9 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 9ος ΤΟΜΟΣ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 Εκδότες ΗΛΙΑΣ ΜΑΝΙΑΤΕΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ Σχεδιασµός Συντονισµός Δρ. ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ Σύµβουλος Έκδοσης Δρ. ΣΩΤΗΡΗΣ ΡΙΖΑΣ Διευθυντής Ερευνών ΚΕΙΝΕ Ακαδηµίας Αθηνών Υπεύθυνος ηλεκτρονικής έκδοσης ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΟΤΣΚΑΣ
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 ΕΠΟΠΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ Καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης Συγγραφείς ΑΡΧΟΝΤΑΚΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑ Υπ. Δρ. Ιστορίας Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης ΒΟΓΛΗ ΕΛΠΙΔΑ Διδάσκουσα στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήµιο Επιστηµονική Συνεργάτιδα Ελληνικού Λογοτεχνικού Ιστορικού Αρχείου ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ιστορικός, Διδάσκων στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήµιο ΚΩΒΑΙΟΥ ΕΛΕΝΗ Φιλόλογος ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης ΠΡΑΣΣΑ ΑΝΝΙΤΑ Δρ. Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας, Προϊσταµένη Γενικών Αρχείων Κράτους Ν. Μαγνησίας ΡΟΤΖΩΚΟΣ ΝΙΚΟΣ Λέκτωρ Ιστορίας Αριστοτέλειου Πανεπιστήµιου Θεσσαλονίκης ΣΤΑΘΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Ιστορικός, Υπ. Δρ. Πανεπιστηµίου Κρήτης Γλωσσική Επιµέλεια - Διόρθωση ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΓΙΑΓΙΑ, ΑΛΕΚΑ ΣΦΥΡΗ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΤΣΙΩΚΟΥ Εικονογραφική Τεκµηρίωση ΟΛΓΑ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ, ΖΩΓΡΑΦΙΑ ΜΠΙΔΙΚΟΥΔΗ, ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ, ΒΙΚΥ ΤΣΑΜΗ Δηµιουργικό Ατελιέ ΗΡΩ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ, ΒΑΜΒΑΚΑΡΗ ΜΑΡΙΝΕΖΑ, ΡΕΒΕΚΚΑ ΚΑΛΙΜΤΖΑΚΗ, ΟΛΓΑ ΚΟΝΤΟΝΗ, ΛΙΑΝΑ ΜΙΧΑΛΑΚΗ, ΖΩΗ ΜΟΥΝΤΟΥΡΗ, ΝΙΚΗ ΞΕΝΙΚΑΚΗ, ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΤΣΙΡΜΠΑ, ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΧΡΟΝΗ Γραφικά ηλεκτρονικής έκδοσης ΜΑΡΙΑ ΚΑΣΤΡΙΝΑΚΗ Προγραµµατισµός - Υλοποίηση ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΙΛΙΤΣΑΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ, ΒΕΡΟΝΙΚΑ ΤΡΟΥΠΟΣΚΙΑΔΗ
ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΩΝ ΕΚΔΟΤΩΝ Μια φράση µε µεγάλη βαρύτητα αναφέρει πως «ένας λαός που δεν γνωρίζει την ιστορία του, είναι καταδικασµένος να αφανιστεί». Στις αρχές του 21ου αιώνα, οι Έλληνες, ένας λαός µε ιστορία χιλιετιών και παρουσία σε όλα τα µήκη και τα πλάτη της Γης, αλλά συνδεδεµένοι άρρηκτα µε τις ρίζες τους, στην Ελλάδα και στην Κύπρο, είναι από τα πιο προοδευµένα έθνη του κόσµου και ασφαλώς έχουν αποδείξει ότι αγαπούν και µελετούν την ιστορία τους. Οι Εκδόσεις Δοµή, µε µια παρουσία δεκαετιών στον εκδοτικό χώρο, έχουν συµβάλει στη διατήρηση και στην ανάδειξη του ελλαδικού πολιτιστικού και ιστορικού πλούτου. Η ανανεωµένη έκδοση της Εγκυκλοπαίδειας Δοµή αγκαλιάστηκε από µια νέα γενιά αναγνωστών, που εξακολουθεί να δείχνει την εµπιστοσύνη της σε έναν εκπαιδευτικό τίτλο κύρους. Και τώρα, µε όλο τον σεβασµό προς το αναγνωστικό µας κοινό, προσφέρουµε άλλο ένα ανεκτίµητο έργο γνώσης: την «Ιστορία των Ελλήνων». Η 16τοµη «Ιστορία των Ελλήνων» προσφέρει µια συνολική εικόνα της ιστορικής πορείας του ελληνικού έθνους από τους προϊστορικούς χρόνους έως σήµερα, την αυγή του 21ου αιώνα. Το έργο αυτό είναι προϊόν συλλογικής προσπάθειας, συντεταγµένο από δεκάδες ειδικούς επιστήµονες και ιστορικούς. Ενσωµατώνει τις πιο σύγχρονες ιστοριογραφικές τάσεις, αλλά είναι γραµµένο σε απλή και εύληπτη γλώσσα. Ταυτόχρονα, συνταιριάζει αρµονικά σε ένα λειτουργικό σύνολο κείµενο και εικόνα, σε µια προσπάθεια να απευθυνθεί σε ένα όσο το δυνατόν ευρύτερο κοινό, τόσο στον αναγνώστη που αγαπά την ιστορία όσο και στον ειδικό επιστήµονα και στον εκπαιδευτικό που αναζητά έναν τίτλο αναφοράς, αλλά προπάντων στον µαθητή και στον φοιτητή που καλείται να γνωρίσει την ιστορία του, από µια πηγή έγκυρη και αξιόπιστη. Πιστεύουµε ότι ανταποκριθήκαµε στις απαιτήσεις αυτού του µεγάλου εγχειρήµατος και σας ευχόµαστε καλή ανάγνωση! Οι εκδότες Ηλίας Μανιατέας - Ιωάννης Τεγόπουλος
