ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΠΕ ΙΝΗΣ ΚΟΙΤΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ΝΕΣΤΟΥ ΣΕ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΜΕ ΧΩΡΟΥΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ ΚΑΙ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Παπαδόπουλος Ι. 1,2 και Νικολάου Κ. 1,3 1 Σχολή Θετικών Επιστηµών & Τεχνολογίας, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο 26335 Πάτρα 2 ασολόγος Περιβαλλοντολόγος Α.Π.Θ. Μιαούλη 3, Νέα Καρυά, Καβάλα 64200 E mail : y_pap@hotmail.com 3 Οργανισµός Ρυθµιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης, Βασ. Όλγας 105, 54643 Θεσσαλονίκη, e-mail: kinikola@hol.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία επιδιώκει να δώσει µια εικόνα για την κατάσταση των περισσοτέρων παραποτάµιων συστηµάτων της χώρας και για τις δυνατότητες που έχουν για ανάπτυξη συνδυάζοντας αναψυχή, περιβαλλοντική εκπαίδευση αλλά και οικονοµικές δραστηριότητες. Το παράδειγµα που αναφέρεται είναι το παραποτάµιο υδροχαρές δάσος του Ποταµού Νέστου. Παρουσιάζεται η πρόταση παρέµβασης µε τα διαχειριστικά µέτρα και τα έργα αναψυχής. Οι προοπτικές βιώσιµης ανάπτυξης της περιοχής είναι αρκετά αξιόλογες δεδοµένου ότι µπορεί να εξυπηρετεί δύο επαρχιακές πόλεις που βρίσκονται αρκετά κοντά της και µπορεί να συνδυαστεί µε πολλές άλλες δραστηριότητες στην ευρύτερη περιοχή. ENVIRONMENTAL PLANNING OF NESTOS PLAIN RIVERBED IN COMPLIANCE WITH RECREATIONAL SPACES AND ACTIVITIES Papadopoulos I. 1,2 and Nikolaou K. 1,3 1 School of Sciences & Technology, Hellenic Open University, 26335 Patra, Greece 2 Environmentalist - Forester-AUTH Miaoulis 3, New Karia, Kavala 64200 E - mail: y_pap@hotmail.com 3 Organisation for the Master Plan and Environmental Protection of Thessaloniki, 105 Vas. Olgas St., 54643 Thessaloniki, Greece, e-mail: kinikola@hol.gr SUMMARY This paper aims to give a picture of the situation of most river systems in the country and the opportunities for development by combining recreation, environmental education and economic activities. The example given is the riparian forest of the Nestos River. The proposed intervention with the management measures and craft projects is presented. The prospects of sustainable development of the region are enough appreciable since it can serve two provincial cities that are found enough near it and can combine itself with a lot of other activities in the wider region.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το θέµα µε το οποίο σχετίζεται η παρούσα εργασία είναι κοινό, σχεδόν σε όλες τις παραποτάµιες και παραλίµνιες διαπλάσεις της χώρας αλλά και σε ολόκληρο τον κόσµο : η ανάγκη για περιβαλλοντική εκπαίδευση και αναψυχή σε ισορροπία µε το φυσικό περιβάλλον, την διατήρηση του και βελτίωση του. Είναι µια σχέση που συνεχώς εξελίσσεται και προσπαθεί να βρει νέες ισορροπίες. Η αύξηση του ενδιαφέροντος των ανθρώπων οδηγεί άθελα τους, σε µεγαλύτερη πίεση και