Πολλαπλή Νοημοσύνη Η περίφημη θεωρία του Howard Gardner για την ύπαρξη πολλαπλής ευφυΐας στον άνθρωπο, την οποία ανέπτυξε στο ομώνυμο βιβλίο του The Theory of Multiple Intelligences (1983), παρουσιάζεται, σήμερα περισσότερο από ποτέ, σημαντική για τον χώρο της Εκπαίδευσης. Πρόκειται για μία διαφορετική προσέγγιση της μέτρησης του «IQ», η οποία λαμβάνει υπόψη της την έφεση του ατόμου σε διαφορετικούς τομείς της έκφρασης της προσωπικότητάς του, για τους οποίους φαίνεται να ευθύνονται διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου. Γίνεται, λοιπόν, λόγος για δείκτη νοημοσύνης που δεν αφορά μόνο στη γλωσσική και λογικομαθηματική ευφυΐα, αλλά και στην ενδοπροσωπική και διαπροσωπική, στη μουσική, στη σωματική-κιναισθητική και άλλες, οι οποίες, αν ληφθούν εξίσου υπόψη, μπορούν να καταστήσουν σύμφωνα με τον Gardner πιο εύστοχες τις επιλογές της ζωής του κάθε ανθρώπου. Περισσότερα στα σχετικά άρθρα που ακολουθούν. Επιλογή & Περιληπτική Εισαγωγή Καταχώρησης 15.05.2008 για τη Δικτυακή Πύλη της Δ.Δ.Ε. Ν. Βοιωτίας: Β. Ταβλά, εκπαιδευτικός ΠΕ05
Howard Gardner H ΕΥΦΥΪΑ ΔΕΝ EINAI MONO TO IQ O 60χρονος Χάουαρντ Γκάρντνερ είναι ένας διάσημος «πατέρας». Και αυτό διότι εκτός από τα φυσικά του τέκνα - τέσσερα τον αριθμό, τα οποία απέκτησε με την Ελεν Γουίνερ, εξελικτική ψυχολόγο στο Boston College - έχει άλλα οκτώ σημαντικά «πνευματικά» παιδιά τα οποία «γεννήθηκαν» πριν από περίπου 20 χρόνια: ήταν όταν το 1983 ο Γκάρντερ, που θεωρείται κορυφή στα θέματα της γνωστικής ψυχολογίας, δημοσίευσε το ανατρεπτικό βιβλίο του «Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences» εκφράζοντας για πρώτη φορά μια θεωρία η οποία άλλαξε τον χάρτη της εκπαίδευσης σε παγκόσμιο επίπεδο: αυτή των πολλαπλών ευφυϊών. Ο Γκάρντερ, καθηγητής Ψυχολογίας της Μάθησης στο Χάρβαρντ, καθηγητής Ιατρικής και Νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βοστόνης, συγγραφέας 18 βιβλίων που έχουν μεταφραστεί σε 21 γλώσσες, εκατοντάδων άρθρων σχετικά με θέματα ψυχολογίας και τιμημένος με περισσότερα από 20 διεθνή βραβεία, ήταν ο άνθρωπος που απέδειξε ότι η νοημοσύνη μας είναι πολύ περισσότερα πράγματα από αυτό που ορίζει η «στείρα» μέτρηση του IQ μας. Και έδωσε έτσι στους ειδικούς το «κλειδί» που ανοίγει την «πόρτα» της ολοκλήρωσης και της ισορροπίας του ατόμου. Ο Γκάρντνερ γεννήθηκε στο Σκράντον της Πενσυλβανίας στις 11 Ιουλίου 1943 από γονείς πρόσφυγες που έφθασαν στις ΗΠΑ από τη ναζιστική Γερμανία. Όπως ο ίδιος λέει, ήταν πάντα ένα μελετηρό παιδί, που αγαπούσε τις τέχνες και κυρίως τη μουσική - το πιάνο αποτελεί μόνιμο