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι συγγραφείς του παρόντος τόµου ασχολούνται µε την περίοδο της οθωµανικής κατάκτησης του ελλαδικού χώρου. Πρόκειται για µία από τις σηµαντικότερες περιόδους της ιστορίας του Ελληνισµού. Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, της πρωτεύουσας του Βυζαντίου το Ο παρών τόµος της Ιστορίας των Ελλήνων πραγµατεύεται ένα πολύ σπουδαίο γεγονός: την ελληνική επανάσταση στα 1821 και τον πόλεµο της Ανεξαρτησίας που την ακολούθησε και κράτησε από το 1821 ως τα 1828. Αυτό το γεγονός ή µάλλον αυτή η πλούσια σε γεγονότα περίοδος θεµελίωσαν το ελληνικό κράτος, αυτό µέσα στο οποίο ζούµε εµείς σήµερα. Στα χρόνια όπου συνέβησαν όλα αυτά, η σηµασία τους ήταν εξαιρετικά µεγάλη και τα σύνορα της ακτινοβολίας τους δυσδιάκριτα. Η περίοδος άλλαξε τη ζωή των Ελλήνων, για την ακρίβεια τους µετέτρεψε από ραγιάδες και ρωµηούς σε Έλληνες, δίνοντάς τους τη νέα τους ταυτότητα, την εθνική ταυτότητα µε την οποία θα πορεύονταν στο σύγχρονο κόσµο. Η καθηµερινή τους ζωή, οι κοινωνικές τους λειτουργίες, ο τρόπος που αντιλαµβάνονταν τον κόσµο άλλαξε συνεπακόλουθα, τόσο όσο η δουλεία διαφέρει από την ελευθερία. Δεν ήταν µόνο αυτό. Το ίδιο γεγονός συγκλόνισε την Οθωµανική Αυτοκρατορία και οδήγησε, έναν ως τότε προσεκτικό, σχεδόν φοβισµένο Σουλτάνο, στο δρόµο των µεταρρυθµίσεων, αυτών που θα περικλείονταν αργότερα στο Τανζιµάτ και θα άλλαζαν προοδευτικά τα δεδοµένα στον τεράστιο οθωµανικό χώρο. Το ίδιο γεγονός υποχρέωσε την Ιερή Συµµαχία, το αναχρονιστικό σχήµα µε το οποίο οι Αυτοκράτορες προσπάθησαν να βάλουν την ευρωπαϊκή ήπειρο στο ψυγείο της ιστορίας, στους πρώτους της µεγάλους συµβιβασµούς οι οποίοι ουσιαστικά άλλαξαν τη µορφή της. Τα σχήµατα της ευρωπαϊκής συνεννόησης ήταν τελείως διαφορετικά στα 1830 από τα αντίστοιχα του 1815. Στη µέση βρισκόταν το Ναυαρίνο και η ελευθερία των Ελλήνων. Για γεγονότα µε τόσο µεγάλη σηµασία, η ελληνική ιστοριογραφία υπήρξε εξαιρετικά άδικη. Τα τελευταία µεγάλα έργα ιστορίας που αναφέρονται στην περίοδο αυτή ανάγονται στην πριν από τον δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο περίοδο είναι εκείνα που προκάλεσε ο εορτασµός της εκατονταετηρίδας ετεροχρονισµένος λόγω της µικρασιατικής περιπέτειας στα 1930. Έκτοτε η ενασχόληση µε το ζήτηµα υπήρξε συγκυριακή και αποσπασµατική, περίπου ως να είχαν τα πάντα διαλευκανθεί γύρω από την επαναστατηµένη πριν από εκατόν ογδόντα χρόνια- χώρα. Τίποτα τέτοιο δεν συµβαίνει, κάθε άλλο µάλιστα. Εκ των πραγµάτων, όσα γράφονται για το 1821 στις ηµέρες µας, και ο παρών τόµος δεν είναι εξαίρεση σε αυτό, στοχεύουν αφ ενός στην υπενθύµιση των γεγονότων βασισµένη και στο πρόσθετο υλικό που συνεχίζει να σωρεύεται ως τις µέρες µας και, αφ ετέρου, στην προσπάθεια να κινήσουν το ενδιαφέρον για την ηρωική αυτή περίοδο, να βγάλουν από την αφάνεια το µεγάλο γεγονός και να δροµολογήσουν ένα νέο ενδιαφέρον γι αυτό. Εξυπακούεται ότι οι στόχοι αυτοί δεν είναι εύκολοι καθώς µάλιστα οι καιροί µέσα στους οποίους ζούµε δείχνουν να µη χρειάζονται πολύ την ιστορία, το παρελθόν και τη σύνεση, τη µετριοπάθεια που η γνώση αυτού ακριβώς του παρελθόντος προκαλεί. Στον τόµο αυτό δεν πρόκειται να εξαντλήσουµε το µεγάλο θέµα της επανάστασης. Εκείνο που επιδιώξαµε ήταν η ισόρροπη αναφορά σε όσο το δυνατό περισσότερα από τα πεδία όπου αυτή εκδηλώθηκε. Τα γεγονότα, οι επαναστατικές διαδικασίες, οι µορφές του πολέµου, τα συνταγµατικά και θεσµικά προβλήµατα, οι ιδεολογίες, οι επιρροές, η σχέση του θρησκευτικού µε το πολιτικό, η γεωγραφική ευρύτητα της ακτινοβολίας της επανάστασης, τα ειδικά της χαρακτηριστικά, ο τρόπος που ολοκληρώθηκε και τα ζητήµατα που άφησε πίσω της ηµιτελή, είναι µερικά από τα θέµατα που θα µας απασχολήσουν εδώ. Η πολυεπίπεδη προσέγγιση, ο όγκος και η πολυπλοκότητα των θεµάτων δεν µας επέτρεψε µία ενιαία αφήγηση, σαν παραµύθι, όπου όλα όσα θα ενδιέφεραν τον αναγνώστη να εκτίθενται αναλυτικά. Δεν θα ήταν
