*stsafou@teiath.gr, **schatz@teiath.gr, ***toraki@tee.gr

ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ: ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΛΙΚΟΥ Τσάφου Σταµατία,* Χατζηµαρή Στέλλα,** Τοράκη Κατερίνα*** *stsafou@teiath.gr, **schatz@teiath.gr, ***toraki@tee.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η θεµατική επεξεργασία υλικού συνιστά σηµαντικό παράγοντα για την αποτελεσµατική πληροφόρηση των χρηστών. Η παρουσίαση αναφέρεται στην εξέλιξη των συστηµάτων θεµατικής επεξεργασίας των πληροφοριών και εστιάζει στο ρόλο των θησαυρών στον τοµέα της πληροφόρησης, στη χρήση τους στο διαδίκτυο και στο σηµασιολογικό ιστό. Ξεκινά µε µία σύντοµη αναδροµή στη δηµιουργία ελληνικών εργαλείων θεµατικής επεξεργασίας πληροφοριών και επικεντρώνεται στην τελευταία προσπάθεια συγκρότησης Ελληνικού Θησαυρού Επιστηµονικών Όρων στα πλαίσια του Συνδέσµου Ελληνικών Ακαδηµαϊκών Βιβλιοθηκών. Τέλος, καταγράφονται τα πλεονεκτήµατα από τη χρήση ενός ολοκληρωµένου ενιαίου θησαυρού από τις ελληνικές βιβλιοθήκες. Λέξεις-κλειδιά: θησαυροί, ευρετηρίαση, οργάνωση πληροφοριών, ορολογία, Ελληνικός Θησαυρός Επιστηµονικών Όρων, Web-TMS, προγράµµατα διαχείρισης θησαυρών. 1. Εισαγωγή Από τα τέλη του περασµένου αιώνα έγινε φανερή η ανάγκη θεµατικής οργάνωσης των τεκµηρίων, της γνώσης και των πληροφοριών που περιέχουν. Η ανάγκη αυτή οδήγησε στην ανάπτυξη των πρώτων συστηµάτων θεµατικής οργάνωσης των τεκµηρίων. Τα συστήµατα αυτά ήταν αριθµητικά ή αλφαριθµητικά και χρησιµοποιήθηκαν για τη θεµατική ταξινόµηση και οργάνωση των πληροφοριών, αλλά και για την ταξιθέτηση των τεκµηρίων στα ράφια. Ο τοµέας της πληροφόρησης, στην επιστηµονική του διάσταση, συνεχώς αναζητά νέους τρόπους οργάνωσης και διάθεσης των πληροφοριών, ώστε να βελτιώνει την ποιότητα και την ποσότητα των πληροφοριών που ανακτά ο ενδιαφερόµενος χρήστης. Η αναζήτηση νέων µεθόδων θεµατικής απόδοσης της γνώσης και των πληροφοριών οδήγησε στο λεκτικό θεµατικό χαρακτηρισµό του περιεχοµένου των τεκµηρίων και των πληροφοριών. Η χρήση της φυσικής γλώσσας στη θεµατική απόδοση δηµιουργούσε προβλήµατα από τη χρήση διαφορετικών όρων για την απόδοση µίας συγκεκριµένης έννοιας ή όρων µε διαφορετική έννοια σε διαφορετικά πεδία γνώσης. Ως εκ τούτου παρουσιάστηκε επιτακτική η ανάγκη δηµιουργίας µίας τεχνητής γλώσσας, η οποία θα στηρίζεται στη φυσική γλώσσα, αλλά θα είναι απαλλαγµένη από τα προβλήµατα οµώνυµων και συνώνυµων όρων. Τα πρώτα λεκτικά συστήµατα θεµατικής απόδοσης ήταν οι κατάλογοι θεµατικών επικεφαλίδων, οι οποίοι χρησιµοποιήθηκαν παράλληλα µε τα ταξινοµικά συστήµατα. Στα συστήµατα αυτά, γνωστά ως «προσυνδυασµένα», οι όροι ευρετηρίασης συνδυάζονται κατά την ευρετηρίαση. Οι όροι είναι σύνθετοι, έχουν οριζόντια ανάπτυξη και οι σχέσεις µεταξύ των χρησιµοποιουµένων όρων δηλώνονται µε σύµβολα, µε τη θέση

