Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου κατά την εκπόνηση της Διπλωματικής τους Εργασίας.

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ Σ Χ Ο Λ Η Α Ν Θ Ρ Ω Π Ι Σ Τ Ι Κ Ω Ν & Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Ω Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ω Ν Τ Μ Η Μ Α Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ω Ν Τ Η Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Σ Η Σ Κ Α Ι Τ Η Σ Α Γ Ω Γ Η Σ Σ Τ Η Ν Π Ρ Ο Σ Χ Ο Λ Ι Κ Η Η Λ Ι Κ Ι Α ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ:ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ, ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου κατά την εκπόνηση της Διπλωματικής τους Εργασίας. Μπαλοπούλου Βασιλική (Α.Μ. 294) Επιβλέπων: Θανάσης Κ. Καραλής Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών 1

Δήλωση Ακαδημαϊκής Ακεραιότητας Η υπογράφουσα μεταπτυχιακή φοιτήτρια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του ΤΕ.Ε.Α.Π.Η: Βασιλική Μπαλοπούλου (ΑΜ 294) δηλώνω υπευθύνως ότι η παρούσα διπλωματική μου εργασία με τίτλο: Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του ΕΑΠ κατά την εκπόνηση της διπλωματικής τους εργασίας έχει γραφεί από εμένα χωρίς οποιαδήποτε εξωτερική μη αδειοδοτημένη βοήθεια, ότι δεν έχει υποβληθεί σε οποιοδήποτε ίδρυμα ή οργανισμό προς αξιολόγηση, ούτε έχει δημοσιευθεί στο παρελθόν μέρος της ή στο σύνολό της. Οποιαδήποτε μέρη, λέξεις ή ιδέες, της μεταπτυχιακής εργασίας, αν και περιορισμένα συμπεριλαμβανομένων πινάκων, γραφημάτων, χαρτών κ.λπ., τα οποία είναι εισηγημένα από (ή με βάση) άλλες πηγές έχουν αναγνωριστεί ως τέτοια χωρίς καμία εξαίρεση. Ημερομηνία : 25/09/2012 Ονοματεπώνυμο : Βασιλική Μπαλοπούλου 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ....5 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ......6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ....7 ΕΝΟΤΗΤΑ Α : ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ......10 1.1.ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΕ... 11 1.1.1 Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση... 11 1.1.2.Θεωρίες για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση......13 Α. Θεωρίες της Αυτονομίας και της Ανεξαρτησίας... 14 Β. Η Θεωρία της Βιομηχανοποίησης της Διδασκαλίας... 17 Γ. Θεωρία της Αλληλεπίδρασης και της Επικοινωνίας... 22 1.2 Ανασκόπηση Διεθνούς Βιβλιογραφίας... 27 1.3. Ανασκόπηση Ελληνικής Βιβλιογραφίας... 35 ΕΝΟΤΗΤΑ Β : ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ... 41 2.1. Ερευνητικά ερωτήματα... 42 2.2. Συμμετέχοντες... 42 2.3. Μέσο συλλογής δεδομένων... 44 2.4.Επεξεργασία δεδομένων... 46 ΕΝΟΤΗΤΑ Γ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ... 47 3.ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ... 48 3.1.Εμπόδια που αντιμετώπισαν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές/τριες του ΕΑΠ κατά την εκπόνηση της διπλωματικής τους εργασίας... 48 3.2. Τρόποι επιρροής αυτών των εμποδίων στην εκπόνηση της διπλωματικής εργασίας... 54 3.3.Τρόποι με τους οποίους αντιμετωπίστηκαν τα εμπόδια που συνάντησαν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές και φοιτήτριες κατά την εκπόνηση της εργασίας τους... 58 3.4.Συμβολή οικογενειακού, εργασιακού και κοινωνικού περιβάλλοντος στην άρση αυτών των εμποδίων....63 3.5. Συμβολή του επιβλέποντα καθηγητή στην άρση των εμποδίων που συνάντησαν οι φοιτητές/τριες....76 3.6. Η εξ αποστάσεως βιβλιοθήκη του ΕΑΠ και ο βαθμός ικανοποίησης που πρόσφερε στους φοιτητές/τριες.....93 3.7. Τρόποι αντιμετώπισης-συμβουλές....98 ΕΝΟΤΗΤΑ Δ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 108 3

ΕΝΟΤΗΤΑ Ε Προτάσεις για περαιτέρω έρευνα... 113 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 115 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 118 4

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της εργασίας ήταν η διερεύνηση των δυσκολιών που αντιμετώπισαν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του ΕΑΠ κατά την εκπόνηση της διπλωματικής τους εργασίας και συγκεκριμένα οι μεταπτυχιακοί φοιτητές/τριες της ενότητας ΕΚΠ65. Στην έρευνα συμμετείχαν 18 μεταπτυχιακοί φοιτητές/τριες της ενότητας ΕΚΠ65, οι οποίοι εκπονούσαν την εργασία τους κατά το ακαδημαϊκό έτος 2010-2011. Πρόκειται για μία ποιοτική προσέγγιση στην οποία χρησιμοποιήθηκε ως ερευνητικό εργαλείο η μη δομημένη συνέντευξη με ερωτήσεις ανοιχτού τύπου. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως οι φοιτητές/τριες συνάντησαν μια πληθώρα εμποδίων/δυσκολιών με πιο χαρακτηριστικά τα ακόλουθα: επαγγελματικές και οικογενειακές υποχρεώσεις, περιορισμένος διαθέσιμος χρόνος, προβλήματα υγείας, δυσκολία εξεύρεσης βιβλιογραφίας, δυσκολίες στην μεθοδολογία-συγγραφή έρευνας, στην επιλογή και διατύπωση θέματος, προβλήματα στην επικοινωνία με τον επιβλέποντα καθηγητή, δυσκολίες στην στατιστική επεξεργασία δεδομένων, μεγάλος όγκος βιβλιογραφίας, γεωγραφική απομάκρυνση-απόσταση από βιβλιοθήκες, ψυχολογικοί παράγοντες όπως το άγχος και τέλος, προσωπικοί λόγοι-γάμος. ABSTRACT The purpose of this paper is the definition of the difficulties that are faced by the EKP65 unit s postgraduate students of the Hellenic Open University, while they prepared their Master thesis. Eighteen postgraduate students participated in the research in the academic year 2010-11. It is a qualitative approach, in which semistructured interview and open questions were used. The results of this research revealed that the students faced an amount of difficulties and obstacles. The most frequently spotted were: professional and family obligations, lack of time, health problems, finding topic, problems in the bibliography research, difficulties in the writing process, communication issues with the supervisor, statistical analysis of their data, many reading obligations, geographical distance from the libraries, psychological parameters, like anxiety and personal reasons-marriage. 5