δυνατό κάτι τέτοιο. Το µέγεθος και η µορφή αυτής της εργασίας θα το απαγόρευε. Αντίθετα, τα θέµατα που επελέγησαν να εξεταστούν αποκαλύπτουν ταυτόχρονα και προκαλούν προς την αποκάλυψη. Εννοούµε ότι παραθέτουν όσα γνωρίζουµε για το καθένα από αυτά και ταυτόχρονα υπογραµµίζουν όσα δεν γνωρίζουµε, όσα πρέπει να µάθουµε για να σχηµατίσουµε πιο ευδιάκριτη εικόνα. Η χρησιµοποίηση µεγάλου αριθµού συνεργατών, ενίοτε µε διαφορετικά µεθοδολογικά, θεωρητικά εφόδια ο καθένας, µε διαφορετικές δεξιότητες, συνηγορεί και ενισχύει αυτή τη προσπάθεια. Προσπαθήσαµε να δούµε την ίδια περίοδο από πολλές διαφορετικές πλευρές µέσα από όσο το δυνατό περισσότερα µάτια. Με πλήρη επίγνωση ότι υπάρχουν και άλλοι τρόποι να εξετάσει κανείς τα ίδια ζητήµατα. Τελικά αυτό είναι και το κεντρικό σηµείο που θέλουµε να µείνει από την ανάγνωση αυτού του τόµου: ότι δηλαδή αξίζει να ασχοληθούµε περισσότερο µε την ελληνική επανάσταση του 1821. Γιώργος Μαργαρίτης
Η βιβλιογραφία του τόµου της Ιστορίας των Ελλήνων για την Ελληνική Επανάσταση και τον Απελευθερωτικό Αγώνα των Ελλήνων, είναι εκτεταµένη, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, σε βαθµό ανάλογο µε τη σηµασία του γεγονότος. Στην εδώ παρατιθέµενη επιλογή βρίσκονται βιβλία τα οποία ενδεικτικά χρησιµοποίησαν οι συντάκτες του τόµου ή βιβλία αναφοράς, γενικού δηλαδή ενδιαφέροντος στα οποία θα µπορούσε κανείς να αντλήσει πρόσθετες πληροφορίες για τα τότε γεγονότα. Φυσικά οι παραλείψεις δεν µπορεί παρά να είναι πολλές και ενίοτε ίσως σηµαντικές. Ο επόπτης του τόµου Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΒ Η ελληνική επανάσταση και η ίδρυση του ελληνικού κράτους (1821-1832), Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1975. Κόκκινος Διονύσιος, Η Ελληνική Επανάστασις, τ. 1-5, Αθήνα, Μέλισσα, 1956-1957. Παναγιωτόπουλος Βασίλης (επιµ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισµού 1770-2000, τ. 3: Η ελληνική επανάσταση 1821-1832, Αθήνα, Ελληνικά Γράµµατα, 2003. Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, 1821-1832, Αθήνα, ΙΕΕΕ, 1971. Ιστορικόν Αρχείον Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου, Ι. Έγγραφα των ετών 1803-1822, επιµ. Εµµανουήλ Πρωτοψάλτης, Αθήνα, Ακαδηµία Αθηνών, σειρά Μνηµεία της Ελληνικής Ιστορίας τ. Ε - τχ. Ι, 1963. Αγγελοµάτη Τσουγκαράκη Ε., Η Ιόνιος Ακαδηµία. Το χρονικό της ίδρυσης του πρώτου ελληνικού πανεπιστηµίου, Αθήνα, 1997. Αγγέλου Άλκης, Οι λόγιοι και ο αγώνας, Αθήνα, 1973. Αδαµοπούλου Παύλου Κ., Πρασσά Αννίτα, Ανδρέας Μιαούλης, Αθήνα, Εστία, 2003. Aλεξανδρής K.A., Aι ναυτικαί επιχειρήσεις του υπέρ ανεξαρτησίας αγώνος, 1821-1829, Aθήνα, Nαυτική Eπιθεώρησις, 1930. Aνδρεάδης Aνδρ., Iστορία των Eθνικών Δανείων, µέρος A, Tα δάνεια της ανεξαρτησίας (1824-1825), Aθήνα (1904) [Kαραβίας, 1986]. Aραβαντινός Σπυρίδων, Iστορία του Aλή Πασά του Tεπελενίου, Aθήνα, 1895, (τόµοι I - II). Aσπρέας Γεώργιος, H µεγάλη πολιορκία της Aκροπόλεως Aθηνών (3 Mαΐου 1826-25 Mαΐου 1827), Aθήναι, 1904. Βακαλόπουλος Απόστολος, Ιστορία του Νέου Ελληνισµού, Η Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση
(1821-1829), Θεσσαλονίκη 1980. Βακαλόπουλος Απόστολος, Τα ελληνικά στρατεύµατα του 1821. Οργάνωση, ηγεσία, τακτική, ήθη, ψυχολογία, Θεσσαλονίκη, 1965. Bλαχογιάννης Iωάννης, Aρχείον του στρατηγού Iωάννου Mακρυγιάννη, τόµοι I - II, Aθήνα, Σ.K. Bλαστός, 1907. Βλαχογιάννης Γιάννης, Ιστορική ανθολογία: ανέκδοτα-γνωµικά-περίεργα-αστεία εκ του βίου διάσηµων Ελλήνων, 1820 1864, Αθήνα, Εστία, 2000. Βόγλη Ελπίδα, Έλληνες το γένος : Η ιθαγένεια και η ταυτότητα στο εθνικό κράτος των Ελλήνων, 1821-1843, Ηράκλειο, 2006. Bυζάντιος Xρήστος, Iστορία των κατά την Eλληνικήν Eπανάστασιν εκστρατειών και µαχών, Aθήνα, 1901 [σ. 400]. Βυζάντιος Χρ., Ιστορία του τακτικού στρατού από της πρώτης συστάσεως κατά το 1821 µέχρι του 1833, Αθήνα, 1837. Γερβίνος [Gervinus] G.G., Iστορία της Eπαναστάσεως και αναγεννήσεως της Eλλάδος, τόµοι A - B, Aθήνα, X.N. Φιλαδελφεύς, 1864-1865. Γουντχάουζ (Woodhouse), C.M., Ο πόλεµος της ελληνικής ανεξαρτησίας 1821-1830, Αθήνα, Εστία, 1978. Γουντχάουζ (Woodhouse), C.M, Η ναυµαχία του Ναυαρίνου, Αθήνα, 1997 Δεληγιάννης Κανέλλος, Αποµνηµονεύµατα, Αθήνα, Τσουκαλάς, 1957. [Δεληγιάννης Κανέλλος], Αρχείον Κανέλλου Δεληγιάννη: τα έγγραφα 1779 1827, Αθήνα, 1993. Δεσποτόπουλος Αλέξανδρος, Ο Κυβερνήτης Καποδίστριας και η απελευθέρωσις της Ελλάδος, Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης, 1996. Δηµαράς Κ.Θ., Ελληνικός ρωµαντισµός, Αθήνα, Ερµής, 1982. Διαµαντούρος Νικηφόρος, Οι απαρχές της συγκρότησης σύγχρονου κράτους στην Ελλάδα, 1821-1828, Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης, 2002. Δραγούµης N., Iστορικαί αναµνήσεις, τόµοι 1-2, Aθήνα, 1973. Eυαγγελίδης Tρύφων, Iστορία Aλή - Πασά του Tεπελενλή, Σατράπου της Hπείρου (1741-1822), Aθήνα, Π. Zαννουδάκης, 1896. Ζαµπέλιος Σπυρίδων, Άσµατα δηµοτικά, Αθήνα, 1850. Ηλιού Φίλιππος, Ιστορίες του ελληνικού βιβλίου, εκδοτική φροντίδα: Άννα Ματθαίου - Στρατής Μπουρνάζος - Πόπη Πολέµη, Ηράκλειο, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης,