2 των όρων σε κάθε αναγραφή και µε τη στίξη που τους συνδέει. Η θεµατική αναζήτηση είναι επιτυχής, αν η θεµατική επικεφαλίδα χρησιµοποιηθεί ως έχει και τα τεκµήρια που ανακτώνται είναι αυτά και µόνο που χαρακτηρίζονται από τη συγκεκριµένη θεµατική επικεφαλίδα. Η εξέλιξη της τεχνολογίας συνέβαλε στην αλµατώδη αύξηση των πληροφοριών. Η αποτελεσµατικότερη διαχείριση των πληροφοριών που παράγονται καθηµερινά στα επιστηµονικά πεδία αποτελεί σκοπό για την επιστήµη της πληροφόρησης. Η τεχνολογία έδωσε νέα µορφή στη λεκτική θεµατική απόδοση µε τη δηµιουργία των θησαυρών. Οι θησαυροί, ως ευρετήρια θεµατικών όρων, διευκολύνουν την οργάνωση βιβλιογραφικών καταλόγων, ευρετηρίων αλλά και των βάσεων πληροφοριών. Υιοθετούν τον επικρατέστερο όρο ως όρο ευρετηρίασης και αναζήτησης πληροφοριών µε παραποµπή σε συνώνυµους και σχετικούς όρους. Έχουν ιεραρχική δοµή και καθορίζουν σχέσεις µεταξύ των όρων, για να καταδείξουν όχι µόνο τη συνωνυµία και τη θεµατική συγγένεια, αλλά και σχέσεις γένους-είδους και όλου- µέρους. Σε ένα θησαυρό, η σύνδεση ενός όρου µε τους πλατύτερους ή ειδικότερους όρους της ιεραρχίας στην οποία ανήκει και µε τους σχετικούς όρους άλλων ιεραρχιών, καθώς και µε τον ορισµό των προσδιοριστών που χρησιµοποιούνται για να διαφοροποιηθούν οι πολύσηµοι όροι διευκολύνει τη θεµατική διεύρυνση της αναζήτησης, την εξειδίκευση και την ακρίβεια των πληροφοριών που ανακτώνται και επιτρέπει στο χρήστη να ρυθµίζει τον όγκο των πληροφοριών που ανακτά. Στην αρχή δοµήθηκαν θησαυροί σε δεδοµένα επιστηµονικά πεδία, αλλά στη συνέχεια αναπτύχθηκαν πολυθεµατικοί θησαυροί που καλύπτουν δύο ή περισσότερα πεδία γνώσης. Την δεκαετία του 90 αναπτύχθηκε η ελεύθερη αναζήτηση από κείµενο η βιβλιογραφικά πεδία των ηλεκτρονικών βάσεων πληροφοριών. Η σηµαντική αυτή εξέλιξη πρόσκαιρα φάνηκε να υποβαθµίζει τη σπουδαιότητα της θεµατικής οργάνωσης των πληροφοριών. Γρήγορα, όµως, διαπιστώθηκε ότι οι δύο αυτοί µέθοδοι ανάκτησης πληροφοριών λειτουργούν συµπληρωµατικά. Σύγχρονη εξέλιξη της θεµατικής κατηγοριοποίησης των πληροφοριών αποτελούν οι οντολογίες. Η ανάπτυξή τους οφείλεται -εν µέρει- στην έλλειψη θεµατικών εργαλείων που να καλύπτουν το σύνολο των επιστηµονικών πεδίων. Οι θησαυροί, σύµφωνα µε τους πληροφορικούς, είναι ένα πολλά υποσχόµενο εργαλείο στη χρήση των οντολογιών. 2. Ελληνική πραγµατικότητα Η θεµατική ευρετηρίαση στις ελληνικές βιβλιοθήκες υπήρξε και εξακολουθεί να αποτελεί ένα σηµαντικό ανασταλτικό παράγοντα στην οργάνωση των καταλόγων τους. Κύρια αιτία θεωρείται η έλλειψη βοηθηµάτων. Οι ελληνικές βιβλιοθήκες ήταν υποχρεωµένες είτε να χρησιµοποιούν ξενόγλωσσα βοηθήµατα ή να δηµιουργούν δικά τους εργαλεία.