υποβάθµιση ενός ευαίσθητου οικοσυστήµατος. Ο σωστός σχεδιασµός είναι πρωταρχικής σηµασίας για να µην αλλάξουν δραµατικά τα αποτελέσµατα για τα οποία προορίζεται. Πρέπει λοιπόν να βρεθεί η χρυσή τοµή ώστε να µπορούν να το απολαµβάνουν οι άνθρωποι αλλά και µέσα από άλλες δραστηριότητες τους να το προστατεύουν και αν µπορούν να το κάνουν καλύτερο. Παρακάτω παρουσιάζονται τα µέτρα που ταιριάζουν στην περίπτωση αυτή. Για να επιτευχθεί αυτό, υπήρχε η συµβολή σχετικών µελετών και εργασιών, καθώς και επιτόπια έρευνα και ερωτήσεις σε ανθρώπους που ζούνε και γνωρίζουν την περιοχή. Ο συνδυασµός αυτών των στοιχείων επέτρεψε την τελική διαµόρφωση της διαχειριστικής πρότασης που εναρµονίζεται µε το οικοσύστηµα του παραποτάµιου υδροχαρούς δάσους του ποταµού Νέστου. 1. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Οι µέθοδοι που χρησιµοποιήθηκαν ήταν η βιβλιογραφική έρευνα αρχικά. Στη συνέχεια υπήρχαν συνεντεύξεις µε άτοµα που γνωρίζουν καλά την περιοχή. Τέλος υπήρχε προσωπική επί τόπου έρευνα στην περιοχή. 2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Οι παρεµβάσεις που προτείνονται είναι φυσικό να συµφωνούν µε τις επιτρεπόµενες στις αντίστοιχες ζώνες αλλά πρέπει και να εντάσσονται στην γενικότερη φιλοσοφία για αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής. Η περιοχή που προτείνεται είναι ανατολικά της Χρυσούπολης µετά το δασικό φυτώριο. Η τοποθεσία έχει το τοπικό προσωνύµιο Μπαµπατζίµ. Είναι δίπλα ακριβώς στο ποτάµι, στην ζώνη Α το µεγαλύτερο µέρος της. Είναι φυτεµένη µε λεύκες ( φυτεία ), όµως έχει και περιοχές µε φυσική βλάστηση. Σκιάζεται όλη την ηµέρα από δέντρα µέχρι 35 µ. Η ατµόσφαιρα τοπικά είναι πιο δροσερή λόγω και της ροής του ποταµού όπου εξατµίζεται νερό αλλά και δηµιουργείται ρεύµα αέρα παράλληλο µε τον ποταµό. Χάρτης 1. έλτα Νέστου, Ελλάδα
Προτείνονται λοιπόν τα ακόλουθα : 1. Ενοποίηση µε µονοπάτια και ποδηλατοδρόµους όλων των γειτονικών χώρων ενδιαφέροντος. Θα υπάρχουν πινακίδες κατεύθυνσης και πινακίδες µε χάρτες. Ο ποδηλατόδροµος και το µονοπάτι θα εκτείνονται παράλληλα. Το υπόστρωµα του µονοπατιού θα είναι µαλακό, από ιλοαµµώδες υλικό. Το υπόστρωµα του ποδηλατοδρόµου θα είναι πιο σκληρό, από αποσαθρωµένο ασβεστίτη, που µε µικρή συµπίεση θα είναι οµοιόµορφο και δεν θα αλλοιώνει το τοπίο. Οι διαδροµές δεν είναι πολύ µακριά από οικισµούς ώστε αν χρειαστούν κάτι οι ποδηλάτες µπορούν να κάνουν µια µικρή παράκαµψη. Η γενική νότια κατεύθυνση θα είναι στο δεξί ανάχωµα του ποταµού. Κάθετα και παράλληλα θα υπάρχουν δευτερεύουσες διαδροµές για στενότερη επαφή µε την φύση και δυνατότητες επιλογής. Θα εκτείνεται µέχρι το δέλτα του ποταµού στην θάλασσα. Θα υπάρχει και µια δυτική πορεία που θα φτάνει µέχρι την δυτικότερη λιµνοθάλασσα διασχίζοντας σχεδόν όλες τις προηγούµενες. Βόρεια ο ποδηλατοδρόµος θα συνεχίζει στο ανάχωµα. Με κατάλληλα έργα µικρής κλίµακας για την ασφάλεια των περιηγητών θα φτάνει µέχρι τα στενά του Νέστου στο χωριό Τοξότες. υτικά θα εκτείνεται