. 13

Προβολές της τάσης του ευρωπαϊκού πληθυσµού 2005-2050 Χώρες της ΕΕ Πληθυσµός σε εκατοµµύρια Πρόβλεψη πληθυσµού σε Γονιµότητα (αριθµός παιδιών Πρόβλεψη γονιµότητας εκατοµµύρια ανά γυναίκα) 2005 2050 2004 2050 Αυστρία 8,2 8,2 1,4 1,4 Βέλγιο 10,4 10,9 1,6 1,7 Γαλλία 60,6 65,7 1,9 1,9 Γερµανία 82,5 74,6 1,4 1,5 ανία 5,4 5,4 1,8 1,8 Ελλάδα 11,1 10,6 1,3 1,5 Εσθονία 1,3 1,1 1,4 1,6 Ηνωµένο Βασίλειο 60,0 64,3 1,7 1,8 Ιρλανδία 4,1 5,5 2,0 1,8 Ισπανία 43,0 42,8 1,3 1,4 Ιταλία 58,5 52,7 1,3 1,4 Κύπρος 0,7 1,0 1,5 1,5 Λετονία 2,3 1,9 1,3 1,6 Λιθουανία 3,4 2,9 1,3 1,6 Λουξεµβούργο 0,5 0,6 1,7 1,8 Μάλτα 0,4 0,5 1,7 1,6 Ολλανδία 16,3 17,4 1,8 1,8 Πολωνία 38,2 33,7 1,2 1,5 Πορτογαλία 10,5 10,0 1,5 1,6 Σλοβακία 5,4 4,7 1,2 1,6 Σλοβενία 2,0 1,9 1,2 1,5 Σουηδία 9,0 10,2 1,7 1,9 Τσεχία 10,2 8,9 1,2 1,5 ΕΕ των 25 459,5 449,8 1,5 1,6 Πίνακας 1 14

Αύξηση πληθυσµού 1998-2008 Βουλγαρία Ρουµανία Πολωνία Λιθουανία Λετονία Μάλτα Εσθονία Σλοβακία Τσεχία Πορτογαλία Ουγγαρία Ισπανία Ελλάδα Ιταλία Σλοβενία Κύπρος Ολλανδία Ηνωµένο Βασίλειο Βέλγιο Γαλλία Γερµανία Αυστρία Φιλανδία Ιρλανδία Σουηδία ανία Λουξεµβούργο -10-5 0 5 10 15 20 25 Ποσοστό ιάγραµµα 1 15

ΚΕΦΑΛΑΙΙΟ 2.. Η ΠΟΛΙΙΤΙΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΙΑΣ ΤΗΣ ΟΙΙΚΟΓΕΝΕΙΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α:: ΤΟ ΝΟΜΙΙΚΟ ΠΛΑΙΙΣΙΙΟ ΤΩΝ ΚΡΑΤΙΙΚΩΝ ΦΟΡΕΩΝ Η πολιτική της προστασίας της οικογενειακής ζωής έχει βαρύνουσα σηµασία στην Ελλάδα, καθώς το πρόβληµα της υπογεννητικότητας και της γήρανσης του πληθυσµού εµφανίζεται ιδιαίτερα έντονο και απειλεί να ανατρέψει τη σταθερότητα και την ισορροπία των µελλοντικών κοινωνικών και οικονοµικών δοµών της χώρας. Τα νούµερα περιγράφουν µια απαισιόδοξη πραγµατικότητα, σύµφωνα µε την οποία τα νέα ζευγάρια αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις της επαγγελµατικής και οικογενειακής ζωής και ως αποτέλεσµα είτε επιλέγουν να περιοριστούν σε ένα παιδί είτε καταλήγουν να µην κάνουν καθόλου παιδιά. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασµό µε τις οικονοµικές δυσκολίες που ολοένα οξύνονται και τις εγγενείς αδυναµίες του ελληνικού ασφαλιστικού συστήµατος και γενικότερα του εθνικού κοινωνικού οικοδοµήµατος, δηµιουργούν δυσοίωνες προβλέψεις για το µέλλον όσο αναφορά τη δηµογραφική, κοινωνική και οικονοµική εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας. Τα στατιστικά στοιχεία αποκαλύπτουν ότι οδηγούµαστε σε µια κοινωνία της «γεροντοκρατίας», όπου µέχρι το 2050 ο µισός περίπου πληθυσµός της χώρας θα αποτελείται από άτοµα ηλικίας άνω των 60 ετών (ec.europa.eu/eurostat, τελευταία επίσκεψη 09/10/08). Σε αυτά τα πλαίσια, η ανάπτυξη µιας κοινωνικής πολιτικής που στοχεύει στην προστασία της οικογένειας εµφανίζεται πιο απαραίτητη από ποτέ, τη στιγµή µάλιστα που τα οικονοµικά και κοινωνικά προβλήµατα τείνουν να γίνουν πανευρωπαϊκά αν όχι παγκόσµια. Αξίζει να σηµειωθεί ότι η οικογενειακή πολιτική δεν προκύπτει απλώς από το πλαίσιο που συνθέτουν οι θεσµοποιηµένες αντιλήψεις για την οικογένεια και την προστασία της, αλλά συνδέεται µε την εθνική κοινωνική πολιτική και τις µορφές που αυτή λαµβάνει καθώς και τις συνθήκες και τις ανάγκες που οδήγησαν στην ανάπτυξή της. Έχοντας αυτό υπόψη, θα µπορούσε να παρατηρήσει κανείς ότι το κράτος πρόνοιας στην Ελλάδα ουδέποτε ξεπέρασε ένα επίπεδο υπολειµµατικότητας, καθώς η κοινωνική πολιτική δεν προέκυψε ως συνειδητή ιδεολογική και πολιτική επιλογή αλλά ως 16

