GORIOS EMMANOIILIDIS MIHALIS EMMANOIILIDIS KONSTANTINOS EKSARHOPOILOS EIDOKSIA EKSARHOPOILOI ANASTASIO S EITHIMIOI ANTONIOS EITHIMIOI EMMANOIIL EITHIMIOI NIKOLAOS EITHIMIOI MARIA EISTATHIADOI EISTATHIOS EISTATHIO ATIOI ROMILOS-VENIZELOS EISTRATIOI-ALEIRIDIS STAIROS ZAGKOS FRANTZESKA ZAMPELI VASILEIOS ZAMPELIS PANAGIOT ANTIS EPAMEINONDAS ZAPANTIS EITHIMIOS ZAPANTIS GEORGIOS ZAPANTIS GEORGIOS ZARVANOS NIKOLAOS ZARVANOS S ZAFEIRIOI DIMITRIOS ZAFEIROPOILOS ANNA ZAFEIROPOILOI GEORGIOS ZAHARATOS AGAMEMNON ZAHARIADIS NIKOLAO IA ZAHAROPOILOI ILIAS ZEIS THEODOROS ZEIS IOANNIS ZEIS ELEITHERIA ZELLI ATHANASIOS ZERVAKIS DIMITRIOS ZERVAK ALAMPOS ZEIGOILIADIS I ZEIGOTIS GEORGIOS ZIKOS HRISTOS ZINAS LEONIDAS ZINOPOILOS AIRILIOS ZINOPOILOS I GIANNO ALEKSANDROS ZIGOMALAS HRISTOFOROS ZIGOIRAS GEORGIOS ZIGOIROS MIHAIL ZIMAROGLOI ELISSAVET ZIRGANOI AKT S ZOGRAFOS IOANNIS ZOGRAFOS HRISTOS ZOIS ALEKSANDROS ZOIDIS PANAGIOTIS ZOMOPOILOS IOANNIS ZOMOPOILOS ORGIOS ILIADIS STAIROS ILIADIS EIAGGELIA ILIADOI DIMITRIOS ILIOI AIKATERINI THANASOPOILOI IOANNIS THELOIDIS ALE NIKOLAOS THEODOROPOILOS KONSTANTINOS THEODOROPOILOS KSENOFON THEODOROPOILOS RADOS THEODOROPOILO EOLOGOS GEORGIOS THEOLOGOS GEORGIOS THEOTIKOS MENELAOS THEOTIKOS VIKTORIA THEOTIKOI IOANNIS THEOTOKA NTINOS IATROPOILOS PRODROMOS IATROPOILOS GEORGIOS IATROPOILOS EIRINI IGGLESI KONSTANTINOS IGGLESIS APOSTO S IGGLESIS EISTRATIOS IGNATIEF MARIANTHI IMPERIALE MILTIADIS ISAAKIDIS KONSTANTINOS ISTORIOS STAMATIOS ISTORIO NI ISTORIOI AIKATERINI ISTORIOI HRISTOS ITSIOS ELEITHERIOS IOANNIDIS ANTONIOS IOANNIDIS GAVRIIL IOANNIDIS POLIDO OI MARIA IOANNIDOI ALKIONI IOANNIDOI ELENI IOANNIDOI VARVARA IOANNOI MILTIADIS IOANNOI ATHANASIOS IOANN IOANNIS KAVALARIS ANDREAS KAVALAS GEORGIOS KAVALASIS IAKOVOS KAVVADIAS MARKOS KAVVADIAS MIHAIL KAVVADIA LOS KAGGELARIS PANTELIS KAGEORGIS NIKOLAOS KAGEORGIS MARIA KAZA IOANNIS KAZAS MIHAIL KAZIKAS SOFIA KAZIL IHAIL KAΐRIS IOANNIS KAΐRIS I PITSIKAS ALEKSANDROS KAKAVAS GEORGIOS KAKAVAS HARALAMPOS KAKARIDIS NIKOLAO LAVRIAS GEORGIOS KALAMARIS KONSTANTINOS KALAMARIS NIKOLAOS KALAMATIANOS MARIA KALAMOTOISAKI PANAGIOT SPOINA KALARGIROI KIRIAKI KALARGIROI SAVVAS KALAFATIS SOTIRIOS KALAFATIS AIKATERINI KALVOKORESI STAIROS KALE IKATZADAKI KALLIOPI KALLAKI HRISTOS KALLIADIS ANNA KALLIVROISI EIFROSINI KALLIGA DESPOINA KALLIGA GEORGIO AS KALLINIKOS PLATON-EISTATHIOS KALLINIKOS KONUK ANASTASIOS KALLINIKOS DEFTERİ KONSTANTINOS KALLONAS GEORGIOS KALLONA LOIMENOS PETROS GIAVASOPOILOI KORINA-HARIKLEIA GIAVASOPOILOI FOTIOS GIAKOIVIDIS RIZOS GIAKOIVIDIS MARIA GI ITRIOS GIANNAKAKIS THEODOROS GIANNAKAKIS FOTIOS GIANNAKAKIS DIMITRIOS GIANNAKARELIS KONSTANTINOS GIANN OS GIANNAROS SOTIRIA GIANNAROI GERASIMOS GIANNATOS MIHAIL GIANNATOS RETZINA GIANNATOI STEFANOS GIANNIO HARALAMPOS GIANNITSARIS KLEARHOS GIANNOILATOS ATHINA GIANNOILI ATHANASIOS GIANNOILIS GEORGIOS GIANNOIL I GIOIVANOGLOI IOANNIS GIOIRLAS AGAPI GIOISMPASI ARISTEIDIS GIOTAKIS IOANNIS GIOTAKIS DIMITRIOS GIOTAKIS VASILI AKIS IOANNIS GKIKAKIS ALEKSANDROS GKIKAKIS IOANNIS GKIKAKIS SOKRATIS GKIKAKIS KONSTANTINOS GKIKAS GEORGIO AS DIMITRIOS GKIOLMAS HRISTOFOROS GKIOLMAS PETROS GKIOLMAS STEFANOS GKIOLMAS