https://www.engymo.wordpress.com Πάουλ Μάτικ, 1937 ΤΑ ΟΔΟΦΡΑΓΜΑΤΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΙΑΛΥΘΟΥΝ Ο ΜΟΣΧΟΒΙΤΙΚΟΣ ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ Στις 7 Μαΐου 1937 η CNT-FAI της Βαρκελώνης μετέδωσε ραδιοφωνικώς το ακόλουθο διάταγμα: «Τα οδοφράγματα πρέπει να διαλυθούν! Οι ώρες της κρίσης έχουν παρέλθει. Η ηρεμία πρέπει να αποκατασταθεί. Όμως, κυκλοφορούν φήμες σε ολόκληρη την πόλη που έρχονται σε αντίθεση με τις αναφορές περί επιστροφής στην ομαλότητα όπως ανακοινώνουμε τώρα. Τα οδοφράγματα είναι ένας παράγοντας που συμβάλλει στην δημιουργία αυτής της σύγχυσης. Δεν χρειαζόμαστε τα οδοφράγματα τώρα που οι μάχες έχουν σταματήσει. Τα οδοφράγματα τώρα δεν εξυπηρετούν κανέναν σκοπό και η συνέχιση της ύπαρξής τους μπορεί να δώσει την εντύπωση ότι επιθυμούμε να επιστρέψουμε στην προηγούμενη κατάσταση πραγμάτων και αυτό δεν αληθεύει. Σύντροφοι, ας συνεργασθούμε για την πλήρη αποκατάσταση της ομαλότητας στην καθημερινή ζωή. Οτιδήποτε εμποδίζει μια τέτοια επιστροφή πρέπει να εξαφανισθεί». 1 Και έτσι άρχισε η κανονική ζωή, δηλαδή η τρομοκρατία των φασιστών της Μόσχας. 1 Οι δολοφονίες και οι φυλακίσεις επαναστατών εργατών. Ο αφοπλισμός των επαναστατικών δυνάμεων, το κλείσιμο των εφημερίδων τους, των ραδιοφωνικών τους σταθμών, η αποπομπή τους από όλες τις θέσεις που κατείχαν 1 Για την εγκληματική δράση του σταλινισμού στην Ισπανία βλ. Μ. Ολλιβιέ-Κ. Λαντάου, Η GPU στην Ισπανία Η σταλινική αντεπανάσταση στον Ισπανικό εμφύλιο, μτφ. Σοφία Ιωαννίδη, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα. (Σ.τ.Μ.)
προηγουμένως. Η αντεπανάσταση θριάμβευσε στην Καταλωνία, όπου, οι ηγέτες των αναρχικών και του POUM 2 υποτίθεται ότι βρίσκονταν ήδη καθ οδόν προς τον σοσιαλισμό, όπως πολύ συχνά μας διαβεβαίωναν. Οι αναρχικοί ηγέτες καλωσόρισαν τις αντεπαναστατικές δυνάμεις του Λαϊκού Μετώπου. Τα θύματα υποχρεώθηκαν να υποδεχθούν με ενθουσιασμό τους θύτες τους. «Κάθε φορά που γινόταν προσπάθεια για την εξεύρεση λύσης και για την αποκατάσταση της τάξης στην Βαρκελώνη», διαβάζουμε σε ένα ανακοινωθέν της CNT, «η CNT και η FAI ήταν οι πρώτες που προσέφεραν την συνεργασία τους. Ήταν οι πρώτες που ζήτησαν να σταματήσει η ανταλλαγή πυρών και προσπάθησαν να επιβάλλουν την ειρήνη στην Βαρκελώνη. Όταν η κεντρική κυβέρνηση ανάλαβε την δημοσία τάξη, η CNT ήταν μεταξύ των πρώτων που έθεσε στην διάθεση του εκπροσώπου της δημοσίας τάξεως όλες τις δυνάμεις που είχε υπό τον έλεγχό της. Όταν η κεντρική κυβέρνηση αποφάσισε να στείλει ένοπλες δυνάμεις στην Βαρκελώνη προκειμένου να θέσει υπό τον έλεγχό της τις πολιτικές δυνάμεις που δεν υπάκουαν στις δημόσιες αρχές, η CNT ήταν για μία ακόμα φορά η μόνη που διέταξε όλες τις συνοικιακές επιτροπές να διευκολύνουν την διέλευση αυτών των δυνάμεων που θα ερχόντουσαν στην Βαρκελώνη για να αποκαταστήσουν την τάξη». 