απάντηση στα αλλεπάλληλα πιεστικά κοινωνικά προβλήµατα που γνώρισε η χώρα από τις αρχές του 20 ου αιώνα (Μουσούρου, 2005) 4. Τα γεγονότα αυτά συνέβαλλαν στην ανάπτυξη µιας πρωταρχικά σπασµωδικής ελληνικής κοινωνικής πολιτικής, η οποία κλήθηκε να συγκεράσει ετερόκλητες κοινωνικές και οικονοµικές παραµέτρους, όπως αυτή της έντονης αστικοποίησης, της ραγδαίας ανόδου του εκπαιδευτικού επιπέδου, της αξιοσηµείωτης αύξησης του τουρισµού αλλά και της σταδιακής γήρανσης του πληθυσµού. Υπό αυτό το πρίσµα, τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα έχει κάνει σηµαντικά βήµατα προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της οικογένειας και της προσπάθειας συµφιλίωσης της οικογενειακής µε την επαγγελµατική ζωή. Αυτό αποτυπώνεται ιδιαίτερα στο νοµικό πλαίσιο που αφορά την προστασία της οικογένειας στη δηµόσια διοίκηση, καθώς είναι γνωστό ότι οι εργασιακές συνθήκες και τα επαγγελµατικά δικαιώµατα στους κρατικούς φορείς είναι ευνοϊκότερα απ ό,τι στον ιδιωτικό τοµέα 5. Όπως κάθε εθνική οικογενειακή πολιτική, έτσι και η ελληνική, περιλαµβάνει µέτρα τόσο υλικής βοήθειας, στα οποία συγκαταλέγονται τα οικογενειακά επιδόµατα, τα πάσης φύσεως χρηµατικά βοηθήµατα και οι φοροαπαλλαγές, όσο και µη υλικής, όπως είναι οι 4 Σε αυτά συγκαταλέγονται η συµµετοχή της χώρας σε δυο Παγκοσµίους Πολέµους, η Μικρασιατική Καταστροφή και το τεράστιο κύµα προσφύγων που δηµιούργησε (αλλάζοντας ριζικά την κοινωνική δοµή της χώρας), ο εµφύλιος και η χούντα. Επίσης, σηµειώνεται η µαζική µετανάστευση από την Ελλάδα σε χώρες της υτικής Ευρώπης, των ΗΠΑ και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ο επαναπατρισµός των οµογενών από την Κωνσταντινούπολη, το Βελγικό Κονγκό και την Αίγυπτο αλλά και των πολιτικών προσφύγων. Τέλος, ας µη λησµονηθεί και το θέµα των τεράστιων κοινωνικών και οικονοµικών προβληµάτων και ανακατατάξεων που δηµιουργεί η πρόσφατη µαζική είσοδος λαθροµεταναστών από τις χώρες της Αλβανίας, Ρουµανίας, Βουλγαρίας, των πρώην σοβιετικών δηµοκρατιών αλλά και της Μέσης Ανατολής και η πολύπλοκη διαδικασία νοµιµοποίησης και εν τέλει ενσωµάτωσής τους στην ελληνική κοινωνία. 5 Το γεγονός αυτό καταφαίνεται µέσα από την αντιπαράθεση της χρονικής διάρκειας των αδειών µεταξύ του ιδιωτικού και του δηµόσιου τοµέα, η οποία καταδεικνύει την υπεροχή του καθεστώτος του τελευταίου σε θέµατα προστασίας της οικογένειας: άδεια ανατροφής 9 µηνών µετ αποδοχών προβλέπεται για τους δηµοσίους υπαλλήλους χωρίς αντίστοιχη πρόβλεψη στον ιδιωτικό τοµέα, διετής γονική άδεια χωρίς αποδοχές για τους δηµοσίους υπαλλήλους, 3,5 µήνες µόνο άδεια χωρίς αποδοχές αντίστοιχα για τους ιδιωτικούς υπαλλήλους. Βλ. παρακάτω σελ. 50. 17

γονικές άδειες, οι άδειες µητρότητας καθώς και η πρόβλεψη µείωσης του εργασιακού ωραρίου (Μουσούρου, 2005). Είναι χρήσιµο, να ξεκινήσουµε την επισκόπηση του ελληνικού νοµοθετικού πλαισίου για την ενίσχυση της οικογένειας στο χώρο της δηµόσιας διοίκησης, µε την ιεραρχική παράθεση των νοµικών κειµένων που θίγουν το συγκεκριµένο θέµα. Η ανάλυση θα επικεντρωθεί στο Σύνταγµα, ως το ανώτατο πλαίσιο κανόνων που οργανώνουν την κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας, στον Κώδικα Κατάστασης ηµοτικών και Κοινοτικών Υπαλλήλων 6, που ρυθµίζει το εργασιακό καθεστώς των δηµοσίων υπαλλήλων σε επίπεδο πρωτοβάθµιας αυτοδιοίκησης και τέλος σε µια σειρά συµπληρωµατικών νόµων που περιέχουν διατάξεις προσανατολισµένες στην προστασία της οικογενειακής ζωής. 6 Ν. 3584/07. 18

2.1. Σύνταγµα Το αναθεωρηµένο Σύνταγµα του 2001 αναφέρεται στο άρθρο 21 στο θεσµό της οικογένειας και στην υποχρέωση του Κράτους να τον προστατεύει, καθώς και στο δικαίωµα ειδικής κρατικής φροντίδας στο οποίο υπόκεινται οι πολύτεκνες οικογένειες. 1. Η οικογένεια ως θεµέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάµος, η µητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό την προστασία του Κράτους. 2. Πολύτεκνες οικογένειες, ανάπηροι πολέµου και ειρηνικής περιόδου, θύµατα πολέµου, χήρες και ορφανά εκείνων που έπεσαν στον πόλεµο, καθώς και όσοι πάσχουν από ανίατη σωµατική ή πνευµατική νόσο έχουν δικαίωµα ειδικής φροντίδας από το Κράτος 7. Το άρθρο 21 παράγραφος 1 του Συντάγµατος θέτει υπό την προστασία του κράτους την οικογένεια µε µια ιδεολογικά φορτισµένη µάλιστα διατύπωση («ως θεµέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους») καθώς και το γάµο, τη µητρότητα και την παιδική ηλικία. Ως οικογένεια νοείται κατά το Σύνταγµα η κοινότητα γονέων και τέκνων, φυσικών ή υιοθετηµένων, ανεξάρτητα αν αυτά είναι γεννηµένα ύστερα από γάµο ή χωρίς γάµο (Παραράς, 2001). Πρέπει να γίνει δεκτό ότι η διάταξη καλύπτει όχι µόνον την εκ νοµίµου γάµου προερχόµενη οικογένεια αλλά και την οικογένεια που δηµιουργείται από απλή συµβίωση δυο προσώπων αγάµων, εφόσον εκ της συµβιώσεως αυτής έχουν προκύψει παιδιά. Συνεπώς, από την παράγραφο 1, σε συνδυασµό και µε την αρχή της ισότητας 8, προκύπτει ότι καµιά διάκριση δεν επιτρέπεται πλέον να γίνεται µεταξύ των παιδιών που έχουν γεννηθεί από νόµιµο γάµο και αυτών που έχουν γεννηθεί εκτός γάµου. Παράλληλα, ο όρος οικογένεια έχει διπλό περιεχόµενο, προσδιορίζοντας τόσο τους συζύγους γονείς όσο και τα παιδιά. Υπό αυτό το πλαίσιο, σύζυγοι χωρίς τέκνα δεν 7 Σύνταγµα, άρθρο.21, παρ.1&2. 8 Σύνταγµα, άρθρο 4. 19