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 2.1 Γενικά στοιχεία συμμετεχόντων έρευνας Πίνακας 3.1: Εμπόδια που αντιμετώπισαν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές/τριες του ΕΑΠ κατά την εκπόνηση της διπλωματικής τους εργασίας. Πίνακας 3.2.Τρόποι επιρροής αυτών των εμποδίων στην εκπόνηση της διπλωματικής εργασίας. Πίνακας 3.3. Τρόποι αντιμετώπισης των εμποδίων που συνάντησαν οι φοιτητές/τριες Πίνακας 3.4. Φορείς που συνέβαλαν στην άρση των εμποδίων Πίνακας 3.5: Συμβολή του οικογενειακού περιβάλλοντος Πίνακας 3.6: Συμβολή του εργασιακού περιβάλλοντος Πίνακας 3.7: Συμβολή κοινωνικού περιβάλλοντος Πίνακας 3.8: Συμβολή επιβλέποντα καθηγητή Πίνακας 3.9: Αποτελεσματική ή μη βοήθεια επιβλέποντα καθηγητή Πίνακας 3.10: Εμπόδια-Καθοριστική συμβολή επιβλέποντα καθηγητή Πίνακας 3.11: Επικοινωνία επιβλέποντα καθηγητή-εκπαιδευόμενου Πίνακας 3.12:Προβλήματα στην αλληλεπίδραση επ.καθηγητή-εκπαιδευόμενου Πίνακας 3.13: Χαρακτηρισμός σχέσης επ.καθηγητή-εκπαιδευόμενου Πίνακας 3.14: Ικανοποιητική ή μη η χρήση της εξ αποστάσεως βιβλιοθήκης του ΕΑΠ Πίνακας 3.15: Κάλυψη υλικού από την εξ αποστάσεως βιβλιοθήκη Πίνακας 3.16: Τρόποι αντιμετώπισης αυτών των εμποδίων Πίνακας 3.17:Συμβουλές σε μεταγενέστερους φοιτητές 6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση τα τελευταία χρόνια προσελκύει το ενδιαφέρον πολλών υποψήφιων ενηλίκων φοιτητών. Εξαιτίας των ραγδαίων κοινωνικοοικονομικών, τεχνολογικών και επαγγελματικών εξελίξεων, οι γνώσεις απαξιώνονται πολύ γρήγορα με αποτέλεσμα την ολοένα και αυξανόμενη ζήτηση εξειδικευμένης γνώσης, δηλαδή την ανάγκη να επιμορφώνεται και να ενημερώνεται διαρκώς, ώστε να παρακολουθεί τις εξελίξεις και να προσαρμόζεται στις μεταβολές. Πολλοί μάλιστα ενήλικες προτιμούν τις εξ αποστάσεως σπουδές λόγω της ευελιξίας που παρέχουν ως προς τον χρόνο και τον τόπο. Οι ενήλικες και πόσο μάλλον οι εργαζόμενοι ενήλικες δε δύναται να εγκαταλείψουν τον μόνιμο τόπο διαμονής για σπουδές και γι αυτό το λόγο καταφεύγουν στις εξ αποστάσεως σπουδές. Στα ανοικτά συστήματα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης η μόρφωση θεωρείται δικαίωμα όλων των ανθρώπων σε οποιαδήποτε φάση της ζωής τους κι αν βρίσκονται. Απευθύνονται σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων και θεωρούνται περισσότερο ευέλικτα από τα τυπικά συστήματα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης καθώς ως κύριος χώρος μάθησης χρησιμοποιείται η μόνιμη κατοικία του φοιτητή, ο ίδιος επιλέγει το χρόνο μελέτης και το ρυθμό με τον οποίο μαθαίνει και δεν υφίστανται εισαγωγικές εξετάσεις. Στην Ελλάδα από το 1992 άρχισε να λειτουργεί το Ε.Α.Π. (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο), στο οποίο προσφέρονται ολοκληρωμένα προγράμματα προπτυχιακών και μεταπτυχιακών σπουδών Για την απόκτηση μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης απαιτείται πτυχίο ή δίπλωμα ανώτατης εκπαίδευσης συγγενούς γνωστικού αντικειμένου, επιτυχής παρακολούθηση και εξέταση τεσσάρων τουλάχιστον Θεματικών Ενοτήτων (Θ.Ε.) και εκπόνηση διπλωματικής εργασίας η διαδικασία εκπόνησης της οποίας ορίζεται από τον Γενικό Κανονισμό Εκπόνησης Μεταπτυχιακών Διπλωματικών Εργασιών (ΔΕ). Η Δ.Ε. του Ε.Α.Π., με την προκήρυξη υποβολής υποψηφιοτήτων και μετά από εισήγηση της αντίστοιχης Σχολής, εξειδικεύει τις απαιτούμενες προϋποθέσεις υποβολής υποψηφιοτήτων ανά πρόγραμμα σπουδών (www.eap.gr.). 7