3 Το πρόβληµα της θεµατικής απόδοσης του περιεχοµένου των τεκµηρίων των συλλογών των ελληνικών βιβλιοθηκών στην αρχή αντιµετωπίστηκε µε τη χρήση ξένων θεµατικών καταλόγων ή µε τη δηµιουργία θεµατικών επικεφαλίδων από µεµονωµένες βιβλιοθήκες. Η δηµιουργία καταλόγου θεµατικών επικεφαλίδων µεµονωµένα από κάθε βιβλιοθήκη οδηγούσε σε µία Βαβέλ επικοινωνίας, ανταλλαγής βιβλιογραφικών πληροφοριών και διαδανεισµού µεταξύ των ελληνικών βιβλιοθηκών. Αισιοδοξία προσέφερε στις ελληνικές βιβλιοθήκες η απόδοση στην ελληνική των θεµατικών επικεφαλίδων της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου των ΗΠΑ από την ΕΒΕ, καθώςκαι η δηµιουργία ενός ενιαίου ελληνικού καταλόγου θεµατικών επικεφαλίδων και αρχείων καθιερωµένων όρων. Πιεσµένες από την ανάγκη εκσυγχρονισµού της λειτουργίας τους, πολλές ελληνικές βιβλιοθήκες και µονάδες πληροφόρησης προχώρησαν στη συγκρότηση ελληνικών θησαυρών για να αντιµετωπίσουν τις αυξηµένες ανάγκες τους. Οι περισσότεροι από αυτούς ακολουθούν έναν ξένο θησαυρό στο επιστηµονικό πεδίο που ανήκει η βιβλιοθήκη. Από την προσπάθεια αυτή προέκυψαν σηµαντικά προϊόντα, όπως ο θησαυρός του ΙΑΤΡΟΤΕΚ, ο οποίος στηρίζεται στο θησαυρό της MEDLINE, ο θησαυρός οικονοµικών όρων του Οικονοµικού Πανεπιστηµίου Αθηνών που στηρίζεται στον ΟΟΣΑ και άλλα. Η πολύ σηµαντική αυτή προσπάθεια οδηγεί σε θεµατική ανοµοιοµορφία ως προς τη συνεργασία µεταξύ των βιβλιοθηκών. ιαχρονικά, η ανάπτυξη ελληνικών εργαλείων θεµατικής οργάνωσης, αναζήτησης και ανάκτησης πληροφοριών συνεχίστηκε από το ΕΚΤ µε τη µετάφραση και τον εµπλουτισµό στην ελληνική της 13ης συνοπτικής έκδοσης της εκαδικής Ταξινόµησης Dewey και συνεχίστηκε από τον ίδιο φορέα, στις αρχές του 2002, µε τη δόµηση του Ελληνικού Θησαυρού, εγχείρηµα που άφησε πολύτιµη εµπειρία και τεχνογνωσία, αλλά και καλλιέργησε προσδοκίες για ανάλογη συνέχεια. 3. Παρουσίαση του Ελληνικού Θησαυρού Επιστηµονικών Όρων Για τον εκσυγχρονισµό των ελληνικών ακαδηµαϊκών βιβλιοθηκών, σύµφωνα µε τις σύγχρονες εξελίξεις της θεµατικής απόδοσης του περιεχοµένου των συλλογών τους και των πληροφοριών που διαθέτουν, κρίθηκε απαραίτητη η συγκρότηση ενός θησαυρού. Για την υλοποίηση του έργου σε πιλοτικό επίπεδο συγκροτήθηκε η επιτροπή του Ελληνικού Θησαυρού Επιστηµονικών Όρων. Μέχρι σήµερα στο Θησαυρό έχουν εισαχθεί πάνω από 3000 όροι που ανήκουν σε 9 συνολικά Μικροθησαυρούς και σε 34 Ιεραρχίες, στα θεµατικά πεδία της Οικονοµίας, της Περιφερειακής Ανάπτυξης, της Κοινωνιολογίας, των ιεθνών Σχέσεων και της Ψυχολογίας. Οι όροι του θησαυρού σταδιακά θα καλύψουν σε έκταση και βάθος τα επιστηµονικά πεδία του περιεχοµένου των συλλογών των βιβλιοθηκών της Κοινοπραξίας των Ελληνικών Ακαδηµαϊκών Βιβλιοθηκών. Πλαίσιο σύνταξης του θησαυρού απετέλεσε το πρότυπο 1321 του ΕΛΟΤ που αναφέρεται στη δηµιουργία µονόγλωσσων θησαυρών. Οι όροι του θησαυρού δοµούνται στην ελληνική γλώσσα. Σε όλους τους ελληνικούς όρους αποδίδονται και αντίστοιχοι αγγλικοί όροι, όπως αυτοί έχουν καθιερωθεί σε αντίστοιχους θησαυρούς ή σε άλλα ορολογικά εργαλεία, ακολουθώντας τις οδηγίες του προτύπου 5964 του ISO. Η παράθεση των αγγλικών όρων διευκολύνει το χρήστη που είναι εξοικειωµένος µε την αγγλική ορολογία στην αναζήτηση πληροφοριών.