NIKOLAOS GKIOLMAS THEO GKIOIZENIS IAKOVOS GKOGKONIS GEORGIOS GKOIVAS AIKATERINI GKIZI ELENI GKIZI ANTONIOS GKIZIS MATTHAIOS GKIZI GGELIA GLINOI IOANNA GLIOIDI KONSTANTINOS GLITSOS DISEIRETI GOILAKI AIGERINOS GRAVARIAS EIAGGELIA GRAMANDA RATSIAS ZAMPETA GRAFA GEORGIOS GRAFAS DESPOINA GRIGORA KONSTANTINOS GRIGORAS NIKITAS GRIGORATOS PETRO ITSAS MARGARITA GRIPARI MIHAIL GRIPARIS NIKOLAOS DAVIOS EPAMEINONDAS DAGGOILIS EITHIMIOS DADAS DIMITRIO NSTANTINOS DALEZIOS LEONARDOS DALEZIOS NIKOLAOS DALLAS ARIADNI DAMALA DOROTHEA DAMALA KONSTANTINO STOLOS DANIOLOS DIMITRIOS DANIOLOS MIHAIL DANIOLOS HARIKLEIA DANIOLOI GEORGIOS DANOILAKIS MAKSIMILIANO MIS FRAGKISKOS DASIRAS PERIKLIS DASKALIADIS KALLIOPI DASKALIADOI VASILEIOS DEVELIDIS IOANNA DEVETZI NIKOLAO I DEGAΐTA SOTIRIOS DEGAΐTAS KONSTANTINOS DEGAΐTAS ALEKSANDROS DEGAΐTAS DIMITRIOS DEGAΐTAS KIMON DEGAΐTA VALLA MARIKA DEKAVALLA KONSTANTINOS DEKAVALLAS GEORGIOS DEKAVALLAS ATHANASIOS DEKAVALLAS LOIKAS DEK ATOLLA SOFIA DELATOLLA I SAVERI ERNESTOS DELATOLLAS ANTONIOS DELATOLLAS PETROS DELATOLLAS GEORGIOS DEL OILOS IOANNA DELIGIANNOPOILOI HARALAMPOS DELLASOIDAS GOISTAIOS DELLASOIDAS NIKOLAOS DELLASOIDAS HAR NIKOLAOS-SAVVAS DENAKSAS NIKOLAOS DENAKSAS DIMITRIOS DENDRINOS IOANNIS DENDRINOS KONSTANTINOS DENDR KONSTANTINOS DERTOIZIADIS MILTIADIS DERTOIZIADIS FOTEINI DESIPRI DIMITRIOS DESIPRIS GEORGIOS DESIPRIS NIKOLAO S ALEKSANDROS DIMITRAKOPOILOS ANTONIOS DIMITRAKOPOILOS DIMITRIOS DIMITRAKOPOILOS DIMITRIOS DIMITRIADIS RIADIS ATHANASIOS DIMITRIOI OIRANIA DIMITRIOI IOANNIS DIMIDIS STERGIOS DIMIDIS DIMITRIOS DIMOPOILOS ALEKSAN
20 DOLAR 20 KİLO CUMHURİYET TARİHİNİN EN BÜYÜK SÜRGÜN HİKÂYELERİNDEN BİRİ PROJE KOORDİNASYON VE YÖNETİMİ BAĞIMSIZ ARAŞTIRMA BİLGİ VE İLETİŞİM DERNEĞİ PROJE STRATEJİK PARTNERİ İSTANBULLU RUMLARIN EVRENSEL FEDERASYONU PROJE DANIŞMANI RIDVAN AKAR PROJE KOORDİNATÖRÜ SALİH ERTURAN KÜRATÖR HERA BÜYÜKTAŞÇIYAN İÇERİK YÖNETMENİ GÜNEY ONGUN PROJE ASİSTANI ÖZDEN DÖNMEZ KURUMSAL İLİŞKİLER RAGIP ZIK, NURDAN TARKAN PROJE DANIŞMA KURULU PROF. DR. CENGİZ AKTAR ÇİĞDEM KELEMET TÜRK PROF. DR. SAMİM AKGÖNÜL GRAFİK TASARIM GÜL DÖNMEZ ARŞİV TARAMA AHMET YILDIRIM SAHA EKİBİ HAKAN YÜCEL HAZAL ATAY SÜHEYLA YILDIZ BERKAY BAĞCI TÜRKÇE REDAKSİYON HANDE ÇETİN ONGUN BELGELER ve FOTOĞRAFLAR HERA BÜYÜKTAŞÇIYAN, DEPO, HRİSTO ELMACIOĞLU, NİKOLAOS UZUNOĞLU MATBAA FORM MATBAA YAYICILIK PAZARLAMA LTD. ŞTİ. AKAY CADDESİ, NO: 11/1 KIZILAY- ANKARA 0312 417 47 50 TEŞEKKÜRLER AHMET ERZİNCANLI AHMET TANRIVERDİ ALİ BORATAV ALİ İMREN ANDON PARİZYANOS ANNA THEODORİDES ARA DİNKJİAN ASENA GÜNAL ASUMAN ERSOY ATİLLA DİRİM AYLİN NAZLI AKA AYKAN ERDEMİR BARBA YORGO BURCU ALKAN CENGİZ ÇİFTÇİ CENK GÜNTEKİN CEREN SÖZERİ CHRİSTO ELMACIOĞLU DİONYSOS ANGELOPOULOS DOĞAN TARKAN DÜNDAR HIZAL EDA ÇULLU ELÇİN MACAR ELENİ MAVRİYANO ELİF AL ELİSAVET HARİTONİDOU KOVİ ELİSAVET KATANOU ERAY KULA EVYENİA ADAMANDİDİS FERDA KESKİN FOTİ BENLİSOY HRİSTOS ANAGNOSTOPULOS İLAY ÖRS İRİNİ BRİNDESİ İSTOS YAYIN KATİNA KARANİKOLA KEMAL BAŞAK KORHAN GÜMÜŞ KOSTAS EFTİMİYADİS LAKİ VİNGAS LEYLA NEYZİ MARGARİTA LUDARU MERİ KOMOROSANO MERT ONUR MİHAİL VASİLİADİS Mk YURTTAŞ NESLİHAN ŞIK NİKO KATAKUZİNO NİKOLAOS UZUNOĞLU NURAN YÜCE ONUR ÖZDOĞAN OSMAN KAVALA ÖZGÜR DEMİRCİ PERİKLİS PASHALİDİS S. GÜRKAN ÇAKAR SERDAR SOYDAN STATHİS ARVANİTİS STRATOS ZIMMİ SULA BOZİS SÜMEYRA TANSEL TAMAR NALCI TEOLOGOS SFYROERAS TODORİS TSAMURİS TOLGA BİLENER TOLGA TÜZÜN TANER KOÇAK PROJENİN DESTEKÇİLERİ
