Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ ΙΚ Ο Ε Π Α ΓΓΕ Λ Μ Α ΤΙΚ Ο ΙΔΡΥΜ Α Κ Α Β Α Λ Α Σ Σ Χ Ο Λ Η Δ ΙΟ ΙΚ Η Σ Η Σ ΚΑΙ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ Σ ΤΜ Η Μ Α Δ ΙΟ ΙΚ Η Σ Η Σ Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε Ω Ν \ ΚΟΙΝΩΝΙία^'ΈγΘΥΝΗ ' ΤΩΝ Ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν.. ' \ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ V ' I ΕΙΣΗ ΓΗ ΤΡΙΑ ΜΠΟΡΜΠΟΤΣΗ ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΣΠΟ ΥΔΑ ΣΤΡΙΑ ΜΙΧΑΗΛ ΣΤΕΛΛΑ ΚΑΒ ΑΛΑ 2002
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛ ΠΡΟΛΟΓΟΣ I ΕΙΣΑ ΓΩ ΓΗ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ; Η Επιχείρηση 1.1. Η έννοια της επιχείρησης 3 1.1.1. Η νέα θεώρηση της ετηχείρησης 3 1.2. Η ένταξη της επιχείρησης μέσα στην κοινωνία 5 1.2.1. Η αλληλεπίδραση επιχείρησης και κοινωνίας 7 1.2.2. Διαφάνεια Απολογισμός και Αξιοπιστία επιχειρήσεων 9 1.3. Η επιχείρηση ως ανοικτό σύστημα 10 Οι επιχειρήσεις σ ένα τιεριβάλλον ανταγωνισμού 11 1.5. Η Φιλολαϊκή πολιτική χτίζει γερά θεμέλια για τις επιχειρήσεις 14 1.6. Κοινωνικός Ισολογισμός 14 ΚΕΦ.Α.λ.ΛΙΟ 2 : Το Επιχειρηματικό Περιβάλλον 2.1. Το επιχειρηματικό περιβάλλον 18 2.1.1. Το εξωτερικό περιβάλλον 18 2.1.1.1. Το άμεσα εξωτερικό περιβάλλον 18 2.1.1.1.1. Οι καταναλωτές 19 2.1.1.1.2. Οι ανταγωλτστές 19 2.1.1.1.3. Οι προμηθευτές 20 2.1.1.1.4. Η κεφαλαιαγορά 21 2.1.1.1.5. Το διαθέσιμο προς εργασία ανθρώπινο δυναμικό 21 2.1.1.1.6. Ο δημόσιος τομέας 22 2.1.1.2. Το έμμεσο εξωτερικό περιβάλλον 22 2.1.1.2.1. Η οικονομία 22 2.1.1.2.2. Η τεχνολογία 23 2.1.1.2.3. Το πολιτικό-νομικό περιβάλλον 24 2.1.1.2.4. Κοινωνικό περιβάλλον 24 2.1.1.2.5. Το οικολογικό - φυσικό περιβάλλον 25 2.1.1.2.6. Το διεθνές περιβάλλον 26 2.1.2. Το εσωτερικό περιβάλλον 26 2.1.2.1. Το επιχειρηματικό κλίμα : Το κλίμα και η ηθική στην Επιχείρηση 27 ΚΕΦ.Λ.λ.ΛΙΟ 3*^* : Ηθική και Κοινωνικιί Αιάσταστι τιις Επιχείρησης 3.1. Ηθικοί κανόνες και επιχειρησιακή ηθική 29 3.1.1. Η ηθικίί δεοντολογία και η εφαρμογή της από τις επιχειρήσεις 31
3.1.2. Κοινωνική Επένδυση - Αρχές εμπορικής ηθικής κάτω από το μικροσκόπιο του κοινού 32 3.1.2.1. Σύστημα συμμετοχής τριών μετόχων (τριαδικό) 33 3.2. Προέλευση της Κοινωνικής Ευθύνης - μια εναλλακτική Προσέγγιση 34 3.3. Κοινωνική Ευθύνη στην επιχείρηση 38 3.4. Η έννοια και η αναγκαιότητα της κοινωνικής ευθύνης 39 3.4.1. Τελικά οφέλη 42 3.4.2. Υπερπηδώντας τις αμφιβολίες και απαισιοδοξίες 43 3.4.3. Μαραθώνιος εταιρικής κοινωνικής ευθύνης 43 3.4.3.1. Το Ελληνικό Δίκτυο 44 3.4.4. «Απονομή» κοινωνικής ευθύνης 45 3.4.5. Εκθέσεις δράσης 47 3.4.6. Μαθήματα οδικής ασφάλειας από τη Shell 47 3.5. Κοινωνικός Δείκτης Αποτελεσμάτων 48 3.6. Πιστοποίηση κοινωνικής ευθύνης των επιχειρήσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση 49 3.7. Τα σημερινά κοινωνικά προβλήματα 50 3.7.1. Προβλήματα εργαζομένων στις επιχειρήσεις 50 3.7.2. Η προστασία του περιβάλλοντος (οικολογία) 51 3.7.3. Ο καταναλωτισμός και τα ασφαλή προϊόντα 51 3.8. Έρευνα για τη στάση των εταιρειών προς τους εργαζόμεν'ους και τα κοινά 52 3.9. Έλεγχος της κοινωνικής ανευθυνότητας 54 3.9.1. Κοινωνικός έλεγχος 54 3.9.2. Κρατικός έλεγχος 55 3.9.3. Αυτοέλεγχος 56 3.10. Θετικές και Αρνητικές απόψεις - θεωρίες περί της κοίλ-ωνικής Ευθύνης 56 3.10.1. Θετικές απόψεις περί της κοινωνικής ευθύνης των επιχειρήσεων 57 3.10.1.1. Θεωρητικά Επιχειρήματα υπέρ της κοινωνικής Ευθύνης 58 3.10.1.2. Πρακτικά Επιχειρήματα υπέρ της κοινωνικής Ευθύνης 58 3.10.2. Αρνητικές απόψεις περί της ευθύνης των επιχειρήσεων 59 3.11. Βαθμοί Κοινωνικής Απόκρισης 61 3.11.1. Η προσέγγιση της κοινωνικής υποχρέωσης 62 3.11.2. Η προσέγγιση της κοινωνικής ευθύνης 63 3.11.3. Η προσέγγιση της κοινωνικής απόκρισης 65 3.11.3.1. Η «Μεγάλη Καρδιά» του μικρού εργοδότιι 66 3.12. Στρατηγικι' ) του Bertelsmann «Καμπάνια για ανοχή» 67 3.13. Τα Αμερικάνικο Μοντέλο 68
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4'*: Επιχείρηση και Εργαζόμενος 4.1. Υποχρεώσεις των εργοδοτών προς τους εργαζόμενους 4.1.1. Η καταβολή του μισθού 4.1.1.1. Ασφαλιστικά προγράμματα μαζί με μισθό 4.1.2. Η απασχόληση του εργαζόμενου 4.1.3. Η έκδοση πιστοποιητικού εργασίας ή υτιηρεσίας 4.1.4. Κοινωνικά έργα για τους εργαζόμενους 4.1.5. Ψυχαγωγία των εργαζομένων 4.2. Η εργασία και η υποκίνηση των εργαζομένων 4.3. Οι σύγχρονες απαιτήσεις των εργαζομένων και ο καινούργιος ρόλος της επιχείρησης 4.4. Τεχνικές που μπορούν να βοηθήσουν τους εργαζόμενους να επιβιώσουν σ ένα περιβάλλον απολύσεων 4.4.1. Χάραξη στρατηγικής μετά την απόλυση 4.5. Η Ανθρώπινη πλευρά της κοινωνικής ευθύνης 4.5.1. Νέα γενιά γυναικών στελεχών για την Electrolux - Zanussi 4.6. JOBFIT: Επιχείρηση «Καλή Υγεία» στο χώρο εργασίας 4.7. Ευθύνη των επιχειρήσεων για επαγγελματική υγιεινή, ασφόλεια και προστασία των εργαζομένων 4.7.1. Νομοθετική προστασία της εργασίας 4.7.2. Η ασφάλεια των εργαζομένων και η πρόληψη των εργατικών ατυχημάτων 4.7.3. Η υγιεινή των εργαζομένων ΚΕΦ.Α.λΑΙΟ 5*^: Επιχείρηση - Φυσικό περιβάλλον - Τεχνολογία 5.1. Περιβάλλον 5.1.1. Προστασία του περιβάλλοντος και επτιχειρήσεις 5.1.1.1. «Πράσινα» προϊόντα 5.1.1.2. Συσκευασία 5.1.1.3. Εφοδιασμός και καταστήματα 5.1.2. Περιβάλλον και Τεχνολογία 5.1.3. Η «πράσινη» βιομηχανία: τα δύσκολα δεν έχουν ακόμη Αρχίσει 5.1.3.1. Βιομηχανία και περιβάλλον 5.1.3.1.1. Περιβαλλοντικί] επιχειρηματική στρατηγική 93 5.1.3.1.2. Η Ελληνική περίπτωση στη βιομηχανία 95 5.1.3.2. Τομείς διευθυντικής δράσης σε περιβάλλον και βιομηχανία 5.1.4. Βιομηχανική ανάπτυξη - Οικονομία - Περιβάλλον 5.2. Κίνδυνοι από βιομηχανική ανάπτυξη 5.3. Τύποι Ρύπανσης 5.3.1. Ατμοσφαιρικιί ρύπανση 5.3.2. Ρύπανση των υδάτων 5.3.3. Ρύπανση με στερεά απόβλητα 5.3.4. Ηχορύπανση και αισθητικί] όχληση 97 99 100 102 102 103 104 105
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6** ; Ερευνητική μεθοδολογία - Ανά/.υση δεδομένων 6.1. Ταυτότητα του δείγματος 107 6.2. Ερωτηματολόγιο 119 6.3. Πίνακες Αποτελεσμάτων 124 6.4. Ανάλυση Δεδομένων 135 ΣΥ.ΜΠΕΡ.ΑΣ.ΜΑΤΑ Β1Β.ΜΟΓΡΑΦ1Α Ι1ΑΡΑΡΤΗΜΑ 141 142