µέχρι τις λίµνες της Χρυσούπολης και θα ενώνεται µε το δίκτυο ποδηλατοδρόµων της πόλης που είναι αρκετά ανεπτυγµένο. Χρειάζεται όµως περισσότερη ενηµέρωση και αστυνόµευση για τον σεβασµό των ποδηλατών από τους οδηγούς των αυτοκινήτων. Οι ποδηλατικές διαδροµές φαίνονται στον παρακάτω χάρτη. Χάρτης 2. Προτεινόµενοι ποδηλατόδροµοι Φωτ. 1. Γαλαρίες κατά µήκος του αναχώµατος 2. Ενοποίηση µε βάρκα των δύο όχθεων του ποταµού ώστε να υπάρχει πρόσβαση και από τον Ν. Ξάνθης. Υπάρχουν αρκετοί οικισµοί που είναι πολύ κοντά στην απέναντι όχθη του ποταµού και η δυνατότητα ενοποίησης θα λειτουργούσε θετικά αφού θα µείωνε σηµαντικά τον χρόνο πρόσβασης. Η βάρκα µπορεί να χρησιµοποιείται, µε τις κατάλληλες συνθήκες και για ξενάγηση βαρκάδα στο ποτάµι. Για να µην υπάρχει θέµα ηχορύπανσης ή και ρύπανσης από την βάρκα θα έχει ηλεκτρική αθόρυβη µηχανή που θα φορτίζει µε φωτοβολταϊκά στοιχεία{5}.για περαιτέρω ασφάλεια στον διάπλου θα είναι αγκιστρωµένη σε συρµατόσχοινο που θα ενώνει τις δύο όχθες. 3. Χώρος αθλοπαιδιών και συντήρηση βελτίωση των υφισταµένων. Είναι απαραίτητος ένας σύγχρονος χώρος για να αθλούνται τα παιδιά. Κάποιοι από τους υπάρχοντες θα µπορούσαν
να συντηρηθούν κατάλληλα. Η παιδική χαρά θα είναι από ξύλινες κατασκευές για να εναρµονίζεται µε το τοπίο. Θα πρέπει να έχουν προσεχθεί κατάλληλα ώστε να µην υπάρχουν προεξοχές, ειδικά από µεταλλικά µέρη, για να µην υπάρξουν τραυµατισµοί. Το έδαφος είναι κυρίως αµµώδες και µε µικρή καλλιέργεια µπορεί να γίνει πολύ µαλακό για να µην υπάρχουν τραυµατισµοί σε περίπτωση πτώσεων. Μπορούν να γίνουν γήπεδα ποδοσφαίρου 5 Χ 5, καλαθοσφαίρισης και πετοσφαίρησης. Μάλιστα το γήπεδο πετοσφαίρησης µπορεί να γίνει µε άµµο όπως στις παραλίες. 4. Μικρός ζωολογικός κήπος µε ζώα της περιοχής. Πινακίδες ενηµέρωσης θα υπάρχουν σε κάθε ζώο µε τα χαρακτηριστικά του. Θα φιλοξενούνται ζώα που είναι εύκολο να αιχµαλωτιστούν και δεν είναι στα σπάνια είδη {5}. Τα σπάνια είδη χρειάζονται διαχειριστικά µέτρα που θα βοηθήσουν στην ανάκαµψη του πληθυσµού χωρίς να υπάρχει ο κίνδυνος γενετικής µόλυνσης. Στην µια πλευρά θα είναι τα πουλιά τις περιοχής και στην άλλη τα θηλαστικά και τα υπόλοιπα ζώα. Θα υπάρχει διαχωριστικό µεταξύ τους ώστε να µην έχουν οπτική τουλάχιστον επαφή και είναι ανήσυχα τα ζώα. Θα υπάρχει διπλή περίφραξη από έξω για προστασία από τα ζώα της περιοχής. Είδη που µπορούν να φιλοξενηθούν είναι ο φασιανός, η πέρδικα, το ορτύκι, πάπιες, κ.α. στο σχέδιο φαίνεται η διάταξη των περιφράξεων µε τα ζώα. Σχήµα 1. Ζωολογικός κήπος 5. ηµιουργία ειδικής διαδροµής για αγώνες ποδηλασίας ή και για µηχανές εκτός δρόµου. Ένα λιβάδι 500 µ. βόρεια µπορεί να διαµορφωθεί κατάλληλα µε ράµπες και υψώµατα ώστε να φιλοξενούνται αγώνες επίδειξης. Ακόµη µπορούν να υπάρξουν λασπώδεις διαδροµές µε λίγο σκάψιµο αφού σε λίγα εκατοστά υπάρχει νερό από το ποτάµι. Οι θεατές µπορούν να παρακολουθούν από το ανάχωµα ή ανάµεσα στα δέντρα. Επειδή θα υπάρχει αυξηµένη ηχητική όχληση δε θα γίνονται πολλοί αγώνες ανά περίοδο και φυσικά όχι την περίοδο αναπαραγωγής. 6. Συνεργασία µε τον ιππικό όµιλο Χρυσούπολης για διαδροµές µε άλογα. Τα άλογα