Yunan tebaası olan İstanbullu Rumlara yönelik 1964 yılında alınan sürgün kararının 50. yılında bu trajediyi hatırlatmak amacıyla gerçekleştirilen 20 Dolar 20 Kilo sergisi bu toplumsal travmanın boyutlarını görmek açısından oldukça mühim bir etkinliğe sahne oldu. Bu manada, sergide bulunan anı defterine yazılan görüşler ise bunca süre zarfında neler hissedildiğini, nelerin yaşandığını, öğrenildiğini yahut görmezlikten gelindiğini anlamak açısından kıymetli bir belge niteliği taşımaktadır. Babil Not: Anı defterine yazılan yorumlarda yazım yanlışlarına müdahale edilmiş, nefret söylemi barındıran yazılar ise kitapçığa dahil edilmemiştir. Η Έκθεση με τίτλο «20 Δολλάρια20 Κιλά» που πραγματοποιήθηκε με σκοπό να προβάλει την τραγωδία της Απέλασης το 1964 των Ελλήνων υπηκόων Ρωμιών της Κωνσταντινούπολης έδωσε την δυνατότητα να φανεί στο ευρύ κοινό η διάσταση του κοινωνικού αυτού τραύματος στην 50η της επέτειο. Με την έννοια αυτή το τετράδιο εντυπώσεων, που συμπληρώθηκε από τους επισκέπτες της Έκθεσης, αποτελεί ένα σημαντικό τεκμήριο αφού παρουσιάζει τις απόψεις ποια είναι τα αισθήματα από αυτά που βιώθηκαν όλα τα χρόνια, το τι έγινε κατανοητό και το τι εσκεμμένα συγκαλύφθηκε. Σωματείο Βαβέλ Σημείωση: Στο τετράδιο εντυπώσεων έχουν γίνει συντακτικές διορθώσεις και δεν συμπεριλήφθηκαν εκφράσεις που εμπεριέχουν εκφράσεις μίσους.
4 50 YIL GECİKEN ÖZÜR Rıdvan Akar Gazeteci-Yazar Yakın tarihin en az bilinen, en az konuşulan/tartışılan, toplumsal, kültürel ve sosyolojik açıdan sonuçları değerlendirilmemiş bir zorunlu sürgününü anlatacağız. Cumhuriyet tarihi boyunca ulus devletin mottosu olan Türkiye Türklerindir inancının bedelini ödeyen Rum yurttaşlarla ve bir dönemin utanç verici politikası ile yüzleşeceğiz. Yüzleşeceğiz zira demokratik, çok kültürlü, herkesin yasalar karşısında eşit ve özgür olduğu bir Türkiye tahayyülünün ancak böylesi hesaplaşmalarla gerçekleşeceğine inanıyoruz. 50 yıl önce bu ülkeden Rumlar kovuldu. Kâğıt üzerinde kovulanlar Yunan pasaportlu yani Yunanistan vatandaşı olan 12 bin 903 kişiydi. Ancak öyle olmadı. O Yunan pasaportlu nun eşi olan, babası olan, akrabası olanlar da gitmek zorunda kaldı. Oysa Yunan pasaportlu Rumlar sadece Atatürk-Venizelos arasında 1930 da imzalanan bir anlaşmanın (Seyrisefain Anlaşması) barış ve mut dolu bir maddesi değildi. Aynı zamanda o insanlar Osmanlı geçmişinin bakiyesi, yüzlerce yıllık kadim Bizans geleneğinin son izleriydi. Anadolu biraz Bizans, biraz Selçuklu, biraz Osmanlı ve diğer kültür, inanç ve geleneklerle yoğrulan bir kavimler kapısıydı. İşte o kapılardan biri 1964 yılında kapatılıyordu. 1964 de Rumların sınır dışı edilmelerine neden olan gelişme aslında dış politikanın eseriydi. Kıbrıs ta çözüm konusunda yaşanan açmaza çare olarak Türkiye de yaşayan Rumlar hedef seçilmişti. Yani Türkiye kendi yurttaşlarını dış politikanın rehinesine dönüştürüyor, pazarlık masasına koz olarak sürüyordu.