Σύμφωνα με τον γενικό κανονισμό εκπόνησης Διπλωματικών Εργασιών οι φοιτητές που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς τουλάχιστον τις πρώτες δύο Θ.Ε. του Προγράμματος και είναι εγγεγραμμένοι και παρακολουθούν την τελευταία Θ.Ε., υποβάλλουν γραπτή πρόταση (Έντυπο Α) του θέματος που τους ενδιαφέρει (τίτλο, σκοπό και προσδοκώμενα αποτελέσματα) στο Διοικητικό Υπεύθυνο του Προγράμματός τους στο Φοιτητικό Μητρώο. Μπορεί να προβλέπεται η εκπόνηση ομαδικών διπλωματικών εργασιών και να προδιαγράφονται οι ιδιαίτερες απαιτήσεις που σχετίζονται με αυτές και ειδικότερα οι διακριτές υποχρεώσεις κάθε μέλους της ομάδας. Ωστόσο η εκπόνηση της ΔΕ δεν είναι εύκολη διαδικασία. Ο προβλεπόμενος ελάχιστος χρόνος υποβολής μιας ΔΕ είναι 5 μήνες και ο μέγιστος 8 μήνες. Παράταση χορηγείται αποκλειστικά και μόνο για λόγους ανωτέρας βίας από τον Ακαδημαϊκό Υπεύθυνο μετά τη σύμφωνη γνώμη του Επιβλέποντα Καθηγητή (www.eap.gr). Στην εξ αποστάσεως διδασκαλία διεξάγονται Ομαδικές Συμβουλευτικές Συναντήσεις δίνοντας έτσι την δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς και τους εκπαιδευόμενους να συναντηθούν, να συζητήσουν και να ξεπεράσουν τυχόν προβλήματα (Race,1999). Κατά την εκπόνηση της ΔΕ, σε αντίθεση με τις Θεματικές Ενότητες, δεν πραγματοποιούνται Ομαδικές Συμβουλευτικές Συναντήσεις, αλλά ο εκπαιδευόμενος επικοινωνεί με τον επιβλέποντα καθηγητή ο οποίος του παρέχει επιστημονική καθοδήγηση, προβαίνει σε σχολιασμό και παρατηρήσεις. Όπως όμως είπαμε και νωρίτερα, οι φοιτητές του Ε.Α.Π. είναι όλοι ενήλικες και έχουν πληθώρα οικογενειακών, επαγγελματικών και άλλων υποχρεώσεων πέρα από αυτές των σπουδών τους, τις οποίες πρέπει να φέρουν εις πέρας. Έχουν σημειωθεί περιπτώσεις φοιτητών που για κάποιους λόγους δεν καταφέρνουν να ολοκληρώσουν την εργασία τους και επαναλαμβάνουν την διαδικασία ή εγκαταλείπουν την προσπάθεια. Το ζήτημα των εμποδίων στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση έχει απασχολήσει πολλούς ερευνητές (Galusha, 1997 Hillesheim, 1998 Berge, 1998 Berge & Mrozowski, 1999 Rezabek, 1999 Muilenburg & Berge, 2001 Levine & Sun, 2002 Mungania, 2003 Isman, Dabaj, Altinay F. & Altinay Z.,2003 Zirkle, 2004 Dabaj & Isman, 2004 Muilenburg & Berge, 2005 Falowo, 2007 Olakulehin & Ojo, 2008 Dabaj, 2011). Στην Ελλάδα οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί αφορούν κυρίως τις δυσκολίες και τα εμπόδια που συναντούν οι φοιτητές του Ελληνικού 8

Ανοιχτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ) άλλα και τα αίτια που πολλές φορές τους οδηγούν στην εγκατάλειψη των σπουδών τους. Ελάχιστες είναι οι έρευνες που αφορούν συγκεκριμένα τις δυσκολίες που συναντούν οι φοιτητές εξ αποστάσεως προγραμμάτων στο τελευταίο κομμάτι των σπουδών τους, δηλαδή την εκπόνηση της διπλωματικής τους εργασίας (Γεωργιάδη, 2008 Σπανού, 2011). Συγκεκριμένα η Γεωργιάδη (2008) επιχείρησε να προσδιορίσει τις δυσκολίες που συναντούν οι φοιτητές κατά την επιλογή του θέματος της διπλωματικής τους εργασίας (ΔΕ) και η Σπανού (2011) διερεύνησε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του ΕΑΠ και συγκεκριμένα των προγραμμάτων «Σπουδές στην Εκπαίδευση» κι «Εκπαίδευση Ενηλίκων» κατά την εκπόνηση της διπλωματικής τους εργασίας καθώς και τρόπους αντιμετώπισής τους. Παρατηρούμε πως μόνο η έρευνα της Σπανού αφορά συγκεκριμένα τις δυσκολίες κατά την εκπόνηση της ΔΕ. Γι αυτό και θεωρήθηκε σκόπιμο η παρούσα έρευνα να προσανατολιστεί στα εμπόδια και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του Ε.Α.Π. αλλά και να εξεταστεί κατά κάποιο τρόπο και η υποστήριξη που δέχτηκαν από το οικογενειακό, εργασιακό και κοινωνικό τους περιβάλλον καθώς και από τον επιβλέποντα καθηγητή. Η εργασία διαιρείται σε πέντε ενότητες. Στην πρώτη ενότητα παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο το όποιο διαιρείται σε τρεις υποενότητες. Η πρώτη υποενότητα παρουσιάζει γενικά στοιχεία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και τις θεωρίες που έχουν εκφραστεί για την Εξαε, η δεύτερη παρουσιάζει την ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας και η τρίτη την ανασκόπηση της ελληνικής βιβλιογραφίας. Στην δεύτερη ενότητα παρουσιάζεται η μεθοδολογία της έρευνας και συγκεκριμένα ο σκοπός και τα ερευνητικά ερωτήματα της έρευνας, οι συμμετέχοντες και το μέσο συλλογής των δεδομένων καθώς και ο τρόπος επεξεργασίας τους. Στην τρίτη ενότητα επιχειρείται ανάλυση των δεδομένων και στην τέταρτη ενότητα παρουσίαση των συμπερασμάτων ύστερα από τις αναλύσεις που υπέστησαν τα δεδομένα. Στην πέμπτη και τελευταία ενότητα παρουσιάζονται οι προτάσεις για περαιτέρω έρευνα. Στο τέλος, ακολουθεί η βιβλιογραφία και το παράρτημα. 9