2005. Iδρωµένος M.Σ., O υπέρ της εθνικής αποκαταστάσεως αγών των Eπτανησίων, 1815-1864, Kέρκυρα, 1889. Kανδηλώρος Tάκης, O αρµατωλισµός της Πελοποννήσου, 1500-1821, Aθήνα, Δεναξάς, 1924. Κανδηλώρος Τάκης, Η Φιλική Εταιρεία, 1814-1821, Αθήνα, 1926. Kασοµούλης Nικόλαος, Eνθυµήµατα στρατιωτικά, τόµοι 1-3, Aθήνα, 1940-1941. Kιτσίκης Δηµήτρης, Iστορία της Oθωµανικής Aυτοκρατορίας: 1280-1924, Aθήνα, Eστία, 1988. Κόκκινος Δ., Η ελληνική επανάστασις, τ.1-6, Αθήναι 1967-1969. Κολοκοτρώνης Θεοδ., Διήγησις συµβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836, Αθήνα, 1846. Κοραής Αδαµάντιος, Σηµειώσεις εις το Προσωρινόν Πολίτευµα της Ελλάδος του 1822 έτους, στο Θεµιστοκλής Π. Βολίδης (επιµ.), Τα δυο πρώτα δηµοκρατικά πολιτεύµατα της νεωτέρας Ελλάδος, τ. 2, Αθήνα 1933. Κορδάτος Γιάννης, Η κοινωνική σηµασία της ελληνικής επαναστάσεως του 1821, Αθήνα, 1924. Κοταρίδης Νίκος, Παραδοσιακή επανάσταση και Εικοσιένα, Αθήνα, Πλέθρο, 1993. Κουµεριανού Αικατερίνη, Ο Τύπος στον αγώνα, Αθήνα, Ερµής, 1971. Κουτσονίκας Λ., Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήνα, 1924. Λάζος Χρ., Η Αµερική και ο ρόλος της στην επανάσταση του 1821, τόµοι Α - Β, Αθήνα, 1983-1984. Λούκος Χρήστος, Η αντιπολίτευση κατά του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. 1828-1831, Αθήνα, 1988. Mάγερ Iωάννης, Hµερολόγιον της πολιορκίας του Mεσολογγίου, 1825-1826 (...), (επιµ. Γ. Δροσίνης), Aθήνα, Bιβλιοπ. I.N. Σιδέρη, 1926. Λιγνός Αντ., Ιστορία της νήσου Ύδρας, τόµοι Α - Γ, Αθήνα, 1946. Μακρυγιάννης Ι., Αποµνηµονεύµατα, Αθήνα, 1957. Mαρούλης Oδυσσέας, Tελευταία πολιορκία του Mεσολογγίου, 10 Aπριλίου 1825-15 Aπριλίου 1826, Aθήνα, τυπ. O Mάγερ, 1926. Mαρούλης Oδυσσέας, Mελέτη µετά χάρτου της πολιορκίας του Mεσολογγίου, Aθήναι, 1927.
Μαυροσκούφης Δηµ., Εκπαίδευση και εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα, 1821-1832, Θεσσαλονίκη, 1996 (διδακτορική διατριβή). Μέντελσον [Mendelssohn Bartholdy] Karl, Iστορία της Eλληνικής Eπαναστάσεως, τόµοι I - II, Aθήνα, A.Δ. Φέξης, 1894. Mίλλερ Oυΐλλιαµ, H Tουρκία καταρρέουσα. Iστορία της Oθωµανικής Aυτοκρατορίας από του έτους 1801 µέχρι του 1913, Aθήναι 1914 (ανατύπωση, 1994). Mιχαλόπουλος Φάνης, Pήγας ο Bελεστινλής (1757-1798), Aθήνα, 1930 [112 σ.]. Μοσχόπουλος Νικ., Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως κατά τους Τούρκους ιστοριογράφους εν αντιπαραβολή προς τους Έλληνας ιστορικούς, Αθήνα, 2003. Mουρέλλος I.Δ., Iστορία της Kρήτης, Hράκλειο, 1950. Μπρούερ [Brewer] David, Η φλόγα της ελευθερίας: ο αγώνας των Ελλήνων για την ανεξαρτησία 1821 1833, Αθήνα, Ενάλιος, 2004. Νικόδηµος Κ., Αποµνηµονεύµατα εκστρατειών και ναυµαχιών του ελληνικού στόλου, Αθήνα, 1862. Ξάνθος Eµµανουήλ, Aποµνηµονεύµατα περί της Φιλικής Eταιρείας, Aθήνα, 1845. [Ξάνθος Εµµανουήλ], Αρχείο Εµµανουήλ Ξάνθου, τόµοι Α - Γ, Αθήνα, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 1997-2002. Ξανθουδίδης Στέφ., Eπίτοµος ιστορία της Kρήτης, Aθήναι, 1909. Oικονόµου Δ., Aρχείον του Στρατηγού Kώστα Mπότζαρη, Aθήνα, 1934 [297 σ.]. Oικονόµου Mιχαήλ, Iστορικά της Eλληνικής Παλιγγενεσίας, Aθήνα, 1873. Ορλάνδος Αν., Ναυτικά, ήτοι ιστορία των κατά τον υπέρ ανεξαρτησίας της Ελλάδος αγώνα πεπραγµένων υπό των τριών ναυτικών νήσων, ιδίως δε των Σπετσών, Αθήνα, 1869. Παλαιών Πατρών Γερµανός, Yποµνήµατα περί της Eπαναστάσεως της Eλλάδος από του 1820 µέχρι του 1823, Aθήνα, (1837). Παπαδόπουλος Κ., Απάνθισµα του ιστορικού αγώνος των Ελλήνων, Αθήνα, Παπαζήσης, 1976. Παπασπυρίδης Δηµ., Hρωϊκά συµβάντα και περιστατικά τραγικά κατά την δευτέραν πολιορκίαν του Mεσολογγίου, Aθήναι, 1926. Περραιβός Χριστοφορος, Αποµνηµονεύµατα πολεµικά, Αθήνα, 1836. Πολίτης Αλέξης, Η ανακάλυψη των δηµοτικών τραγουδιών, Αθήνα, Θεµέλιο, 1984. Πουκεβίλ (Pouqueville) F., Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόµοι Α -Β, Αθήνα, 1901.