αποτελούν οικογένεια, όπως επίσης δεν αποτελούν οικογένεια όσοι συµβιώνουν ελεύθερα χωρίς τέκνα, διότι αυτοί επέλεξαν να µην υπαχθούν στις νοµικές ρυθµίσεις και δεσµεύσεις που απορρέουν από τη σύναψη γάµου και εποµένως θα ήταν αντιφατικό να τύχουν προστασίας βάσει του άρθρου 21 (Χρυσόγονος, 2002). Ωστόσο, πρέπει να σηµειωθεί ότι παρόλο που η έννοια της οικογένειας δεν συµπεριλαµβάνει τους συζύγους χωρίς τέκνα, εντούτοις αυτοί προστατεύονται στο πλαίσιο του άρθρου 21 του Συντάγµατος, εφόσον ρητά αναφέρεται η υποχρέωση του κράτους να διαφυλάσσει το γάµο. Στις διατάξεις του άρθρου 21, όπως και σε άλλα άρθρα του Συντάγµατος, καταγράφεται µια σειρά από κοινωνικά δικαιώµατα, την ύπαρξη των οποίων δεν µπορεί πλέον να αγνοεί το Κράτος, το οποίο εντεύθεν χαρακτηρίζεται ως κοινωνικό κράτος δικαίου. Οι φράσεις «υπό την προστασία του Κράτους» και «ειδική φροντίδα από το Κράτος», που χρησιµοποιούνται στις επιµέρους παραγράφους του άρθρου 21, σηµαίνουν ότι για όλα τα κοινωνικά δικαιώµατα που καταγράφονται στο Σύνταγµα είναι καθήκον του Κράτους να εφαρµόζει σταθερά κοινωνική πολιτική, η οποία θα στοχεύει στη µέγιστη κατά το δυνατόν ικανοποίησή τους. Ο κοινός νοµοθέτης οφείλει να θεσπίζει τις ρυθµίσεις εκείνες που είναι κατάλληλες και αναγκαίες για τη διαφύλαξη και ενίσχυση της οικογένειας και του γάµου και στη λήψη θετικών µέτρων προστασίας της οικογένειας, του γάµου και της µητρότητας όχι µόνο µε θεσµικές παρεµβάσεις αλλά και µε υλικές παροχές 9 (Παραράς, 2001). Το κανονιστικό περιεχόµενο του δικαιώµατος του άρθρου 21, όπως άλλωστε γενικά των κοινωνικών δικαιωµάτων, εκδηλώνεται, καταρχήν, µε τη µορφή του λεγόµενου «κοινωνικού κεκτηµένου», µε συνέπεια να µην επιτρέπεται η ολοσχερής κατάργηση των σχετικών διατάξεων χωρίς ταυτόχρονη αντικατάστασή τους µε άλλες, οι οποίες µπορούν να επιφέρουν αν όχι ισοδύναµο πάντως συγκρίσιµο αποτέλεσµα 10. Αυτό 9 Σε αυτές συγκαταλέγονται τα οικογενειακά επιδόµατα, το επίδοµα γάµου καθώς και οι κάθε είδους φοροαπαλλαγές που προβλέπονται για πολίτες µε παιδιά. 10 Στο κοινωνικό κεκτηµένο αυτό περιλαµβάνεται η ευνοϊκή µεταχείριση της µητέρας ως προς τις προϋποθέσεις συνταξιοδότησης ή του γονέα γενικά ως προς το ύψος της χορηγούµενης σύνταξης, καθώς και η συνταξιοδότηση των µελών της οικογένειας του θανόντος συνταξιούχου υπό νόµιµες προϋποθέσεις (άρθρα 3 παρ.1,11,12, άρθρο 13 παρ. 2, άρθρο 24 παρ.1,6&7, άρθρο 30 παρ.1 Ν. 2084/1992). Επίσης, 20

πρακτικά µεταφράζεται σε απαγόρευση κατάργησης ευνοϊκών διατάξεων που αφορούν την προστασία της οικογένειας όπως λ.χ. των αδειών µητρότητας και των γονικών αδειών χωρίς πρόβλεψη παράλληλης θέσπισης ανάλογων µέτρων. Οποιαδήποτε απόπειρα µονοµερούς κατάργησης των εν λόγω διατάξεων θα αντιβαίνει ρητά στο άρθρο 21 του Συντάγµατος. Παράλληλα, συνάγεται και η υποχρέωση της ιοίκησης, όταν ο νόµος χορηγεί διακριτική ευχέρεια, να χρησιµοποιεί την ευχέρεια αυτή κατά τρόπο προστατευτικό της οικογένειας, του γάµου και της µητρότητας. Τούτο µπορεί να ισχύσει σε περίπτωση µεταθέσεως υπαλλήλου µε οικογενειακά βάρη, όταν δεν προσδιορίζονται συγκεκριµένα κριτήρια επιλεξιµότητας για τη χορήγηση της µετάθεσης. Σε αυτή την περίπτωση, επιβάλλεται να λαµβάνεται υπόψη η οικογενειακή κατάσταση του εν λόγω υπαλλήλου και σε περίπτωση που αυτός εκφράσει την επιθυµία να µετατεθεί, να του δοθεί προτεραιότητα σε σχέση µε άλλους υπαλλήλους που δεν βρίσκονται σε παρόµοια κατάσταση. Το γεγονός ότι οι θεσµοί της οικογένειας, του γάµου και της µητρότητας τελούν υπό την προστασία του Κράτους, σηµαίνει περαιτέρω ότι, κατά τη θέσπιση νοµοθετικών µέτρων, είναι ευκταίο να εισάγονται παρεκκλίνουσες ευνοϊκότερες ρυθµίσεις υπέρ αυτών που αποτελούν οικογένεια, π.χ. επιδότηση νεαρών ζευγαριών που παντρεύονται, χορήγηση οικογενειακού επιδόµατος στους εργαζόµενους, φορολογικές ελαφρύνσεις κτλ, ευεργετήµατα που δεν παρέχονται βέβαια σε αυτούς που δεν αποτελούν οικογένεια. Η πρακτική δε συνέπεια της συνταγµατικής προστασίας των θεσµών αυτών είναι ότι η ευνοϊκότερη µεταχείρισή τους δεν θα παραβιάζει την αρχή της ισότητας. Αντιθέτως, είναι σαφές ότι µέτρα που στρέφονται κατά της οικογένειας και οπωσδήποτε υποβαθµίζουν την σπουδαία σηµασία και τον ρόλο της µέσα στην ελληνική κοινωνία θα είναι ευθέως αντισυνταγµατικά. περιλαµβάνεται η, κατά τις οικείες διατάξεις του υπαλληλικού και εργατικού δικαίου, πρόβλεψη αδειών κυήσεως και µειωµένου ωραρίου για τις γυναίκες. 21