µπορούν να ακολουθήσουν διάφορες προδιαγεγραµµένες διαδροµές αλλά και να πάνε σε σηµεία που δεν υπάρχουν εµφανή µονοπάτια. Η επαφή µε την ανεξερεύνητη φύση γίνεται πιο άµεση, αρκεί οι υπεύθυνοι να έχουν την παιδεία ώστε να µην παρεµβαίνουν σε περιόδους ωοτοκίας φωλιάσµατος και µε την γνώση τους να ασκούν περιβαλλοντική πολιτική. 7. Αναψυκτήριο χώρος ενοικιάσεως ποδηλάτων. Πολύ σηµαντικός χώρος για πληροφορίες, ξεκούραση, δυνατότητα ποδηλασίας από όλους. Θα είναι ένα σηµείο όπου ο καθένας θα µπορεί να απολαύσει την φύση σε ένα άνετο χώρο χωρίς να νιώθει ότι στερείται κάτι. Τα ποδήλατα που θα νοικιάζονται θα δίνουν την δυνατότητα σε αυτούς που δεν έχουν ή δεν µπορούν να τα µεταφέρουν να πάρουν ένα και να ακολουθήσουν κάποια διαδροµή. Είναι και ένας υγιεινός τρόπος να αθληθεί κάποιος µακριά από τα καυσαέρια των αυτοκινήτων και της πόλης. Συγχρόνως εξερευνά σηµεία που δεν έχει περάσει ή που ήταν διαφορετικά σε µια άλλη εποχή. 8. ηµιουργία χώρου που να φαίνονται τα ψάρια της περιοχής. Το νερό θα είναι συνεχόµενης ροής από τον ποταµό και ο χώρος θα είναι δίπλα του. Θα υπάρχουν οι κατάλληλοι χώροι για να προσελκύουν τα ψάρια κοντά στην όχθη µε τροφή, καταφύγιο και φωλαιοποίηση, ώστε να είναι ορατά. Θα υπάρχουν εσοχές στην όχθη που θα είναι στεγανές και επισκέψιµες. Τα ψάρια θα φαίνονται από τα ειδικά ανθεκτικά τζάµια που θα υπάρχουν. ίπλα ακριβώς θα υπάρχουν ενυδρεία ώστε πάντα να υπάρχει ενδιαφέρον για την ιχθυοπανίδα του ποταµού. Είδη του ποταµού που µπορούν να µπούνε στο ενυδρείο είναι όλα τα είδη του ποταµού. Παρακάτω φαίνεται ένα σχεδιάγραµµα του ενυδρείου. Σχήµα 2. Ενυδρείο 9. Ανάπτυξη ξύλινων εξέδρων µέσα στο ποτάµι µε κιόσκια και παγκάκια. Θα είναι σε σηµεία όπου το νερό είναι λιγότερο και υπάρχουν αµµώδεις γλώσσες για µεγαλύτερη σταθερότητα. Θα επεκτείνονται λιγότερο σε βαθιά σηµεία. Η συντήρηση τους είναι πολύ
σηµαντική και πρέπει να παρακολουθούνται καθηµερινά για αποτροπή φθορών. Η άνετη επαφή των ανθρώπων µε το υγρό στοιχείο είναι ουσιώδης σε ένα υγροτοπικό περιβάλλον. Προσφέρεται για στιγµές χαλάρωσης και ηρεµίας. Είναι πολύ διαφορετικό από ένα µονοπατάκι στην ξηρά {5}. Στο παρακάτω σχήµα φαίνονται τα διαµορφωµένα ξύλινα µονοπάτια µέσα στο νερό. Σχήµα 3. Ξύλινη εξέδρα στην κοίτη του ποταµού Τεχνητά ρυάκια και λιµνούλες που θα φαίνονται φυσικά διαµορφωµένα, θα γεµίζουν ελεγχόµενα µε νερό του ποταµού που στην συνέχεια θα επιστρέφει στο ποτάµι. Θα υπάρχουν διαδροµές για περιπατητές παράλληλα και γεφυράκια που τους περνούνε απέναντι. Στις όχθες τους θα υπάρχει φυσική βλάστηση µε κάποιο έλεγχο φυσικά. Θα είναι ρηχές έως 50 εκατοστά και µε οµαλές όχθες, ώστε να µην υπάρχει κίνδυνος για µικρά παιδάκια. 