ΕΝΟΤΗΤΑ Α ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 10

1.1.ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΕ 1.1.1 Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση (Distance Education) τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε ότι απασχολεί όλο και περισσότερο τους φορείς εκπαίδευσης ενηλίκων και πολλοί από αυτούς την υιοθετούν με στόχο την προσφορά εκπαίδευσης σε ενήλικες που δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν εκπαιδευτικές δραστηριότητες με τις συμβατικές εκπαιδευτικές μεθόδους. Λόγω της αδυναμίας των συμβατικών μορφών εκπαίδευσης να καλύψουν τις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας έχουν αρχίσει να υιοθετούνται νέες καινοτόμες μέθοδοι εκπαίδευσης όπως η εξ αποστάσεως εκπαίδευση (Lionarakis, 2003). Ο όρος εξ αποστάσεως εκπαίδευση περιγράφει εκπαιδευτικές δραστηριότητες στις οποίες ο εκπαιδευόμενος βρίσκεται σε μια φυσική απόσταση από τον εκπαιδευτή του και προκειμένου να επικοινωνήσει μαζί του και να μπορέσει να έχει πρόσβαση στο εκπαιδευτικό υλικό χρησιμοποιείται κάποια μορφή τεχνολογίας (Schlosser and Simonson, 2002). Μελετώντας την διεθνή βιβλιογραφία θα δούμε ότι υπάρχει μια ποικιλία ορισμών για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση οι οποίες διαφοροποιούνται ανάλογα με τον κάθε ερευνητή. Στην συνέχεια θα αναφέρουμε μερικούς από αυτούς τους ορισμούς. Για τον Holmberg (όπως αναφέρεται στο Keegan,2001) ο όρος «εξ αποστάσεως εκπαίδευση» καλύπτει διάφορες μορφές σπουδών σε όλα τα επίπεδα, οι οποίες δεν τελούν υπό την συνεχή και άμεση εποπτεία καθηγητών-συμβούλων που βρίσκονται μαζί με τους διδασκόμενους σε αίθουσες διδασκαλίας ή κάτω από τις ίδιες συνθήκες, αλλά εκείνες που αξιοποιούν τον σχεδιασμό, την οργάνωση, την καθοδήγηση και επίβλεψη που παρέχει ένας εκπαιδευτικός οργανισμός. 11

Για τον Moore (όπως αναφέρεται στο Keegan, 2001) εξ αποστάσεως εκπαίδευση συνιστούν όλες εκείνες οι ενέργειες, προκειμένου να παρασχεθεί διδασκαλία μέσω έντυπου υλικού ή ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας σε ανθρώπους που μετέχουν σε οργανωμένη μάθηση σε τόπο ή χρόνο διαφορετικό από εκείνον του/των καθηγητών τους. Για τον Desmond Keegan (2001) η εξ αποστάσεως εκπαίδευση προσδιορίζεται από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά στοιχεία: Τη γεωγραφική απόσταση που χωρίζει εκπαιδευτή-εκπαιδευόμενο κατά το μεγαλύτερο μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας, το οποίο στοιχείο την διαφοροποιεί από την «πρόσωπο με πρόσωπο» εκπαίδευση σε αίθουσες διδασκαλίας. Την παρεμβολή του εκπαιδευτικού ιδρύματος στην μαθησιακή διαδικασία, όπου το στοιχείο αυτό τη διαφοροποιεί από την προσωπική κατ ιδίαν μελέτη. Τη χρήση τεχνολογικών μέσων (έντυπα και οπτικοακουστικά μέσα, υπολογιστές και Διαδίκτυο) για την μεταφορά του εκπαιδευτικού υλικού και για να γεφυρωθεί η απόσταση μεταξύ του εκπαιδευόμενου με τον εκπαιδευτή. Την προσπάθεια για αμφίδρομη επικοινωνία με στόχο την εκμετάλλευση των παιδαγωγικών πλεονεκτημάτων του διαλόγου και της ανταλλαγής απόψεων. Την οργάνωση της μαθησιακής διαδικασίας με την δυνατότητα ομαδικών συναντήσεων για την εξυπηρέτηση διδακτικών και κοινωνικών σκοπών. 12