20 ΔΟΛΆΡΙΑ 20 ΚΙΛΆ 5 ΣΥΓΓΝΩΜΗ ΜΕ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ 50 ΧΡΟΝΩΝ Rıdvan Akar Δημοσιογράφος-συγγραφέας αναγκαστική μετοικεσία την οποία θα αφηγηθούμε αποτελεί την πλέον άγνωστη, λιγότερο H μελετημένη και συζητημένη πτυχή της πρόσφατης ιστορίας, με επιπτώσεις που δεν έχουν αποτιμηθεί από κοινωνική, πολιτιστική και κοινωνιολογική σκοπιά. Θα έρθουμε αντιμέτωποι με όσα βίωσαν οι Ρωμιοί συμπολίτες μας όταν πλήρωσαν ακριβά το ιστορικό σύνθημα-πρόταγμα του έθνους-κράτους της Τουρκικής Δημοκρατίας «η Τουρκία στους Τούρκους», καθώς και με τις επονείδιστες πολιτικές μιας ολόκληρης περιόδου. Θα έρθουμε αντιμέτωποι, διότι πιστεύουμε ότι μόνο έτσι μπορούμε να συμφιλιωθούμε με το παρελθόν, μέσω του οραματισμού μιας δημοκρατικής, πολυπολιτισμικής Τουρκίας, όπου όλοι θα ζουν ελεύθεροι και ίσοι απέναντι στο νόμο. Πριν από 50 χρόνια οι Ρωμιοί εκδιώχθηκαν από τη χώρα αυτή. Επίσημα, τους εκδιωχθέντες απάρτιζαν 12.903 «κάτοχοι ελληνικού διαβατηρίου», δηλαδή Έλληνες πολίτες. Δεν έγινε έτσι όμως. Οι σύζυγοι, οι γονείς και οι συγγενείς των «κατόχων ελληνικού διαβατηρίου» αναγκάστηκαν επίσης να φύγουν. Αλλώστε η ύπαρξη Ρωμιών «με ελληνικά διαβατήρια» δεν ήταν μόνο μια, γεμάτη ειρήνη κι ελπίδα, παράγραφος της συμφωνίας ειρήνης και φιλίας που υπογράφτηκε μεταξύ Ατατούρκ και Βενιζέλου τη δεκαετία του 30 (Seyri Sefain). Οι άνθρωποι αυτοί αποτελούσαν παρακαταθήκη του Οθωμανικού παρελθόντος και τα τελευταία ίχνη μιας αρχαίας, μακραίωνης Βυζαντινής
6 Her şeyden habersiz halde Varlık Vergisi, 6-7 Eylül vandalizmi gibi politikaların mağduru Rumları bu kez sınır dışı kararı bekliyordu. Hem de sadece sınır dışı edilmeleriyle yetinilmedi. Utanç verici biçimde, suçlu olduklarına ilişkin bir metin zorla imzalatılarak, mallarına ve bankalardaki paralarına el konarak Rumlar ülkeden gönderildi. Giderlerken yanlarına sadece hatıralarını, sevdiklerinin fotoğraflarını, özlemlerini alabildiler. Bir de kişisel olarak 20 kilo eşya ve 200 lira (o dönemin kuruyla 22 dolar) götürmelerine izin verildi. Gümrük kapılarında aşağılanarak arandıklarında o hatıraların iliştirildiği çerçeveler bile ellerinden alındı. Dönemin hükümeti, Yunanistan Kıbrıs için çözüm masasına oturursa, Rumların geri dönebileceğini ilan etti. Beklenen olmadı ve Rumlar vatanlarından uzaklaştırıldı. Şimdi 1964 yılındaki sürgünün 50. yıldönümünde bu sergi ile geçmişi, komşularımızı, hiç unutmadığımız dostlarımızı bir kez daha anıyoruz. O dönemde yaşanan acılara, hüzne, özlemle geçen yıllara, İstanbul anılarıyla sönüp giden hayatlara saygı duruşunda bulunmak istiyoruz. Her iki ülkede de milliyetçi, politikacıların ayrımcı ve ötekileştiren politikalarına inat, komşularımızla yeniden buluşuyoruz. Bu sergide 1964 ü yaşayan mağdurların tanıklığını, gidişlerinin öyküsünü, Yunanistan da nasıl bir gün nasılsa döneceğiz beklentilerini, bitmeyen özlemlerini ve tarihin yargısından kaçamayacak siyasetçileri tanıyacaksınız. Bu sergide fotoğraflarla bir dönemin acılarına tanık olacaksınız. Acılar, yitip giden hayatlar, kaybolan umutlar bir daha geri gelmeyecek. Ama bir daha asla demek için, eksilip gitmekte olan renklerimizden birini soldurmamak için, eşit, özgür, adil bir Türkiye için 1964 ü anıyor ve o günler adına, acıları paylaşıyoruz. Siz yokken bir eksiğiz
20 ΔΟΛΆΡΙΑ 20 ΚΙΛΆ 7 παράδοσης. H Ανατολία υπήρξε μία «πύλη» στην οποία συναντιούνταν οι λαοί επιτρέποντας ζυμώσεις διαφορετικών πολιτισμών, θρησκειών και παραδόσεων. Μία τέτοια πύλη λοιπόν σφραγιζόταν το 1964. Οι εξελίξεις που χρησιμοποιήθηκαν ως αφορμή για την απέλαση των Ρωμιών του 1964, στην πραγματικότητα, δημιούργημα της εξωτερικής πολιτικής. Οι Ρωμιοί που κατοικούσαν στην Τουρκία στοχοποιήθηκαν προκειμένου να επιτευχθεί λύση στο αδιέξοδο που είχε προκύψει στην προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού. Οι Ρωμιοί, ανυποψίαστοι για τις άδικες πολιτικές όπως με το Φόρο Περιουσίας και τους βανδαλισμούς των Σεπτεμβριανών, βρέθηκαν αυτή τη φορά αντιμέτωποι με την απόφαση της απέλασης. Αλλά δεν ήταν μόνο η απέλαση. Αναγκάστηκαν να υπογράψουν ένα ντροπιαστικό κείμενο στο οποίο παραδέχονταν την «ενοχή» τους και αφού το κράτος έβαλε χέρι στην περιουσία τους, διώχτηκαν από τη χώρα. Μονάχα τις αναμνήσεις, τις φωτογραφίες των προσφιλών τους προσώπων, και τις πεθυμιές τους μπόρεσαν να πάρουν μαζί τους. Επιπλέον τους επιτράπηκε να πάρουν μαζί τους