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στις μέρες μας έχει σημειωθεί σημαντική αλλαγή στη νοοτροπία, τις αξίες και τη συμπεριφορά των επιχειρηματιών. Οι επιχειρηματίες σήμερα έχουν αντληφθεί ότι πρέπει να εργαστούν για την κοινωνία και όχι εναντίον της. Παλαιότερα οι επιχειρηματίες πίστευαν ότι οποιαδήποτε κυβερνητική παρέμβαση στην οικονομία ήταν λανθασμένη και καταδικασμένη. Σήμερα πιστεύουν ότι οι περισσότεροι από τους νόμους είναι σωστοί και βοηθούν τις επιχειρήσεις. Πιστεύουν ότι οι στόχοι των επιχειρήσεων πρέπει να περιλαμβάνουν και κοινωνικούς στόχους. Οι προσωπικές αξίες των επιχειρηματιών και των μάνατζερ έχουν οδηγήσει σε μια αυξημένη επιθυμία για περισσότερη κοινωνική ευθύνη. Εξάλλου, μια επιχείρηση δεν μπορεί να αναπτυχθεί εκεί όπου η κοινωνία δεν προοδεύει Η επιχείρηση βοηθώντας την κοινωνία βοηθάει και τον εαυτό της. Μακροχρόνια οι κοινωνικές παροχές της επιχείρησης αποβαίνουν υπέρ αυτής. Βοηθώντας τους ανθρώπους να βρουν εργασία αυξάνουν τη ζήτηση για τα προϊόντα και υττηρεσίες που οι επιχειρήσεις παράγουν. Κάνοιπας ασφαλέστερους τους τόπους εργασίας αυξάνουν την παραγωγικότητα των απασχολουμένων. Ακόμη, οι επιχειρήσεις διαθέτουν πεπειραμένα στελέχη τα οποία γνωρίζουν να προγραμματίζουν, να αξιολογούν επενδυτικές ευκαιρίες, λ α συγκρίνουν εναλλακτικές λύσεις και να παίρνουν ορθολογικές αποφάσεις, πράγματα τα οποία είναι απολύτως αναγκαία και χρήσιμα στην αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων. Σε πάρα πολλές χώρες όπως και στη\ Ε>λ.άδα πολλοί επιχειρηματίες ή και ανώτερα στελέχη των επιχειρήσεων προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην κυβέρνηση ή την τοπική αυτοδιοίκηση σαν υπουργοί, πρωθυπουργοί, δήμαρχοι, διοικητές τραπεζών, προσφέροντας τις πολύτιμες εμπειρίες τους από τον ιδιωτικό τομέα στη λύση πολλών κοινωνικών προβλημάτων. Οι επιχειρήσεις ακόμη ενδιαφέρονται για την κοινωνική ευθύνη, γιατί η πολιτεία έχει θεσπίσει σχετικούς νόμους που αναγκάζουν την επιχείρηση να ενδιαφερθεί για τα κοινωνικά προβλήματα. Ακόμη οι επιχειρήσεις που εκπληρώνουν την κοινωνικι'ι τους ευθύλη επιτυγχάνουν τους οικονομικούς τους στόχους, συμβάλλοντας ταυτόχρονα θετικά στην επίλυση κοινωνικών προβλημάτων που άμεσα σχετίζονται με τη λειτουργία τους. Όταν οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν προληπτικά τα μελλοντικά κοινωνικά προβλήματα που έμμεσα ακόμη σχετίζονται με τη λειτουργία τους, τότε παράλληλα με την επιδίωξη των οικονομικών τους στόχων θεωρείται ότι ανταποκρίνονται κοινωνικά. Είναι προφανές ότι οι επιχειρήσεις με οποιονδήποτε τρόπο και αν εκπληρώνουν τον κοινωνικό τους ρόλο, συμβάλλουν σε κάποιο βαθμό στιιν ατομικιι ευημερία και σττιν άμβλυνση των προβλημάτων που προκαλεί η
(ΐλόγιστη συχνά ανάπτυξη τους και γενικότερα προάγουν τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των λαών. Τελειώνοντας, με την ευκαιρία της πτυχιακής μου εργασίας, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την εισηγήτρια της πτυχιακής μου ερητασίας κυρία Μπορμπότση Χρυσάνθη για την πρόθυμη και άψογη συνεργασία και την πολύτιμη βοήθεια που μου πρόσφερε για την εκπλήρωση αυτού μου του στόχου. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου και όλα τα δικά μου πρόσωπα που με βοήθησαν στην ολοκλήρωση της πτυχιακής εργασίας.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στις μέρες μας, όπου κι αν στρέψα κανείς το βλέμμα του θα αντικρίσει τα εμφανή σημάδια που έχει αφήσει στο πέρασμα της η ύπαρξη και η λειτουργία των επιχειρήσεων. Οι οικονομικοί αυτοί οργανισμοί έχουν καταφέρει να σημαδέψουν ολόκληρο το φάσμα της κοινωνικής ζωής και να φτάσουν να αφορούν όλους και τον καθένα μας ξεχωριστά. Σήμερα, δεν είναι δυνατόν να υπάρξει κάποια πτυχή της ζωής μας στην οποία να μην παραβληθεί κάποιας μορφής ετηχείρηση. Και ακριβώς επειδή η διαπλοκή της κοινωνικής με την οικονομική ζωή είναι τόσο μεγάλη, η αλληλεξάρτηση μεταξύ τους έχα φτάσει να είναι στενότατη και αποφασιστική για την κοινωνική ευημερία. Σκοπός της παρούσης εργασίας είναι να διερευνήσουμε εάν οι επιχειρήσεις έχουν καταλάβει ότι ο ρόλος τους δεν είναι μόνο Οικονομικός αλλά και Κοινωνικός. Δηλαδή πρέπει να δείξουν ενδιαφέριον για τις διάιρορες κοινωνικές ομάδες που τις περιβάλλουν. Η εργασία αυτή χωρίζεται σε έξι κεφάλαια και κάθε ένα προσπαθεί να φωτίσα ένα συγκεκριμένο σημείο του ζητήματος. Στο πρώτο κεφάλαιο θα επιχειρήσω μια προκαταρκτική εναοιολογική προσέγγιση των επιχαρήσεων και της θέσης που αυτές καταλαμβάνουν στο ευρύτερο πεδίο της κοινωνικής ζωής. Με τον τρόπο αυτό προσπάθησα να δώσω κάποια πρώτα στοιχεία για το περιεχόμενο των επιχειρήσεω\, τη θέση που κατέχουν στη κοινωνία, την αλληλεπίδραση που έχουν και τον ανταγω\ισμό που αντιμετωπίζουν και πώς θα τα καταφέρουν να αντεπεξέλθουν οι επιχειρήσεις σ αυτό το περιβάλλον του αιταγωνισμού μέσα στα όρια των απαιτήσεων της ηθικής και κοινωνικής ευθύνης. Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στο επιχειρηματικό περιβάλλον, το οποίο χωρίζεται σε εσωτερικό και εξωτερικό. Στο κεφάλαιο αυτό θα προσπαθήσω να αναλύσω τα στοιχεία αυτά που ασχολούνται οι επιχειρήσεις, επιδιώκοντας την αποτελεσματική λειτουργία τους. Στο τρίτο κεφάλαιο θίγω την έννοια της ηθικής και κοινωνικής διάστασης της επιχείρησης. Στην αρχή του κεφαλαίου θα δούμε μια εικόνα των επιχειρήσεων και της ηθικής τους υπόστασης και κατά πόσο αναγκαία είναι η κοινωνική ευθύνη για τις επιχειρήσεις, στη συνέχεια θα αναφερθώ πιο αναλυηκά στους τομείς στους οποίους η κοινωνική ευθύνη εκφράζεται μέσω της δράσης των επιχειρήσεων. Το κεφάλαιο αυτό επίσης, αφορά σε γενικές γραμμές την κριτική που έχει δημιουργηθεί για την ανάληψη κοινωνικών ευθυνών από τις επιχειρήσεις και προσπαθεί να αναφερθεί με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη πληρότητα στις απόψεις που έχουν διαμορφωθεί από διάφορους φορείς.