Πρασσά Αννίτα, Ο φιλελληνισµός και η Επανάσταση του 1821, Αθήνα, 1999. Πρόκες - Όστεν Α., Ιστορία της Επαναστάσεως των Ελλήνων κατά του Οθωµανικού Κράτους εν έτει 1821 και της ιδρύσεως του Ελληνικού Βασιλείου διπλωµατικώς εξεταζόµενη, Αθήνα, 1868. Pοτζώκος Nίκος, Eπανάσταση και Eµφύλιος το 21, Aθήνα, 1997. Σάθας Kωνσταντίνος, Iστορικαί διατριβαί, Aθήνα, 1870. Σάθας Kωνσταντίνος, Ή Eλλάς εις την Tουρκοκρατίαν, 1453-1821, Aθήνα, 1889. Σακελλαρίου Κ., Η Φιλική Εταιρεία, Οδησσός, 1909. Σούγκαρ [Sugar] Peter F., H νοτιανατολική Eυρώπη κάτω από οθωµανική κυριαρχία, Aθήνα, Σµίλη, 1994 (1977), τόµοι I - II. Σπηλιάδης N., Aποµνηµονεύµατα περί της Eλληνικής Eπαναστάσεως, 2 τόµοι, Aθήνα (1899). Σπυροµήλιου, Aποµνηµονεύµατα της δευτέρας πολιορκίας του Mεσολογγίου, 1825-1826, Aθήναι, χ.χ. Σφυρόερας Βασίλης (επιµ.), Αρχείον Ψαρών. 1821-1827, Αθήνα, 1974. Tρικούπης Σπυρίδων, Iστορία της Eλληνικής Eπαναστάσεως, τόµοι I - IY, Λονδίνο, Taylor and Francis, 1860-1862. Tσοπανάκος Π., Aσµατα... και Ωδαί ηρωϊκαί ανώνυµοι, Aθήναι, Tύποις και δαπάναις N. Παππαδόπουλου Τριπολίτου, 1878. Φιλήµων Iωάννης, Δοκίµιον Iστορικόν περί της Φιλικής Eταιρείας, Nαύπλιο, Tυπογραφία Kονταξή και Λουλάκη, 1834. Φίνλαιη (Finlay) G., Iστορία της Eλληνικής Eπαναστάσεως, τόµοι 1-2, (Λονδίνο, 1861) Aθήνα, χ.χ. Φωτιάδης Δηµήτρης, Mεσολόγγι. Tο έπος της µεγάλης πολιορκίας, Aθήνα, 1953 [335 σ.]. Xάου Σάµουελ Γκρίντλεϋ, Iστορική σκιαγραφία της Eλληνικής Eπανάστασης, Aθήνα, Eκάτη, 1997 (1828). Xάου Σάµουελ, Hµερολόγιο από τον αγώνα, 1825-1829, Aθήνα, Bιβλ. Nότη Kαραβία, 1971. Χέρριγκ [Hering] Gunard, Τα πολιτική κόµµατα στην Ελλάδα, 1821 1936, Αθήνα, ΜΙΕΤ, 2004. Xρυσανθόπουλος Φώτιος (Φωτάκος), Bίοι Πελοποννησίων ανδρών και των έξωθεν εις την Πελοπόννησον ελθόντων κληρικών, στρατιωτικών και πολιτικών, των αγωνισαµένων τον
αγώνα της Eπαναστάσεως, Aθήνα, Π.Δ. Σακελλάριος, 1888. Xρυσανθόπουλος Φώτιος (Φωτάκος), Aποµνηµονεύµατα. Περί της ελληνικής επαναστάσεως του 1821, Aθήνα, 1899. Ψιλάκης B., Iστορία της Kρήτης. τόµοι A - Γ, Xανιά, 1899-1909. Ψιµούλη Βάσω, Σούλι και Σουλιώτες, Αθήνα, 1998 A. Λατινική Bessietes J., Mémoire sur la vie et la puissance d Ali Pasha, Paris, 1822. Botzaris Notis, Visions Balkaniques dans la préparation de la Révolution Grecque (1798-1821), Gènève, 1962. Byron Lord (Gordon George), Letters and Journals, London, 1901 (I - VI volumes) Church E.M., Sir Richard Church in Italy and Greece, London, 1895. Clogg Richard (edited by), The Movement for Greek Independence, 1770-1821. A collection of documents, London, The Macmillan Press, 1976. Cochrane George, Wanderings in Greece, vol. I - II, London, Henry Colburn, 1837 Crawley C.W., The Question of Greek Independence, 1821-1833, Cambridge, 1930. Dakin Douglas, The Greek Struggle for Independence, 1821-1833, London, b.t. Batsford, 1973. Dakin Douglas, British and American Philellenes during the War of Greek Independence, 1821-1833, Thessaloniki, 1955. Davenpoert W., Historical Portraiture of leading events in the Life of Ali Pasha, Vizier of Epirus, Surnamed the Lion, in a series of Designs, Drawn by W. Davenport, London, 1823. Duprè Louis, Voyage à Athènes, Paris, 1825. Embiricos Alexandre, Vie et institutions du peuple grec sous la domination ottomane, Paris, La Pensée Universelle, 1975. Eton W., A Survey of the Turkish Empire, London, 1798. Eynard J.G., Lettres et documents officiels relatifs aux derniers événements de la Grèce, Paris, 1831. Fauriel C., Chants populaires de la Grèce moderne, Paris, 1824-1825 (vol. I - II). Ford Franklin L., Europe 1780-1830. A General History of Europe, London, New York, Longman, 1970. Frangos G.D., The Philike Etaireia, 1814-1821: A Social and Historical Analysis, διδακτορική
διατριβή, Columbia University 1971. Gell William, Narrative of a Journey in the Morea, London, Longman, 1823. Genoude Eugène, Considérations sur les Grecs et les Turcs, suivies de melanges réligieux politiques et litteraires, Paris, 1821 [p. II+98+302]. Gordon Thomas, History of the Greek Revolution, vol. I - II, Edimburg, Willian Blackwood, 1832. Hughes Thomas S., Travels in Greece and Albania, London, 1830 (vol. I - II). Kaltchas N., Introduction to the Constitutional History of Modern Greece, New York, Columbia University Press, 1940. Kitromilides, Paschalis M., Enlightenment, Nationalism, Orthodoxy. Studies in the Culture and Political Thought of Southeastern Europe, [συλλογική εκδ.] Hampshire 1994. Leake, Martin William, Historical Outline of the Greek Revolution, London, Johm Murray, 1826. Mantran Robert (sous la direction de), Histoire de l Empire Ottoman, Paris, Fayard, 1989. Mengin Felix, Histoire de l Egypte sous le gouvernement de Mohammed-Aly, Paris, 1823 (2 volumes). Millingen Julius, Memoirs of the Affaires in Greece, London, 1831. Palmer Alan, The Decline and Fall of the Ottoman Empire, New York, Barnes and Noble, 1994. Parry William, The Last Days of Lord Byron, London, 1825. Pouqueville F.C.H., Histoire de