αποσκευές 20 κιλών και 200 ΤΛ (ή 22 δολάρια σύμφωνα με την ισοτιμία της εποχής). Όταν τους έψαξαν στο συνοριακό τελωνείο, τους πήραν μέχρι και τις κορνίζες που φυλούσαν τις μνήμες τους. Η κυβέρνηση διακήρυξε ότι αν η Ελλάδα καθόταν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό, υπήρχε πιθανότητα να επιστρέψουν οι Ρωμιοί. Οι προσδοκία αυτή δεν πραγματοποιήθηκε, και οι Ρωμιοί έμειναν μακριά από την πατρίδα τους. Με την παρούσα έκθεση, με αφορμή την 50ή επέτειο μνήμης των Απελάσεων του 1964, τιμάμε και πάλι το παρελθόν, τους γείτονες και τους αλησμόνητους φίλους μας. Θέλουμε να αποτίσουμε σεβασμό στα βάσανα εκείνης της περιόδου, στους καημούς, στα χρόνια που πέρασαν με νοσταλγία, στις ζωές που έσβησαν και χάθηκαν με τις αναμνήσεις της Πόλης. Σε πείσμα των εθνικιστικών, διαιρετικών και αποξενωτικών πολιτικών που επιβάλλουν οι πολιτικοί και στις δυο χώρες, ξαναβρισκόμαστε με τους γείτονές μας. Στην έκθεση αυτή θα γνωρίσετε τις μαρτυρίες όσων έζησαν την αδικία του 64, καθώς και την ιστορία της εξόδου, τις προσδοκίες επαναπατρισμού όσων βρέθηκαν στην Ελλάδα, την ατελείωτη νοσταλγία, και πολιτικούς που θα παραμένουν για πάντα υπόλογοι απέναντι στην ιστορία. Στην έκθεση αυτή θα γίνετε μάρτυρες στα βάσανα μιας εποχής μέσω των φωτογραφιών. Τα βάσανα, οι ζωές που μαράζωσαν και πάνε και οι χαμένες ελπίδες δεν πρόκειται να επιστρέψουν. Προκειμένου όμως να πούμε «ποτέ ξανά» και να μην ξεθωριάσει ένα από τα χρώματά μας που με τον καιρό ατόνησε και χάθηκε, τιμούμε τη μνήμη του 64 και στο όνομα εκείνων των ημερών μοιραζόμαστε τους κοινούς μας πόνους, για μια Τουρκία ισότητας, ελευθερίας και δικαιοσύνης. Χωρίς εσάς είμαστε λειψοί
8 Gurur ve hüzün. Gurur, çünkü gençlerin bu olay konusunda ne kadar hassas olduğunu gördüm. Hüzün, çünkü o karanlık günlere döndüm. Politikacılar, lütfen artık tüm dünyada azınlıklara dokunmayın. Biz insanız, rehine değil. Barba Yorgo 1964 yılında hüzünlü seyircisiydim bu travmanın. 2014 yılında neden kaybettiğimizi hatırlamam ikinci travmadır benim için. Fıstık Ahmet Tanrıverdi Milliyetçilikle barış yan yana gelmiyor, gelemiyor. Hasan Cemal
20 ΔΟΛΆΡΙΑ 20 ΚΙΛΆ 9 Υπερηφάνεια και θλίψη. Υπερηφάνεια, επειδή δείχνει την ευαισθησία των νέων για το γεγονός αυτό. Θλίψη: επειδή επέστρεψα σε εκείνες τις σκοτεινές μέρες. Παρακαλώ τους πολιτικούς σε όλο τον κόσμο αυτό να μη θίγουν τις μειονότητες. Είμαστε άνθρωποι και όχι όμηροι. Μπάρμπα Γιώργος Υπήρξα θλιμμένος παρατηρητής του τραύματος το έτος 1964. Αποτελεί για εμένα δεύτερο τραύμα το 2014 βλέποντας το τι χάσαμε. (Φιστικ) Αχμέτ Τανριβερντί Ο Εθνικισμός και η ειρήνη δεν συμβαδίζουν. Χασάν Τζεμάλ
10 Sürgünün sergisini gezerken Barba Yorgo ile tanıştırıldım. İmroz dan gelmişti. Bu bile gözlerinin dolmasına, ağlamaklı olmasına yetti. Benim de. Evvel özel bir dramdır ülkemde sürgün. Çadır kültüründen gelenler bilmez. Onlar taş taş üstüne koymamış, bir uygarlık yaratmamışlardır ki. Arkalarına bakmadan giderler batıya doğru. Biz ise vatan yitirmenin acısını yaşarız yeni nesillerimizle. Van, Ahtamar, Ana vatandan İyonya, Constantinopol vatana kadar. Pakrat Estukyan İşte yine aynı hikâye. Türkleştirebildiklerimizden misiniz? Türkleştiremediklerimizden misiniz? Bu gerçekleri ne kadar daha çok öğrenirsek, ne kadar çok bilgi sahibi olursak, insanlaştırabildiklerimizden olmayı başarabileceğiz! Ben tüm bu insanları geri istiyorum. Nerede bu insanlar? Zeynep Tanbay
20 ΔΟΛΆΡΙΑ 20 ΚΙΛΆ 11 Με σύστησαν στον «Μπάρμπα Γιώργο» όταν έβλεπα την Έκθεση των Απελάσεων. Είχε έλθει από την Ίμβρο. Και μόνο αυτό ήταν αρκετό να γεμίσουν τα μάτια του. Το ίδιο και εγώ. Στην χώρα μου αποτελεί ένα ειδικό δράμα η εξορία. Αυτό δεν το καταλαβαίνουν αυτοί που προέρχονται από τον πολιτισμό των σκηνών. Αυτοί δεν έχουν οικοδομήσει ποτέ και δεν έχουν βάλει μια πέτρα πάνω στην άλλη. Δεν έχουν δημιουργήσει πολιτισμό. Χωρίς να κοιτάζουν πίσω τους προχωρούν προς της Δύση. Εμείς δε ζούμε το τραύμα της απώλειας «πατρίδων» με τις νέες μας γενιές. «Βαν, Αχταμάρ, όλες οι πατρώες πατρίδες από την Ιωνία μέχρι της Κωνσταντινούπολη» Πακράτ Εστουγιάν Η ίδια ιστορία πάλι. Είστε από αυτούς που καταφέραμε να σας εκτουρκίσαμε; Μήπως από αυτούς δεν καταφέραμε να σας εκτουρκίσουμε; Τις αλήθειες αυτές όσο πολύ τις κατανοήσουμε, όσο περισσότερο τις μάθουμε, θα καταφέρουμε να σας εξανθρωπίσουμε! Εγώ θέλω όλους τους ανθρώπους να γυρίσουν πίσω. Που είναι οι άνθρωποι αυτοί; Ζεϊνέπ Τάνμπαϊ