10. Η βλάστηση θα είναι µε είδη που φύονται στην περιοχή, θα φέρουν πινακίδες µε σχετικές πληροφορίες. Θα είναι στις διαδροµές δίπλα στα ρυάκια αλλά και παραπέρα. Θα υπάρχουν φυσικά παγκάκια και κιόσκια για στάση και ξεκούραση. Τα κατάλληλα είδη είναι η φτελιά, ο φράξος, η αγριοκρανιά, η αγριοσυκιά, η δρυς, η ιτιά, η λεύκη λευκή. 11. Συνεργασία µε κατασκηνώσεις για καλοκαιρινά κάµπινγκ κοντά στην περιοχή και µαθήµατα για τα παιδιά. Οι ήµοι της περιοχής µπορούν να φιλοξενήσουν παιδιά από κατασκηνώσεις και να επισκέπτονται µε πρόγραµµα όλη την ευρύτερη περιοχή. Μπορεί να συνδυαστεί η περιβαλλοντική εκπαίδευση µε τα καλοκαιρινά τους µπάνια σε µια παραλία περίπου 100 χλµ. αµµουδιάς. Μπορούν να βοηθήσουν σε κάποιες αναδασώσεις ή µικρές κατασκευές. Μπορούν να µοιράσουν ενηµερωτικό υλικό κ.α. {5} 12. Ανακατασκευή παρατηρητηρίων. Τα παρατηρητήρια έχουν χαλάσει ή και έχουν πέσει. Χρειάζεται πρόβλεψη και για µετέπειτα συντήρηση. Είναι ξύλινοι πυργίσκοι όπου µπορεί να γίνει παρατήρηση από ψηλότερο σηµείο, µιας και η περιοχή είναι εντελώς επίπεδη. Επειδή δεν φαίνονται εύκολα οι άνθρωποι που είναι µέσα µπορούν να παρατηρήσουν καλύτερα, ειδικά τα πουλιά το πρωί. {2}
13. Έκδοση τουριστικού οδηγού σε µέγεθος τσέπης. Μπορεί να είναι ένα απαραίτητο εργαλείο κατά την διάρκεια της ξενάγησης αλλά και ένα βιβλίο για την βιβλιοθήκη µετά. Ο επισκέπτης µε τον καιρό γίνεται πιο ενηµερωµένος και έχει περισσότερες απορίες και απαιτήσεις κατά την ξενάγηση. Αυτός ο οδηγός θα τον βοηθήσει ώστε να έχει µια ολοκληρωµένη εικόνα στο µυαλό του και όχι ασύνδετες πληροφορίες. Θα µπορεί να αναζητήσει εύκολα και γρήγορα πληροφορίες που είναι πιο λεπτοµερείς και πιθανόν να µην θυµάται ο ξεναγός. Κρατώντας το στη βιβλιοθήκη µετά και µελετώντας το είναι προετοιµασµένος για επόµενη επίσκεψη του.{5} 14. Παράλληλη ανάπτυξη οικοτουρισµού µε αγροτουρισµό. Χώρος όπου θα µπορούνε να εκτείθονται διάφορα παραδοσιακά προϊόντα τις περιοχής. Ενηµέρωση ότι υπάρχει αγροτικό µουσείο στο.. Νέας Καρυάς µε διαρκή έκθεση. 15. Μετάδοση ψηφιακής ζωντανής εικόνας στο κέντρο επισκεπτών Νέστου. Το κέντρο είναι περίπου 10 χλµ. Νότια και είναι µια όµορφη διαδροµή µέσα από το δάσος. Σε σηµεία όπου υπάρχει ενδιαφέρον µε αποικίες πουλιών και περάσµατα ζώων θα εγκατασταθούν κάµερες που θα µπορούν να περιστρέφονται και να παρακολουθούν τα ζώα χωρίς να τα επηρεάζουν. Έτσι θα µπορούν να βλέπουν οι επισκέπτες εικόνες σε ζωντανή αναµετάδοση, στην άνεση ενός κτιρίου.{5} 16. Φυσικά θα υπάρχουν κάδοι όπου θα γίνεται διαχωρισµός απορριµµάτων για ανακύκλωση. Σε κάδους µε ξεχωριστά χρώµατα και σηµάνσεις θα συλλέγονται χωριστά το χαρτί, το γυαλί, το αλουµίνιο, τα υλικά συσκευασίας, οι µπαταρίες και τα υπόλοιπα απορρίµµατα. 17. Η διάσπαση της εποχικότητας είναι κάτι που επιτυγχάνεται µε σωστή προβολή της περιοχής, ώστε να γνωρίζουν οι επισκέπτες ότι µπορούν να την απολαµβάνουν όλο τον χρόνο. Τα χρώµατα και οι εικόνες αλλάζουν συνεχώς. Παρατηρείται µεγαλύτερη προσέλευση την άνοιξη µε σχολικές εκδροµές στο Κέντρο Πληροφόρησης και το καλοκαίρι µε την ευρύτερη αύξηση του τουρισµού. Φωτ.2 Αεροφωτογραφία της Λιµνοθάλασσας Κεραµωτής Φωτ.3 Αεροφωτογραφία των λιµνών του Νέστου