2 Πράγματι, η CNT έχει κάνει τα πάντα για να βοηθήσει την έλευση της αντεπανάστασης από την Βαλένθια στην Βαρκελώνη. Οι φυλακισμένοι εργάτες μπορούν να δώσουν τα ευχαριστήριά τους στους αναρχικούς ηγέτες για την φυλάκισή τους, που θα καταλήξει στην ακρόαση του ήχου των πυροβολισμών των φασιστών της Μόσχας. Οι νεκροί εργάτες απομακρύνονται μαζί με τα οδοφράγματά τους. Σίγησαν για να μπορούν οι ηγέτες τους να εξακολουθήσουν να μιλούν. Οποία ταραχή από μέρους των νεομπολσεβίκων: «Η Μόσχα δολοφόνησε επαναστάτες εργάτες», φωνάζουν. «Για πρώτη φορά στην ιστορία η Τρίτη Διεθνής πυροβολεί από την άλλη μεριά των οδοφραγμάτων. Προηγουμένως πρόδιδαν μονάχα τον σκοπό, αλλά τώρα πολεμούν ανοικτά εναντίον του κομμουνισμού». Και τι άλλο 2 Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενοποίησης. Ιδρύθηκε το 1935 με την συγχώνευση του Εργατοαγροτικού Μπλοκ και της Κομμουνιστικής Αριστεράς. Το POUM αντιμετώπιζε δυσχέρειες καθώς από την μία μεριά οι κομμουνιστές το κατηγορούσαν ως «τροτσκιστικό» ενώ οι τροτσκιστές από την άλλη το κατηγορούσαν ως «προδοτικό». Για το POUM βλ. Felix Morrow, Revolution and Counter-Revolution in Spain, σ. 43-44 (1938). [Φέλιξ Μόρροου, Επανάσταση και αντεπανάσταση στην Ισπανία, μτφ. Π. Πετροπούλου, εκδόσεις «Ατραπός», Νοέμβριος 1977. Το βιβλίο ανατυπώθηκε τον Μάρτιο του 2001 από την Ομάδα Συντρόφων της Κοινωνικής Αριστεράς]. (Σ.τ.Μ.)
λοιπόν αυτοί οι θυμωμένοι φωνασκούντες θα μπορούσαν να περιμένουν από την κρατικοκαπιταλιστική Ρωσία και την Λεγεώνα των Ξένων της; Να βοηθήσει τους Ισπανούς εργάτες; Ο καπιταλισμός σε όλες του τις μορφές μονάχα μία απάντηση έχει για τους εργάτες που αντιτίθενται στην εκμετάλλευση: τον θάνατο. Το ενιαίο μέτωπο με τους σοσιαλιστές ή με τους «κομμουνιστές» του ΚΚ είναι ένα ενιαίο μέτωπο με τον καπιταλισμό και δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο. Δεν έχει νόημα να γκρινιάζει κανείς για την Μόσχα ή να επικρίνει τους σοσιαλιστές. Αμφότεροι πρέπει να πολεμηθούν μέχρι τέλους. Όμως τώρα οι επαναστάτες εργάτες πρέπει να καταλάβουν και τον πραγματικό ρόλο των αναρχικών ηγετών, ότι δηλαδή οι «απαράτσικ» 3 της CNT και της FAI αντιμάχονται κι αυτοί τα συμφέροντα των εργατών, ότι κι αυτοί ανήκουν στο στρατόπεδο του εχθρού. Το ενιαίο μέτωπο με τον καπιταλισμό δεν μπορεί παρά να εξυπηρετεί μονάχα τον καπιταλισμό. Και όπου δεν πίπτει λόγος, τότε μπαίνει στην ημερήσια διάταξη η προδοσία. Αύριο μπορεί να πυροβολούν εναντίον των εξεγερμένων εργατών όπως ακριβώς κάνουν σήμερα οι «κομμουνιστές» μακελάρηδες του «Στρατώνα Καρλ Μαρξ». Η αντεπανάσταση εκτείνεται από τον Φράνκο μέχρι τον Σαντιγιάν 4. 3 Για μια ακόμα φορά, και τόσο συχνά στο παρελθόν, οι απογοητευμένοι επαναστάτες εργάτες αποδοκιμάζουν την άτιμη ηγεσία τους και κατόπιν αναζητούν νέους και καλύτερους ηγέτες, μια καλύτερη οργάνωση. Οι «Φίλοι του Ντουρούτι» 5 3 Απαράτσικ (ρωσικά, аппара тчик): Ρωσικός όρος που δηλώνει τον κομματικό ή κρατικό γραφειοκράτη. (Σ.τ.Μ.) 4 Αμπάδ ντε Σαντιγιάν (Diego Abad de Santillián, 1897-1983): Ισπανός αναρχικός, συγγραφέας και οικονομολόγος και κοινωνικός αγωνιστής, ο οποίος έπαιξε προεξάρχοντα ρόλο στο ισπανικό και αργεντίνικο αναρχικό κίνημα. (Σ.τ.Μ.) 5 Οι «Φίλοι του Ντουρούτι» (Agrupación de los Amigos de Durruti) ήταν μια μεγάλη αναρχική οργάνωση, η οποία ιδρύθηκε στην Ισπανία στις 15 Μαρτίου του 1937, από τον Χάιμε Μπαλιούς, τον Φέλιξ Μαρτίνεθ και τον Παμπλο Ρουίθ, σε αντίθεση με την προσχώρηση της αναρχοσυνδικαλιστικής CNT στην δημοκρατική κυβέρνηση. Τα μέλη της οργάνωσης ήταν μαχητές της «Φάλαγγας Ντουρούτι», οι οποίοι αντιτάχθηκαν στην «στρατιωτικοποίηση» που προωθούσε η δημοκρατική κυβέρνηση προκειμένου να διαλύσει τις ένοπλες οργανώσεις που πολεμούσαν στο μέτωπο και να επιβάλλει το μονοπώλιο του ανασυγκροτημένου αστικού στρατού. Οι μαχητές αυτοί διατήρησαν τα όπλα και πήγαν