12 Benim çocukluğumda bazı arkadaşlarım vardı. Silva, Niko gibi adları vardı. Sonra onlar bir anda kayboldular. Etrafımızda onlara ne olduklarına dair öyle soru falan sorulmadı. Belki de soruldu, cevap verildi, ama biz çocuklar ne olduklarını öğrenemedik. Sonradan anladım, o sene 1964 imiş. Hayatımız kuruyormuş, farkında değilmişiz meğer. Neyse inşallah bundan sonra daha da kurumaz. Ferhat Kentel Yapmış olduğunuz bu toplantı ve gösteri için teşekkür ederiz. Her iki toplumun yakınlaşmasında katkı yapacağına emin olabilirsiniz. Niko Kazilas
20 ΔΟΛΆΡΙΑ 20 ΚΙΛΆ 13 Είχα σαν παιδί κάποιους φίλους με τα ονόματα Σίλβα, Νίκο κτλ. Αυτοί χάθηκαν κάποια στιγμή. Δεν ρώτησε κανένας στο περιβάλλον μου τι έγινε σε αυτούς; Ίσως ερώτησαν κάποιοι τις συνέβη σε αυτούς και δόθηκε απάντηση όμως εμείς σαν παιδιά δεν μάθαμε τι έγινε. Αργότερα το κατάλαβα αυτό συνέβη το έτος 1964. Ξεραινόταν οι ζωή μας και δεν το καταλάβαμε τότε. Ελπίζω να μην ζήσουμε μια ακόμη φορά μια τέτοια ξήρανση. Φερχάτ Κεντέλ Σας ευχαριστώ για την οργάνωση της Έκθεσης και της συνεδρίασης αυτής και είμαι βέβαιος ότι θα βοηθήσει στην προσέγγιση των δύο Κοινοτήτων. Νίκος Κάζιλας
14 1964 Sürgünü yle yüzleşmek imkânını verdiğiniz için bir Türk vatandaşı olarak teşekkür ederim. İstanbullu bir Rum olarak da bu tarihî ayıbın bir daha gerçekleşmemesi ve bilinmesi hatta unutulmaması için devletin Rum toplumundan özür dilemesini ümit ederim. Toplumumuz haksız yere çok acılar çekmiştir. Ağır bedeller ödemiştir, ancak geleceğini ısrarla ait olduğu topraklarda aramaktadır. Aidiyetine ve değerlerine sevdalıdır. Babil Derneği nin yeni ve genç yöneticileri, eskiyi hatırlatmak, geçmişle yüzleşmek ve geleceği teminat altına almak için 50. yılında bu değerli çalışmayı bizlere hazırladılar, armağan ettiler. Çok teşekkür ederim. Umarım toplumlarımız eserinizden esinlenir. Laki Vingas Üzücü, inşallah tekrarlanmaz. 1951 doğumluyum. Mösyö Antonyo Atina ya sürüldü. Bir hafta sonra gerek yüksek tansiyon, gerek üzüntü gerekse gururdan 1 ay sonra hayatını kaybetti. Kendisini saygı ile anıyorum. Fransız Konsolosluğu nun arka sokağında üçgen şeklinde bir binanın altında araba parçası satardı kendisi. Sema Afas
20 ΔΟΛΆΡΙΑ 20 ΚΙΛΆ 15 Σας ευχαριστώ ως πολίτης της Τουρκίας για την ευκαιρία που με δώσατε να εξοικειωθώ με την εξορία του 1964. Ελπίζω μάλιστα ως Κωνσταντινουπολίτης το Κράτος να ζητήσει συγνώμη από την Ρωμαίικη Κοινότητα ώστε να μην ξανασυμβεί το αίσχος αυτό, να υπάρξει ενημέρωση και περισσότερο να μην ξεχαστεί. Η Κοινότητα μας έχει υποφέρει πάρα πολλά, χωρίς να υπάρχει λόγος. Αν και το κόστος υπήρξε πολύ βαρύ, τα μέλη της Κοινότητας μας αναζητούν με επιμονή το μέλλον τους σε αυτά τα χώματα. Είναι πιστοί στο ήθη και τα έθιμα τους. Οι νέοι του σωματείου Βαβέλ ετοίμασαν και αφιέρωσαν αυτή την αξιόλογη Έκθεση για να μας θυμίσουν το παρελθόν, την εξοικείωση με τα αυτά και να εξασφαλίσουν να μην συμβούν αυτά στο μέλλον στα 50 χρόνια των Απελάσεων. Τους ευχαριστούμε πολύ. Ελπίζω οι Κοινότητες μας να εμπνευστούν από το έργο αυτό. Λάκης Βίγκας. Θλιβερά, μακάρι να μην επαναληφθούν. Είμαι γεννημένος το 1951. Ο κύριος Αντώνης εξορίστηκε στην Αθήνα. Μετά από ένα μήνα έχασε την ζωή του στην Αθήνα από την υψηλή πίεση, βαριά θλίψη και απαξίωση του. Τον θυμούμαι με σεβασμό. Πωλούσε ανταλλακτικά αυτοκινήτων σε ένα κατάστημα που ήταν στο ισόγειο τριγωνικού κτιρίου πίσω από το Γαλλικό Προξενείου. Σεμά Αφάς
16 Barbarlık insanlığın ortak malıdır. İki tarafın da geçmişten gelen suçları var. Ama 6-7 Eylül Olayları bizim yüz karamızdır. Hilmi Hazırlamış olduğunuz bu güzel sergi için kendi adıma ve akrabalarım adına teşekkür ederim. Ben bu sergideki zararları görmemiş bir genç bireyim fakat atalarımızın başına gelen her şeyden haberdarım. Bu durumdan başkalarını da haberdar ettiğiniz için size teşekkür ederim. Nikos Evandres Ne mutlu bize ki artık bu konular konuşulabiliyor ve hatta bu konularla ilgili sergiler dahi açılabiliyor. İnsanlar bilmedikleri şeyleri öğrenip Bunları biz mi yapmışız? diyebiliyorlar. Bilinçleniyoruz, evet artık yavaş yavaş demokrasi geliyor. Böyle günler düşünülmez hatta konuşulmazdı. Abacıyan