2.2. Η προστασία της οικογένειας µέσα από τις διατάξεις του Κώδικα Κατάστασης ηµοτικών και Κοινοτικών Υπαλλήλων του Ν. 3584/07 Για τις ανάγκες εντοπισµού των διατάξεων που ρυθµίζουν ζητήµατα προστασίας της οικογενειακής ζωής, είναι χρήσιµο να γίνει πρώτα αναφορά στον Κώδικα Κατάστασης ηµοσίων Πολιτικών ιοικητικών Υπαλλήλων και Υπαλλήλων Νοµικών Προσώπων ηµοσίου ικαίου του Ν.2683/99 διότι, για µεγάλο χρονικό διάστηµα, πριν την έκδοση του Κώδικα ηµοτικών και Κοινοτικών Υπαλλήλων του Ν.3584/07, το εργασιακό καθεστώς των υπαλλήλων της πρωτοβάθµιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης ρυθµίζονταν κατά κύριο λόγο από το Ν.2683/99. Οι διατάξεις του εν λόγω Κώδικα τύγχαναν αναλογικής εφαρµογής και για τους ηµοτικούς και Κοινοτικούς Υπαλλήλους, ελλείψει ενός επαρκούς σχετικού νοµοθετικού πλαισίου 11. Στη συνέχεια, ο Ν.2683/99 αντικαταστάθηκε από τον ισχύοντα Κώδικα Κατάστασης των ηµοσίων Πολιτικών ιοικητικών Υπαλλήλων και Υπαλλήλων ΝΠ του Ν.3528/07, ο οποίος ωστόσο δε θα εξεταστεί στο πλαίσιο αυτής της εργασίας, διότι οι διατάξεις του αναφορικά µε την προστασία της οικογένειας είναι ταυτόσηµες µε αυτές του ισχύοντα Κώδικα των ηµοτικών και Κοινοτικών Υπαλλήλων. Λαµβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, θα αποπειραθεί να γίνει µια ανάλυση του Κώδικα ηµοτικών και Κοινοτικών Υπαλλήλων, προκειµένου να επισηµανθούν οι υπάρχουσες ρυθµίσεις σχετικά µε το καθεστώς ευεργετηµάτων και διευκολύνσεων για τους υπαλλήλους µε οικογενειακές υποχρεώσεις των Οργανισµών Πρωτοβάθµιας Αυτοδιοίκησης και να αναδειχτούν οι καινοτοµίες του ισχύοντα Κώδικα αναφορικά µε την προστασία της οικογένειας. Η ανάγκη σύνταξης νέου Κώδικα Υπαλλήλων Ο.Τ.Α. A βαθµού είχε καταστεί επιτακτική προ πολλών ετών, διότι οι αρχές του προγενέστερου Κώδικα Καταστάσεως Προσωπικού Ο.Τ.Α. του Ν. 1188/81 αντανακλούσαν τις συγκεκριµένες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες της εποχής κατά την οποία θεσπίστηκε και δεν συµπορεύονταν µε 11 Ο προγενέστερος Κώδικας Καταστάσεως Προσωπικού των Ο.Τ.Α. του Ν.1188/81 είχε πέσει σε αχρηστία. Βλ. παρακάτω σελ. 23. 22

τη σύγχρονη διοικητική αντίληψη για το ρόλο και την κοινωνική ευθύνη των υπαλλήλων των Ο.Τ.Α., στο πλαίσιο της υιοθέτησης νέων συστηµάτων οργάνωσης της διοίκησης, µε στόχο την ποιοτική αναβάθµιση των υπηρεσιών τους και την εν γένει ανάπτυξη της χώρας. Επιπροσθέτως, η άκρατη πολυνοµία είχε ήδη αλλοιώσει πολύ έντονα το περιεχόµενο του Κώδικα Καταστάσεως Προσωπικού Ο.Τ.Α., που µόνο τυπικά έφερε πλέον την ονοµασία «Κώδικας», διότι επρόκειτο για άθροισµα, πολλές φορές αντιφατικό, εκατοντάδων νόµων. Ως αποτέλεσµα, ο Ν.1188/1981 είχε πέσει εν πολλοίς σε αχρηστία και για θέµατα ρυθµίσεως των Υπαλλήλων των Ο.Τ.Α. χρησιµοποιούνταν αναλογικά, όπως τονίστηκε παραπάνω, οι διατάξεις του Κώδικα Κατάστασης ηµοσίων Πολιτικών ιοικητικών Υπαλλήλων και Υπαλλήλων ΝΠ του Ν.2683/99 και εν συνεχεία του Ν.3528/07. Έτσι, κατέστη απολύτως αναγκαία η κατάρτιση ενός νέου Κώδικα, η διαµόρφωση δηλαδή ενιαίων και οµοιόµορφων κανόνων δικαίου που διέπουν και κατοχυρώνουν την υπηρεσιακή κατάσταση του προσωπικού των πρωτοβάθµιων Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Αιτιολογική Έκθεση, 1 α και β ). Πρέπει να σηµειωθεί ότι βασική συνιστώσα της προσπάθειας κατάρτισης Κώδικα ηµοτικών και Κοινοτικών Υπαλλήλων υπήρξε η εισαγωγή ενός σύγχρονου θεσµικού πλαισίου που θα συµβαδίζει µε τους στόχους της ιοικητικής Μεταρρύθµισης. Οι στόχοι αυτοί αποτυπώνονται στο οµώνυµο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα, το οποίο αξιοποιεί τον προσανατολισµό του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταµείου για την ενίσχυση της διοικητικής αποτελεσµατικότητας, ακολουθώντας την Αναθεωρηµένη Στρατηγική της Λισσαβόνας και επιδιώκοντας: την ενίσχυση των δοµών της κεντρικής, περιφερειακής διοίκησης καθώς και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, την αναδιάρθρωση του θεσµικού πλαισίου της οργάνωσης και λειτουργίας των δηµοσίων υπηρεσιών, την κατάρτιση των στελεχών του δηµοσίου τοµέα και την ενίσχυση της παρουσίας των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Το Ε.Π. προσεγγίζει τη δηµόσια διοίκηση ως ενιαίο σύνολο, προτείνει συστηµικές δράσεις και οριζόντιες παρεµβάσεις στρατηγικού χαρακτήρα, επιδιώκοντας να διαµορφώσει ένα πραγµατικά φιλικό πρόσωπο της διοίκησης προς τον πολίτη και να προσφέρει εύχρηστες υπηρεσίες, µειώνοντας ουσιαστικά την απαιτούµενη διαδροµή και τα απαραίτητα δικαιολογητικά. Συνολικός στόχος είναι ο εκσυγχρονισµός της δηµόσιας διοίκησης ώστε αυτή να γίνει πιο 23