στην Βαρκελώνη για να πολεμήσουν για την επανάσταση. Εκεί ενώθηκαν με άλλους αναρχικούς που διαφωνούσαν κι εκείνοι με την συμμετοχή της CNT στην καταλανική και την ισπανική δημοκρατική κυβέρνηση. Οι «Φίλοι του Ντουρούτι» διέσωσαν την τιμή του αναρχισμού παραμένοντας συνεπείς στις αρχές τους και προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια νέα επαναστατική πρωτοπορία ενάντια στην συνεργασία των αναρχικών με τις δημοκρατικές και σταλινικές οργανώσεις, στον κυβερνητισμό και στην ανασυγκρότηση του κράτους. Βλ. ενδεικτικά Agustín
εγκατέλειψαν τους φαύλους ηγέτες της CNT-FAI για να αποκαταστήσουν τον αυθεντικό αναρχισμό, να διαφυλάξουν το ιδανικό, να διασώσουν την επαναστατική παράδοση. Έχουν διδαχθεί μερικά πράγματα, αλλά δεν έχουν διδαχθεί αρκετά. Οι εργάτες του POUM είναι βαθιά απογοητευμένοι με τον Γκορκίν 6, τον Νιν 7 και τον Κομπάνυς 8. Αυτοί οι λενινιστές δεν ήταν αρκετά λενινιστές και τα μέλη του κόμματος ψάχνουν για καλύτερους Λένιν. Έχουν διδαχθεί κάποια πράγματα, αλλά λίγα. Η παράδοση του παρελθόντος βαραίνει σαν πέτρα δεμένη γύρω από τον λαιμό τους. Η αλλαγή προσώπων και η αναζωογόνηση της οργάνωσης δεν αρκούν. Μια κομμουνιστική επανάσταση δεν γίνεται από ηγέτες και οργανώσεις. Γίνεται από εργάτες, από την ίδια την τάξη. Για άλλη μια φορά οι εργάτες εναποθέτουν τις ελπίδες τους σε αλλαγές στο εσωτερικό «Λαϊκό Μέτωπο», που θα μπορούσαν να Guillamón, La Agrupación de los Amigos de Durruti 1937 1939, www.hommodolars.org. Σε αγγλική μετάφραση: The Friends of Durruti Group: 1937-1939, http://libcom.org/. (Σ.τ.Μ.) 6 Χουλιάν Γκορκίν (Julián, Gómez Garcia-Ribera, 1901-1987): Εκ των βασικών ηγετών του Εργατικού Κόμματος Μαρξιστικής Ενοποίησης (POUM) και συγγραφέας. (Σ.τ.Μ.) 7 Αντρές Νιν (Andres Nin Pérez, 1892 1937): Κομμουνιστής ηγέτης, γεννημένος στην Καταλωνία, ο οποίος υπήρξε μια από τις σημαντικότερες μορφές της δημοκρατικής παράταξης στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Αναμείχθηκε ενεργά στο εργατικό κίνημα από την πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα και πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας (PCE). Εργάστηκε στην Κομμουνιστική Διεθνή και στην Κόκκινη Διεθνή των Εργατικών Ενώσεων (Προφιντέρν) στην Σοβιετική Ένωση και κατά την εκεί παραμονή του εντάχθηκε στην αριστερή φράξια του σοβιετικού κομμουνιστικού κόμματος που αντιμαχόταν την σταλινική ηγεσία. Συνεργάστηκε με τον Τρότσκι αλλά ήρθε τελικά σε ρήξη μαζί του λόγω έντονων πολιτικών διαφωνιών με αποκορύφωμα την συμμετοχή του Νιν στην δημοκρατική κυβέρνηση. Το 1935 ίδρυσε το Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενότητας (POUM). Κατά την διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου, ύστερα από την εθνικιστική καταλανική εξέγερση του 1934, η δημοκρατική κυβέρνηση της Ισπανίας αναγνώρισε στην Καταλωνία την ανεξαρτησία το 1936 της προκειμένου να εξασφαλίσει την υποστήριξή της στον αγώνα κατά του Φράνκο. Στην αυτόνομη καταλανική κυβέρνηση (Χενεραλιτάτ) ο Νιν διορίστηκε Υπουργός Δικαιοσύνης. Όταν η Σοβιετική Ένωση άρχισε να αναμειγνύεται ενεργά στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο και η θέση του ΚΚ Ισπανίας αναβαθμίστηκε στην μέσα στην δημοκρατική κυβέρνηση, στην οποία είχαν προσχωρήσει και οι αναρχοσυνδικαλιστές της CNT, ξεκίνησε μια εκστρατεία εναντίον των επαναστατών που τηρούσαν συνεπή ταξική θέση έναντι του δημοκρατικού αστικού μπλοκ όσο και κατά των αντισταλινικών κομμουνιστών. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η παραίτηση του Νιν από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, τον Δεκέμβριο του 1936 και η τελική κήρυξη του POUM εκτός νόμου τον Μάιο του 1937. Οι περισσότεροι ηγέτες του POUM, ανάμεσά τους και ο Νιν, συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν. Ο Νιν στάλθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Μαδρίτη και εκεί εκτελέστηκε ύστερα από φρικτά βασανιστήρια (γδάρθηκε ζωντανός) από τους πράκτορες της NKVD (αρχικά της διαβόητης μυστικής αστυνομίας του Στάλιν) που δρούσαν στην Ισπανία ως σύμβουλοι και πάτρωνες της δημοκρατικής κυβέρνησης με κοινό στόχο την συντριβή των επαναστατών από την ισπανική δημοκρατική αντίδραση. (Σ.τ.Μ.) 4 8 Λουίς Κομπάνυς (Lluís Companys i Jover, 1882-1940): Καταλανός εθνικιστής πολιτικός. Το 1931 ίδρυσε το καταλανικό Δημοκρατικό Αριστερό κόμμα (Esquerra Republicana de Catalunya) μαζί με τους Macià και Tarradellas. Διατέλεσε πρόεδρος της καταλανικής Χενεραλιτάτ (κυβέρνηση της Καταλωνίας) από το 1936 και κατά την διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου (Σ.τ.Μ.)
επιφέρουν μια επαναστατική στροφή. Ο Καμπαγιέρο 9, ο οποίος αποπέμφθηκε κατόπιν απαιτήσεως της Μόσχας, μπορεί να ξαναγυρίσει σηκωμένος στους ώμους των μελών της UGT, 10 υποτίθεται έχοντας μάθει και έχοντας βρει το φως του. Η Μόσχα, απογοητευμένη που δεν θα έχει βρει την ανάλογη βοήθεια από τις δημοκρατικές χώρες, μπορεί να γίνει ξανά ριζοσπαστική. Όλα αυτά είναι ανοησίες! Οι δυνάμεις του «Λαϊκού Μετώπου», ο Καμπαγιέρο και η Μόσχα είναι ανίκανοι, ακόμη κι αν ήθελαν, να νικήσουν τον καπιταλισμό στην Ισπανία. Οι καπιταλιστικές δυνάμεις δεν μπορούν να έχουν σοσιαλιστική πολιτική. Το Λαϊκό Μέτωπο δεν είναι το μικρότερο κακό για τους εργάτες. Είναι μονάχα μια άλλη μορφή καπιταλιστικής δικτατορίας εκτός από τον φασισμό. Ο αγώνας πρέπει να είναι αγώνας εναντίον του καπιταλισμού. Η τωρινή στάση της CNT δεν είναι καινούργια. Πριν από λίγους μήνες ο Καταλανός πρόεδρος Κομπάνυς είπε ότι η CNT «δεν έχει σκεφτεί να βλάψει το δημοκρατικό καθεστώς στην Ισπανία, αλλά τάσσεται υπέρ της τάξης και της νομιμότητας». Όπως όλες οι άλλες αντιφασιστικές οργανώσεις στην Ισπανία, η CNT, παρά την ριζοσπαστική της φρασεολογία, έχει περιορίσει τον πόλεμό της αποκλειστικά εναντίον του Φράνκο. Το πρόγραμμα κολεκτιβοποίησης, το οποίο υλοποιήθηκε εν μέρει ως μέρος της πολεμικής προσπάθειας, δεν αμφισβήτησε τις 5 9 Λάργο Καμπαγιέρο (Francisco Largo Caballero, 1869-1946): Σοσιαλιστής και αρχηγός της Γενικής Ένωσης Εργατών (UGT). Διατέλεσε πρωθυπουργός της Ισπανίας εν μέσω του Ισπανικού εμφυλίου πολέμου από τον Σεπτέμβριο του 1936 έως το Μάιο του 1937. Εκτός από πρωθυπουργός, διατέλεσε Υπουργός Εργασίας (1931-1933) και Υπουργός Άμυνας (1936-1937). Το 1939 αποσύρθηκε από την πολιτική και πήγε στο Παρίσι. Το 1940 συνελήφθη από τους Γερμανούς και στάλθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Νταχάου όπου και πέθανε το 1946, λίγο μετά το τέλος του πολέμου. (Σ.τ.Μ.) 10 Γενική Ένωση Εργασίας, συνδικαλιστική συνομοσπονδία που ανήκε ιστορικά στο PSOE με ισχυρά ερείσματα στους Αστουριανούς ανθρακωρύχους και στην Μαδρίτη. Από το 1937 ετέθη υπό τον έλεγχο των σταλινικών. (Σ.τ.Μ.)