la régéneration de la Grèce, Paris, 1835 (vol. I - IV). Quataert Donald, The Ottoman Empire, 1700-1922, Cambridge, Cambridge University Press, 2000. Sergeant Lewis, Greece in the Nineteenth Century, a Record of Hellenic Emancipation and Progress, 1821-1897, London, T. Fischer Unwin, 1897. Soutzos Alexandre, Histoire de la Révolution Grecque par M. Alexandre Soutzo, témoin oculaire d une grande partie des faits qu il expose, Paris, Didot, 1829. Stanhope Leicester Fitzerald Charter, Greece in 1823 and 1824, being a series of letters and other documents on the Greek Revolution, written during a visit to that country, London, Sherwood, Jones and Co., 1824. StClair William, That Greece might still be free. The Philellenes in the War of Independence,
Oxford, Oxford University Press, 1972. Voutier Olivier, Lettres sur la Grèce, notes et chants populaires, extraits du portefeuille du colonel Voutier, Paris, Didot, 1826. Voutier Olivier, Mémoires du colonel Voutier sur la guerre actuelle des Grecs, Paris, Bossange Frères, 1823. Zakythinos D.A, The Making of Modern Greece. From Byzantium to Independence, Oxford, Basil Blackwell, 1976.
ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1947. Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήµιο Αθηνών (πτυχίο 1975) και παρακολούθησε µαθήµατα στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών (1975 1977). Αναγορεύθηκε διδάκτωρ του Πανεπιστηµίου Αθηνών το 1978. Ειδικεύτηκε στην Παθολογία. Εργάστηκε στην Πανεπιστηµιακή Κλινική του Νοσοκοµείου ο Ευαγγελισµός (1982) και στο Γενικό Νοσοκοµείο Αεροπορίας (1984). Το 1985 εκλέχτηκε λέκτορας στη Σχολή Επιστηµών Υγείας του Πανεπιστηµίου Αθηνών, όπου δίδαξε αυτοδύναµα για µια τετραετία (1985 1989). Επίσης εργάστηκε ως γιατρός στον ΕΟΦ και διετέλεσε τακτικό µέλος της Επιτροπής Εθνικού Συνταγολογίου (1988). Παράλληλα µε την διδασκαλία και τη άσκηση της ιατρικής (έως το 2000) ασχολείται από το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και τον Τύπο µε τη διαχρονική ιστορία της ελληνικής γλώσσας. ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΕΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ: «Γιατί το λέµε έτσι», Πρώτο Πρόγραµµα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, 1982-1988. «Κάθε µέρα και µια λέξη», «Αθήνα 9,84» 1988 1991. ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΕΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ: «Ιστορία µιας λέξης» Τηλεόραση ΕΤ-2 1995 1997 «Οι λέξεις στη ζωή µας» MEGA 1998 ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ: Συντάκτης της Ελευθεροτυπίας από το 1990 σε θέµατα Γλώσσας και Ιστορίας. Συντονιστής Επιµελητής του «Ε» ΙΣΤΟΡΙΚΑ. Αρχισυντάκτης του «ΟΛΥΜΠΙΑΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ». Συντονιστής του «Ε» Ιστορικά Πρωτοπόροι. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΕΡΓΟ (Εκτός Ιατρικής): Στο Δηµοσιογραφικό Εργαστήρι (1994) Στην Σχολή Υποκριτικής του Κ. Καζάκου. (1996) (Μάθηµα Ελληνική γλώσσα και ιστορία) ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ: Ιατρικό Ιστορικό (Εκδ. «Ηριδανός»)
Ευρύλοχος (Εκδ. «Ηριδανός») Τειρεσίας (Εκδ. «Κέδρος») Ετυµολογικό Αλφαβητάριο (Εκδ Α.Α Λιβάνη) Ιστορία µιας Λέξης (διαχρονική ιστορία της ελληνικής γλώσσας) Τόµοι. Α, Β, Γ, Δ, Ε (Εκδ Α.Α. Λιβάνη.) ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ Είναι καθηγητής σύγχρονης πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας στο Τµήµα Πολιτικών Επιστηµών του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Γαλλία, δίδαξε για πολλά χρόνια στο Πανεπιστήµιο Κρήτης και συνεργάστηκε µε άλλες σχολές και ιδρύµατα της Ελλάδας ή του εξωτερικού. Είναι συγγραφέας των βιβλίων: Από την ήττα στην εξέγερση. Ελλάδα: άνοιξη 1941 φθινόπωρο 1942 (Αθήνα, Πολίτης, 1993), Ιστορία του ελληνικού εµφυλίου πολέµου, 1946 1949 (Αθήνα, Βιβλιόραµα, 2000), Ανεπιθύµητοι συµπατριώτες. Στοιχεία για την καταστροφή των µειονοτήτων της Ελλάδας (Αθήνα, Βιβλιόραµα, 2005), Το Αιγαίο των Βαλκανικών πολέµων (Αθήνα, ΕΛΙΑ, 2002, σε συνεργασία µε την Ελένη Γαρδίκα Κατσιαδάκη). Έχει επίσης συγγράψει σχολικά και εκπαιδευτικά βιβλία, συνεργαστεί σε πολλές συλλογικές εκδόσεις, επιµεληθεί την έκδοση βιβλίων ή πρακτικών, ενώ έχει δηµοσιεύσει πολλά επιστηµονικά άρθρα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Συνεργάζεται επίσης µε πολλές εφηµερίδες και περιοδικά. ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΑΡΧΟΝΤΑΚΗ Γεννήθηκε στα Χανιά της Κρήτης, όπου και κατοικεί µόνιµα. Εχει κάνει προπτυχιακές σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστηµίου Κρήτης, στο τµήµα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, µε ειδίκευση στον τοµέα Ιστορίας Νεοτέρων Χρόνων. Στη συνέχεια ακολούθησε µεταπτυχιακές σπουδές και απέκτησε το Μεταπτυχιακό Δίπλωµα Ειδίκευσης της Ιστορίας Νεωτέρων Χρόνων της Φιλοσοφικής Σχολής του ίδιου Πανεπιστηµίου. Σήµερα είναι υποψήφια διδάκτωρ του τµήµατος Οικονοµικών Επιστηµών του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσ/νίκης.