αποτελεσµατική και λειτουργική και εποµένως πιο ανοικτή και προσπελάσιµη στον πολίτη (www.ypes.gr/ypourg.htm, τελευταία επίσκεψη 10/11/08). Ο νέος Κώδικας περιέχει σηµαντικές προσθήκες και καινοτοµίες, σε σύγκριση µε τον προϊσχύον νοµοθετικό πλαίσιο, αναφορικά µε την προστασία της οικογένειας. Συγκεκριµένα, στην ενότητα που αναφέρεται στα Θεµελιώδη ικαιώµατα των δηµοτικών και κοινοτικών υπαλλήλων, περιλαµβάνεται σηµαντικός αριθµός άρθρων που αφορούν έµµεσα ή άµεσα την προστασία της οικογένειας και φέρουν τον τίτλο Άδειες ιευκολύνσεων. Πρόκειται για τις ειδικές άδειες (άρθρο 57), τις άδειες άνευ αποδοχών (άρθρο 58), τις άδειες µητρότητας (άρθρο 59) καθώς και τις άδειες διευκολύνσεων υπαλλήλων µε οικογενειακές υποχρεώσεις (άρθρο 60). Η χορήγηση των εν λόγω αδειών στοχεύει στη διευκόλυνση του δηµοσίου υπαλλήλου, όπως δηλώνει και ο σχετικός όρος που χρησιµοποιείται για να προσδιορίσει το είδος των αδειών αυτών και λαµβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες στις οποίες βρίσκεται ή πρόκειται να βρεθεί ο/η υπάλληλος σε δεδοµένη χρονική στιγµή (λ.χ. εγκυµοσύνη, ανατροφή παιδιών), συµβάλλοντας έτσι στην ανακούφιση των επαγγελµατικών και οικογενειακών βαρών, στην οµαλή συµφιλίωση της οικογενειακής και εργασιακής ζωής καθώς και στη βελτίωση της αποτελεσµατικότητας, της αποδοτικότητας και της παραγωγικότητας του υπαλλήλου. Άρθρο 57: ικαίωµα ειδικής άδειας Στο κεφάλαιο αυτό του Κώδικα απαριθµούνται οι ειδικές άδειες που δικαιούνται οι υπάλληλοι και οι οποίες διακρίνονται από τις γενικές, διότι δεν αφορούν όλους τους υπαλλήλους αλλά κατά περίπτωση. Με το άρθρο 57 παράγραφος 1 καθιερώνεται το δικαίωµα άδειας µετ αποδοχών πέντε (5) εργάσιµων ηµερών των υπαλλήλων σε περίπτωση γάµου και τριών (3) εργάσιµων ηµερών σε περίπτωση θανάτου συζύγου τους ή και συγγενούς έως και β βαθµού. Παράλληλα, κατοχυρώνεται το δικαίωµα ειδικής άδειας το οποίο έχουν υπάλληλοι που πάσχουν ή έχουν τέκνα που πάσχουν από νόσηµα, το οποίο απαιτεί τακτικές µεταγγίσεις αίµατος ή χρήζει περιοδικής νοσηλείας. Οι εν λόγω υπάλληλοι δικαιούνται άδειας µε αποδοχές ως είκοσι δυο (22) εργάσιµες µέρες το χρόνο. Με Προεδρικό ιάταγµα που εκδίδεται µετά από πρόταση των Υπουργών Εσωτερικών, 24

ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης και Υγείας και Πρόνοιας, καθορίζονται τα προαναφερθέντα νοσήµατα (άρθρο 57, παρ.2, Ν.3584/07). Το δικαίωµα της εν λόγω ειδικής άδειας θεσµοθετείται για πρώτη φορά 12 και αποτελεί κατά κανόνα έκφραση των αρχών του άρθρου 1 παράγραφος 1και ιδίως της αρχής της κοινωνικής αλληλεγγύης 13. Αξίζει να σηµειωθεί ότι την άδεια γάµου τη δικαιούται ο υπάλληλος και στην περίπτωση πολιτικού καθώς και θρησκευτικού γάµου (όχι αθροιστικά), ανεξάρτητα όµως αν πρόκειται για πρώτο, δεύτερο ή τρίτο γάµο (Τάχος και Συµεωνίδης, 1999). Συγγενείς έως και β βαθµού θεωρούνται οι γονείς, τα τέκνα, τα αδέλφια, τα εγγόνια και οι πάπποι, τόσο οι εξ αίµατος όσο και οι εξ αγχιστείας 14. Η εν λόγω άδεια γάµου εντάσσεται στο πλαίσιο προστασίας του θεσµού, όπως κατοχυρώνεται από το Σύνταγµα 15. Το σχετικό Προεδρικό ιάταγµα που θα ορίσει τα νοσήµατα, έχει κανονιστικό χαρακτήρα και έτσι πρέπει να δηµοσιευτεί στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως. Έως την έκδοση του Προεδρικού ιατάγµατος, που προβλέπεται στην παράγραφο 2 για τον καθορισµό των ανωτέρω νοσηµάτων, η εν λόγω άδεια θα πρέπει να χορηγείται στους δικαιούχους εφόσον συντρέχουν οι εξής δύο προϋποθέσεις: γνωµάτευση της πρωτοβάθµιας υγειονοµικής επιτροπής, µε την οποία θα πιστοποιείται αιτιολογηµένα ότι η πάθηση από την οποία πάσχουν οι ίδιοι οι υπάλληλοι ή κάποιο τέκνο τους, χρήζει τακτικών µεταγγίσεων αίµατος ή περιοδικής νοσηλείας σε δηµόσιο ή ιδιωτικό νοσηλευτικό ίδρυµα, προσδιορισµός του χρονικού διαστήµατος για το οποίο απαιτείται η νοσηλεία αυτή. Σηµειώνεται ότι αν και οι δυο γονείς είναι δικαιούχοι της ανωτέρω άδειας, τότε αυτή χορηγείται στον ένα εξ αυτών. Στην περίπτωση αυτή οι γονείς-δικαιούχοι, µε κοινή 12 Αιτιολογική Έκθεση, Μέρος Β- Ειδικό, Γ, ΣΤ. 13 «Σκοπός του παρόντος Κώδικα είναι η καθιέρωση ενιαίων και οµοιόµορφων κανόνων που διέπουν την πρόσληψη και την υπηρεσιακή κατάσταση των υπαλλήλων των ΟΤΑ Α βαθµού, σύµφωνα µε τις αρχές της ισότητας, της αξιοκρατίας, και της κοινωνικής αλληλεγγύης και την ανάγκη διασφάλισης της µέγιστης δυνατής απόδοσης κατά την εργασία του». 14 Άρθρα 1463, 1464, Αστικός Κώδικας. 15 Σ., άρθρο 21, παρ.1. 25

τους δήλωση, που κατατίθεται στις υπηρεσίες τους, καθορίζουν ποιος από τους δυο θα κάνει χρήση της άδειας και για πόσο χρονικό διάστηµα, που πάντως η συνολική διάρκειά του δεν µπορεί να υπερβεί τις είκοσι δύο (22) εργάσιµες ηµέρες ετησίως και για τους δύο. Επιπλέον, ο δικαιούχος θα πρέπει να δηλώνει υπεύθυνα κάθε φορά στη σχετική αίτηση χορήγησης, πόσες ηµέρες της δικαιούµενης από κοινού άδειας των 22 ηµερών έχει κάνει ήδη χρήση ο ή η σύζυγός του στην υπηρεσία όπου εργάζεται 16. Σε περίπτωση διάστασης, διαζυγίου, χηρείας ή γέννησης τέκνου χωρίς γάµο των γονέων του, την εν λόγω άδεια δικαιούται ο γονέας που ασκεί την επιµέλεια του τέκνου που χρήζει τακτικής µετάγγισης ή περιοδικής νοσηλείας. Η δυνατότητα λήψης της προαναφερθείσας άδειας των 22 ηµερών χορηγείται και σε υπαλλήλους που έχουν τέκνα που πάσχουν από βαριά νοητική στέρηση ή σύνδροµο Down, ανεξαρτήτως του εάν χρήζουν ή όχι περιοδικής νοσηλείας (Άρθρο 57, παρ. 3, Ν.3584/07). Η διάταξη αυτή αποτελεί προσθήκη του παρόντος Κώδικα, καθώς στον προϊσχύοντα Κώδικα Κατάστασης ηµοσίων Πολιτικών ιοικητικών Υπαλλήλων και Υπαλλήλων ΝΠ του Ν.2683/99, ο οποίος όπως τονίστηκε ήδη χρησιµοποιούνταν για πολλά χρόνια αναλογικά και για τους υπαλλήλους των Ο.Τ.Α., δεν προβλεπόταν καµιά είδους προστασία για τα εν λόγω τέκνα. Επισηµαίνεται ότι στην περίπτωση που κάποιος υπάλληλος ανήκει στην παραπάνω κατηγορία θα πρέπει να προσκοµίσει σχετική γνωµάτευση από δηµόσιο Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο ή Παιδοψυχιατρικό Τµήµα δηµοσίου νοσοκοµείου. Άρθρο 58: Άδεια χωρίς αποδοχές για συνυπηρέτηση µε σύζυγο Στα πλαίσια της προστασίας του γάµου, όπως αυτή κατοχυρώνεται και στο Σύνταγµα 17, προβλέπεται η δυνατότητα λήψης άδειας άνευ αποδοχών µέχρι έξι (6) έτη συνεχώς ή τµηµατικά σε υπάλληλο του οποίου ο/η σύζυγος υπηρετεί στο εξωτερικό σε 16 Βλ. Εγκύκλιο του Υπουργείου Εσωτερικών, ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης «ιευκρινήσεις για τη χορήγηση αδειών στους δηµοσίους υπαλλήλους βάσει του νέου Υπαλληλικού Κώδικα», Αρ..Πρωτ.: Ι Α /Φ.48/32/οικ.11248/4-5-2007. 17 Σ., άρθρο 21, παρ. 1. 26