4 Στη διαδικασία δηµιουργίας του θησαυρού αναζητήθηκαν οι θησαυροί που υπάρχουν σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Από την µελέτη των θησαυρών αυτών διαπιστώθηκε ότι οι περισσότεροι καλύπτουν συγκεκριµένα επιστηµονικά πεδία. Οι πολυθεµατικοί είναι λίγοι, αλλά και αυτοί δίνουν έµφαση σε συγκεκριµένα επιστηµονικά πεδία. Ο θησαυρός της Unesco είναι πολυθεµατικός και χωρίζει τη γνώση σε ενότητες, «τους µικροθησαυρούς», και αυτούς, στη συνέχεια, σε ιεραρχίες. Για τους λόγους αυτούς κρίθηκε ότι µπορεί να αποτελέσει τη βάση δηµιουργίας του Ελληνικού Θησαυρού Επιστηµονικών Όρων, ο οποίος θα εµπλουτίζεται και θα διευρύνεται µε τη βοήθεια θησαυρών, λεξικών και άλλων βοηθηµάτων που υπάρχουν στα επιµέρους επιστηµονικά πεδία. Το αποτέλεσµα είναι ένα νέο, ελληνικό εργαλείο θεµατικής επεξεργασίας και αναζήτησης πληροφοριών. Ως πρώτη ύλη, στη δηµιουργία του ελληνικού θησαυρού επιστηµονικών όρων, χρησιµοποιήθηκαν οι θεµατικές επικεφαλίδες της βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστηµίου, οι οποίες αναλύθηκαν στους όρους που τις συγκροτούσαν. Το έργο της επιτροπής του Ελληνικού Θησαυρού Επιστηµονικών Όρων εξελίχθηκε σε τρεις φάσεις. Στην πρώτη φάση των εργασιών της Επιτροπής: ιατυπώθηκαν οι κανόνες που θα διέπουν την κατασκευή του θησαυρού 1. Τέθηκαν οι προδιαγραφές του λογισµικού δόµησης του θησαυρού. Αναζητήθηκαν λογισµικά που πληρούσαν τις προδιαγραφές, προκειµένου να επιλεγεί το καταλληλότερο. Επιλέχθηκε το SIS-TMS που υποστήριζε η ερευνητική οµάδα του ΙΤΕ της Γενικής Γραµµατείας Έρευνας και Τεχνολογίας. Οι κύριοι λόγοι της επιλογής του ήταν η ευχέρειά του στη διαχείριση του ελληνικού αλφαβήτου και η δυνατότητα αναπροσαρµογής του, σύµφωνα µε τις καταγεγραµµένες απαιτήσεις, αφού διέθετε τον πηγαίο κώδικα. Στη δεύτερη φάση, η επιτροπή επικέντρωσε την προσοχή της στην επεξεργασία των όρων για τη δηµιουργία του θησαυρού στην υπάρχουσα τότε έκδοση του λογισµικού, ενώ παράλληλα στήριζε την ερευνητική οµάδα του ΙΤΕ στην προσαρµογή του λογισµικού στις σύγχρονες απαιτήσεις µε τις απαραίτητες τροποποιήσεις. 2 Στην τρίτη και τελευταία 3 φάση, η επιτροπή επικέντρωσε την προσοχή της στην επεξεργασία των όρων, στην ενοποίηση των αρχείων της προηγούµενης φάσης, στη µεταφορά της βάσης στο νέο σύστηµα και στους απαραίτητους ελέγχους ποιότητας, ενώ, παράλληλα, έκανε τις απαραίτητες τροποποιήσεις και δοκιµές για 1. Τσάφου, Σ., Χατζηµαρή, Σ. και Κ. Τοράκη. ίγλωσσος ελληνικός θησαυρός θεµατικών όρων. Συλλογικός κατάλογος ελληνικών ακαδηµαϊκών βιβλιοθηκών, 7-8/5/2007. 2. Τοράκη, Κ., Χατζηµαρή, Σ., Τσάφου, Σ., Γεωργάκη,. ηµιουργία ελληνικού θησαυρού επιστηµονικών όρων. Η αξιολόγηση των βιβλιοθηκών ως στοιχείο ποιότητας των ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων. Πρακτικά 17ου Συνεδρίου Ακαδηµαϊκών Βιβλιοθηκών. Ιωάννινα: Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων, 2008. 3. Χατζηµαρή Στέλλα, Τοράκη Κατερίνα και Σταµατία Τσάφου, 2009. Παρουσίαση του Ελληνικού Θησαυρού Επιστηµονικών Όρων. Ψηφιακό επιστηµονικό περιεχόµενο. 18 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδηµαϊκών Βιβλιοθηκών. Πάτρα 4-6 Νοεµβρίου 2009