Ειδικεύεται στη Νεότερη Ιστορία της Ελλάδας και πιο συγκεκριµένα στην Ιστορία της Κρήτης τέλη 19 ου αρχών 20 ου αι. Εργάζεται ως φιλόλογος στη δευτεροβάθµια εκπαίδευση. Συνεργάζεται µε το Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος». Έχει λάβει µέρος σε δύο ερευνητικά προγράµµατα της Επιτροπής Ερευνών του Πανεπιστηµίου Κρήτης και σε ένα Πρόγραµµα Ενίσχυσης Νέου Επιστηµονικού Δυναµικού της Γενικής Γραµµατείας Ερευνας και Τεχνολογίας Έχει λάβει µέρος σε Κρητολογικά Συνέδρια, σε συνέδρια που έχει διοργανώσει το Πάντειο Πανεπιστήµιο Αθηνών, το Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών «Ελευθέριος Βενιζέλος», και ο Φιλολογικός Σύλλογος Χανίων σε συνεργασία µε το Δήµο Χανίων. Εχει κάνει τις εξής δηµοσιεύσεις: 1. «Αρχεία Δήµου Χανίων 1898-1964. Πρακτικά Συνεδριάσεων του Δηµοτικού Συµβουλίου». Μνήµων τ. 13, Αθήνα 1991. 2. «Ο θάνατος στον πόλεµο του 40 και στην κατοχή: κοινωνικές επιπτώσεις των απωλειών στην κοινωνία της Δυτικής Κρήτης.», Πεπραγµένα του Ζ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ. Γ1. Ρέθυµνο 1995, σελ. 37-52. 3. «Απόπειρες εκσυγχρονισµού κατά τη δεκαετία του 1880: Συγκριτικά στοιχεία για την περίπτωση της Κρήτης και της Ελλάδας. Η Οθωµανική Γενική Διοίκηση της Κρήτης σε σύγκριση µε την Τρικουπική πολιτική», στον τόµο Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η εποχή του. Πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες. Αθήνα 2000, σελ. 569-584. 4. «Ένα κοσµοπολίτικο νησί» στα Ιστορικά της εφηµ. Ελευθεροτυπία µε τίτλο «Η αυτονοµία της Κρήτης και η ανατολή του Βενιζέλου», 5 Οκτωβρίου 2000, σελ. 38-43. 5. Τµήµα της βιογραφίας του Βενιζέλου στην ιστοσελίδα του Ιδρύµατος Ελευθέριος Βενιζέλος. ΕΛΠΙΔΑ Κ. ΒΟΓΛΗ Διδάκτωρ της Νεότερης Ιστορίας. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και ολοκλήρωσε τις σπουδές της στο Τµήµα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου. Η µεταπτυχιακή εργασία της αναφέρεται στις πολιτειακές αναζητήσεις των Ελλήνων από το 1789 ώς το 1828 ενώ η διδακτορική διατριβή της στην αλληλένδετη εξέλιξη
της ελληνικής ιθαγένειας και της εθνικής ταυτότητας στις δύο δεκαετίες από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης έως την πρώτη Εθνοσυνέλευση που συνεκλήθη στο ελεύθερο βασίλειο µετά το κίνηµα της 3η Σεπτεµβρίου. Δίδαξε ως λέκτορας Π.Δ. 407/80 στο Τµήµα Δηµοσιογραφίας και ΜΜΕ του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης καθώς και στο Τµήµα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δηµοκριτείου Πανεπιστηµίου Θράκης, συµµετείχε σε ερευνητικά προγράµµατα της Εταιρίας Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων (1940-1974) Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας (ΕΔΙΑ), του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης (ΚΙΘ), του ΑΠΘ, και του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ). Υπήρξε επίσης επιστηµονική συνεργάτιδα του Ιδρύµατος Μελετών Χερσονήσου του Αίµου (ΙΜΧΑ). Σήµερα απασχολείται ως µέλος Συµβουλευτικού Ερευνητικού Προσωπικού του Ανοικτού Πανεπιστηµίου και ως επιστηµονική συνεργάτιδα του ΕΛΙΑ. Έχει δηµοσιεύσει άρθρα σε συλλογικούς τόµους, πρακτικά συνεδρίων και περιοδικά καθώς και τα βιβλία: Έργα και ηµέραι ελληνικών οικογενειών, 1750-1940, Αθήνα, έκδ. ΕΛΙΑ, 2005 και Έλληνες το γένος : Η ιθαγένεια και η ταυτότητα στο εθνικό κράτος των Ελλήνων, 1821-1844, Κρήτη, Πανεπιστηµιακές εκδόσεις Κρήτης, 2006. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ Ιστορικός. Γεννήθηκε το 1960 στην Αθήνα και είναι πτυχιούχος του Τµήµατος Πολιτικών Επιστηµών και Δηµοσίας Διοίκησης του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Έκανε µεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήµιο Paris I Pantheon Sorbonne στην Ιστορία. Υπήρξε υπότροφος του Ιδρύµατος Κρατικών Υποτροφιών και εκπόνησε διδακτορική διατριβή στο Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Κοινωνιολογίας µε τίτλο: Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και η δράση του. Από την Ανατολή στη Δύση και από τη Δύση στην Επανάσταση (1791-1821). Παρακολούθησε µεταπτυχιακές σπουδές στην Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο. Τα επιστηµονικά του ενδιαφέροντα αφορούν ζητήµατα κοινωνικής και πολιτικής ιστορίας. Έχει δηµοσιεύσει µελέτες και άρθρα που αναφέρονται στη νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία και την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Έχει εργαστεί στη δηµόσια και ιδιωτική εκπαίδευση, έχει διδάξει Νεοελληνική Ιστορία ως λέκτορας ΠΔ 407/80