1.1.2.Θεωρίες για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση Ο D. Keegan (2001) ταξινόμησε τις θεωρίες της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης σε τρείς κατηγορίες: A. Θεωρίες της αυτονομίας και της ανεξαρτησίας (Delling, Wedemeyer, Moore). B. Θεωρία της βιομηχανοποίησης (Peters). C. Θεωρίες της αλληλεπίδρασης και της επικοινωνίας (Holmberg, Βååth, Sewart, Smith, Daniel). Οι παραπάνω θεωρίες χρησιμοποιήθηκαν ως το θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο βασίστηκε η παρούσα έρευνα και παρουσιάζονται αναλυτικά στην συνέχεια. Α. Θεωρίες της Αυτονομίας και της Ανεξαρτησίας Ο Delling θεωρεί την εξ αποστάσεως εκπαίδευση ως ένα πολυδιάστατο σύστημα μαθησιακής και επικοινωνιακής διαδικασίας, που πραγματοποιείται μέσω ενός τεχνητού φορέα για την μεταφορά του μηνύματος (Keegan, 2001). Κατά την άποψή του, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν διαθέτει πολλά από τα χαρακτηριστικά της «διδασκαλίας» που συναντάμε στην τυπική εκπαίδευση. Στηρίζει αυτή την θέση του στο ότι δεν περιλαμβάνεται στο σύστημα της εξαε η διάσταση του διδάσκοντος. Παρατηρούμε πως περιορίζει τον ρόλο του εκπαιδευτικού στην μαθησιακή διαδικασία και τονίζει την αυτονομία και την ανεξαρτησία των εκπαιδευομένων, οι οποίοι συνήθως είναι ενήλικες και δεν αποδέχονται την συμβατική σχέση εκπαιδευτικού-εκπαιδευομένων (Keegan, 2001 Γιαγλή, Γιαγλής & Κουτσούμπα, 2010). Υποστηρίζει πως ο οργανισμός υποστήριξης (που αποτελείται από μηχανήματα, ανθρώπους και υλικά) είναι υπεύθυνος για όλες τις δραστηριότητες των εκπαιδευομένων με στόχο την ανάπτυξη της αυτοδυναμίας τους. Συμπερασματικά, οι απόψεις του υποδεικνύουν ελαχιστοποίηση του ρόλου του εκπαιδευτικού και μεγαλύτερη βαρύτητα στην μαθησιακή πορεία του εκπαιδευόμενου (Keegan, 2001). Η αυτονομία του εκπαιδευόμενου αποτελεί το σημαντικότερο στοιχείο της εξαε για τον δεύτερο εκφραστή αυτής της θεωρίας, τον Wedemeyer (Αναστασιάδης, 13

2004). Στην προσπάθειά του να περιγράψει την εξ αποστάσεως εκπαίδευση σε πανεπιστημιακό επίπεδο χρησιμοποιεί τον όρο «ανεξάρτητες σπουδές». Στο πλαίσιο αυτών οι «ανεξάρτητοι» εκπαιδευόμενοι δεν εξαρτώνται από τους εκπαιδευτικούς αλλά μόνο καθοδηγούνται από αυτούς και καθίστανται οι ίδιοι υπεύθυνοι για την μαθησιακή τους πορεία. Οι ανεξάρτητες σπουδές εξασφαλίζουν στον εκπαιδευόμενο συνθήκες εξατομικευμένης μάθησης και παρέχουν ελευθερία στην επιλογή των μαθησιακών στόχων και στον προσδιορισμό του ρυθμού μάθησης (Keegan, 2001). Διατύπωσε 10 χαρακτηριστικά που θεωρεί ότι πρέπει να διέπουν ένα σύστημα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. α)λειτουργία συστήματος σε όποιο μέρος και αν βρίσκονται οι εκπαιδευόμενοι. β)μεγαλύτερη παραχώρηση ελευθερίας στον εκπαιδευόμενο όσον αφορά το καθορισμό της μαθησιακής του πορείας. γ)απελευθέρωση εκπαιδευτικών από καθήκοντα αστυνόμευσης, γεγονός που συνεπάγεται περισσότερο χρόνο για ουσιώδεις εκπαιδευτικές δραστηριότητες. δ)παροχή περισσότερων ευκαιριών επιλογής των αντικειμένων σπουδών, του τρόπου μελέτης και της μεθοδολογίας στους εκπαιδευόμενους. ε)χρήση αποτελεσματικών μέσων διδασκαλίας και μεθόδων. στ) Συνδυασμός μέσων και μεθόδων για καλύτερη διδασκαλία των γνωστικών αντικειμένων. ζ)δυνατότητα επανασχεδιασμού και ανάπτυξης των μαθημάτων ώστε να προσαρμόζονται σε ένα πρόγραμμα αρθρωτών σπουδών. η)ευκαιρίες προσαρμογής των ατομικών διαφορών. θ)αξιολόγηση επίδοσης του εκπαιδευόμενου ανεξάρτητα από τον τόπο μελέτης, το ρυθμό μάθησης, τη μέθοδο ή τη συχνότητα μελέτης κάθε εκπαιδευόμενου. ι)δυνατότητα έναρξης και διακοπής των σπουδών σύμφωνα με τις επιθυμίες των εκπαιδευομένων. (Keegan, 2001) Θεώρησε ως μόνο τρόπο υπερβάσης του «φράγματος του τόπου και του χρόνου» στην εκπαίδευση τον διαχωρισμό της διδασκαλίας από την μάθηση. Διατύπωσε 6 χαρακτηριστικά των ανεξάρτητων συστημάτων διδασκαλίας και μάθησης: μη συνύπαρξη εκπαιδευτικού και εκπαιδευομένων, διεκπεραίωση της διδασκαλίας και της μάθησης μέσω έντυπου υλικού ή άλλου μέσου, εξατομικευμένη διδασκαλία, η μάθηση ως αποτέλεσμα των δραστηριοτήτων του εκπαιδευόμενου, ο 14