καπιταλιστικές αρχές και δεν κλόνισε τον ίδιο τον καπιταλισμό. Στον βαθμό που η CNT μιλούσε για τον τελικό σκοπό, πρότεινε κάποια τροποποιημένη μορφή κρατικού καπιταλισμού όπου θα έχουν την εξουσία η συνδικαλιστική γραφειοκρατία και οι σοφιστικέ αναρχικοί της φίλοι. Αλλά ακόμη και αυτός ο στόχος αφορούσε μόνο το απώτερο μέλλον. Ούτε ένα πραγματικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση δεν έγινε, γιατί ακόμη κι ένα πραγματικό βήμα ακόμη και προς ένα σύστημα κρατικού καπιταλισμού θα σήμαινε το τέλος του Λαϊκού Μετώπου, θα σήμαινε οδοφράγματα στην Καταλωνία και εμφύλιο πόλεμο εντός του εμφυλίου πολέμου. Η αντίθεση μεταξύ «θεωρίας» και «πράξης» ερμηνεύθηκε από τους αναρχικούς με τον τρόπο με τον οποίον ερμηνεύεται απ όλους τους υποκριτές, ότι δηλαδή «άλλο πράγμα η θεωρία και άλλο η πράξη», ότι η δεύτερη δεν βρίσκεται ποτέ σε αρμονία με την πρώτη. Η CNT συνειδητοποίησε ότι δεν διέθετε κανένα πραγματικό σχέδιο για την ανασυγκρότηση της κοινωνίας. 11 Επιπλέον, συνειδητοποίησε ότι δεν είχε μαζί της τις μάζες της Ισπανίας αλλά μονάχα μια μερίδα τον εργατών σε ένα τμήμα της χώρας. Συνειδητοποίησε την αδυναμία της, τόσο την εθνική όσο και την διεθνή, και η ριζοσπαστική της φρασεολογία προορίζεται μονάχα για να αποκρύψει την παντελή αδυναμία του κινήματος μέσα στις συνθήκες που δημιούργησε ο εμφύλιος πόλεμος. 6 Υπάρχουν πολλές πιθανές δικαιολογίες για την θέση που υιοθέτησαν οι αναρχικοί. Καμία δικαιολογία όμως δεν υπάρχει για το παραπειστικό τους πρόγραμμα που αποπροσανατολίζει ολόκληρο το εργατικό κίνημα και εργάζεται προς όφελος των φασιστών της Μόσχας. Η προσπάθειά τους να δημιουργήσουν την αυταπάτη ότι ο σοσιαλισμός βρίσκεται καθ οδόν στην Καταλωνία και ότι αυτό μπορεί να γίνει δίχως ρήξη με την κυβέρνηση Λαϊκού Μετώπου σημαίνει ενδυνάμωση των δυνάμεων του Λαϊκού Μετώπου έως ότου μπορούσαν να διατηρούν επίσης υπό τον έλεγχό τους τους Ισπανούς αναρχικούς εργάτες. Ο αναρχισμός στην Ισπανία αποδέχθηκε μια μορφή φασισμού, μεταμφιεσμένη σε δημοκρατικό κίνημα για να βοηθήσει δήθεν την συντριβή του φασισμού του Φράνκο. Δεν είναι αλήθεια, όπως σήμερα οι αναρχικοί θέλουν να κάνουν τους υποστηρικτές τους να πιστέψουν, ότι 11 Βλ. Λόρεν Γκόλντνερ, Παρελθόν και μέλλον της Ισπανικής Επανάστασης. Το μεγαλείο αλλά και η ανεπάρκεια του αναρχισμού. Πώς η εργατική τάξη αναλαμβάνει ή δεν αναλαμβάνει- την διοίκηση της κοινωνίας, χθες και σήμερα, «Το Ένζυμο», τεύχος Νο. 2, σ. 22-61, Ιούνιος 2014. (Σ.τ.Μ.)