20 ΔΟΛΆΡΙΑ 20 ΚΙΛΆ 17 Η βαρβαρότητα αποτελεί κοινό κτήμα της ανθρωπότητας. Εγκλήματα έχουν κάνει και οι δυο πλευρές. Όμως τα γεγονότα της 6-7 Σεπτεμβρίου αποτελούν την δική μας μαύρη σελίδα. Χιλμί Εξ ονόματος των συγγενών μου και εμού το ίδιου σας ευχαριστώ για την Έκθεση που δημιουργήσατε. Αν και είμαι εγώ ένας νέος που δεν υπέστην τα τραύματα που παρουσιάζονται στην Έκθεση.. είμαι ενήμερος για όλα το τι υπέστησαν οι πρόγονοι μας. Σας ευχαριστώ που ενημερώσατε και άλλους για τα γεγονότα αυτά. Νίκος Εβάνδρες Τι ευτυχία που μπορούν να συζητούνται τα γεγονότα αυτά και μάλιστα γίνονται αντικείμενο εκθέσεων. Οι άνθρωποι μαθαίνοντας τα άγνωστα για αυτούς γεγονότα μπορούν και αναρωτιούνται κάναμε εμείς αυτά; Συνειδητοποιούμαστε και έτσι έρχεται η δημοκρατία σιγά σιγά. Τέτοιες επέτειοι όχι μόνο δεν μιλιόντουσαν αλλά δεν μπορούσαν να τις αναπολεί κάποιος. Αμπατζιγιάν
18 Yaşadığımız coğrafyanın faili belli sebeplerden dolayı ne kadar ortadayken ve mevcut iktidar mekanizmaları tecessüs marifetiyle halen belli tekil tanımlarını gündelik dil üzerinden taciz ederken böyle bir sergi yoluyla hepimizin malumu günahların ifşa edilmiş olması fazlasıyla önem taşımakta. Dolayısıyla bu sergiye çok şey borçluyuz. Acıların ve hakikatin sahiplenilmesi açısından önemli bir hamle. Fatih Tüm Rumlardan özür diliyorum. Hayatlarını mahvettik. Bazen bu ülkenin geçmişinden utanıyorum... Keşke tüm acıları ben çekseydim, diyesim geliyor. Acılarınız acılarım, mutluluğunuz mutluluğum. İsmail Dinç
20 ΔΟΛΆΡΙΑ 20 ΚΙΛΆ 19 Η Έκθεση αυτή αποκτά πολύ μεγάλη σημασία αφού αποκαλύπτονται οι πρωταίτιοι των γνωστών αμαρτημάτων και ενώ είναι γνωστές οι αιτίες και οι θύτες στην γεωγραφία αυτή, οι μηχανισμοί της εξουσίας συνεχίζουν τις καθημερινές φραστικές επιθέσεις με την επίκληση περίεργων κατορθωμάτων. Επομένως οφείλουμε πολλά στην έκθεση αυτή. Αποτελεί πολύ σημαντικό βήμα η αποκάλυψη του πόνου και της αλήθειας. Φατίχ Ζητάω συγνώμη από τους Ρωμιούς, Καταστρέψαμε τις ζωές τους. Μερικές φορές ντρέπομαι για το παρελθόν της χώρας αυτής μου έρχεται να λέω μακάρι να είχα υποφέρει όλα αυτά εγώ. Οι πόνοι σας είναι πόνοι μου, η ευτυχία σας ευτυχία μου. Ισμαήλ Ντίντζ.
20 Her gelen bu şehri neden zorbaca değiştirmeye çalışıyor, şimdi daha iyi anlıyorum Bülent Aydın Her valiz kendi sürgününü, her giden hasret kamburunu sırtında taşır. Bugün burada gördüğüm, dinlediğim her öykü o yılların atmosferinde ülkenin her yerine tezahür ettiği gibi Diyarbakır ın havasına da nüfuz eder. Ülkede egemen olan bu hava Diyarbakır ın Ermenisizleşmesine de vesile olur. Büyük toplumsal göç başlar Diyarbakır Ermenisiz ne kadar ruhsuz ise Rumsuz kalan İstanbul da öyle. Emeği geçen herkese gönülden teşekkürler. Silva Kurtuluşlu bir Rum un torunu olarak bu geçmişi görmek... Geleceğe sahip çıkmak şart...
20 ΔΟΛΆΡΙΑ 20 ΚΙΛΆ 21 Τώρα καταλαβαίνω καλλίτερα για ποιο λόγο κάθε νέο ερχόμενος θέλει να αλλάξει με βία την πόλη αυτή.. Μπουλέντ Αϊντίν Κάθε βαλίτσα κουβαλάει την δική της εξορία, κάθε εκτοπισθείς φέρει στη ράχη του την νοσταλγία. Όπως κατακυρίευσε όλη την χώρα αυτά που είδα και τις ιστορίες που άκουσα σήμερα εδώ εκείνη την εποχή απλώθηκε και στο Ντιγιαρμπακίρ. Η ατμόσφαιρα αυτή που εξουσιάζει την χώρα είχε σαν αποτέλεσμα να αφανιστεί και ο Αρμενισμός του Ντιγιαρμπακίρ. Άρχισε μια μεγάλη κοινωνική μετανάστευση Όσο το Ντιγιαρμπακίρ είναι άψυχο χωρίς τους Αρμενίους τόσο και άψυχη είναι η Κωνσταντινούπολη χωρίς τους Ρωμιούς. Ευχαριστώ από καρδιάς για όσους κόπιασαν. Σίλβα Σαν ένας εγγονός ενός Ρωμιού από τα Ταταύλα βλέπω το παρελθόν προϋπόθεση να κατανοήσω το μέλλον
22 Çığlık çığlığa suskunluğum... Hasan Seçkin Anadolu dan yolu geçen, toprağından edilen, vatanından koparılan tüm insanlara selam olsun Reyhan Eren Anadolu nun pek çok halkına olduğu gibi Rumlara da kocaman bir özür borcumuz olduğunu düşünüyorum. Ben atalarım adına özür diliyorum! F. Yangır
20 ΔΟΛΆΡΙΑ 20 ΚΙΛΆ 23 Είμαι σιωπηρή από κραυγή σε κραυγή.. Χασάν Σετζκίν Χαιρετώ όσους εκπατρίστηκαν με βία και εκριζώθηκαν και περνάει ο δρόμος τους από την Ανατολή Καθηγητής Φιλοσοφίας Ρεϊχάν Ερέν Πιστεύω ότι οφείλουμε μια μεγάλη συγνώμη όπως σε πολλούς λαούς της Ανατολής και στους Ρωμιούς. Ζητάω συγνώμη στο όνομα των προγόνων μου! Φ. Γιανγκίρ