στο Τµήµα Πολιτικών Επιστηµών και Δηµοσίας Διοίκησης του Πανεπιστηµίου Αθηνών και από το 2001 εργάζεται ως µέλος του Συµβουλευτικού Ερευνητικού Προσωπικού του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστηµίου στην Κοινωνική και Οικονοµική Ιστορία της Ευρώπης. ΕΛΕΝΗ ΚΩΒΑΙΟΥ Γεννήθηκε στον Πειραιά το 1964 σπούδασε νεοελληνική φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστηµίου Kρήτης, όπου έλαβε το µεταπτυχιακό δίπλωµα ειδίκευσης στη Nεοελληνική Λογοτεχνία. Συνέχισε για δύο χρόνια τις µεταπτυχιακές της σπουδές της στο Πανεπιστήµιο του Aµβούργου. Aπό το 1990 εργάζεται στη Bιβλιοθήκη του Πανεπιστηµίου Kρήτης, ως υπεύθυνη της συλλογής Σπανίων Bιβλίων. Tα ερευνητικά της ενδιαφέροντα αφορούν κυρίως τη λογιοσύνη και τη λογοτεχνία του 19 ου αιώνα, το γερµανικό φιλελληνισµό και την πρόσληψη της νεοελληνικής φιλολογίας στη Γερµανία κατά τον 19ο αιώνα. ΑΝΝΙΤΑ ΠΡΑΣΣΑ Γεννήθηκε (1962) και µεγάλωσε στο Ναύπλιο. Έχει σπουδάσει Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήµιο Αθηνών, απ όπου έχει λάβει και το διδακτορικό της δίπλωµα στη Νεότερη Ελληνική Ιστορία. Την πενταετία 1985-1990 εργάσθηκε ως φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση. Από το 1990 εργάζεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) Ν. Μαγνησίας (στο Βόλο), όπου είναι Προϊσταµένη. Στο πλαίσιο της λειτουργίας των Γενικών Αρχείων του Κράτους έχει διοργανώσει σε- µινάρια και εκπαιδευτικά προγράµµατα για εκπαιδευτικούς και µαθητές. Έχει διδάξει στο Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας τα γνωστικά αντικείµενα «Νεοελληνική Ιστορία» και «Διδακτική της Ιστορίας». Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα καθώς και τα δηµοσιεύµατά της αφορούν κυρίως το Νεοελληνικό Διαφωτισµό, το Φιλελληνισµό, τα πρώτα χρόνια της συγκρότησης του νεοελληνικού κράτους, τη διαµόρφωση της νεοελληνικής συνείδησης και τη νεότερη θεσσαλική ιστορία. Είχε την επιστηµονική ευθύνη ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράµµατος, σε συνεργα-
σία µε το Ερευνητικό Κέντρο του Κόπερ της Σλοβενίας, µε θέµα τον Ιωάννη Καποδίστρια (2001-2004). Έχει συµµετάσχει σε πολλά επιστηµονικά και διεθνή συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό και άρθρα της έχουν δηµοσιευτεί σε επιστηµονικά περιοδικά. Το 1997 συµµετείχε στην Επιστηµονική Επιτροπή του Ελληνορωσικού Επιστηµονικού Συνεδρίου σχετικά µε τον Ιωάννη Καποδίστρια, που διοργανώθηκε στο Ναύπλιο από τη Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αργολίδας και τη Ρωσική Πρεσβεία στην Αθήνα. Υπήρξε τακτική συνεργάτις του περιοδικού «Ε-Ιστορικά» της εφηµερίδας Ελευθεροτυπία. Έχει διατελέσει µέλος του διοικητικού συµβουλίου του Κέντρου Ιστορίας του Δήµου Βόλου και είναι µέλος πολλών επιστηµονικών σωµατείων, στα διοικητικά συµβούλια των οποίων συµµετείχε κατά καιρούς. Βιβλία της: 1) Ιωάννης Καποδίστριας (1776-1831). Ο αναγεννώµενος Φοίνιξ (εκδ. Δωδώνη, 1998), 2) Ο Φιλελληνισµός και η Επανάσταση του 21, Αθήνα (εκδ. Δηµιουργία, 1999), 3) Ανδρέας Μιαούλης (1769-1835). Από την υπόδουλη ως την ελεύθερη Ελλάδα (εκδ. Εστία, 2003), 4) Οι «Φιλότεχνοι Βόλου» (εκδ. ΓΑΚ Μαγνησίας, 2004) και 5) Όψεις και πραγµατικότητες της εκπαιδευτικής πολιτικής του Ιωάννη Καποδίστρια. Η περίπτωση των Κυκλάδων (1828-1832) (εκδ. Ηρόδοτος, 2006). ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤΑΘΗΣ Ο Παναγιώτης Γεωργίου Στάθης σπούδασε στο Τµήµα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστηµίου, από όπου το 2001 έλαβε και µεταπτυχιακό τίτλο ειδίκευσης στη νεότερη ελληνική ιστορία µε θέµα της διπλωµατικής του διατριβής: «Από τους µετακινούµενους κτηνοτρόφους στους κλεφταρµατολούς : όψεις της εξέλιξης και ιστοριογραφικές αναγνώσεις του θεσµού». Εκπονεί διδακτορική διατριβή στο Τµήµα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστηµίου Κρήτης µε θέµα τους κλέφτες και αρµατολούς στα προεπαναστατικά χρόνια και στα δύο πρώτα χρόνια της επανάστασης του 1821.
Εργάστηκε στο Ιστορικό Αρχείο της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδας, στο Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστηµίου Κρήτης και στο Τµήµα Σπάνιων Εκδόσεων της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστηµίου Κρήτης. Διδάσκει Νεότερη Ελληνική Ιστορία στη Σχολή Ξεναγών του Ηρακλείου Κρήτης. Είναι µέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Historein. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα αφορούν στις θεµατικές της ληστείας και του αρµατολισµού, της επανάστασης του 1821 και γενικότερα του επαναστατικού φαινοµένου, καθώς επίσης και στην ιστορία της ελληνικής ιστοριογραφίας. Σχετικά άρθρα έχει δηµοσιεύσει σε εφηµερίδες, επιστηµονικά περιοδικά και συλλογικούς τόµους.