δεν υπάρχει άλλη λύση και άρα η όλη κριτική που στρέφεται κατά της CNT είναι αδικαιολόγητη. Οι αναρχικοί θα μπορούσαν να είχαν προσπαθήσει, μετά την 19 η Ιουλίου 1936, να εγκαθιδρύσουν την εργατική εξουσία στην Καταλωνία και θα μπορούσαν επίσης να είχαν προσπαθήσει να συντρίψουν τις κυβερνητικές δυνάμεις στην Βαρκελώνη τον Μάιο του 1937. Θα μπορούσαν να είχαν κινηθεί τόσο εναντίον των φασιστών του Φράνκο όσο και εναντίον των φασιστών της Μόσχας. Είναι πολύ πιθανό να είχαν ηττηθεί. Πιθανόν ο Φράνκο θα νικούσε και θα συνέτριβε τους αναρχικούς όπως επίσης και το «Λαϊκό Μέτωπο». Θα είχε μάλλον πραγματοποιηθεί αμέσως καπιταλιστική επέμβαση. Υπήρχε όμως πιθανότητα να είχε συμβεί και κάτι άλλο, αν και με λιγότερες πιθανότητες. Οι Γάλλοι εργάτες θα μπορούσαν να είχαν πάει μακρύτερα από το να κατέβουν σε απεργία. Η ανοικτή επέμβαση θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν πόλεμο στον οποίο θα εμπλέκονταν όλες οι δυνάμεις. Ο αγώνας θα μετατρεπόταν αμέσως ξεκάθαρα σε έναν αγώνα μεταξύ καπιταλισμού και κομμουνισμού. Ότι και να συνέβαινε, ένα πράγμα είναι βέβαιο: οι συνθήκες χάους στις οποίες βρίσκεται ο παγκόσμιος καπιταλισμός θα γινόντουσαν ακόμη πιο χαοτικές. Δίχως δραματικά γεγονότα καμιά κοινωνία δεν είναι εφικτή. Κάθε πραγματική επίθεση εναντίον του καπιταλιστικού συστήματος θα μπορούσε να επισπεύσει την αντίδραση, αλλά η αντίδραση θα δράσει έτσι κι αλλιώς, έστω και κάπως καθυστερημένα. 7 Αυτή η καθυστέρηση θα κόστιζε περισσότερες ζωές εργατών από ό,τι θα κόστιζε μια πρώιμη απόπειρα συντριβής του συστήματος εκμετάλλευσης. Όμως μια αληθινή επίθεση εναντίον του καπιταλισμού θα μπορούσε να είχε δημιουργήσει μια κατάσταση πιο ευνοϊκή για την διεθνή δράση εκ μέρους της εργατικής τάξης ή θα είχε προκαλέσει μια κατάσταση όξυνσης όλων των καπιταλιστικών αντιθέσεων επισπεύδοντας έτσι την ιστορική εξέλιξη προς την κατάρρευση του καπιταλισμού. Εν αρχή ην η πράξις. 12 Όμως, η CNT, μας είπαν, είχε πολύ μεγάλο αίσθημα ευθύνης για τις ζωές των εργατών. Ήθελε να αποφύγει την άσκοπη αιματοχυσία. Οποίος κυνισμός! Πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι είχαν ήδη σκοτωθεί στον Εμφύλιο 12 Πρόκειται για ρήση που χρησιμοποιεί ο Μαρξ Im Anfang war die That («Εν αρχή ην η πράξις») [Βλ. Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, πρώτος τόμος, πρώτο μέρος, «Εμπόρευμα και Χρήμα»] η οποία προέρχεται από τον «Φάουστ» και αποτελεί παραλλαγή της γνωστής φράσης από την Καινή Διαθήκη «Εν αρχή ην ο λόγος» (Κατά Ιωάννην, 1:1). (Σ.τ.Μ.)
Πόλεμο. Αν κάποιος είναι να πεθάνει έτσι κι αλλιώς, ας πεθάνει για έναν αξιέπαινο σκοπό. Ο αγώνας εναντίον του καπιταλισμού εν γένει ο αγώνας δηλαδή που η CNT ήθελε ακριβώς να αποφύγει- δεν μπορεί να αποφευχθεί. Η εργατική επανάσταση πρέπει να είναι ριζική από την πρώτη στιγμή της έναρξής της, ειδάλλως θα χαθεί. Εδώ χρειαζόταν η πλήρης απαλλοτρίωση των κατεχουσών τάξεων, η κατάργηση κάθε άλλης εξουσίας διαφορετικής από αυτή των ενόπλων εργατών και ο αγώνας εναντίον όλων των στοιχείων που αντιτίθενται σε μια τέτοια πορεία. Αν δεν γινόντουσαν αυτά, τότε οι ημέρες του Μαΐου στην Βαρκελώνη 13 και η εξόντωση των επαναστατικών στοιχείων στην Ισπανία θα ήταν κάτι το αναπόφευκτο. Η CNT ουδέποτε προσέγγισε το ζήτημα της επανάστασης από την σκοπιά της εργατικής τάξης, αλλά αυτό που πάντα πρωτίστως την ενδιέφερε ήταν η οργάνωση. Δρούσε για τους εργάτες και με την βοήθεια των εργατών, αλλά δεν ενδιαφερόταν να πάρουν οι ίδιοι οι εργάτες την πρωτοβουλία και να δράσουν ανεξάρτητα από τα οργανωτικά συμφέροντα. Αυτό που μέτραγε εδώ δεν ήταν η επανάσταση αλλά η CNT. Από την σκοπιά δε των συμφερόντων της CNT οι αναρχικοί έπρεπε να κάνουν διάκριση μεταξύ φασισμού και καπιταλισμού, μεταξύ πολέμου και ειρήνης. Από αυτήν την σκοπιά αναγκάστηκε να συμμετάσχει στις καπιταλιστικές-εθνικιστικές πολιτικές και έπρεπε να πει στους εργάτες να συνεργαστούν με τον έναν εχθρό για να συντρίψουν τον άλλον, για να συντριβούν οι ίδιοι τελικά από τον πρώτο. Η ριζοσπαστική φρασεολογία των αναρχικών δεν τηρήθηκε στην πράξη, αλλά χρησίμευε μονάχα ως μέσο των στελεχών του μηχανισμού της CNT προκειμένου να ελέγχει τους εργάτες. «Δίχως την CNT», έγραφαν με περηφάνια, «η αντιφασιστική Ισπανία δεν μπορεί να κυβερνηθεί». Ήθελαν και εκείνοι να συμμετάσχουν στην κυβέρνηση για να μπορούν να διοικούν και να διατάζουν τους εργάτες. Το μόνο που ζητούσαν ήταν να έχουν το δικό τους μερίδιο στα λάφυρα, γιατί ασφαλώς γνώριζαν ότι δεν μπορούν να διεκδικήσουν όλη την λεία. Όπως οι «Μπολσεβίκοι», ταύτισαν κι αυτοί τις ανάγκες της οργάνωσής τους με τις ανάγκες και τα συμφέροντα της εργατικής τάξης. Ό,τι αποφάσισαν εκείνοι ήταν σωστό και δεν υπάρχει κανένας 8 13 Η εξέγερση που ξέσπασε στην Καταλωνία με επίκεντρο την Βαρκελώνη και διήρκεσε από τις 3 έως τις 8 Μαΐου του 1937 εναντίον των τοπικών αρχών και της κεντρικής δημοκρατικής κυβέρνησης Λαϊκού Μετώπου από επαναστάτες αναρχικούς και αντισταλινικούς κομμουνιστές. (Σ.τ.Μ.)