«σύντροφό» του που τον ξεκουράζει έπειτα από μια δύσκολη ημέρα. Θεωρεί τον εαυτό του «γέννημα-θρέμμα» του Χάρβαρντ, αφού εκεί σπούδασε εξελικτική ψυχολογία και νευροψυχολογία και εκεί συνεχίζει να εργάζεται επάνω στα προγράμματά του: το «Project Zero» που αποτέλεσε το παράδειγμα για τη δημιουργία σχολείων σε όλον τον κόσμο που βασίζονται στο παιδί ως σύνολο παρά στην αξιολόγησή του από μια... καρτέλα με βαθμούς, αλλά και το πρόσφατο «GoodWork Project» το οποίο έδωσε γέννηση στο τελευταίο βιβλίο του με τίτλο «Leading Minds: An anatomy of Leadership», που μελετά τα διαφορετικά ταλέντα και ευφυΐες που κάνουν έναν άνθρωπο «πρώτο μεταξύ των πρώτων». Τα προγράμματα αυτά λειτουργούν με βάση τη διάσημη πλέον θεωρία των πολλαπλών ευφυϊών. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή η νοημοσύνη μας χωρίζεται σε οκτώ τομείς οι οποίοι έχουν την έδρα τους σε διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου μας. Είναι εξίσου σημαντικοί, όχι όμως και το ίδιο εξελιγμένοι σε κάθε άτομο. Κύριος «ένοχος» μάλιστα για την άνιση μεταξύ τους ανάπτυξη θεωρείται το σχολείο, το οποίο επικεντρώνεται στην καλλιέργεια δύο μόνο ευφυϊών - γλωσσική και λογικομαθηματική - αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα τις υπόλοιπες (μουσική ευφυΐα, ευφυΐα του χώρου, ενδοπροσωπική ευφυΐα, διαπροσωπική ευφυΐα, φυσιογνωστική ευφυΐα και σωματική - κιναισθητική ευφυΐα). Τι συμβαίνει όμως σε όσους ανακαλύπτουν τώρα ότι πιθανώς πήραν τη ζωή τους λάθος; Οπως εξηγεί ο ίδιος ο Γκάρντνερ στο «Βήμα» ποτέ δεν είναι αργά για να αλλάξουμε ζωή: «Σε γενικό πλαίσιο οι ευφυΐες καλλιεργούνται ευκολότερα όταν το άτομο είναι σε μικρή ηλικία, γεγονός που σημαίνει ότι είναι ενεργητικότερο, με αυξημένη περιέργεια, ένα σφουγγάρι που "ρουφά" τις γνώσεις. Ωστόσο με την κατάλληλη προσέγγιση όλα τα άτομα μπορούν να αναπτύξουν τομείς που είχαν ξεχασμένους και οι οποίοι είναι πιθανό να τους χαρίσουν την ολοκλήρωση που τους έλειπε».