εκπαιδευόμενος μαθαίνει στο περιβάλλον του και τέλος είναι υπεύθυνος για την πρόοδο του (Keegan, 2001 Αναστασιάδης, 2004). Η ανεξαρτησία και η αυτονομία του εκπαιδευόμενου, σύμφωνα με τον Wedemeyer, δεν αναιρεί την χρησιμότητα του εκπαιδευτικού. Μπορεί να μην εξαρτάται ολοκληρωτικά ο εκπαιδευόμενος από τον εκπαιδευτικό, η επιτυχία του όμως εξαρτάται από αυτόν διότι εκείνος είναι που τον παρακινεί και τον κινητοποιεί καθημερινά. Η θεωρία της ανεξάρτητης μάθησης που ανέπτυξε ο Moore εξετάζει δύο μεταβλητές στα εξ αποστάσεως εκπαιδευτικά προγράμματα, την «απόσταση» μεταξύ εκπαιδευτικού-εκπαιδευόμενου και την «αυτονομία» του σπουδαστή (Keegan, 2001). Από τον Moore, ο εκπαιδευόμενος παρουσιάζεται ως ανεξάρτητος και βρίσκεται μακριά από τον εκπαιδευτικό ως προς τον χρόνο και τον τόπο. Ωστόσο ο μοναδικός τρόπος που μπορεί να διεκπεραιωθεί η επικοινωνία τους είναι μέσω ενός μηχανικού μέσου. Άρα, αναφέρεται σε ένα εξ αποστάσεως σύστημα το οποίο αποτελείται από τρία υποσυστήματα: τον εκπαιδευόμενο, τον εκπαιδευτικό και την μέθοδο επικοινωνίας (Keegan, 2001). Ο Moore στην προσπάθειά του να τεκμηριώσει την έννοια της απόστασης κατηγοριοποιεί τα εξ αποστάσεως προγράμματα σύμφωνα με δύο κριτήρια. Πρώτον με την παροχή αμφίδρομης επικοινωνίας (διάλογο) και δεύτερον με τον βαθμό ανταπόκρισης του προγράμματος στις ατομικές ανάγκες του εκπαιδευόμενου (δομή). Έπειτα προσπάθησε νε τεκμηριώσει την έννοια της αυτονομίας του εκπαιδευόμενου. Ο Moore απαιτεί την αυτονομία του εκπαιδευόμενου ως προς την στοχοθεσία και την επιλογή μεθόδων μελέτης και αξιολόγησης, κάτι όμως που δεν είναι δυνατόν να ισχύει για όλα τα εξ αποστάσεως προγράμματα. Η απόσταση εκπαιδευτικού και εκπαιδευόμενου είναι αυτή που θα εξασφαλίσει την αυτονομία του εκπαιδευόμενου, διότι είναι μόνος του και αναλαμβάνει υψηλό βαθμό ευθύνης διεκπεραίωσης των σπουδών του καθώς και ελέγχου της μαθησιακής του πορείας, Ο εκπαιδευόμενος που διαθέτει αυτή την ανεξαρτησία δεν έχει ανάγκη από συμβουλές, ίσως χρειαστεί μόνο λίγη καθοδήγηση. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις ενήλικων εκπαιδευόμενων που χρειάζονται την βοήθεια των εκπαιδευτικών για να διατυπώσουν τους μαθησιακούς τους στόχους, να προσδιορίσουν τις πηγές πληροφόρησης και να αξιολογήσουν την επίδοσή τους (Keegan, 2001). 15

Ο Moore ταξινομεί τα εξ αποστάσεως προγράμματα ως αυτόνομα ή μη αυτόνομα μέσω των απαντήσεων των τριών ακόλουθων ερωτήσεων: α)αν υπάρχει αυτονομία στην στοχοθεσία, δηλαδή αν οι μαθησιακοί στόχοι προσδιορίζονται από τον εκπαιδευτικό ή τον εκπαιδευόμενο. β)αν υπάρχει αυτονομία στην επιλογή του τρόπου μελέτης. Ποιος δηλαδή αποφασίζει, ο εκπαιδευόμενος ή ο εκπαιδευτικός, για την επιλογή και την χρήση των πηγών του διδακτικού υλικού, την οργάνωση της ύλης και των μέσων διδασκαλίας. γ)αν υπάρχει αυτονομία στην αξιολόγηση, δηλαδή αν παίρνουν οι εκπαιδευτικοί ή οι εκπαιδευόμενοι τις αποφάσεις για την μέθοδο και τα κριτήρια αξιολόγησης (Keegan, 2001 Αναστασιάδης, 2004). 16