5 την προσαρµογή και εξέλιξη του λογισµικού, ώστε να ικανοποιεί τις απαιτήσεις του προγράµµατος, όπως είχαν προδιαγραφεί στη δεύτερη φάση. Το σύστηµα Web-TMS (Thesaurus Management System), όπως δηλαδή έχει εξελιχθεί το SIS-TMS, λειτουργεί πλέον σε γραφικό περιβάλλον διαδικτύου, στηρίζει τη δηµιουργία και διαχείριση πολύγλωσσων πολυθεµατικών θησαυρών και, στη συγκεκριµένη περίπτωση, δίγλωσσο, µε κυρίαρχη γλώσσα την ελληνική και γλώσσα αναφοράς την αγγλική. Οι δυνατότητες που παρέχονται από το σύστηµα, σε επίπεδο διαχείρισης θησαυρών, καλύπτουν ένα ευρύ φάσµα επιθυµητών λειτουργιών, που εκτείνονται από τη δηµιουργία, συντήρηση και επέκταση των θησαυρών, µέχρι την αναζήτηση, παρουσίαση και πρόσβαση µε πολλαπλούς τρόπους. Συγκεκριµένα, οι λειτουργίες που προβλέπονται από το σύστηµα είναι: Όροι (δηµιουργία νέου όρου, µετονοµασία, επεξεργασία, διαγραφή, προβολή όρου, µετακίνηση όρου σε ιεραρχία, αλφαβητική, συστηµατική, ιεραρχική και γραφική παρουσίαση όλων των όρων). Ιεραρχίες (δηµιουργία νέας ιεραρχίας, µετονοµασία, επεξεργασία, διαγραφή, αναζήτηση ιεραρχίας, αλφαβητική, συστηµατική, ιεραρχική και γραφική παρουσίαση όλων των ιεραρχιών). Μικροθησαυροί (δηµιουργία νέου µικροθησαυρού, µετονοµασία, επεξεργασία, διαγραφή, αναζήτηση µικροθησαυρού, αλφαβητική, συστηµατική, ιεραρχική και γραφική παρουσίαση όλων των µικροθησαυρών). Θησαυροί (αλλαγή τρέχοντος θησαυρού, διαχείριση, δηµιουργία, αντιγραφή θησαυρού, συγχώνευση θησαυρών, επιδιόρθωση δεδοµένων θησαυρού). Βάση δεδοµένων (διαχείριση βάσης δεδοµένων, δηµιουργία, επαναφορά, διαγραφή αντιγράφου ασφαλείας, επιδιόρθωση βάσης δεδοµένων). Χρήστες (νέος χρήστης, προβολή όλων των χρηστών, επεξεργασία, διαγραφή χρήστη, διαχείριση ρόλων χρηστών θησαυρού). Αναζήτηση και παρουσίαση. 3.1. Γενική εικόνα συστήµατος Οι χρήστες του συστήµατος διακρίνονται σε επίπεδα. Στο πρώτο επίπεδο εντάσσεται ο διαχειριστής του συστήµατος, ο οποίος είναι υπεύθυνος για όλες τις λειτουργίες. Στο δεύτερο επίπεδο εντάσσεται η Επιτροπή Θησαυρού, η οποία είναι υπεύθυνη για την τελική αποδοχή και την ένταξη των όρων στο θησαυρό. Στο τρίτο επίπεδο εντάσσονται οι δηµιουργοί των όρων και, τέλος, στο τέταρτο επίπεδο, οι τελικοί χρήστες, που θα χρησιµοποιούν το θησαυρό για την αναζήτηση, τον εντοπισµό και την ανάκτηση πληροφοριών. 3.2. Εισαγωγή όρων στο σύστηµα Για τη δηµιουργία ενός όρου, αρχικά ζητείται η καθιέρωση και ένταξη του όρου σε υπάρχουσα ιεραρχία (ή και ιεραρχίες) και, στη συνέχεια, υποδεικνύονται οι σχέσεις του µε άλλους όρους και τα συµπληρωµατικά δεδοµένα που αφορούν στον υπό επεξεργασία όρο (εικ.1).