ελληνική υπηρεσία του ηµοσίου, νοµικού προσώπου δηµοσίου δικαίου ή άλλου φορέα του δηµοσίου τοµέα ή σε υπηρεσία ή φορέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή σε διεθνή οργανισµό, στον οποίο µετέχει και η Ελλάδα. Η παραπάνω άδεια χορηγείται εφόσον ο υπάλληλος έχει συµπληρώσει διετή πραγµατική υπηρεσία (άρθρο 58, παρ. 3, Ν.3584/07). Η συγκεκριµένη διάταξη αποβλέπει στη διαφύλαξη της ενότητας της οικογένειας, καθώς αποτρέπει το διαχωρισµό των µελών της, σε περίπτωση που ο ένας από τους δυο συζύγους δουλεύει εκτός Ελλάδος, κατοχυρώνοντας τη δυνατότητα συνυπηρέτησης. Το σχετικό δικαίωµα έχει ως όριο τα έξι έτη συνεχώς ή τµηµατικά, δηλαδή όταν κατά διαστήµατα έχει τυχόν επιστρέψει ο υπάλληλος στην υπηρεσία του στην Ελλάδα. Βασική προϋπόθεση αποτελεί η συµπλήρωση, κατά την ηµέρα της κατάθεσης της σχετικής αίτησης, υπηρεσίας: 1. δυο ετών, δηλαδή να έχει µονιµοποιηθεί ο δόκιµος υπάλληλος 18, 2. «πραγµατικής», δηλαδή υπολογιζόµενης µόνο από την ηµέρα της ανάληψης των καθηκόντων 19. Άρθρο 59: Άδειες µητρότητας Ιδιαίτερη σηµασία έχει το άρθρο 59 του Κώδικα και το οποίο ρυθµίζει θέµατα που αφορούν τις άδειες µητρότητας και βρίσκεται σε πλήρη συνάφεια µε τις προαναφερθείσες διατάξεις του Συντάγµατος 20 για την προστασία της µητρότητας, της παιδικής ηλικίας και της οικογένειας 21. Πρέπει καταρχάς να τονιστεί ότι η άδεια µητρότητας και τα λοιπά δικαιώµατα που αναφέρονται στο συγκεκριµένο άρθρο έχουν υποχρεωτικό χαρακτήρα και τα δικαιούνται γυναίκες υπάλληλοι, ανεξάρτητα από την προϋπηρεσία τους και την ιδιότητα 18 Άρθρο 45 του Ν.3584/07. 19 Άρθρο 26 του Ν.3584/07. 20 Σύνταγµα, άρθρο 21, παρ.1&2. 21 Όπως επεξηγήθηκε στην αιτιολογική έκθεση, «Η Επιτροπή έλαβε υπόψη της το πνεύµα των συνταγµατικών διατάξεων για την προστασία της µητρότητας και της νεαρής ηλικίας». 27

(θέση) µε την οποία εργάζονται. Επιπλέον, δεν λαµβάνεται υπόψη η έγγαµη ή µη κατάσταση της γυναίκας για τη σύλληψη του τέκνου καθώς και η ηλικία ή θρησκεία της. Σηµειώνεται ότι η χορήγηση άδειας µητρότητας δεν έχει καµιά επίδραση στην επαγγελµατική κατάσταση της υπαλλήλου, καθώς αυτή προστατεύεται τόσο από τον κίνδυνο απόλυσης όσο και από το ενδεχόµενο «υποβάθµισης» της επαγγελµατικής και µισθολογικής της θέσης. Οι διατάξεις του Κώδικα, οι οποίες αναφέρονται στο ζήτηµα της λύσης της υπαλληλικής σχέσης, ορίζουν ρητά ότι οι λόγοι απόλυσης οφείλουν να είναι συγκεκριµένοι και να διέπονται από µια ιδιαίτερη διαδικασία ελέγχου, στην οποία σε καµιά περίπτωση δεν περιλαµβάνεται η κυοφορία. Εποµένως, οι γονείς δηµόσιοι υπάλληλοι είναι νοµικά προστατευµένοι από το ενδεχόµενο της µονοµερούς λύσης της υπαλληλικής τους σχέσης, για λόγους οφειλόµενους στη δηµιουργία και ανατροφή οικογένειας. Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, προβλέπεται ότι στις υπαλλήλους, οι οποίες κυοφορούν, χορηγείται άδεια µητρότητας µε πλήρεις αποδοχές δυο (2) µήνες πριν και τρεις (3) µήνες µετά τον τοκετό. Για τη χορήγηση της δίµηνης άδειας πριν το τοκετό απαιτείται βεβαίωση του θεράποντος γιατρού για τον πιθανολογούµενο χρόνο τοκετού (άρθρο 59, παρ.1. Ν.3584/07). Η εν λόγω διάταξη αφορά τις λεγόµενες άδειες κυήσεως και λοχείας. Οι δυο µήνες της άδειας κυήσεως χορηγούνται υποχρεωτικά πριν από την ηµεροµηνία τοκετού ενώ οι τρεις µήνες της άδειας λοχείας υποχρεωτικά µετά τον τοκετό. Η άδεια αυτή χορηγείται και στην περίπτωση της υιοθεσίας, η οποία µπορεί να πραγµατοποιηθεί από έγγαµο ή άγαµο υπάλληλο (Αιτιολογική έκθεση, Μέρος Α -Γενικό. ΙΙΙ, 13 και Μέρος Β - Ειδικό, Γ, ΣΤ ). Για τον υπολογισµό των πέντε µηνών λογαριάζονται και οι µη εργάσιµες µέρες. Η άδεια κύησης και λοχείας χορηγείται µε πλήρεις αποδοχές και ασφαλιστική κάλυψη και υπολογίζεται ως χρόνος πραγµατικής δηµόσιας υπηρεσίας ενώ δεν συµψηφίζεται µε τις ηµέρες της ετήσιας άδειας αναψυχής. Η άδεια λόγω κυοφορίας απαιτεί απλώς βεβαίωση του θεράποντος ιατρού, δηλαδή και ιδιώτη ιατρού. Παράλληλα, ο Κώδικας καινοτοµεί σε σύγκριση µε τον προϊσχύοντα 22, καθώς µεριµνά για την προστασία της πολύτεκνης οικογένειας, προβλέποντας ότι σε περίπτωση 22 Ν.2683/99. 28