Β. Η Θεωρία της Βιομηχανοποίησης της Διδασκαλίας Εκφραστής αυτής της θεωρίας είναι ο Otto Peters και υποστηρίζει πως η βιομηχανοποιημένη διδασκαλία βασίζεται σε μια αντικειμενικοποιημένη, ορθολογικοποιημένη μορφή αλληλεπίδρασης που επιτυγχάνεται με την συμβολή της τεχνολογίας. Δηλαδή παρουσιάζει της εξ αποστάσεως εκπαίδευση ως μια βιομηχανοποιημένη μορφή διδασκαλίας και μάθησης (Keegan, 2001). Πρότεινε την ανάλυση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης σε σύγκριση με τη βιομηχανική παραγωγή των αγαθών. Δήλωσε ότι από πολλές απόψεις, η συμβατική εκπαίδευση που βασίζεται στον προφορικό λόγο και στην ομάδα, αποτελεί προβιομηχανική μορφή εκπαίδευσης. Επιπλέον ένα ακόμα προβιομηχανικό χαρακτηριστικό της συμβατικής εκπαίδευσης είναι το γεγονός ότι ο εκπαιδευτικός παραμένει στενά συνδεδεμένος με την όλη διδακτική διαδικασία. Η δήλωσή του υπονοεί ότι η εξ αποστάσεως διδασκαλία δεν θα μπορούσε να υπάρξει πριν από τη βιομηχανική εποχή. Χρησιμοποιώντας την οικονομική και βιομηχανική θεωρία ο Peters πρότεινε τις ακόλουθες νέες ορολογίες (όπ. αναφ. στο Αναστασιάδης, 2004) για την ανάλυση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης: Ορθολογικοποίηση. Η χρήση συστηματικών μέτρων για να μειωθεί ο απαιτούμενος συντελεστής παραγωγής ενέργειας, χρόνου, και χρήματος. Στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση υπάρχουν τρόποι σκέψης, τοποθετήσεις και διαδικασίες, οι οποίες καθιερώθηκαν μόνο αμέσως μετά την αυξανόμενη ορθολογικοποίηση στην βιομηχανοποίηση των διαδικασιών παραγωγής. Καταμερισμός εργασίας. Ο διαχωρισμός μιας εργασίας στις απλούστερες συνιστώσες της ή σε δευτερεύοντα μέρη. Στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, τα μαθήματα παροχής πληροφοριών, οι συνεδριάσεις, η αξιολόγηση, και η εκτέλεση των ηχογραφήσεων πραγματοποιούνται από άτομα που βρίσκονται σε διαφορετικό χώρο. Για τον Peters, ο καταμερισμός εργασίας είναι η κύρια προϋπόθεση για την αποτελεσματικότητα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. 17

Εκμηχάνιση. Η χρήση των μηχανών σε μια διαδικασία εργασίας. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση, παρατήρησε ο Peters, θα ήταν αδύνατη χωρίς μηχανές. Οι μηχανές αναπαραγωγής και τα συστήματα μεταφορών είναι προϋποθέσεις, και οι πιο πρόσφατες μορφές διδασκαλίας εξ αποστάσεως που έχουν τις επιπρόσθετες δυνατότητες των σύγχρονων μέσων επικοινωνίας και ηλεκτρονικών εγκαταστάσεων επεξεργασίας δεδομένων. Γραμμή παραγωγής. Συνήθως, μια μέθοδος εργασίας στην οποία οι εργαζόμενοι παραμένουν στη θέση τους, ενώ τα αντικείμενα που εργάζονται πάνω σ αυτά περνούν από μπροστά τους. Στα παραδοσιακά προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, το υλικό και για το διδάσκοντα και για το σπουδαστή δεν είναι το προϊόν ενός ατόμου. Αλλά, το μαθησιακό υλικό σχεδιάζεται, τυπώνεται, αποθηκεύεται, διανέμεται, και βαθμολογείται από ειδικούς. Μαζική παραγωγή. Η παραγωγή των αγαθών σε μεγάλες ποσότητες. Ο Peters παρατήρησε ότι επειδή η ζήτηση ξεπερνά την προσφορά στα κολέγια και τα πανεπιστήμια, υπήρξε μια τάση προς μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις όχι εξ ολοκλήρου σύμφωνες με τις παραδοσιακές μορφές ακαδημαϊκής διδασκαλίας. Η μαζική παραγωγή των σειρών μαθημάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, ωστόσο, μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα. Ο Peters θεώρησε ότι ο μεγάλος αριθμός σειρών μαθημάτων καθιστούσε τους οργανισμούς εξ αποστάσεως διδασκαλίας αναγκασμένους να αναλύσουν τις ανάγκες των πιθανών διδασκομένων από απόσταση πολύ προσεκτικότερα απ' ό,τι στη συμβατική διδασκαλία και για να βελτιώσουν την ποιότητα των σειρών μαθημάτων. Προπαρασκευαστική εργασία. Καθορίζει πώς οι εργαζόμενοι, οι μηχανές, και τα υλικά μπορούν να συσχετιστούν παραγωγικά το ένα με το άλλο τη διάρκεια κάθε φάσης της διαδικασίας παραγωγής. Ο Peters θεώρησε ότι η επιτυχία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης εξαρτάται σημαντικά από την προπαρασκευαστική φάση. Η προπαρασκευαστική φάση αφορά την ανάπτυξη μιας σειράς μαθημάτων εξ απ αποστάσεως σπουδής που περιλαμβάνει εμπειρογνώμονες από διάφορα ξεχωριστά πεδία με προσόντα συχνά υψηλότερα από εκείνα άλλων διδασκόντων που συμμετέχουν στις εξ από στάσεως σπουδές. 18