6 Εικ. 1. Εισαγωγική οθόνη του συστήµατος Κατά τη διαδικασία επεξεργασίας του όρου, οι δηµιουργοί µπορούν να εξετάσουν και να τροποποιήσουν τα χαρακτηριστικά του όρου, όπως: τις σχέσεις στις οποίες συµµετέχει, τον ταξινοµικό του κωδικό, την αγγλική του απόδοση, τις πηγές αυτού του όρου κ.ά. Η δυνατότητα επεξεργασίας παρέχεται ή απαγορεύεται ανάλογα µε τα δικαιώµατα πρόσβασης του εκάστοτε χρήστη. Την ίδια φιλοσοφία ακολουθεί η διαδικασία επεξεργασίας ιεραρχιών ή µικροθησαυρών. 3.3. Αναζητήσεις Για την αναζήτηση των όρων προβλέπονται (εικ. 1) : Γρήγορη αναζήτηση Αναζήτηση µε επιλογή κριτηρίων Οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα αναζήτησης ενός όρου γενικά, αλλά και συγκεκριµένα, από οποιοδήποτε πεδίο ή συνδυασµό πεδίων, µε τη χρήση λογικών τελεστών, τεχνικών αποκοπής, εγγύτητας κ.ά. Τα αποτελέσµατα της αναζήτησης έχουν το περιεχόµενο και τη µορφή που εµφανίζεται στη εικόνα (εικ. 2).

7 Εικ. 2. Τυποποιηµένη εµφάνιση των αποτελεσµάτων αναζήτησης Από την οθόνη των αποτελεσµάτων, οι χρήστες µπορούν, κάνοντας κλικ σε κάποιον όρο, να προβάλουν τη δοµή του (εικ. 3). Εικ. 3. Εµφάνιση της κάρτας του όρου 3.4 Παρουσίαση των όρων του Θησαυρού Τα σύστηµα επιτρέπει την αλφαβητική (εικ.4), ιεραρχική (εικ.5) και γραφική (εικ.6) παρουσίαση των όρων του θησαυρού. Η δυνατότητα για συστηµατική παρουσίαση, που προσφέρεται από το σύστηµα, δεν έχει υλοποιηθεί ακόµα. Κατά την παρουσίαση των όρων οι χρήστες µπορούν να κάνουν προβολή της παράστασης του επιλεγµένου όρου, αποθήκευση σε αρχείο ή εκτύπωση των παραπάνω αποτελεσµάτων πατώντας στους αντίστοιχους υπερσυνδέσµους, µετάβαση στις θέσεις του όρου σε µία ή περισσότερες ιεραρχίες στις οποίες ανήκει και επιστροφή στην αρχή της σελίδας.

8 3.4.1. Αλφαβητική παρουσίαση Στην αλφαβητική παρουσίαση, εµφανίζονται όλα τα δεδοµένα που αφορούν σε έναν περιγραφέα, καθώς και παραποµπές από τους µη περιγραφείς (µη προτιµώµενους όρους) προς τους περιγραφείς (προτιµώµενους όρους). Αναλυτικά τα στοιχεία που εµφανίζονται είναι: ΑΟ, Σ, ΟΚ, ΧΑ, ΠΟ, ΕΟ, ΣΟ, Πηγή ελληνικού και αγγλικού όρου. Εικ. 4. Αλφαβητική παρουσίαση 3.4.2. Ιεραρχική παρουσίαση Στην ιεραρχική παρουσίαση, εµφανίζεται η θέση ενός όρου στην ιεραρχία ή τις ιεραρχίες όπου ανήκει. Τα διαφορετικά επίπεδα υπαγωγής στην ιεραρχία απεικονίζονται µε το σύµβολο «--». ίνεται και σε αυτήν την παρουσίαση η δυνατότητα αποθήκευσης και εκτύπωσης.

9 Εικ. 5. Ιεραρχική παρουσίαση 3.4.3. Γραφική παρουσίαση Στη γραφική παρουσίαση, εµφανίζεται όλο το δένδρο µίας ιεραρχίας, το οποίο περιλαµβάνει τους όρους και τη θέση τους στην ιεραρχία, καθώς και τους αντίστοιχους αγγλικούς, και αξιοποιεί τη χρήση διαφορετικών χρωµάτων για την παράσταση των σχέσεων µέσα στην ιεραρχία. (εικ.6).