απόκτησης τέκνου πέραν του τρίτου, η µετά τον τοκετό άδεια προσαυξάνεται κάθε φορά κατά δύο µήνες (άρθρο 59, παρ. 1, Ν.3584/07). Έτσι, διαφοροποιείται η άδεια µητρότητας στο τέταρτο παιδί, διευκολύνοντας έτσι τους πολύτεκνους, λαµβάνοντας υπόψη τις ήδη υπάρχουσες βεβαρηµένες οικογενειακές υποχρεώσεις της µητέρας. Η ευαίσθητη περίοδος της κυήσεως προστατεύεται περαιτέρω, καθώς ορίζεται ότι όταν ο τοκετός πραγµατοποιείται σε χρόνο µεταγενέστερο από αυτόν που είχε πιθανολογηθεί αρχικά, η άδεια κυήσεως που είχε χορηγηθεί παρατείνεται µέχρι την πραγµατική ηµεροµηνία του τοκετού, χωρίς αυτή η παράταση να συνεπάγεται αντίστοιχη µείωση του χρόνου της άδειας που χορηγείται µετά τον τοκετό. Όταν ο τοκετός πραγµατοποιηθεί σε χρόνο προγενέστερο από αυτόν που είχε αρχικά πιθανολογηθεί, το υπόλοιπο της άδειας χορηγείται µετά τον τοκετό, ώστε να εξασφαλιστεί ο συνολικός χρόνος απουσίας 5 µηνών (άρθρο 59, παρ.2, Ν.3584/07). Οι ανωτέρω διατάξεις αποβλέπουν στη διασφάλιση του χρόνου αδείας που απαιτείται βάση των κανόνων της ιατρικής επιστήµης, ανεξαρτήτως των ιατρικών γεγονότων που δύνανται να µεσολαβήσουν (Τάχος και Συµεωνίδης, 1999). Εν συνεχεία προβλέπεται ότι σε κυοφορούσες υπαλλήλους που έχουν ανάγκη ειδικής θεραπείας, µετά την εξάντληση της αναρρωτικής άδειας µε αποδοχές, χορηγείται κανονική άδεια κυοφορίας µε αποδοχές, ύστερα από βεβαίωση θεράποντος ιατρού και διευθυντή της γυναικολογικής ή µαιευτικής κλινικής ή τµήµατος δηµοσίου νοσηλευτικού ιδρύµατος. Στην περίπτωση που η µητέρα χρειαστεί να απουσιάσει λόγω επαπειλούµενης κύησης µέχρι και τον όγδοο µήνα, η άδεια αυτή δεν προσµετράται στο συνολικό ετήσιο αριθµό αναρρωτικών αδειών της υπαλλήλου. Αν η µητέρα υπάλληλος χρειαστεί να απουσιάσει για µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα των τριών µηνών της άδειας λοχείας, εξαιτίας ειδικών λόγων που οφείλονται στον τοκετό (π.χ. επιπλοκές στην υγεία της λεχώνας), για το επιπλέον αυτό διάστηµα έχουν εφαρµογή οι διατάξεις του Κώδικα σχετικά µε τη χορήγηση αναρρωτικών αδειών (αρ.61,62,63, Ν.3584/07) 23. 23 Προκειµένου να χορηγηθεί η εν λόγω άδεια, επιβάλλεται να ισχύουν τα εξής: α) η κυοφορούσα υπάλληλος πρέπει να έχει εξαντλήσει την αναρρωτική της άδεια µε αποδοχές, β) να έχει ανάγκη θεραπείας «ειδικής» και όχι απλά γενικής ιατρικής περίθαλψης. Η ανωτέρω ανάγκη πρέπει να βεβαιώνεται µε διπλό 29

Επιπλέον, διευκολύνσεις παρέχονται και στη µητέρα που υιοθετεί τέκνο, προκειµένου να καταστεί οµαλή η µετάβαση του υιοθετηµένου στη νέα οικογενειακή ζωή, εφόσον αυτό είναι ηλικίας έως 6 ετών. Έτσι λοιπόν, στις υπαλλήλους που υιοθετούν τέκνο χορηγείται άδεια τριών µηνών µε πλήρεις αποδοχές εντός του πρώτου εξαµήνου µετά την περάτωση της διαδικασίας της υιοθεσίας, εφόσον το υιοθετηµένο τέκνο είναι ηλικίας έως έξι ετών (άρθρο 59, παρ. 4, Ν.3584/07). Η άδεια χορηγείται «εντός του πρώτου εξαµήνου», δηλαδή οποτεδήποτε αλλά πάντοτε εντός του συγκεκριµένου χρονικού διαστήµατος. Και σε αυτή την περίπτωση, δεν λαµβάνεται υπόψη η έγγαµη ή µη κατάσταση της υπαλλήλου. Παράλληλα, έχει προστεθεί η παρατήρηση ότι ένας µήνας από την άδεια των 3 µηνών που ισχύει µπορεί να καλύπτει απουσία της υπαλλήλου κατά το προ της υιοθεσίας διάστηµα. Ο µήνας αυτός µπορεί να ληφθεί οποτεδήποτε κατά το προ της υιοθεσίας διάστηµα κατόπιν σχετικής αίτησης της ενδιαφερόµενης υπαλλήλου, η οποία πρέπει να προσκοµίσει στην υπηρεσία σχετική βεβαίωση από τις αρµόδιες αρχές για την έναρξη της διαδικασίας της υιοθεσίας 24. Τέλος, η παράγραφος 5 του ίδιου άρθρου ρυθµίζει θέµατα ηµοσίου Λογιστικού, προβλέποντας ότι επιδόµατα λόγω τοκετού, που καταβλήθηκαν στην υπάλληλο νοµικού προσώπου δηµοσίου δικαίου λόγω υποχρεωτικής ασφάλισης σε ασφαλιστικούς οργανισµούς, εκπίπτουν από τις αποδοχές που καταβάλλονται κατά τη διάρκεια της άδεια µητρότητας, εφόσον η ασφάλιση θεµελιώνεται και σε συνεισφορά του νοµικού προσώπου. Συµπερασµατικά, οι άδειες µητρότητας του εν λόγω άρθρου αποβλέπουν στην προστασία της µητρότητας, όπως αυτή κατοχυρώνεται από το Σύνταγµα, και στη εξασφάλιση της ύπαρξης όλων των αναγκαίων προϋποθέσεων, ιατρικών, χρονικών και οικονοµικών, προκειµένου να περατωθεί επιτυχώς και µε ασφάλεια η διαδικασία του τοκετού της υπαλλήλου. τρόπο, δηλαδή µε «βεβαίωση του θεράποντος ιατρού», που µπορεί να είναι και ιδιώτης, και ιατρού, όπως ορίζει η παράγραφος 3, δηµοσίου νοσηλευτικού ιδρύµατος, προφανώς στο πλαίσιο του ΕΣΥ. Σηµειώνεται ότι οι 2 αυτές βεβαιώσεις πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά. 24 Βλ. Εγκύκλιο του ΥΠΕΣ Α, Αρ.Πρωτ.: Ι Α /Φ.48/32/οικ.11248/4-5-2007. 30