λόγος οι εργάτες να σκέφτονται και να αποφασίζουν οι ίδιοι, διότι κάτι τέτοιο θα εμπόδιζε τον αγώνα και θα προκαλούσε σύγχυση: οι εργάτες έπρεπε απλώς να ακολουθήσουν τους σωτήρες τους. Δεν υπήρξε η παραμικρή απόπειρα από μέρους της CNT να οργανώσει και να εγκαθιδρύσει πραγματική εργατική εξουσία. Η CNT μιλούσε αναρχικά και έπραττε μπολσεβίκικα, δηλαδή καπιταλιστικά. Προκειμένου να κυβερνήσει ή να συμμετάσχει στην κυβέρνηση έπρεπε να αντιταχθεί σε κάθε πρωτοβουλία των εργατών και γι αυτό έπρεπε να ταχθεί υπέρ της τάξης, της νομιμότητας και της κυβέρνησης. Υπήρχαν όμως και άλλες πολιτικές οργανώσεις στο προσκήνιο, και δεν υπήρχε καμία ταυτότητα συμφερόντων μεταξύ αυτών των οργανώσεων. Καθεμιά πάλευε εναντίον όλων των άλλων για την εξουσία, για να μπορεί η ίδια να εξουσιάζει τους εργάτες. Ο επιμερισμός της εξουσίας μεταξύ διαφόρων οργανώσεων δεν μπορούσε να εξαλείψει την μεταξύ τους διαπάλη. Κατά καιρούς όλες οι οργανώσεις αναγκαζόντουσαν να συνεργασθούν, αλλά τούτο δεν ήταν παρά μια αναβολή της τελικής αναμέτρησης μεταξύ τους. Μία είναι η ομάδα που έπρεπε να έχει τον έλεγχο. Ενόσω οι αναρχικοί προχωρούσαν «από την μια επιτυχία στην άλλη», η θέση τους κλονιζόταν και εξασθενούσε. Ο ισχυρισμός της CNT ότι δεν θα επιβάλλει αυθαίρετα την βούλησή της στις άλλες οργανώσεις ή ότι δεν θα εργασθεί εναντίον, στην πραγματικότητα δεν ήταν παρά μονάχα έκκληση προς τις άλλες οργανώσεις να μην επιτεθούν εναντίον της, μια αναγνώριση της δικιάς της αδυναμίας. Έχοντας εμπλακεί σε μια καπιταλιστική πολιτική μαζί με τους συμμάχους της του Λαϊκού Μετώπου, άφησε στις πλατιές μάζες την δυνατότητα να επιλέξουν τον ευνοούμενό τους μεταξύ των αστικών στοιχείων. Όποιος θα προσέφερε τα περισσότερα είχε και την μεγαλύτερη πιθανότητα. Ο μοσχοβίτικος φασισμός απέκτησε δημοτικότητα ακόμη και στην Καταλωνία. Ενώ οι μάζες έβλεπαν την Μόσχα ως την απαραίτητη δύναμη για να απαλλαγούν από τον Φράνκο και για να τελειώνουν με τον πόλεμο, στην πραγματικότητα η Μόσχα και η λαϊκομετωπική της κυβέρνηση επεδίωκαν την διεθνή καπιταλιστική υποστήριξη. Η Μόσχα απέκτησε επιρροή επειδή οι πλατιές μάζες της Ισπανίας εξακολουθούσαν να τάσσονται υπέρ της συνέχισης της εκμεταλλευτικής κοινωνίας. Και η στάση τους αυτή ενισχύθηκε από το γεγονός ότι οι αναρχικοί δεν έκαναν τίποτα για να ξεκαθαρίσουν την κατάσταση, να 9
καταδείξουν δηλαδή ότι η βοήθεια από την Μόσχα δεν σημαίνει τίποτε άλλο από έναν αγώνα για έναν καπιταλισμό που ικανοποιεί κάποιες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, ενώ άλλες τις δυσαρεστεί. Οι αναρχικοί έγιναν προπαγανδιστές του μοσχοβίτικου είδους φασισμού, υπηρέτες εκείνων των καπιταλιστικών συμφερόντων που αντιτίθενται στα σημερινά συμφέροντα του Φράνκο στην Ισπανία. Η επανάσταση μετετράπη σε πεδίο ενδοϊμπεριαλιστικού ανταγωνισμού. Οι μάζες έπρεπε να πεθάνουν δίχως να γνωρίζουν για ποιον και γιατί. Η όλη υπόθεση έπαψε να