Συνεχίζοντας με το τέταρτο κεφάλαιο αναφέρομαι αιαλυτικά στους εργαζόμενους και τι πρέπει να τους προσφέρει η επιχείρηση. Στη συνέχεια του κεφαλαίου αναφέρω τη σημασία της εργασίας για τον άνθρωπο και την υποκίνηση των εργαζομένων, όπως και τις τεχνικές που μπορούν να βοηθήσουν τους εργαζόμενους να επιβιώσουν μετά από την απόλυση. Το τιέμπτο κεφάλαιο αναφέρεται στη σχέση που έχει η επιχείρηση με το φυσικό περιβάλλον και την τεχνολογία. Είναι άλλωστε γεγονός ότι η επιχείρηση έχει απόλυτη σχέση με την προστασία του περιβάλλοντος, όπως τα οικολογικά προϊόντα που παράγει η επιχείρηση τα οποία είναι φιλικά προς το περιβάλλον Τέλος και πάλι η επιχείρηση έχει απόλυτη σχέση με την τεχνολογία γιατί όσο εξελίσσεται η τεχνολογία τόσο καλύτερα για τις επιχειρήσεις επειδή παράγουν προϊόνπα καλύτερα, πιο γρήγορα και πιο ποιοτικά. Τελειώνοντας με το έκτο κεφάλαιο που αναφέρεται στην ερευνητική μεθοδολογία. Η ερευνηπκή προσέγγιση πραγματοποιήθηκε από τα στοιχεία που συλλέχθηκαν μέσα από τα ερωτηματολόγια τα οποία κλήθηκαν να συμπληρώσουν επιχειρήσεις της Καβάλας και της ευρύτερης τιεριοχής. Με βάση αυτά τα ερωτηματολόγια έβγαλχι κάποια στατιστικά αποτελέσματα με τη βοήθεια του προγράμματος S.P.S.S. και βλέπονπας αυτά τα αποτελέσματα οδηγήθηκα σε κάποια συμπεράσματα. Ευελπιστώ η α^λυση που ακολουθεί να καλνύτιτει όλο το φάσμα του θέματος της κοινωνικής ευθύνης των επιχειρήσεων, το οποίο έχει αποτελέσει αφορμή ατέρμονων συζητήσεων ανάμεσα στους ετηστήμονες των κοινωνικών, των οικονομικών επιστημών και του κοινωνικού συνόλου γενικότερα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ 1.1. Η έ\λόΐα της επιχείρησης Επιχείρηση είναι ένας οικονομικός οργανισμός ο οποίος διαθέτει κινητή και ακίνητη περιουσία και εφαρμόζει την οικονομική αρχή. Διαθέτοντας αγαθά και υπηρεσίες η επιχείρηση επιδιώκει την πραγματοποίηση ενός ανηκειμειτκού σκοπού, που συνήθως είιτιι η μεγιστοποίηση του κέρδους. Επιχείρηση επομένως είναι μια αυτοτελής οικονομική μονάδα, που συνδυάζει τους διάφορους συντελεστές της παραγιογής (φύση, εργασία, κεφά>λΐο) με διαφορετικούς τρόπους, έχει σαν τελικό στόχο την προμήθεια ή παραγωγή και τη διάθεση αγαθών και υπηρεσιών στη συναλλακτική αγορά, διατρέχει κάποιο σχετικά μικρό ή μεγάλο κίνδυνο κατά τη διεξαγωγή των εργασιών της και εκφράζοντας την οικονομική αρχή επιδιώκει την πραγματοποίηση κέρδους. ( Τσακλάγκανος Α. Αγγελος ; 1996) 1.1.1 Η νέα θεώρηση της επιχείρησης Η κλασική θεωρία για την επιχείρηση δεχόταν ως μοναδικό σκοπό της τη μεγιστοποίηση του κέρδους, που σήμαινε τη επιδίωξη της πραγματοποίησης των, κατά το δυνατό, υψηλότερων κερδών. Η νεότερη θεωρία διευρύνει το ρόλο και τους σκοπούς της επιχείρησης. Θεωρείται ότι η επιχείρηση αποτελεί όργανο της κοινωνικής οικονομίας, γιατί, 1) συμβάλει, με την παραγωγή αγαθών (προϊόντων και υπηρεσιών) στη κάλυψη των αναγκών του κοινωνικού συνόλου και 2) προσφέρει ευκαιρίες απασχόλησης σε ανθρώτηνα χέρια, που αποτελεί επίσης κοινωνικό έργο. Εξάλλου, η μεγιστοποίηση του κέρδους συνοδεύεται από κίνδυνους και κυρίως από τον κίνδυνο να σχηματισθεί στο ευρύ κοιν-ό η αντίληψη ότι η επιχείρηση, για τη πραγματοποίηση αυτού του σκοπού, δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει κάθε αθέμιτο μέσο. Κατά τη νεότερη θεωρία, η επιχείρηση επιδιώκει σκοπούς, αφενός μεν οικονομικούς (επιδίωξη κέρδους, αύξησης του κύκλου εργασιών, ανάπτυξης και επέκτασης) και αφετέρου μη οικονομικούς ( επιδίωξη κύρους, γοήτρου, καλής φήμης, δύναμης), (Χολέβας Κ. Γιάννης; 1995)
Η ιαιρίαρχη αντίληψη θέλα την επιχείρηση να έχει μοναδική αποστολή την αύξηση τοιν κερδών της και την ικανοποίηση των συμφερόντων των μετόχων της. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο κερδίζουν διαρκώς έδαφος νέες αντιλήψεις που αναγνωρίζουν στην επιχείρηση έναν νέο ρόλο, με ιδιαίτερα σημαντική κοινωνική διάσταση. Σύμφωνα με τις απόψεις αυτές, στις σύγχρονες επιχειρήσεις η ανταγωνιστικότητα και η κοινωνική εταιρική ευθύνη είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Σκοπός της επιχείρησης δεν είναι μόνο η ικανοποίηση των συμφερόντων των μετόχων, αλλά του συνόλου των ενδιαφερομένων μερών (stakeholders), που το αποτελούν εκτός από τους μετόχους, οι εργαζόμενος οι πελάτες, οι προμηθευτές, οι τοπικές κοινωνίες, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις. Φλέγοντα κοινωνακά ζητήματα, όπως η προστασία του περιβάλλοντος, ο σχεδιασμός της απασχόλησης, οι ίσες ευκαιρίες, ο μη αποκλεισμός των μειονοτήτων αλλά και οι σχέσεις με τις τοπικές κοινωνίες και τις χώρες υποδοχής νέων επενδύσεων, μπορούν να ανπμετωπισθούν πολύ τπο αποτελεσματικά στον βαθμό που όλο και περισσότερες επιχειρήσεις ενσωματώνουν την κοινωνική εταιρική ευθύνη στην εταιρική κουλτούρα τους. ( vwwv.business.hol.gr) Η σύγχρονη επιχείρηση, αποτελεί το κέντρο μεγάλης κοινωνικής δύναμης η οποία αρχίζει από τον απλό πολίτη και καλύπτα τα όρια ολόκληρης της κοινωνίας. Η δύναμη αυτή χρησιμοποιείται για να αναπτύξει η επιχείρηση τέτοιες δραστηριότητες ώστε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του κοινωνικού συνόλου. Με αυτό το σκεπτικό η επιχείρηση ενεργεί ορθολογικά και χρησιμοποιεί δύναμη ανάλογη με εκείνη που απαιτείται για \u ικανοποιήσει τις κοινωνικές ανάγκες και απαιτήσεις. Αυτό σημαίνει ότι μεταξύ της δύναμης και της ευθύνης της επιχείρησης υπάρχει μια αναλογία, μια ισορροπία. Η διατήρηση αυτής της ισορροπίας έχει συνειδητοποιηθεί από τη σύγχρονη επιχείρηση, η οποία συμπεριφέρεται ανάλογα, γιατί δύναμη και κοινωνική ευθύνη είναι δύο παράμετροι που συμβαδίζουν και αλληλοετηρεάζονται- όταν δηλαδή μειώνεται η κοινωνική ευθύνη μειώνεται αντίστοιχα και η δύναμη της επιχείρησης Το μήνωμα των περισσοτέρων μελετητών του φαινομένου της ισορροπίας μεταξύ δύναμης και ευθύνης της επιχείρησης είναι αισιόδοξο γιατί οι σύγχρον-ες επιχειρήσεις προσπαθούν να ανταποκρίνονται στις υποχρεώσεις τους έναντι της κοινωνίας και διατηρούν το δικαίωμα να αντλούν δύναμη μέσα από τις ίδιες τις κοινωνίες. (Κουλουγλιώτης Διον. Νικόλαος :1992) Σήμερα η επιχείρηση θεωρείται ως «κοινωνικός θεσμός», όπως η οικογένεια, το σωματείο, το σχολείο, ο οποίος διακρίνεται από τους άλλους λόγω του διαφορετικού σκοπού που επιδιώκει. Κατά την επικρατούσα άποψη η επιχείρηση δεν είναι «κοινότητα» αλλά μορφή κοινωνίας, γιατί από τη μια αποτελεί ένα ολοκληρωμένό κοινωνικό σύστιιμα κι από την άλλη μια αναγκαστική έλ'ωση προσώπων. Ως κοινωνικός θεσμός η επιχείρηση συντίθεται από επιμέρους στοιχεία που ο διαρκής λειτουργικός συνδυασμός τους διαμορφώνει το κοιντονικό σύστημα - επιχείρηση.