10 Εικ.6. Γραφική παρουσίαση Το σύστηµα παρέχει αλφαβητικό ελληνικό ευρετήριο όρων µε την αντιστοιχία του στην αγγλική γλώσσα, και το αντίστροφο. 4. Ανάπτυξη θησαυρών και η χρήση τους από τις ελληνικές βιβλιοθήκες Η ανάπτυξη θησαυρών αποτελεί µία ιδιαίτερα δύσκολη και επίπονη πνευµατική εργασία, που απαιτεί καλή γνώση της γλώσσας, σφαιρική γνώση των θεµατικών πεδίων που εξετάζονται κάθε φορά και τεχνογνωσία στη δόµηση των θησαυρών. Η δυσκολία γίνεται εντονότερη στην περίπτωση της Ελλάδας, που δεν υπάρχει καθιερωµένη ορολογία σε πολλά επιστηµονικά πεδία. Η τεχνητή γλώσσα του θησαυρού στηρίζεται στη φυσική γλώσσα η οποία είναι ζωντανή και εξελίσσεται. Για το λόγο αυτό η δηµιουργία του θησαυρού απαιτεί µία συνεχή προσπάθεια. Το σύστηµα, που διαµορφώθηκε µε τις υποδείξεις και τη συνεχή αξιολόγηση των αποτελεσµάτων κατάρτισης του λογισµικού από την Επιτροπή του Ελληνικού Θησαυρού Επιστηµονικών Όρων, επιτρέπει τη συµµετοχή των επιµέρους βιβλιοθηκών στη δόµηση νέων όρων. Οι νέοι όροι εµπλουτίζουν, ενηµερώνουν και διατηρούν το θησαυρό. Ο θησαυρός είναι ένα ισχυρό εννοιολογικό και ορολογικό εργαλείο που φιλοδοξεί από τη µία να εξασφαλίσει την ανάπτυξη µίας ενιαίας γλώσσας οργάνωσης και ανάκτησης πληροφοριών για το Συλλογικό Κατάλογο, τους καταλόγους των ελληνικών βιβλιοθηκών, τις βάσεις δεδοµένων και τις ψηφιακές συλλογές και από

11 την άλλη να διευκολύνει την πρόσβαση στις παραπάνω πηγές από χρήστες του εσωτερικού και του εξωτερικού. Ο Θησαυρός Ελληνικών Όρων συνιστά ένα εργαλείο της ελληνικής γλώσσας, χρήσιµο για τις βιβλιοθήκες, για τους ερευνητές, για τους φορείς διαχείρισης της γνώσης, αλλά και για τους φορείς άσκησης πολιτικής κάθε µορφής. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, στην Ελλάδα έχουν ξεκινήσει προσπάθειες δόµησης θησαυρών από διάφορους φορείς. Θα ήταν καλό να υπάρχει ενηµέρωση, κοινή δράση και συντονισµός, ώστε να προκύψει ένα ενιαίο αποτέλεσµα χρήσιµο για όλους. Εξάλλου, πέρα από τις προσπάθειες που γίνονται από φορείς, πρέπει να σηµειωθεί ιδιαίτερα το έργο που γίνεται από τα τµήµατα Βιβλιοθηκονοµίας στο πλαίσιο πτυχιακών και µεταπτυχιακών διπλωµατικών εργασιών, µε την επίβλεψη διδασκόντων, και το οποίο θα µπορούσε να αποτελέσει υλικό τροφοδότησης του θησαυρού, ακολουθώντας βέβαια τους σχετικούς κανόνες. Αυτή τη στιγµή ο θησαυρός εµπλουτίζεται µε όρους στα πλαίσια πτυχιακών εργασιών µε θέµατα το «νερό» και την «επιστήµη της πληροφόρησης». Ο σηµασιολογικός ιστός είναι η εξέλιξη που µετατρέπει τη σηµερινή µορφή του παγκόσµιου ιστού σε εργαλείο που αξιοποιεί τις δυνατότητες τόσο του ανθρώπου όσο και των µηχανών. Ο ορισµός και η χρήση τόσο των θησαυρών όσο και των οντολογιών είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την υλοποίηση αυτή. Ο προσδιορισµός των εννοιών και των σχέσεων ανάµεσα στις έννοιες αποτελεί την απαραίτητη ορολογική βάση για την αξιοποίηση των πληροφοριακών συστηµάτων. Σε αυτό το πλαίσιο, η δηµιουργία θησαυρών εξασφαλίζει την ενιαία αντίληψη κατά την επεξεργασία και την ταυτοποίηση των όρων που χρησιµοποιούνται από την επιστηµονική κοινότητα και τις επιµέρους βιβλιοθήκες και, εποµένως, διευκολύνει