H λογική του Γκάρντνερ, όπως την εξηγεί ο ίδιος, είναι να κατανοήσουμε το πνευματικό προφίλ του κάθε παιδιού και αναλόγως να το διδάξουμε. «Για παράδειγμα, μια αρχή της φυσικής μπορεί να διδαχθεί στα παιδιά με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με τις ανάγκες τους. Μέσα από τα μαθηματικά, τη λογική, τη γλώσσα, ένα διάγραμμα στον χώρο, μια άσκηση του σώματος. Έτσι θα γίνει κατανοητή». Και μόνο αν σκεφτεί κανείς τις θεωρίες που όλοι διδαχτήκαμε κατά καιρούς χωρίς να καταλαβαίνουμε ποτέ το νόημά τους, αντιλαμβάνεται το πόσο δίκιο έχει ο Γκάρντνερ. Και πόσο άδικο είναι το ότι ένας σημερινός υπάλληλος γραφείου θα μπορούσε - αν κάποιος εκπαιδευτικός είχε αντιληφθεί την κλίση του - να είναι ένας επιτυχημένος - και το σημαντικότερο - ευτυχισμένος... χορευτής! Το ΒΗΜΑ, 04/01/2004, Σελ.: H08 Κωδικός άρθρου: B14056H081 ID: 260122
Οι πολλαπλές νοημοσύνες Πιστεύουμε ότι από αυτήν εξαρτώνται οι επιδόσεις μας στο σχολείο και στη ζωή. Οι επιτυχίες και οι αποτυχίες μας με άλλα λόγια. Τι είναι όμως η ευφυΐα; Από ποιους παράγοντες εξαρτάται; H κληρονομικότητα ή το περιβάλλον διαμορφώνει αυτό που αποκαλούμε νοημοσύνη; Τα ερωτήματα εξακολουθούν να είναι περισσότερα από τις απαντήσεις ΣΤ. N. ΑΛΑΧΙΩΤΗΣ Ο Thomas Edison ήταν ένας μεγάλος εφευρέτης με 1.039 διπλώματα ευρεσιτεχνιών. Από μικρό παιδί είχε μεγάλη έφεση προς την επιστήμη και ξόδευε πολύ χρόνο μαστορεύοντας σε ένα χημικό εργαστήριο στο υπόγειο του σπιτιού των γονιών του. Ο Edison είχε όμως και κάποιες δυσκολίες στη μάθηση, όπως στο λεκτικό επίπεδο, στη γλωσσική ικανότητα και πιθανόν να ήταν δυσλεκτικός. Ωστόσο ο Edison έμεινε στην ιστορία ως ιδιοφυΐα και ένας από τους ευφυέστερους ανθρώπους. Τι είναι όμως η ευφυΐα που συνδέεται με τις επιδόσεις μας στο σχολείο και στη ζωή, με τις επιτυχίες μας ή τις αποτυχίες μας; Από ποιους παράγοντες εξαρτάται; Είναι η κληρονομικότητα ή το περιβάλλον που διαμορφώνει αυτό που αποκαλούμε νοημοσύνη; Είναι αλήθεια ότι τα ερωτήματα εξακολουθούν να είναι περισσότερα από τις απαντήσεις. Γι' αυτό ο ακριβής ορισμός της νοημοσύνης είναι πιθανόν επί του παρόντος αδύνατος, αν και θα μπορούσαμε να πούμε ότι η νοημοσύνη είναι η ικανότητα χειρισμού της πολυπλοκότητας και επίλυσης προβλημάτων μέσα σε ένα χρήσιμο
πλαίσιο. Αναμφίβολα η νοημοσύνη αντανακλά μια κατάσταση που υπερβαίνει έναν αριθμό, τον δείκτη νοημοσύνης (IQ, Intelligent Quotient), ο οποίος διαμορφώνεται από σχετικά τεστ. H προσέγγιση του δείκτη νοημοσύνης προκάλεσε πολλές συζητήσεις και πρακτικές που έφθασαν ως τις φυλετικές διακρίσεις, ενοχοποιώντας λ.