Άρθρο 60: ιευκολύνσεις υπαλλήλων µε οικογενειακές υποχρεώσεις Στη θεµατική αυτή ενότητα περιλαµβάνονται σηµαντικές καινοτοµίες σε σχέση µε τον προϊσχύον νοµοθετικό πλαίσιο. Πλέον, αποσαφηνίζεται ότι δικαιούχος των εν λόγω οικογενειακών διευκολύνσεων δεν είναι µόνο η µητέρα υπάλληλος αλλά γενικότερα ο γονέας υπάλληλος, αναγνωρίζοντας έτσι το αυτοτελές δικαίωµα χορήγησης στους πατέρες υπαλλήλους των ίδιων δικαιωµάτων ανατροφής των τέκνων που ισχύουν και για τις γυναίκες υπαλλήλους. Κατά συνέπεια, όπου στο προϊσχύον νοµοθετικό πλαίσιο γινόταν χρήση του όρου µητέρα υπάλληλος, αυτός έχει πλέον αντικατασταθεί µε τον όρο γονέας υπάλληλος. Με τον τρόπο αυτό, επέρχεται εξοµοίωση των δυο φύλων όσο αναφορά τη συµµετοχή σε άδειες και διευκολύνσεις ανατροφής τέκνων, θέτοντας σε πιο ρεαλιστική βάση την προσπάθεια οµαλής συµφιλίωσης της οικογενειακής και της επαγγελµατικής ζωής και καθιστώντας ευκολότερη την ισότιµη κατανοµή των οικογενειακών υποχρεώσεων ανάµεσα στους δυο γονείς. Άδεια ανατροφής τέκνου διάρκειας 2 ετών χωρίς αποδοχές Οι διευκολύνσεις των υπαλλήλων για την αντιµετώπιση των οικογενειακών τους υποχρεώσεων και αναγκών ρυθµίζονται από το άρθρο 60 του Κώδικα. Στο συγκεκριµένο άρθρο αναφέρεται ότι η προβλεπόµενη άδεια άνευ αποδοχών συνολικής διάρκειας έως δυο ετών χορηγείται υποχρεωτικά µετά από αίτηση του υπαλλήλου και χωρίς τη γνώµη του υπηρεσιακού συµβουλίου, όταν πρόκειται για ανατροφή παιδιού ηλικίας έως έξι (6) ετών (άρθρο 60, παρ. 1, Ν.3584/07). Η εν λόγω διάταξη προβλέπει την υποχρεωτική χορήγηση άδειας άνευ αποδοχών για σοβαρούς ιδιωτικούς αλλά χωρίς να απαιτείται και προηγούµενη γνώµη του Υπηρεσιακού Συµβουλίου, διότι πρόκειται για ανατροφή παιδιού και µάλιστα ηλικίας µέχρι 6 ετών 25. Μετά τη λήξη της άδειας, ο υπάλληλος επανέρχεται στη θέση που υπηρετούσε, εκτός αν στο µεταξύ µετακινηθεί ή µετατεθεί, ενώ το διάστηµα των 2 ετών απουσίας για την ανατροφή του παιδιού δεν αναγνωρίζεται ως χρόνος πραγµατικής 25 Η άδεια ανατροφής µπορεί να χορηγηθεί και τµηµατικά. 31

δηµόσιας υπηρεσίας, µε όλες τις απορρέουσες συνέπειες που αυτό έχει στη βαθµολογική και µισθολογική εξέλιξη του υπαλλήλου αλλά και στη συνταξιοδότησή του. Το γεγονός ότι ο υπάλληλος κατά το διάστηµα της διετούς άδειας δεν λαµβάνει τις αποδοχές του καθώς και ο µη υπολογισµός αυτού του χρονικού διαστήµατος ως χρόνος πραγµατικής δηµόσιας υπηρεσίας και άρα συντάξιµος, εγείρει ερωτηµατικά ως προς την ωφελιµότητα της συγκεκριµένης διάταξης και κατά πόσο εν τέλει µπορεί να χαρακτηριστεί ως «άδεια διευκόλυνσης» (Λαµπρινή, 2006). Σε µια προσπάθεια περαιτέρω ενίσχυσης της τρίτεκνης και πολύτεκνης ιδιότητας, ο νοµοθέτης θέσπισε τη δυνατότητα λήψης της προβλεπόµενης άδειας 2 χρόνων άνευ αποδοχών, που προβλέπει η παράγραφος 2 του άρθρου 58, µε πλήρεις αποδοχές για διάστηµα 3 µηνών σε περίπτωση γέννησης τρίτου παιδιού και άνω (άρθρο 60, παρ.1, εδ. 2, Ν.3584/07). Η εν λόγω άδεια των δύο ετών δύναται να χορηγηθεί είτε συνεχόµενα για όλη τη διάρκειά της, είτε τµηµατικά για όσο χρόνο επιθυµεί ο ενδιαφερόµενος υπάλληλος. Ως εκ τούτου, ο υπάλληλος µε τρία τέκνα και άνω δύναται να λάβει, εφόσον το επιθυµεί, µόνο τρεις µήνες από τη συνολική άδεια άνευ αποδοχών, η οποία εξυπακούεται ότι θα είναι στην περίπτωση αυτή µε πλήρεις αποδοχές. Ακολούθως, ο υπάλληλος δύναται να λάβει και το υπόλοιπο διάστηµα της άδειας άνευ αποδοχών που αποµένει. Σηµειώνεται ότι η εν λόγω άδεια άνευ αποδοχών των δύο ετών και συνεπώς και το επίµαχο τρίµηνο δύναται να χορηγηθεί και κατά τη διάρκεια χρήσης των διευκολύνσεων ανατροφής (µειωµένο ωράριο 26 ). Επισηµαίνεται ωστόσο ότι το τρίµηνο αυτό δεν χορηγείται σε ώρες. Μείωση ωραρίου εργασίας ή 9 µήνες άδεια µε αποδοχές Στα πλαίσια παροχής διευκολύνσεων στις µητέρες υπαλλήλους που φέρουν οικογενειακές υποχρεώσεις, δίνεται δυνατότητα µείωσης του χρόνου εργασίας κατά δυο ώρες ηµερησίως, εφόσον αυτές διαθέτουν τέκνα ηλικίας έως δυο ετών και κατά µια ώρα, εφόσον έχουν τέκνα ηλικίας από δυο έως τεσσάρων ετών. Η µητέρα υπάλληλος 26 Άρθρο 60, παρ. 2 του Ν.3584/07. Βλ. παρακάτω σελ.33. 32