Η κοινωνιιαί διάρθρωση της εγχείρησης αποβλέτιει στην ενοποίηση όλων αυτών των επιμέρους στοιχείων και στο σχηματισμό ενός ενιαίου συνόλου με κοινές κατευθύνσεις, ενδιαφέροντα και συμτιεριφορές. ( Χολέβας Κ, Γιάννης : 1995) 1.2. Η Ένταξη της Επιχείρησης μέσα στην Κοινωνία Η συγκρότηση της κοινωνίας και η συμβίωση εντός αυτής, στηρίζεται σε ένα πολύπλοκο και πολυδαίδαλο πλέγμα κανόνων και σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ των μελών της και διέπουν τη συμτιεριφορά τους. Θεμελιώδη προϋπόθεση για τη στήριξη και την εύρυθμη λειτουργία μιας κοινωνίας αποτελεί η αρμονικότητα των σχέσεων, η οποία εκφράζεται και αξιολογείται με το βαθμό στον οποίο επικρατεί λογική αντιστοιχία δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των μελών και ττνεύμα συνεργασίας. Κάθε μέλος αναγνωρίζεται ως φορέας βασικών δικαιωμάτων, όπως είναι το δικαίωμα της ζωής, της ελευθερίας, της εργασίας και της εξασφάλισης ίσων ευκαιριών ανάπτυξης και ευημερίας. Καθήκον της κοινωνίας, ως συνόλου, αποτελεί η κατοχύρωση και η προστασία των δικαιωμάτων κάθε μέλους το οποίο, σε αντιστάθμισμα, επιφορτίζεται με την υποχρέωση για προσιρορά προς το κοινωνικό σύνολο ανάλογη με τις δυνατότητες του. Η επιχείρηση παρά το γεγονός ότι δεν έχει φυσική υπόσταση ατύλογη με εκείνη του ατόμου είναι, εντούτοις, αυτοτελής οντότητα και διαθέτει δική της φυσιογνωμία και δική της κοινωνική παρουσία. Η δραστηριότητα και η συμπεριφορά της, βεβαίως, εκφράζεται δια των στελεχών της. Η βούληση όμως των στελεχών της η εκφραζόμενη στα πλαίσια της εκτέλεσης των καθηκόντων τους, είναι βούληση της ίδιας της επιχείρησης ως ιδεατής, πλην όμως κοινωνικά και κατά κανόνα και νομικά αναγνωριζόμενης ως υπαρκτής, οντότητας. Ομοίως, η δραστηριότητα και η συμπεριφορά των στελεχών αποτελεί δραστηριότητα και συμπεριφορά της επιχείρησης. Με άλλα λόγια και η επιχείρηση αποτελεί ενεργό μέλος της κοινωνίας, αναπτύσσει δραστηριότητα και δημιουργεί σχέσεις εντός αυτής, υφίσταται την επίδραση της και επιδρά η ίδια επ ' αυτής. Σε τελική ανάλυση, απολαμβάνει κοινωνικών δικαιωμάτων αναλόγων προς εκείνα των ατόμων και ως εκ τούτου αναλαμβάνει, σε ανταπόδοση, αντίστοιχες υποχρεώσεις και ευθύνες. ( Φλώρου Γ. Χρήστου : 1993) Συνεπώς μπορούμε, ως αξίωμα, να θεωρήσουμε «ότι η επιχείρηση (με την πιο ευρεία έννοια) είναι πρώτα απ όλα μια κοινωνική ομάδα» (Ράφτης Άλκης : 1984), μιας και όλες οι λειτουργίες και δραστηριότητες που εκτελεί η επιχείρηση αποτελούν ουσιαστικά έκφραση της θέλησης των φυσικών προσώπων που την συνθέτουν. (Χολέβας Κ. Γιάννης :1995)
Βέβαια οι σύγχρονες ετηχειρήσεις διαθέτουν άριστα τεχνικά μέσα, τέλεια οργάνωση και λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για ποσοτική αλλά κυρίως για ποιοτική απόδοση. Όμως όλα αυτά έχουν ασήμαντη αξία μπροστά στην αναγνώριση και καταξίωση της κοινής γνώμης, του καταναλωτικού κοινού. Η κοινή γνώμη λοιπόν συγκεντρώνει προσεκτικά τα απαραίτητα στοιχεία γύρω από την επιχείρηση και ανάλογα διατυπώνει την θετική ή αρνητική κρίση της. Αυτή η κρίση είναι καθοριστική και σχεδόν αμετάβλητη, κυρίως όταν είναι αρνητική. Αρα, αφού η κοινωνία είναι μια πηγή άντλησης δυνάμεως για την επιχείρηση, η τελευταία ετηφορτίζεται με σημαντικές κοινωνικές ευθύνες για να παίξει σωστά το διπλό ρόλο της : τον οικονομικό και τον κοινωνικό. (Κουλουγλιώτης Διον. Νικόλαος:1992) Ο τρόπος αυτός αντιμετώπισης της ουσίας της επιχείρησης προσπαθεί να θέσει στο κέντρο του ενδιαφέροντος τους ανθρώπους που την αποτελούν και όχι τα χρημαπκά κεφάλαια που αυτοί διαθέτουν. Οι άνθρωποι λοιπόν αυτοί, συνθέτουν ένα ολοκληρωμένο κοινωνικό σύστημα που επιδιώκει συγκεκριμένους σκοπούς χωρίς όμως να λησμονεί σε καμία του μορφή και έκφραση την κοινωνική υπόσταση του. (Χολέβας Κ. Γιάννης : 1995) Εκείνο που θα ήταν σημαντικό να τονιστεί σήμερα είναι ότι η επιχείρηση πρέπει να συμπορευτεί με τις απαιτήσας των καιρών οι οποίοι απαιτούν έναν κοινωνικό άνθρωπο ( HOMO SOCIALIS ), κατά την έκφραση του J. Huxley, και όχι απλά έναν οικονομικό άνθρωπο ( HOMO ECONOMICUS ). Αυτή η απαίτηση προσδιορίζει και τις κοινωνικές υποχρεώσεις της σύγχρονης ετηχείρησης. Αλλωστε το κοινωνικό καθήκον δεν είναι κάπ καινούργιο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Προϋπήρχε και στις κοινωνίες που είχαν στοιχειώδη δημοκρατική οργάνωση και λειτουργία εφαρμοζόταν μέσα σε κάποια όρια. Σήμερα, πέρα από την οικονομική πλευρά, το κοιχωνικό καθήκον του κεφαλαίου είναι επιτακτική ανάγκη και απαίτηση. Εκτός από την καθαρά ηθική υποχρέωση των επιχειρήσεων \ό μεριμνούν για την κοινωνία, υπάρχουν και (χλλοι λόγοι που κάνουν την ανάληψη τέτοιων ευθυνών να φαίνεται επιτακτικά αναγκαία. Ένας από τους σοβαρότερους λόγους που συιηγορεί για % α στρέψει η επιχείρηση το ενδιαφέρον της στην ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών και να αναλαμβάνει κοινωνικές ευθύνες είναι ότι η επιχείρηση αντλεί τη δύ\ αμη της μέσα από την κοινωνία. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι πηγές άντλησης κοι\ ω\ακής δύναμης της επιχείρησης είναι η αναγνώριση του κοινωνικού συνόλου και η εκτίμηση και συμπαράσταση τω\ εργαζομέιων μελών της. Αυτό έχει γίνει καθολικά παραδεκτό τα τελευταία χρόνια και είναι εκείνο που φέρνει την επιχείρηση κοντά στα προβλήματα των εργαζομένων και της κοη ω\ίας. (Κουλουγλιώτης Διον. Νικόλαος :1992) Η ιδέα της ενότητας επιχείρησης και κοινωνίας είναι θεμελιακή. Οι οικονομικοί οργανισμοί αποτελούν υποσύνολο του κοινωνικού υπερσυνόλου και δεν μπορούν να ξεφύγουν από τις συΐ'θήκες που έχουν δημιουργηθεί σ αυτό. Είναι εξάλλου ευρύτερα γνωστό και αποδεκτό όπ «μια επιχείρηση δεν μπορεί να
αναπτυχθεί εκεί όπου η κοινωνία δεν προοδεύει Πώς είναι δυνατόν να αχ-απτυχθεί μια επιχείρηση σε μια κατεστραμμένη περιοχή, σε μια φτοίχογειτονιά, σε ένα γκέτο; Βοηθώντας η επιχείρηση την κοινωνία βοηθάει τον εαυτό της Μακροχρόναα οι κοινωνικές παροχές των επιχειρήσεων αποβαίνουν υπέρ αυτών Βοηθώντας τους ανθρώπους να βρουν εργασία αυξάνουν τη ζήτηση για προϊόντα και υπηρεσίες που οι επιχειρήσεις παράγουν Κάνοντας ασφα>^»τερους τους τόπους εργασίας, αυξάνουν την παραγωγικότητα των απασχολούμενων» (Ζευγαρίδης Σπύρος :1990) Τι συμβαίνει όμως στην περίπτωση κατά την οποία η επιχείρηση είτε δεν πραγματοποιεί κέρδη, είτε λειτουργεί σε μια οικονομία που βρίσκεται σε ύφεση ή κρίση και όταν η ανεργία είναι πολύ υψηλή; Είναι σκόπιμο στην περίπτωση αυτή οι επιχαρήσεις να διαθέτουν ποσά για κοινωνικά προγράμματα; Η απάντηση και στην περίπτωση αυτή πρέπει να είναι θετική, γιατί η διάθεση χρημάτων για κοινωνικούς σκοπούς όπως και για παραγωγικούς σκοπούς δημιουργεί νέα απασχόληση, αυξάνει τις δραστηριότητες πολλών αν θρώπων και α>.