3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα συµπεράσµατα λοιπόν που προκύπτουν είναι τα εξής : Η περιοχή έχει υποστεί σηµαντικότατη αλλοίωση πριν από 50 περίπου χρόνια. Στη συνέχεια υπάρχει µια συνεχής υποβάθµιση των εδαφών και νερών µε την υφαλµύρωση και την νιτροποίηση τους. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει µια προσπάθεια µείωσης των συνεπειών µε κάποια µέτρα που έχουν ληφθεί. Για να υπάρχει συνέχεια σε αυτή την προσπάθεια θα πρέπει να υπάρχει η συναίνεση της τοπικής κοινωνίας. Πολλά από τα µέτρα δεν µπορούν να εφαρµοστούν εάν δεν συνειδητοποιήσουν οι κάτοικοι της περιοχής ότι ο τόπος τους είναι ιδιαίτερος και χρήζει ιδιαίτερης αντιµετώπισης. Ο σχεδιασµός πρέπει να είναι µακροχρόνιος γιατί η αποκατάστηση είναι αργή αλλά σταθερή. Στον σχεδιασµό πρέπει να ληφθούν υπ όψιν οι τάσεις ανάγκες της κοινωνίας και πως αυτές διαφοροποιούνται στον χρόνο. Τα µέτρα που προτείνονται είναι κυρίως µέτρα προστασίας και αναψυχής. Στην αναψυχή γίνεται µια προσπάθεια να δει ο επισκέπτης όσο το δυνατόν περισσότερα σε µικρό χώρο. Για εκείνο τον επισκέπτη που θέλει να εξερευνήσει περισσότερο του δίνεται και αυτή η δυνατότητα. Τα µέτρα προστασίας αφορούν όλη την περιοχή και κάποια ιδιαίτερα την περιοχή που προκαλείται µεγαλύτερη όχληση. Τα αρχικά µέτρα που λήφθησαν έχουν φέρει ικανοποιητικά αποτελέσµατα. Η διεθνής εµπειρία δείχνει ότι και αυτά που προτείνονται θα συνεχίσουν να βελτιώνουν την ποιότητα της αναψυχής και την βελτίωση ενός εύθραυστου οικοσυστήµατος. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ανδρεαδάκης Α., Βάρφη Α.-Ζ., Γιαννακούρου Γ., Κοϊµτζόγλου Ι., Νικολάου Κ., Χριστούλας., (1999) Εισαγωγή στο Φυσικό και Ανθρωπογενές Περιβάλλον, Τόµος Β2, Το Ανθρωπογενές Περιβάλλον, (Έκδοση ΕΑΠ) Πάτρα 1999. 2. Μαλιώκας Β. και συνεργάτες Ε.Π.Ε., Μάντζιος Ν., Πλόχµος Ο.Ε., Παγώνης Κ., Τζιώλας Π., (1996) Πρόγραµµα αντιµετώπισης ειδικών περιβαλλοντικών προβληµάτων και συστήµατος λειτουργίας και διαχείρισης της προστατευόµενης περιοχής του έλτα Νέστου, Συµπλέγµατος λιµνών Βιστωνίδας και Ισµαρίδας και της ευρύτερης περιοχής, Περίληψη, Ελληνική ηµοκρατία Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. Γενική διεύθυνση περιβάλλοντος, Τµήµα διαχείρισης φυσικού περιβάλλοντος, Νοέµβριος 1996. 3. Πρακτικά συνάντησης, Ο Νέστος: Το φυσικό περιβάλλον και τα προβλήµατα του, Γεωτεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας, Καβάλα, 24-26 Απριλίου 1991. 4. Συλαίος Γ., Κουτράκης Ε. και Μάρκου., (2004) Προµελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την επανασύνδεση και τον επαναπληµµυρισµό των παλαιών παραποτάµων του ποταµού Νέστου, ΕΘΙΑΓΕ-ΙΝΑΛΕ, 2004. 5. Marion Hammerl-Resch, Udo Gattenloehner, Sabine Jantschke, (2004) Αναβίωση Υγροτόπων-Αειφόρος ιαχείριση Υγροτόπων και Ρηχών Λιµνών Οδηγίες για την ετοιµασία ενός ιαχειριστικού σχεδίου, Global Nature Fund(GNF) LIVING LAKES, 2004.