24 TC hükümetleri hâlâ özür dilemeyecek mi? Ayıptır, biraz yüzünüz kızarsın. Önce Ermeniler, sonra Rumlar. Şimdi de sıra Kürtlere geldi, ama onlar bu kadar kolay teslim olmadılar, olmayacaklar. Numan Kürkçü Türkiye Cumhuriyeti nin mahsulü homojen toplum yaratma gayesiyle devletin tüm resmî organlarınca marjinalleştirilen gayrimüslimler temel insan haklarından dahi yararlanamayacak pozisyona geldiler. Yeniden yaratılmış gerçek dışı toplumsal hafıza milliyetçi kaygılarla örüldü. Karşı hafızayı yaratmak adına vicdanlarını ortaya koyan dostlarımı selamlıyorum. Aren Tebrikler! Sadece unutturulmaya çalışılan yakın tarihe ve sistematik trajediye değil, aynı zamanda gerek İstanbul gerekse de tüm Türkiye nin neden ve nasıl sığlaştırıldığına ışık tutan başarılı bir çalışma. Alper
20 ΔΟΛΆΡΙΑ 20 ΚΙΛΆ 25 Δεν θα ζητήσει η Κυβέρνηση της Τουρκίας συγνώμη ακόμα; Ντροπή, ας κοκκινίσει τουλάχιστο το πρόσωπο σας. Πρώτα τους Αρμενίους Μετά οι Ρωμιοί. Ήλθε η σειρά στους Κούρδους, όμως αυτοί δεν παραδόθηκαν τόσο εύκολα, δεν θα παραδοθούν. Νουμάν Κιουρκτζού Οι μη-μουσουλμάνοι με τις πολιτικές της Ρεπουμπλικανικής Τουρκίας για «ομογενή κοινωνία» περιθωριοποιήθηκαν από όλα τα επίσημα όργανα της Τουρκίας και έφθασαν στο σημείο να μην επωφελούνται ακόμα των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους. Η τεχνητά πλαστή συλλογική μνήμη κτίστηκε με εθνικιστικούς καημούς. Χαιρετώ τους φίλους που δίνουν την «ψυχή» τους κατά της πλαστής μνήμης. Αρέν Συγχαρητήρια! Πρόκειται για μια πετυχημένη εργασία που όχι μόνο αποκαλύπτει τις αλήθειες για την πρόσφατη ιστορία που προσπαθούν να συγκαλύψουν αλλά προβάλει το πώς και γιατί η Τουρκία ισοπεδώθηκε. Άλπερ
26 Bütün bu Yunan uyruklu fakat Türk vatandaşı adına çok teşekkürler. Biz Rumlar için yıllar sonra yaşadığımız sevdiğimiz memleketimiz olan [...] yeni nesil açık kapalı ve düşünceli insanlara sizlere tebrik eder teşekkür ederiz. 1964 yılında memleketinden kovulan Pandeli Sotirakis anısına Maro Bilenler Sizlerle birlikte bu topraklardan, sanata, esnaflığa, komşuluğa dair güzel ne varsa gitti. Koparıldığınız topraklara nefret ekildi sadece. Rahat uyuyun güzel insanlar. Canan
20 ΔΟΛΆΡΙΑ 20 ΚΙΛΆ 27 Θερμά ευχαριστώ σε αυτή την εκδήλωση για τους Έλληνες υπηκόους αλλά και πολίτες της Τουρκίας. Εμείς οι Ρωμιοί ευχαριστούμε και συγχαίρουμε όλους τους ελεύθερα σκεπτόμενους και με ανοικτούς ορίζοντες νέους της αγαπητής μας πατρίδας. Οι εκδιωχθέντες το 1964 από την πατρίδα τους Παντελής Σωτηράκης και Μάρο Μπλιενλέρ. Μαζί με εσάς ότι όμορφο υπήρχε για την τέχνη, επαγγελματισμό, γειτονία έφυγε. Στα χώματα που εκριζωθήκατε φυτεύτηκε μόνο μίσος. Να κοιμάστε ήσυχα ωραίοι άνθρωποι. Τζανάν
28 Vatanından kovulurken bile beslediği kedisini bırakamayan, her türlü mutlu ve acı günlerini, yaşadıkları evlerini, mahallelerini, kiliselerini, mezarlarını, geçmişini bırakmaya zorlanan âdeta işkence edilerek bu ülkeden kovulan insanların bu ülkeye düşman olmaları imkânsız ötesi bir şeydi. Çocukluğumdan beri bildiğim Tarlabaşı nın, Balat ın ve diğer semtlerin şimdiye kadar neden kimseye yâr olmadığını, hayır getirmediğini büyüyünce okuduğum kitaplardan daha iyi anladım. Kimsenin ahı kimseye yâr olmuyor! Bu sergiyi gerçekleştirebilmek, unutulmaya, unutturulmaya çalışılanların tekrar hatırlatılması bakımından muhteşem. İçim kan ağladı. Hiçbir gerçek yok sayılamaz, örtülemez. Emeği geçen herkese sonsuz teşekkürler. Emel Cengiz Ceberrut devlet 50 yıldır aynı. Kedili fotoğraftaki çocuk bugün ölen Berkin e ne kadar benziyor. İkisi de devletin ötekisi. Sürgüne yollamak, hatta öldürmek Devlet deyince aklıma gelenler Yazık Nurgün
20 ΔΟΛΆΡΙΑ 20 ΚΙΛΆ 29 Ήταν αδιανόητο αυτοί οι άνθρωποι να ήταν εχθροί της χώρας αυτής, όταν είχαν την έννοια να ταΐζουν τα κατοικίδια τους όταν τους έδιωχναν από τα σπίτια τους που ζούσαν με τις χαρές και τις λύπες τους, τις γειτονιές τους, τις εκκλησίες τους, τα κοιμητήρια τους και το παρελθόν τους. Μεγαλώνοντας και διαβάζοντας βιβλία κατάλαβα για ποιό λόγο δεν έχει μείνει κανένας τους στις γειτονιές Ταρλάμπασι και Μπαλατά και δεν συνεισφέρει στα ευαγή τους ιδρύματα. Σε κανένα δεν μένει το άχτι κανενός. Η υπενθύμιση ξανά με την Έκθεση αυτή των γεγονότων που έχει γίνει προσπάθεια να συγκαλυφθούν είναι υπέροχη. Μέσα μου έκλαψα με αίμα. Με εκτίμηση Καμιά αλήθεια δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι δεν υπάρχει και δεν μπορεί να καλυφθεί.. Σε όσους κόπιασαν άπειρες ευχαριστίες. Εμέλ Τσενγκίζ Το σκληρό κράτος το ίδιο 50 χρόνια. Πόσο μοιάζει το παιδί με την αγκαλιά την γάτα με τον Μπερκίν που χάσαμε σήμερα. Και οι δύο είναι ο «άλλος» για το Κράτος στο να εξοριστούν και ακόμα να τους σκοτώσει.. αυτά έρχονται όταν ακούω την λέξη κράτος..τι κρίμα Νιλγκούν