υσιδωτά δημιουργεί νέες ερτ^ασίες. (ΤσακλάγκανοςΑ. Αγγελος :1996) 1.2.1 Η αλλη/χπίδραση επιχείρησης και κοινωνίας Η επιχείρηση δεν είναι εξολοκλήρου ένας οικονομικός οργανισμός αφού έχει κοινωνικά αλλά και πολιτικά χαρακτηριστικά αλλά είναι οικον<ομικός θεσμός με κοινωνική αποστολή και περιεχόμενο. Από το άλλο μέρος στην ευρύτερη έννοια της κοινωνίας συνυπάρχουν και βρίσκονται σε άμεση αλληλεπίδραση τρία θεμελιώδη χαρακτηριστικά: 1. Ένα στίστημα αξιών 2. Οι θεσμοί και 3. Τα υλικά αγαθά Το σύστημα αξιών περιλαμβάνει τις ιδέες και τα πιστεύω μιας κοινωνίας, πς προδιαθέσεις, τις πεποιθήσεις και γενικότερα την ιδεολογία της κοινωνίας. Αυτές οι αξίες έχουν μία κλαμακοειδή διάρθρωση και βοηθούν τα άτομα, τις κοινωνικές ομάδες και τις κοινωνίες να θέσουν κοινούς σκοπούς και στόχους με απώτερο σκοπό την ευδαιμονία τους. Οι αξίες οριοθετούν τους σκοπούς της ζωής μέσα στα πλαίσια του καλού, του αληθινού, του κοινωνικά αποδεκτού και παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας των θεσμικών κανονισμών μέσα στην κοινωνία Θεσμοί είναι ένα σύμπλεγμα κοινωνικά καθιερωμένων και οργανωμένων ρόλων, πρακτικών και σχέσεων που αφορούν στην ικαν-οποίηση κάποιου κοινωνικού σκοπού ή ανάγκης. Είναι, με άλλα λόγια, οι θεσμοί τυποποιημένοι και επαναλαμβανόμενοι τρόποι συμπεριφοράς και δράσης, οι οποίοι αποτυπώνονται στους ρόλους που παίζουν τα μέλη μιας κοινωνίας κόι είναι απαραίτητοι για την ύπαρξη και λειτουργία της. Βασικοί κοινωνικοί θεσμοί π χ. είναι οι πολιτικοί, οι θρησκευτικοί, οι οικογενειακοί και οι θεσμοί
κοινωνικοποίησης και εκπαίδευσης, οι οποίοι παρατηρούνται σε όλες τις κοινο)νίες. Σ ' αυτούς συμπεριλαμβάνονται και οι οικονομικοί θεσμοί, οι οποίοι έχουν γίνει καθολικά αποδεκτοί από την κοινωνία γιατί αςιοποιούν τα αποθέματα της φύσης και παράγουν με σωστό τρόπο τα υλικά εκείνα αγαθά που είναι απολύτως απαραίτητα για τον άνθρωπο και την κοινωνία γενικότερα. Το τρίτο στοιχείο είναι τα υλικά αγαθά που παρέχει η γη και οι διάφορες φυσικές πηγές ή που κατασκευάζονται από τον άνθρωπο. Η ποσότητα, η ποιότητα και τόπος παραγωγής και επεξεργασία των υλικών αγαθών καθορίζονται από τους οικονομικούς θεσμούς της κοινωνίας Η επιχείρηση λοιπόν, ως οικονομικός θεσμός, με τεράστιες κοινωνικές ευθύνες βρίσκεται σε διαρκή σχέση και αλληλεπίδραση τόσο με τους βασικούς κοινωνικούς θεσμούς όσο και με τους ετή μέρους, όπως είναι η τεχνο>λγία, η δημογραφία, οι καταναλωτές, η νομοθεσία, τα έθιμα, η εκπαίδευση κλ.π. Η συνεργασία βέβαια της επιχείρησης με τους άλλους θεσμούς δεν είναι πάντοτε αρμονική και πολλές φορές συμβαίνει να συγκρούονται μεταξύ τους. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι θεσμοί αυτοί δεν γίνονται αυτόματα αποδεκτοί από την κοινωνία σαν να ήσαν αποτέλεσμα κάποιας αόρατης, μυστικής σύλληψης Δημιουργούνται και καθιερώνονται από την κοινωνία με το σκοπό να υπηρετήσουν ορισμένες κοινωνικές λειτουργίες. Σε κάθε χρονική στιγμή και ανάλογα με τα κοινωνικά δεδομένα δημιουργείται μία σχέση αντίμεσα στους θεσμούς και στην κοινωνία, αλλά συνάμα διαμορφώνεται και μια σχέση και μεταξύ των ίδιων των θεσμών. Είναι δηλαδή μια σχέση πολύπλευρη, πολύχρονη, πολυδιάστατη που την ονομάζουμε «κοινωνικό συμβόλαιο». Αυτό το συμβόλαιο περιλαμβάνεται εν μέρει στη νομοθεσία της πολιτείας αλλά βρίσκεται και διάσπαρτο μέσα στα έθιμα, τα ήθη τις παραδόσεις και τις συνήθειες μιας κοινωνίας και κάθε φορά και ανάλογα με τις κοινωνικές συνθήκες επιδοκιμάζεται ή αποδοκιμάζεται από το κοινωνικό σύνολο. Εδώ πρέπει να υπογραμμίσουμε ιδιαίτερα ότι αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο, είτε είναι ξεκάθαρο είτε συγκαλυμμένο, αποτελεί κάθε φορά τη βάση για θεσμικές κοινωνικές αλλαγές. Αυτή η θεμελιώδης σχέση και αλληλεπίδραση μεταξύ επιχείρησης και κοινωνίας μας οδηγεί σε μια σειρά από σημαντικά συμτιεράσματα; Ένα από αυτά είναι ότι η επιχείρηση λειτουργεί ή πρέπει να λειτουργεί για να εξυπηρετεί τα συμφέροντα της κοινωνίας, όπως τα βλέπει βέβαια η ίδια η κοινωνία. Ένα άλλο είναι ότι το συμβόλαιο αυτό διαρκώς αλλάζει, διαφοροποιείται και μεταμορφώνεται ανάλογα κάθε φορά με τις αλλαγές που συντελούνται γενακά στο κοινωνικό περιβάλλον. Η επιχείρηση π.χ. λειτουργεί πάνω στις βάσεις και τη κληρονομιά του παρελθόντος, στο φως του παρόντος αλλά και του μελλοντικού περιβάλλοντος. Το παρελθόν έχει αποκρυσταλλωθεί και αποτυπωθεί πάνω σ ' ένα σύστημα από νόμους, έθιμα και συνήθειες που επηρεάζουν και στην ουσία κατευθύνουν τις δραστηριότητες της επιχείρησης. Το παρόν όμως και το μέλλον ανοίγουν νέες ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις αλλά συνάμα εγκαμονούν και απειλές, κινδύνους.
Αλλο συμπέρασμα είναι ότι μερικές επιχειρηματικές εργασίες αντιδρούν μόνο στις σύγχρονες περιβαλλοντολογικές αλλαγές Οι περισσότερες όμως σύγχρονες επιχειρήσεις εξετάζουν τις ευκαιρίες ή τους κινδύνους που θα παρουσιάζουν οι περιβαντολογικοί ορίζοντες του μέλλοντος έτσι ώστε να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα και να παίρνουν αποφάσεις για να εκμεταλλεύονται τις ευκαιρίες και να αποφεύγουν τους κινδύνους και τις απειλές. Αυτό συμβαίνει γιατί σήμερα η επιχείρηση ευαισθητοποιείται και αντιδρά όχι μόνο απέναντι στο παρόν αλλά κυρίως απέναντι στο μέλλον. Ύστερα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κοινωνία και η επιχείρηση, σ' ότι αφορά την οριοθέτηση των σκοπών τους, δεν ταυτίζονται πάντοτε. Για παράδειγμα μπορούμε να πούμε ότι η επιθυμία της ευτυχίας είναι συνάμα επιθυμία και της κοινωνίας και της επιχείρησης. Καθώς δηλαδή η κάθε μία ευδοκιμεί οι σκοποί τους συναντώντας και ως εδώ καλά. Αλλά ο σκοπός και ο στόχος που πολλές φορές θέτει η κοινωνία για σταθεροποίηση των τιμών - πολλές φορές με την παρέμβαση του κράτους - ασφαλώς είναι περιοριστικός για τους αναπτυξιακούς ή και κερδοσκοπικούς σκοπούς της επιχείρησης με αποτέλεσμα να επέλθει ρήξη στις σχέσεις τους. Η ρήξη αυτή άλλοτε είναι οξεία και άλλοτε απαλή μορφή, άλλοτε είναι συχνή και άλλοτε εμφανίζεται κατά αραιά χρονικά διαστήματα. Γεγονός τιάντως είναι όπ οι σχέσεις ετηχείρησης και κοινωνίας συχνά - πυκνά διαταράσσονται και αυτή η διατάραξη συνοδεύεται από πολλές παρενέριγειες αρνητικές για την ομαλή διαβίωση του κοινωνικού συνόλου. Η κοινωνική άρα γαλήνη, ηρεμία και ευδαιμονία, οφείλεται κατά μεγάλο ποσοστό στις ισορροπημένες σχέσεις επιχείρησης - κοινωνίας. Αυτή η διαπίστωση σηματοδοτεί τις νέες προοπτικές των σχέσεων επιχείρησης - κοινωνίας με στόχο την ευημερία του κοινωνικού συνόλου. (Κουλουγλιώτης Διον. Νικόλαος :1992) 1.2.2. Διαφάνεια Απολογισμός και.αξιοπιστία Επιχειρήσεων Οι απαιτήσεις της ιδέας του CSR (εταιρική κοινωνική ευθύνη) δεν περιορίζονται μόνο στην περιβαλλοντική μελέτη, ασφάλεια και υγεία αλλά αλλάζει τις απαιτήσεις της και ζητά να διαφαίνεται η επιχείρηση στα μάτια του μετόχου ή του πολίτη με ακράδαντα στοιχεία που να τον πείθουν για τιιν πρόοδο της και για οποιαδήποτε άλλα μακροχρόνια κοινωνικά σχέδια. Οι επιχειρήσεις είναι υπόλογες στους διάφορους ενδιαφερόμενους για τα επιτεύγματα τους και μέσω των λογιστικών / οικονομικών καταστάσεων τους. Επομένως οι επενδυτές, οι οικολόγοι, οι συνεταίροι και οι προμηθευτές έχουν απαίτηση να γνωρίζουν για την κοινωνική και οικολογική επίδραση της επιχείρησης, ώστε να ξέρουν πώς να αποφασίσουν σε θέματα επένδυσης, αγοράς και συνεταιρισμού. Σήμερα οι μέτοχοι απαιτούν να αντιπροσωπεύει και τα δικά τους ιδανικά η