χ. τους μαύρους ως υποδεέστερους των λευκών στη βάση δήθεν γενετικών διαφορών. Τέτοιες όμως διαφορές δεν υπάρχουν, όπως τεκμαίρεται από τα ευρήματα της χαρτογράφησης του γονιδιώματος του ανθρώπου. Πέραν τούτου και σε συνδυασμό με την εκτίμηση συμμετοχής δεκάδων γονιδίων στη διαμόρφωση του IQ, η συζήτηση συνεχίζει να είναι θερμή. Στον τόνο αυτόν έχει εισαχθεί και η άποψη της πολλαπλής νοημοσύνης από τον Howard Gardner, ο οποίος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η νοημοσύνη του ανθρώπου συγκροτείται από εννέα επί μέρους στοιχεία-ικανότητες. H νοημοσύνη, δηλαδή, δεν θεωρείται μια ποσότητα νοητικής δύναμης αλλά μια ψυχοβιολογική δυναμική επίλυσης προβλημάτων ή δημιουργικότητας που έχει αξία τουλάχιστον μέσα σε ένα πολιτιστικό πλαίσιο. Χρησιμοποιώντας ορισμένα κριτήρια βασισμένα στην αναπτυξιακή βιολογία, στην εξέλιξη, στη λειτουργία του εγκεφάλου και σε άλλες επιστημονικές περιοχές, ο Gardner περιέγραψε διάφορες ικανότητες, από αυτές που βασίζονται στις αισθήσεις ως αυτές που έχουν να κάνουν με τον σχεδιασμό, το χιούμορ ή ακόμη και με τη σεξουαλικότητα. Και στον βαθμό που μια ικανότητα ικανοποιεί όλα ή τα περισσότερα κριτήρια που χρησιμοποίησε ο Gardner, τότε λογίζεται ως μια ξεχωριστή νοημοσύνη. Στο πλαίσιο αυτό χώρεσε τις εξής εννέα νοημοσύνες: γλωσσική, λογικομαθηματική, μουσική, αντίληψης του χώρου, σωματικήκιναισθητική (όπως π.χ. αυτή που αφορά τους αθλητές και τους χορευτές), διαπροσωπική (η ικανότητα να «διαβάζουμε» τη διάθεση, τα κίνητρα και άλλες νοητικές καταστάσεις άλλων ανθρώπων), ενδοπροσωπική (ικανότητα προσέγγισης των συναισθημάτων κάποιου και ο επηρεασμός της συμπεριφοράς του) - η διαπροσωπική και η ενδοπροσωπική ικανότητα συντίθενται στη γενικότερη συναισθηματική ικανότητα. Αλλη κατά τον Gardner ξεχωριστή νοημοσύνη είναι και η φυσιογνωστική, που εμπλουτίζει την ικανότητα αναγνώρισης και κατηγοριοποίησης των πραγμάτων της φύσης (όπως λ.χ. αναδείχθηκε στον Δαρβίνο), και μια άλλη αφορά την υπαρξιακή νοημοσύνη, με την οποία μπορεί κανείς να θέτει βασικά ερωτήματα για την ύπαρξη, τη ζωή και τον θάνατο, όπως λ.χ. θρησκευτικοί διανοητές και φιλόσοφοι (π.χ., Δαλάι Λάμα). Η διάκριση σε εννέα νοημοσύνες συμπληρώνεται και από τις απόψεις ότι όλοι οι άνθρωποι
έχουν όλες τις νοημοσύνες και ότι, όπως φαινόμαστε διαφορετικοί με διαφορετικές προσωπικότητες, έτσι ο καθένας έχει το δικό του αμάλγαμα από τις εννέα νοημοσύνες. Σε οξεία αντιπαράθεση με τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης βρίσκεται η άποψη της Gottfredson για την ύπαρξη ενός μόνο γενικού παράγοντα (g) της νοημοσύνης, ο οποίος περιγράφει κυρίως τη νοητική ικανότητα παρά την αποκτηθείσα γνώση και συμβάλλει στη διάκριση των ατόμων σε προικισμένα, φυσιολογικά ή νοητικά αδύναμα. Νοημοσύνες όπως η γλωσσική ή η λογικομαθηματική βρίσκονται κάτω από τον παράγοντα αυτόν, όπως και όλα τα ταλέντα του ανθρώπου εξαρτώνται τόσο από τη γνώση όσο και από την εμπειρία της εργασίας, του επαγγέλματος. Υπό την έννοια αυτή ο γενικός παράγοντας της νοημοσύνης δεν είναι κάποια μορφή επιτεύγματος αλλά ένας ρυθμιστικός παράγοντας της μάθησης που επηρεάζει και τον ρυθμό κατάκτησης της γνώσης και της εμπειρίας. H επιχείρηση στήριξης του εν λόγω παράγοντα σε βιολογική και γενετική βάση προκάλεσε ανάφλεξη της ρατσιστικής αντίληψης για τη φύση της νοημοσύνης. H πρακτική εφαρμογή λ.