Προγραμματισμός. Το σύστημα των αποφάσεων που καθορίζει μια λειτουργία πριν αυτή πραγματοποιηθεί. Ο Peters παρατήρησε ότι ο προγραμματισμός ήταν σημαντικός στη φάση ανάπτυξης της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, δεδομένου ότι το περιεχόμενο των μονάδων αλληλογραφίας, από το πρώτο μέχρι το τελευταίο, είναι καθορισμένα λεπτομερώς, ρυθμισμένα το ένα σε σχέση με το άλλο, και ότι αντιπροσωπεύεται από ένα προκαθορισμένο αριθμό μονάδων αλληλογραφίας. Η σημασία του προγραμματισμού είναι ακόμα μεγαλύτερη όταν η κατ οίκον μελέτη είναι συστατικό ενός προγράμματος εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Οργάνωση. Δημιουργία γενικών ή μόνιμων ρυθμίσεων για μια σκόπιμηπροσανατολισμένη δραστηριότητα. Ο Peters τόνισε τη σχέση μεταξύ της ορθολογικής οργάνωσης και της αποτελεσματικότητας της μεθόδου διδασκαλίας. Η οργάνωση επιτρέπει στους σπουδαστές να παραλαμβάνουν ακριβώς τα προκαθορισμένα έγγραφα στους κατάλληλους χρόνους, τον αρμόδιο πανεπιστημιακό διδάσκοντα να είναι διαθέσιμος για κάθε ανατιθέμενη εργασία που αποστέλλεται και οι διασκέψεις να πραγματοποιούνται σε καθορισμένες θέσεις και χρόνους. Η οργάνωση, όπως ο Peters επισήμανε, βελτιστοποιήθηκε στα μεγάλα προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Επιστημονικές μέθοδοι ελέγχου. Οι μέθοδοι με τις οποίες οι διαδικασίες εργασίας αναλύονται συστηματικά, ιδιαίτερα σε περιόδους σπουδών, και σύμφωνα με τα ληφθέντα αποτελέσματα από τις μετρήσεις και τα εμπειρικά στοιχεία. Οι διαδικασίες εργασίας εξετάζονται και ελέγχονται βάσει των στοιχειωδών λεπτομερειών τους με έναν προγραμματισμένο τρόπο, προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγικότητα, κάνοντας πάντα την καλύτερη δυνατή χρήση του χρόνου εργασίας και του διαθέσιμου προσωπικού. Στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, μερικά ιδρύματα προσλαμβάνουν εμπειρογνώμονες για να εφαρμόσουν τις τεχνικές επιστημονικής ανάλυσης στην αξιολόγηση των σειρών μαθημάτων. Διαμόρφωση. Ο προκαθορισμός των φάσεων της διαδικασίας κατασκευής. Στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, όλα τα σημεία στον κύκλο, από το σπουδαστή, στην καθιέρωση της εξ αποστάσεως διδασκαλίας, στους διατιθέμενους ακαδημαϊκούς, πρέπει να καθοριστούν ακριβώς. 19

Τυποποίηση. Οι περιορισμοί της κατασκευής σε έναν περιορισμένο αριθμό τύπων ενός προϊόντων, προκειμένου αυτοί να καταστούν καταλληλότεροι για το σκοπό τους, φτηνότεροι για να παραχθούν, και ευκολότερο να αντικαταστήσουν. Στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, όχι μόνο η δομή των μονάδων αλληλογραφίας τυποποιείται, αλλά και τα χαρτικά αλληλογραφίας για τη γραπτή επικοινωνία μεταξύ του σπουδαστή και του διδάσκοντα, η οργανωτική υποστήριξη, και επίσης το ακαδημαϊκό περιεχόμενο. Αλλαγή της λειτουργίας. Η αλλαγή του ρόλου ή της εργασίας του εργαζομένου στη διαδικασία παραγωγής. Στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, η αλλαγή της λειτουργίας είναι εμφανής στο ρόλο του διδάσκοντα. Ο αρχικός ρόλος του προμηθευτή της γνώσης υπό τη μορφή του διδάσκοντα είναι χωρισμένος σε αυτόν του συντάκτη των μονάδων σπουδών και σε αυτό του καθοδηγητή, ο ρόλος του συμβούλου που είναι διαθέσιμος σε ένα ιδιαίτερο πρόσωπο ή μια θέση. Συχνά, ο αρχικός ρόλος του διδάσκοντα συρρικνώνεται σε αυτό του συμβούλου του οποίου η συμμετοχή στην εξ αποστάσεως διδασκαλία φαίνεται στις περιοδικά επαναλαμβανόμενες συνεισφορές. Αντικειμενοποίηση. Η απώλεια, στη διαδικασία παραγωγής, του υποκειμενικού στοιχείου που χρησιμοποιήθηκε για να καθορίσει την εργασία σε ένα σημαντικό βαθμό. Στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, οι περισσότερες τεχνικές διδασκαλίας είναι αντικειμενικά σχεδιασμένες καθώς αυτές καθορίζονται από τα προγράμματα εξ αποστάσεως σπουδών καθώς επίσης και από τα τεχνικά μέσα. Μόνο στη γραπτή επικοινωνία με το μαθητευόμενο που βρίσκεται σε απόσταση ή ενδεχομένως στις διαβουλεύσεις ή στις σύντομες επιπρόσθετες πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις στην πανεπιστημιούπολη ο διδάσκοντας εφαρμόζει κάποια εξατομικευμένη ενέργεια στο πλαίσιο των διάφορων υποκειμενικά προκαθορισμένων μεθόδων διδασκαλίας. Συγκέντρωση και συγκεντρωτισμός. Λόγω των μεγάλων ποσών κεφαλαίου που απαιτούνται για τη μαζική παραγωγή και τον καταμερισμό εργασίας, έχει υπάρξει μια τάση εκδήλωσης μεγάλου βιομηχανικού ενδιαφέροντος με τη συγκέντρωση κεφαλαίων, με τη συγκεντρωτική διοίκηση και με μια αγορά που μονοπωλεί. Ο Peters τόνισε την τάση προς τα ιδρύματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης 20