την επικοινωνία και την ανταλλαγή πληροφοριών µεταξύ τους. Η χρήση ενός ενιαίου θησαυρού εξασφαλίζει την οµοιοµορφία της θεµατικής επεξεργασίας και οδηγεί στη δηµιουργία µίας ενιαίας γλώσσας ανάκτησης πληροφοριών. Περαιτέρω, όµως, οι θησαυροί χρησιµοποιούνται και διευκολύνουν τη διαχείριση των πληροφοριών σε κάθε τοµέα και ιδιαίτερα στο διαδίκτυο, ενώ η µετάβαση στις οντολογίες έχει ανάγκη τα απαραίτητα σηµασιολογικά στοιχεία για να διατυπωθούν οι ρόλοι και οι σχέσεις ανάµεσα στις έννοιες. Βιβλιογραφία 1. Aitchison, J., D. Bauden and A. Gilchrist. 2000. Thesaurus construction and use: a practical manual. 4th ed. London: Aslib. 2. ISO 1087-1 & ISO 1087-2: Terminology work Vocabulary, 2000. 3. ISO 2788. Documentation - guidelines for the establishment and development of monolingual thesauri, 1986. 4. ISO 5964. Documentation - guidelines for the establishment and development of multilingual thesauri, 1985. 5. ISO 704: Terminology work -- Principles and methods, 2000. 6. ΕΛΟΤ 402. Ορολογική εργασία Αρχές και µέθοδοι (υπό αναθεώρηση). 7. ΕΛΟΤ 132, 1993. Τεκµηρίωση-κατευθυντήριες οδηγίες για τη συγκρότηση και ανάπτυξη µονόγλωσσων θησαυρών. 8. ΕΛΟΤ 561-1 & ΕΛΟΤ 561-2: Ορολογική εργασία Λεξιλόγιο, 2006, 2007. 9. Τοράκη, Κατερίνα. 2003. Θεµατική ευρετηρίαση και καθιέρωση ορολογίας στις τεχνικές βιβλιοθήκες: η εµπειρία στο ΤΕΕ. Ελληνική γλώσσα και ορολογία: 4 ο Συνέδριο ΕΛΕΤΟ,

Αθήνα, 30-31/10 και 1/11 2003. http://www.eleto.gr/download/conferences/4th%20conference/4th_31-42- TorakiKaterina.pdf. [Πρόσβαση 27/8/2008]. 10. Τοράκη, Κατερίνα, Στέλλα Χατζηµαρή, Σταµατία Τσάφου και ανάη Γεωργάκη, 2008. ηµιουργία ελληνικού θησαυρού επιστηµονικών όρων. Η αξιολόγηση των βιβλιοθηκών ως στοιχείο ποιότητας των ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων. Πρακτικά 17ου Συνεδρίου Ακαδηµαϊκών Βιβλιοθηκών. Ιωάννινα: Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων. http://eprints.rclis.org/16425/1/c4.2.tsafoy-toraki-xatzimari-georgaki.pdf. [Πρόσβαση 27/8/2008]. 11. Τοράκη, Κατερίνα 2009.Από το θησαυρό στην αντίστοιχη οντολογία: µια απόπειρα προσέγγισης σε ένα ειδικό θεµατικό πεδίο και τα ορολογικά ζητήµατα που προκύπτουν, 7 ο Συνέδριο Ελληνικής Εταιρείας Ορολογίας, Αθήνα, 22-23 Οκτωβρίου 2009. 14. Τσάφου, Σταµατία και Στέλλα Χατζηµαρή, 2002. Θησαυροί και θεµατική ευρετηρίαση στις Ελληνικές Βιβλιοθήκες. Το Management στις ακαδηµαϊκές βιβλιοθήκες: Πρακτικά 10ου Πανελλήνιου Συνέδριου Ακαδηµαϊκών Βιβλιοθηκών. Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήµιο Μακεδονίας. http://www.lib.uom/gr/palc10/greek/tsafxmar.doc. [Πρόσβαση 27/8/2008]. 15. Τσάφου, Σταµατία, Στέλλα Χατζηµαρή και Κατερίνα Τοράκη, 2007. ίγλωσσος ελληνικός θησαυρός θεµατικών όρων. Συλλογικός κατάλογος ελληνικών ακαδηµαϊκών βιβλιοθηκών, 7-8/5/2007. http://www.unioncatalog.gr/ucportal/wrappers/day1/thesaurus_txt.pdf. [Πρόσβαση 27/8/2008]. 16. Χατζηµαρή Στέλλα, Τοράκη Κατερίνα και Σταµατία Τσάφου, 2009. Παρουσίαση του Ελληνικού Θησαυρού Επιστηµονικών Όρων. Ψηφιακό επιστηµονικό περιεχόµενο. 18 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδηµαϊκών Βιβλιοθηκών. Πάτρα 4-6 Νοεµβρίου 2009. 12