χ. της κληρονομικής άποψης για τον δείκτη νοημοσύνης είχε ως αποτέλεσμα ακόμη και στειρώσεις ανθρώπων, όπως και διακρίσεις. H βιολογική «τεκμηρίωση» του εν λόγω γενικού παράγοντα οδήγησε σε ερευνητικές προσπάθειες προβολής του στο επίπεδο του νευρικού συστήματος, με ορισμένους ερευνητές να υποστηρίζουν ότι οι διαφορές των ανθρώπων ως προς τον γενικό αυτόν παράγοντα νοημοσύνης οφείλονται στην ταχύτητα και στην αποτελεσματικότητα της νευρικής εγκεφαλικής λειτουργίας και διαδικασίας που επηρεάζονται και από το περιβάλλον. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο «ανάγνωσης» της άποψης για τη νοημοσύνη αποκαλύφθηκε από τον Plomin και μια γονιδιακή παραλλαγή που συσχετίστηκε με την υψηλή νοημοσύνη. Το γονίδιο αυτό τοποθετείται στο 6ο χρωμόσωμα και κωδικοποιεί έναν υποδοχέα ενός αυξητικού παράγοντα, σαν την ινσουλίνη, ο οποίος πιθανόν να επηρεάζει τον μεταβολικό ρυθμό του εγκεφάλου. Το εύρημα αυτό δεν θεωρείται έκπληξη καθώς μερικοί άνθρωποι μπορεί να γεννιούνται πιο έξυπνοι από άλλους. Σχετικές έρευνες όμως δείχνουν ότι ο δείκτης νοημοσύνης αυξάνεται κατά τρεις μονάδες ανά δεκαετία. Και λίγες δεκαετίες δεν αρκούν για γενετικές αλλαγές. Ούτε δικαιολογείται η «ολιγαρχία» ελάχιστων γονιδίων παρά μόνο ο πολιτισμικός εμπλουτισμός, το περιβάλλον, για τη βελτίωση της νοημοσύνης. Οι διαφορές στη νοημοσύνη, είτε μετρούνται με τον IQ είτε με τον g, φαίνεται ότι είναι τόσο γενετικής όσο και περιβαλλοντικής φύσεως, όπως η προσωπικότητα, τα μουσικά μας ενδιαφέροντα και οι κοινωνικές και πολιτικές μας αντιλήψεις.
Από την άλλη μεριά, η κλασμάτωση της ευφυΐας στις επί μέρους εννέα νοημοσύνες φαίνεται να έχει κυρίως παιδαγωγικομεθοδολογική σημασία για τη βελτίωση κάποιων ταλέντων. Οι μεταξύ τους όμως συσχετίσεις είναι σοβαρές και μειώνουν την αυτονομία τους, τη «δομική» τους διάκριση. H αξιοποίησή τους ωστόσο συμβάλλει στην ανάδειξη τομέων του ατόμου που είχαν «ξεχαστεί». Τα «ελαστικά» λοιπόν συμπεράσματα που προέρχονται από τέτοιες προσεγγίσεις αντανακλούν τεράστιες κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις. Γι' αυτό στο θέμα αυτό περισσότερο από κάθε άλλο απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή για να διασφαλίζονται οι ίσες ευκαιρίες και τα βασικά δικαιώματα για όλους να αναπτύξουν τις δικές τους ικανότητες της δικής τους ζωής. Αλλωστε ο ρόλος της νοημοσύνης στη σύγχρονη κοινωνία μας δεν εξαρτάται μόνο από το ποσό της γνώσης που ο καθένας έχει κατακτήσει αλλά και από τις αξίες στις οποίες δίνει έμφαση. Ο κ. Σταμάτης N. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής, πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών. Το ΒΗΜΑ, 15/02/2004, Σελ.: H06 Κωδικός άρθρου: B14091H061 ID: 261011