επιχείρηση με ηθική και αξιοπρεπή συμπεριφορά, πέραν του μισθού τους και άλλων ωφελημάτοιν. Ένα δείγμα αυτής της θεωρίας φαίνεται στην εταιρεία των Αγγλικών Αερογραμμών όταν το 1990 ενσωμάτωσαν και δημοσίευσαν επισήμως στους μετόχους και άλλους φορείς τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά τους σχέδια. Αυτή ήταν η αρχή με ελπίδα να αυξηθούν στο μέλλον τέτοιες κοινωνικές σχέσεις. Αλλο παράδειγμα είναι η κα. Depora διευθύντρια της εταιρείας FORD στη Νέα Υόρκη η οποία σε μια συνεδρία τόνισε τα εξής «Δεν είναι αρκετό να παρουσιάζεις πλέον μόνο τις δαπάνες σου αλλά πρέπει να δηλώνεις και να φανερώνεις την απήχηση της επιχείρησης στην κοινωνία. Εάν πεις ότι πράγματι ενδιαφέρεσαι για τη κοινωνία τότε απόδειξε το». Για την εκτίμηση της εικόνας των επιχηρήσεων έχουν δημιουργηθεί παγκόσμιοι οργανισμοί που δίνουν ανεξάρτητες πληροφορίες για την καλή εταιρική ευθύνη των επιχειρήσεων. Τέτοιοι οργανισμοί είναι οι ακόλουθοι; 1) C.E.P. (Council on Economic Priorities) To Συμβούλιο Οικονομικών Προτεραιοτήτων το οποίο μέσα από το διαδίκτυο δίνει τις αξίες 300 αμερικανικών επιχειρήσεων. 2) G.R.I. (Global Reporting Initiative) Η Παγκόσμια Ανταπόκριση Πρωτοβουλίας. Αυτός ο οργανισμός ιδρύθηκε το 1997 και δίνει εκθέσεις για περιβαλλοντική και κοινωντκή απόδοση των ετηχειρήσεων, δίνει δηλ. τις κατευθυντήριες γραμμές, για να μπορούν οι επιχειρήσεις να συμπεριλαμβάνουν πληροφορίες στις εκθέσεις τους, ώστε οι μέτοχοι και οι ενδιαφερόμενοι ντι μπορούν να κρίνουν τις ανάγκες και τα συμφέροντα τους, μέσα από αυτές τις πληροφορίες. Μέσω αυτών των πληροφοριών μπορούν να ελέγχουν, να συνεκτιμούν και να μεταδίδουν την εταιρική κοινωνική ευθύνη και στα Ευρωπαϊκά και διεθνή επίπεδα. (THE PHILIP MORRIS INSTITUTE 2000) 1.3. Η επιχείρηση ως ανοικτό σιχττημα Σύστημα είναι ένα σύνολο στοιχείων, τα οποία ευρίσκονται μεταξύ τους σε λειτουργική αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδραση. Η επιχείρηση είναι σύστημα κοινωνικό - οικονομικού και τεχνολογικού χαρακτήρα. Η επιχείρηση, όπως και κάθε οικονομική μονάδα ως σύστημα; 1) Δέχεται στοιχεία από το περιβάλλον της τα οποία ονομάζονται εισροές. Τέτοια στοιχεία είναι διάφορα υλικά μέσα, τα χρηματικά μέσα, οι ανθρώτηνες υπηρεσίες, οι πληροφορίες κ.ο.κ. 2) Τα μέσα αυτά υποβάλλονται από το σύστημα σε επεξεργασία και μετατροττή, με τη χρησιμοποίηση τεχνολογκών και διοικητικών διαδικασιών. 3) Αποδίδει στο περιβάλλον στοιχεία τις λεγάμενες εκροές. Εκροές αποτελούν π.χ. τα υλικά αγαθά που παράγει η επιχείρηση και διοχετεύει στην αγορά, οι
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΛΕΥΤΕΡΟ ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 2.1. Το Επιχειρηματικό ncpifiatjjov Η λειτουργία των επιχειρήσεων εττηρεάζεται από τα στοιχεία του εσωτερικού (ανθρώπινοι και υλικοί πόροι που ασχολούνται) και από τα στοιχεία του εξωτερικού περιβάλλοντος (οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές, πολιτιστικές, νομικές, τεχνολογίες και οικολογικές συνθήκες). Η διοίκηση κάθε επιχείρησης ασχολείται με την ανάλυση των στοιχείων αυτών, την πρόβλεψη των μεταβολών τους, ακόμη και με τους τρόπους επηρεασμού τους, επιδιώκοντας την αποτελεσματική λειτουργία της. Η αποτελεσματική λειτουργία της επιχείρησης αξιολογείται από το κατά πόσο ο εφοδιασμός της με τους απαραίτητους πόρους, η παραγωγή των τελικών αγαθών, η διάθεση τους στους καταναλωτές, η χρηματοοικονομική της λειτουργία και ο χειρισμός των ανθρώπων που απασχολούνται σε αυτές, επιτυγχάνουν τους ανπκειμενικούς στόχους της, δηλαδή να παραχθούν υλικά ή άυλα αγαθά που θα προσφέρουν ωφέλεια στους ιδιοκτήτες και στο κοινωνικό σύνολο (καταναλωτές, προμηθευτές, ανταγωνιστές, χρηματοδότες, κ.τ.λ.) 2.1.1. Το εξωτερικό περιβάλλον Το εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης περιλαμβάνει κάθε στοιχείο το οποίο βρίσκεται έξω από αυτή και την επηρεάζει είτε κατά άμεσο είτε κατά έμμεσο τρόπο. 2.1.1.1. Το άμεσα εξωτερικό περιβάλλον Το άμεσο εξωτερικό περιβάλλον αποτελούν οι καταναλωτές, ο δημόσιος τομέας, οι ανταγωνιστές, οι προμηθευτές, η κεφαλαιαγορά και το διαθέσιμο προς εργασία ανθρώπινο δυναμικό
2.1.1.1.1 Οι κατανα/χϋτές Οι καταναλωτές ετιηρεάζουν άμεσα τη λειτουργία των επιχειρήσεων με τις προτιμήσεις τους στην ποσότητα, ποιότητα, τιμή, χρόνο, όρους συναλλαγής των αγαθών που είναι διατεθειμένοι να αγοράσουν. (Πετρίδου Ευγενία : 1998) Αν οι καταναλωτές αγοράζουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες της επιχείρησης, τότε η τελευταία θα προοδεύσει. Αν όμα>ς οι καταναλωτές δεν είναι ικανοποιημένοι από την ποιότητα και το είδος των προϊόντων ή τις υπηρεσίες της επιχείρησης, τότε αυτή αναγκαστικά θα κλείσει. Ακόμη θα πρέπει τα πριοϊόντα να είναι υψηλής ποιότητας, ανθεκτικά και να παρέχουν κάποια ασφάλεια στους καταναλωτές, ώστε αυτοί να μην κινδυνεύουν από τη χρήση των προϊόντων αυτών. Επιπλέον οι επιχαρήσεις θα πρέπει να ερευνούν την αγορά, ώστε να καθίστανται ενήμερες για τις μεταβαλλόμενες ανάγκες των καταναλωτών και να παράγουν νέα προϊόντα για την ικανοποίηση αυτών. Χαροκτηρισηκό παραδείγματα αυτών των μεταβο>λ)ν που παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια είναι η ανάγκη για γρήγορη εξυπηρέτηση με απ/λ γεύματα (fast food), η ανάγκη για ανάληψη μετρητών από τις τράπεζες 24ώρες την ημέρα από αυτόματες μηχανές μετρητών κ.λ.π., καθώς επίσης και η βαθμιαία μείωση της ζήτησης μαυρόασπρων τηλεοράσεων κ.λ.π. (Τσακλάγκανος Α. Αγγελος : 1996) Η συγκέντρωση πληροφοριών που αποσκοπούν στην εξασφάλιση και τη διατήρηση πελατείας, επιδιώκεται με διάφορους τρόπους από τους οποίους οι πιο συνηθισμένοι είναι ; η έρευνα της αγοράς, η χρησιμοποίηση καταλόγων διαφόρων ατόμων ή οργανισμών που λόγω ιδιότητας ή επαγγέλματος χρησιμοποιούν συγκεκριμένο αγαθό (π.χ. τα σχολεία για τους ττίνακες διδασκαλίας, οι γιατροί για ένα νέο φάρμακο) και οι περιοδικές εκθέσεις που υποβάλλουν στην επιχείρηση ειδικευμένοι στο θέμα αυτό συνεργάτες της. Ο χειρισμός της πελατείας θεωρείται ως έ\'α από τα περισσότερα σοβαρά προβλήματα της σύγχρονης επιχείρησης. Ορισμένες επιχειρήσεις αναγκάζονται να καταρτίζουν ειδικά διαφημιστικά προγράμματα κατά κατηγορίες καταναλωτών, οι δε πιέσεις των πελατών για περισσότερες διευκολύλ-σεις και καλύτερη εξυπηρέτηση, κάνουν το πρόβλημα ακόμη δυσκολότερο. (Πετρίδου Ευγενία : 1998) 2.1.1.1.2. Οι ανταγωνιστές Για κάθε επιχείρηση ανταγωνιστές είναι όλες οι άλλες ομοειδείς επιχειρήσεις των οποίων τα συμφέροντα συγκρούονται με τα δικά της. Τα στελέχη που ασχολούνται με τιιν αντιμετώπιση του ανταγωνισμού πρέπει να αξιολογούν με προσοχή τις πληροφορίες που συγκεντρώνουν γύρω από το θέμα αυτό.