είναι μια εργατική υπόθεση. Και τώρα έπαψε επίσης να είναι και υπόθεση της CNT. Ο πόλεμος μπορεί να τερματισθεί ανά πάσα στιγμή χάρη σε μια συμφωνία μεταξύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Μπορεί να τερματισθεί με την ήττα ή την νίκη του Φράνκο. Ο Φράνκο μπορεί να γυρίσει την πλάτη στην Ιταλία και την Γερμανία και να στραφεί προς την Αγγλία και την Γαλλία ή οι τελευταίες μπορεί να πάψουν να δίνουν περαιτέρω προσοχή στον Φράνκο. Η κατάσταση στην Ισπανία θα μπορούσε να μεταβληθεί τελείως από τον πόλεμο που σιγοβράζει στην Άπω Ανατολή. Υπάρχουν επίσης κι άλλες πιθανότητες εκτός από την πιο επικρατέστερη, δηλαδή την νίκη του φασισμού του Φράνκο. Ότι όμως κι αν συμβεί, εάν οι εργάτες δεν στήσουν νέα οδοφράγματα, αυτή την φορά εναντίον των νομιμοφρόνων προς την κυβέρνηση, εάν οι εργάτες δεν στραφούν πραγματικά εναντίον του καπιταλισμού, τότε όποια κι αν είναι η έκβαση του αγώνα στην Ισπανία, η έκβαση αυτή δεν θα έχει κανένα νόημα για την εργατική τάξη, που εξακολουθεί ακόμα να αποτελεί αντικείμενο εκμετάλλευσης και καταπίεσης. Μια μεταβολή στην πολεμική κατάσταση στην Ισπανία θα μπορούσε να αναγκάσει τον μοσχοβίτικο φασισμό να ενδυθεί την επαναστατική του αμφίεση. Όμως, από την σκοπιά των συμφερόντων των Ισπανών εργατών, όπως επίσης και των εργατών όλου του κόσμου, δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ του φασισμού του Φράνκο και του φασισμού της Μόσχας, όποιες κι αν είναι οι διαφορές μεταξύ του Φράνκο και της Μόσχας. Τα οδοφράγματα, αν στηθούν ξανά, δεν πρέπει να διαλυθούν. Το επαναστατικό σύνθημα για την Ισπανία είναι: «Κάτω οι φασίστες και επίσης κάτω οι νομιμόφρονες προς την δημοκρατική κυβέρνηση». Όσο μάταιος, λαμβάνοντας υπόψη την παρούσα διεθνή κατάσταση, μπορεί να είναι ο αγώνας για τον κομμουνισμό, αυτός ο αγώνας εξακολουθεί ακόμη 10
να είναι ο μόνος δρόμος που πρέπει να διαβούν οι εργάτες. Καλύτερα η αίσθηση της ματαιότητας από την νοσηρή ενεργητικότητα που ξοδεύεται σε λανθασμένους δρόμους. Θα διατηρήσουμε την αίσθηση της αλήθειας και της λογικής με κάθε κόστος, ακόμη και με το κόστος της ματαιότητας. Πηγή: Kurasje Archive Πρώτη Δημοσίευση: International Communist Correspondence, Νο. 7-8, Σικάγο, Αύγουστος 1937 https://www.marxists.org Ο Πάουλ Μάτικ (Paul Mattick, 1904-1981) ήταν μαρξιστής διανοούμενος και επαναστάτης, του οποίου ο τρόπος σκέψης εντάσσεται στις σχολές του συμβουλιακού κομμουνισμού και στις παραδόσεις της κομμουνιστικής αριστεράς. 11 Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Το Ένζυμο», τεύχος Νο. 4, σ. 76-83, Άνοιξη 2015. Άλλο σχετικό άρθρο: Βλ. Λόρεν Γκόλντνερ, Παρελθόν και μέλλον της Ισπανικής Επανάστασης. Το μεγαλείο αλλά και η ανεπάρκεια του αναρχισμού. Πώς η εργατική τάξη αναλαμβάνει ή δεν αναλαμβάνει- την διοίκηση της κοινωνίας, χθες και σήμερα, «Το Ένζυμο», τεύχος Νο. 2, σ. 22-61, Ιούνιος 2014. https://www.engymo.wordpress.com