To τιερισσότερο εμφανές πεδίο στο οποίο εκδηλώνεται ο ανταγωνισμός, είναι η προσπάθεια προσέλκυσης των καταναλωτών. Οι πληροφορίες για τις μεθόδους και τα μέτρα που παίρνουν οι ανταγωνιστές για την προσέλκυση πελατείας, είναι συχνά, αρκετά εύκολο να συγκεντρωθούν καθόσον περιλαμβάνονται κατά κανόνα και σε μεγάλο ποσοστό, στα διαφημιστικά τους μηνύματα. Ανταγωνισμός εκδηλώνεται και σε άλλους τομείς δραστηριότητας, όπως είναι η προμήθεια πρώτων υλών ευρισκομένων σε ανεπάρκεια, η χρησιμοποιούμενη τεχνολογία και η διεξαγωγή επιστημονικής έρευνας. Η συγκέντρωση πληροφοριών για τους τομείς αυτούς είναι κατά πολύ δυσκολότερη. (Φλώρου Γ. Χρήστος :1993) Οι ποσότητες, οι ποιότητες και οι όροι παράδοσης που προσφέρονται από τις ανταγωνιστές δημιουργούν συνθήκες περιβάλλοντος τις οποίες εκτιμούν αλλά και προβλέπουν οι διοικήσεις των επιχειρήσεων και χαράσσουν ανάλογες πολιτικές δράσης. 2.1.1.1.3. Οι προμηθευτές Οι προμηθευτές είναι όσοι προσφέρουν πρώτες ύλες, βοηθητικές, ημικατεργασμένα προϊόντα, προϊόντα σε ενδιάμεσες φάσεις παραγωγικής διαδικασίας, ενέργεια, εξαρτήματα μηχανημάτων, υπηρεσίες συντήρησης και γενικά διευκολύνσεις του έργου. Οι ποσότητες, οι ποιότητες, οι τιμές και οι όροι παράδοσης (χρόνος - τόπος - τρόπος αποπληρωμής) των αγαθών που προσφέρουν στην αγορά οι προμηθευτές επηρεάζουν άμεσα τις εισροές, τις εκροές, το έργο της μεταποίησης και το έργο της διοίκησης κάθε επιχείρησης. Ο εφοδιασμός της με τα κατάλληλα υλικά και υπηρεσίες, στην κατάλληλη τιμή, τον κατάλληλο χρόνο και με τους κατάλληλους όρους συνεργασίας θα σημαδέψει την επιχειρησιακή δραστηριότητα. (Πετρίδου Ευγενία ;1998) Ως προμηθευτές χαρακτηρίζονται : οι τράπεζες και τα άλλα πιστωτικά ιδρύματα που προμηθεύουν στην επιχείρηση χρηματικά κεφάλαια, οι προμηθευτές υπηρεσιών συντήρησης και επισκευών κτιριακών και μηχανικών εγκαταστάσεων, τα γραφεία ευρέσεως εργασίας ως προς πς υπηρεσίες εξασφάλισης προσωπικού, οι εκδότες περιοδικών, οι προμηθευτές επαγγελματικών πληροφοριών κ,ο.κ. Τέλος πρέπει να αποφεύγεται η εξάρτηση από μια και μοναδική πηγή προμήθειας υλικών ή υπηρεσιών. Ο κατ' αρχήν «καλός» προμηθευτής μπορεί να παύσει σε κάποια στιγμή να είναι συνεργάσιμος και συνεπής οπότε, η ύπαρξη εναλλακτικής λύσης είναι αναγκαία. (Φλώρου Γ. Χρήστος :1993)
2.1.1.1.4. Η κεφα>.αιαγορά Η κεφαλαιαγορά περιλαμβάνει τις Εμπορικές, Επενδυτικές Τράπεζες, τους Ασφαίαστικούς Οργανισμούς, το Αποταμιευτικό Κοινό, τους Πιστωτές. Κάθε επιχείρηση εξαρτά τη δραστηριότητα της και από το Ξένο Κεφάλαιο που είναι διαθέσιμο στην αγορά Κεφαλαίου, για να χρηματοδοτήσει μόνιμες ή προσωρινές ανάγκες της. Οι όροι με τους οποίους διατίθενται στην αγορά τα κεφάλαια αυτά, δηλαδή το ετητόκιο, οι όροι αποπληρωμής, η διάρκεια δανεισμού, όπως και οι μορφές δανείων (ομόλογα, ενυπόθηκα δάνεια, leasing) επηρεάζουν τις αποφάσεις των διοικήσεων των επιχειρήσεων σχετικά με την επενδυτική δραστηριότητα της. Παράλληλα οι όροι δανεισμού που είναι διατεθειμένοι να δεχθούν οι επιχειρήσεις, προκειμένου να αποκτήσουν ξένα κεφάλαια, επηρεάζουν με τη σειρά τους την προσφορά χρήματος από μέρους των χρηματοδοτικών ιδρυμάτων. 2.1.1.1.5. Το διαθέσιμο προς εργασία ανθρώπινο δυναμικό Το διαθέσιμο προς εργασία ανθρώπινο δυναμικό είναι οι εργάτες, οι τεχνίτες, οι διοικητικοί υπάλληλοι και τα διοικητικά στελέχη. Κάθε επιχείρηση ζητάει ανθρώπινο δυναμικό για να απασχολήσει στο εσωτερικό της περιβάλλον και μάλιστα επηρεάζει την προσφορά εργασίας ανάλογα με τις ειδικότητες που ζητά, τις αμοιβές, τις συνθήκες εργασίας και όλες τις άλλες παροχές που είναι διατεθειμένη να προσφέρει. Έτσι επηρεάζει τη στάση των εργατικών συνδικάτων, ομοσπονδιών, τα προγράμματα Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, τη διαμόρφωση των μισθών και ημερομισθίων. Από την άλλη πλευρά η διαθέσιμη εργατική δύναμη, επηρεάζει τη λειτουργία των επιχειρήσεων επειδή προσφέρει την εργασία της κάτω από ορισμένους όρους. Ιδιαίτερα στην αγορά εργασίας οι συγκρούσεις μεταξύ αυτών που προσφέρουν και αυτών που ζητούν είναι έντονες και γι'αυτό η ισορροπία επέρχεται μετά από διαπραγματεύσεις, συμφωνίες, στις οποίες πρωτεύοντα ρόλο παίζουν οι διοικήσεις των επιχειρήσεων και οι διοικήσεις των συλλογικών οργάνων των εργαζομένων. (Πετρίδου Ευγενία :Ι998) Αυτές οι ενώσεις των εργαζομένων όταν είναι συγκροτημένες και λειτουργούν νόμιμα, έχουν δικαίωμα διαπραγμάτευσης με την ηγεσία της επιχείρησης επί των θεμάτων που απασχολούν τα μέλη τους. Αλλά και η άτυπη συγκρότηση και παρουσία τους, δεν στερείται δύναμης και επιρροής. (Φλώρου Γ. Χρήστος :Ι993)
2.1.1.1.6. Ο δημόσιος τομέας Ο δημόσιος τομέας περιλαμβάνει τις Δημόσιες Υπηρεσίες, π.χ. Εφορίες, Ταμεία, Τελωνεία..., τους Δημόσιους Οργανισμούς, Ο.Τ.Ε., τις Δημόσιες Επιχειρήσεις π.χ. Δ.Ε.Η., Δ.Ε.Π., Ταχυδρομεία, Δημοτικές Επιχειρήσεις και Οργανισμοί. Όλοι οι παραπάνω Δημόσιοι οικονομικοί οργανισμοί επηρεάζουν άμεσα τη λειτουργία των ιδιωτικών επιχειρήσεων, είτε επειδή προσφέρουν αγαθά ή υττηρεσίες απαραίτητες για τη λειτουργία τους (ηλεκτρική ενέργεια, μεταφορές, εκτελωνισμοί), είτε επειδή καταναλώνουν προϊόντα ή υπηρεσίες που προσφέρονται από αυτές (π.χ. τροφοδοσία, ιματισμό στρατού) ή επειδή >^ειτουργούν ως ανταγωνιστές μεταξύ τους (Κρατικά Νοσοκομεία - Ιδιωτικές Κλινικές) επειδή επεμβαίνουν στη Χρηματοοικονομική τους κατάσταση (π.χ. Εφορίες - Τελωνεία - Υτιηρεσία Διοδίων Εθνικών Οδών). Από την άλλη πλευρά τους οι ιδιωτικές επιχειρήσεις επηρεάζουν τη λειτουργία του δημόσιου τομέα, είτε συμβάλλοντας στα έσοδα του είτε επηρεάζοντας την ποιότητα των προσφερόμενων από αυτόν υπηρεσιών. 2.1.1.2. Το έμμεσο εξωτερικό περιβά/λ.ον Τα στοιχεία του εξωτερικού περιβάλλοντος που δεν επηρεάζουν άμεσα τη λειτουργία της επιχείρησης, αλλά προσανατολίζουν και μερικές φορές τηέζουν προς ορισμένη κατεύθυνση ή και επιβάλλουν τελικά ενέργειες, αποτελούν το έμμεσο εξωτερικό περιβά>>λον Το έμμεσο εξωτερικό περιβάλλον αποτελείται από την οικονομία, την τεχνολογία, το πολιπκο-νομικό περιβάλλον, το κοινωνικό, το οικολογικό-φυσικό και το διεθνές περιβάλλον. (Πετρίδου Ευγενία : 1998) 2.1.1.2.1. Η οικονομία Η οικονομία ενός τόπου, και στην προκειμένη περίπτωση του τόπου μέσα στον οποίο δραστηριοποιείται η ετηχείρηση, αντικατοπτρίζεται από το μέγεθος του πλούτου και της γενικής ευημερίας που ετηκρατεί στον τόπο αυτό. Τα βασικά οικονομικά μεγέθη τα οποία προσδιορίζουν την ποιότητα της επικρατούσας οικονομικής κατάστασης και τα οποία επηρεάζουν την επιχείρηση, είναι ο πληθωρισμός, η αμοιβή του κεφαλαίου (επιτόκια), το ποσοστό τιις ανεργίας και η ζήτηση. Τα υψηλά επιτόκια π.χ. δημιουργούν προβλήματα χρηματοδότησης στην επιχείρηση και αυξάνουν' ανάλογα το κόστος λειτουργίας της. Ομοίως, συντελούν στον περιορισμό της ζήτησης κατά το μέτρο κατά το οποίο καθιστούν
απρόθυμους τους καταναλωτές για τη λήψη δανείων, για την προμήθεια αγαθών (οικιακού) εξοπλισμού ή διαφόρων άλλων αγαθών. Η αυξημένη ανεργία, από το ένα μέρος φαίνεται ότι ευνοεί τις επιχειρήσεις οι οποίες έχουν την ευκαιρία να προμηθεύονται φθηνά εργατικά χέρια, από το άλλο μέρος όμως, συντελεί στη μείωση της αγοραστικής δύναμης του καταναλωτικού κοινού 2.1.1.2.2. Η τεχνο>νθγία Τεχνολογία είναι ένα ευρύτερο σύνολο γνώσεων, μεθόδων και τεχνικών, οι οποίες χρησιμοποιούνται στην παραγωγή και τη διακίνηση των αγαθών. Η ταχύτατη πρόοδος της τεχνολογίας στη σύγχρονη εποχή πρέτιει να αποτελεί αντικείμενο συνεχούς προσοχής και επαγρύπνησης, εκ μέρους των στε>χχών της επιχείρησης. Οι νέες μέθοδοι και τεχνικές έχουν ως αποτέλεσμα τη βελτίωση από άποψη ποιότητας και κόστους των παραγομένων αγαθών καθώς και τη δημιουργία νέων αγαθών τα οποία κατακλύζουν συνεχώς την αγορά. Η τεχνολογική εξέλιξη συνεπάγεται και αντίστοιχες αλλαγές στις προτιμήσεις των καταναλωτών και σε τελική ανάλυση συντελεί στη διαρκή αναδιάταξη των ανταγωνιστικών συσχετισμών στον επιχειρηματικό χώρο. Για επιβεβαίωση αναφέρω ότι ; κατά τις τελευταίες δύο ή τρεις δεκαετίες, ένα πλήθος παραδοσιακών μηχανών, εργαλείων και πάσης φύσεως συσκευών που χρησιμοποιούσε ευρύτατα ο άνθρωπος είτε στην παραγωγή είτε στην οικιακή οικονομία, καταργήθηκαν και στην κυριολεξία εκδιώχθηκαν από την αγορά. Είναι αυτονόητη η σοβαρότητα των συνεπειών, στην περίπτωση κατά την οποία η επιχείρηση θα επιδείξει απρονοησία ή αμέλεια, για συνεχή προσαρμογή προς τα νέα τεχνολογικά δεδομένα. (Φ>νώρου Γ. Χρήστος ; 1993) Το επίπεδο της τεχνολογίας σε κάθε κοινωνία ή κλάδο οικονομίας παίζα καθοριστικό ρόλο στο είδος των παραγόμεΐ'ων αγαθών και υπηρεσιώτ, στον μηχανολογικό εξοπλισμό που χρησιμοποιείται και στις διαδικασίες μεταφοράς και χρησιμοποίησης της. (Πετρίδου Ευγενία :1998) Η αλλαγή στον τομέα της τεχνολογίας μπορεί να επηρεάσει την επιχείρηση με δύο τρόπους: μπορεί να παράσχει την ευκαιρία να παραχθούν νέα προϊόντα ή να υιοθετηθούν νέες διαδικασίες. Εξάλλου, μπορεί να διαφοροποιήσει το περιβάλλον στο οποίο η επιχείρηση λειτουργεί, όπως με την πρωτοπορία στην παραγωγή νέων προϊόντων, τη δημιουργία νέων αγορών και τον επηρεασμό του ανεφοδιασμού σε επίπεδο κόστους. Αρα η επιχείρηση ασχολείται με την τεχνολογική ανάπτυξη σε δύο επίπεδα έντασης. Το πρώτο αφορά την ανάπτυξη μέσα στον ίδιο της το χώρο, ενώ το δεύτερο ασχολείται με εξωτερικά στοιχεία που, οπωσδήποτε παρεμβαίνουν και στα εσωτερικά της. (John Grieve Smith : 1990)
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζονται σε παγκόσμια κλίμακα, είναι η δυνατότητα της διοίκησης και των εργαζομένων σε μια χώρα να απορροφήσουν ή να αφομοιώσουν την τεχνολογία και τα συστήματα διοικήσεως που εφαρμόζονται με ετητυχία σε άλλη χώρα. Το σύνθημα της UNESCO και των άλλων διεθνών οργανώσεων να καταστήσουν τη γνώση προσιτή και χρήσιμη σ' όλα τα μέρη του κόσμου είναι ένα σύνθημα, που κρύβει πίσω του αυτή ακριβώς τη δυσκολία.(ζευγαρίδης Σπύρος : 1990) 2.1.1.2.3. Το πολιτικο-νομικό περιβά/^,ον Το πολιτικο-νομικό περιβάλλον των επιχειρήσεων συνθέτουν μεταβλητές όπως τα χαρακτηριστικά του πολιτικού συστήματος της χώρας, οι κυβερνητικές πολιτικές, οι νόμοι, οι διεθνείς σχέσεις με άλλα κράτη και ενώσεις κ.ά. (Πετρίδου Ευγενία : 1998) Ο βαθμός της πολιτικής σταθερότητας που επικρατεί σε μια χώρα, επηρεάζει ανάλογα και τη δραστηριότητα της επιχείρησης. Οι συχνές κυβερνηηκές αλλαγές και ιδιαίτερα όταν αυτές συ\τ:ελούνται κάτω από ανώμαλες πολιτικές συνθήκες, δημιουργούν αντίστοιχες κοινωνικές και οικονομικές αναταραχές. Η πολιτική αστάθεια και αβεβαιότητα, παρεμβάλ>,ει σοβαρά εμπόδια στη διαδικασία του ετηχειρηματικού προγραμματισμού. (Φλώρου Γ. Χρήστου :1993) Από την άλλη μεριά, είναι γνωστό πως οι επιχειρήσεις και οι διάφοροι όμιλοι και συνασπισμοί επηρεάζουν τις πολιτικές εξελίξεις σε κάθε χώρα. Οι νόμοι που σχετίζονται με τη λειτουργία των επιχειρήσεων π.χ. Εργατικό Δίκαιο, Εμπορικό Δίκαιο, Φορολογικό, Αστικό, Ποινικό, άλλα και γενικότερα η νομοθεσία μιας χώρας ή και των χωρών που συνεργάζονταν, βάζουν περιορισμούς στη λήψη αποφάσεων από τις διοικήσεις των επιχειρήσεων. (Πετρίδου Ευγενία : 1998) 2.1.1.2.4. Κοινωνικό περιβά/αον Οι πολιτιστικοί και κοινωνικοί παράγοντες κατέχουν μια πολύ σημαντική θέση μεταξύ των γενικών συνθηκών, που χαρακτηρίζουν το περιβάλλον λειτουργίας μιας επιχείρησης. Οι παράγοντες αυτοί όπως και άλλοι, αντιπροσωπεύουν τα στοιχεία που καθορίζουν τη νοοτροπία του λαού. Ασφαλώς το κοινωνικό περιβά>αον επηρεάζει τη ζωή των επιχειρήσεων και την εξέλιξη τους. Ακόμη επηρεάζει και την ανάπτυξη των αρχών οργάνωσης και διοίκησης. (Ζευγαρίδης Σπύρος : 1990) Οι αξίες, τα ήθη και τα έθιμα μιας κοινωνίας αποτελούν το πλαίσιο μέσα
στο οποίο οι επιχειρήσεις πρέπει να λειτουργήσουν. Αυτά προσδιορίζουν το κοινωνικό περιβάλλον των επιχειρήσεων, το οποίο περιλαμβάνει τις πολιτιστικές αξίες των ανθρώπων ή κοινωνικών ομάδων, τη δημογραφική κατάσταση τους, τα στοιχεία που σχετίζονται με την εκπαίδευση τους, το π/όγμα των προσωπικών αξιών, στάσεων, τυτηκών και άτυπων προτύπων προσωπικής συμπεριφοράς και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Όλα αυτά εττηρεάζουν τον τρόπο διοίκησης και μάλιστα η αναγνώριση και μελέτη τους είναι εξαιρετικά δύσκολη, γιατί όσο περισσότερο διεθνοποιείται η οικονομία τόσο περισσότερη προσοχή απαιτείται στην κατανόηση του εξωτερικού κοινωνικού περιβάλλοντος. Το κοινωνικό περιβάλλον των ελληνικών επιχειρήσεων χαρακτηρίζεται από την ανυπαρξία σχεδόν των οικονομικών και κοινωνικών υποδομών. Οι οικονομικές ανισότητες και οι κοινωνικές αδικίες συνγχώς επιδεινώνονται καθώς η κεντρική διοίκηση αδυνατεί να χρηματοδοτήσει τις αναγκαίες υποδομές και στερεί τους πολίτες και τις επιχειρήσεις από τις αναγκαίες εξυπηρετήσεις, ώστε να υποστηριχθούν η ποιότητα της καθημερινής ζωής και η αποτελεσματική λειτουργία της οικονομίας. Παρόλο που το διαθέσιμο ιδιωτικό εισόδημα είναι υψηλότερο από το επισήμως καταγραφόμενο, η χώρα υστερεί σε δημόσιες επενδύσεις, με αποτέλεσμα οι επιχειρήσεις να αντιμετωπίζουν πρόσθετο αφανές κόστος. Οι μεταφορικές υποδομές απέχουν πολύ από το να είναι ικανοποιητικές. Ο εκσυγχρονισμός των τηλεπικοινωνιών έχει καθυστερήσει επικίνδυνα, ενώ οι υπηρεσίες υγείας, ασφάλισης και πρόνοιας απέχουν αρκετά από κάποιο ικανοποιητικό επίπεδο. Το βασικό εκπαιδευτικό σύστημα φαίνεται να υστερεί κυρίως στη διαμόρφωση ανθρώπων ικανών να αναπτύξουν πρωτοβουλίες και να αναλάβουν ευθύνες. (Πετρίδου Ευγενία : 1998) 2.1.1.2.5. Το οικολογικο-φυσικό περιβά>λ.ον Το φυσικό περιβάλλον διαμορφιόνεται από τους φυσικούς παράγοχπες (έδαφος, υπέδαφος, γεωγραφική θέση και κλιματολογικές συνθήκες) κάθε τόπου. Αυτό καθορίζει το είδος της επιχείρησης και τους κανόνες που θα εφαρμόσει κατά τη δράση της. Η ποιότητα, το είδος και η ποικιλία των προϊόντων καθορίζεται από τις δεδομένες φυσικές συνθήκες. Επίσης η ποσότητα και η σύλ'θεση του κεφολ,αίου και της εργασίας προσδιορίζονται έμμεσα από τις φυσικές συνθήκες. Η ετηχείρηση ζει και ενεργεί κάτω από τις εξωτερικές συνθήκες που εκφράζει το φυσικό περιβάλλον. Αυτή για να επιβιώσει πρέπει να προσαρμοστεί στο φυσικό περιβάλλον. Το περιβάλλον δημιουργεί πολλούς κινδύνους (ανομβρία, πλημμύρες, επιβλαβή έντομα κ.α.). (Τσακλάγκανος Α. Αγγελος ;1996) Οι προσπάθειες των ερευνητών να ανακαλύψουν ή να εκμεταλλευτούν