Τ Μ Η Μ Α Ν Ο Μ Ι Κ Η Σ Τ Ο Μ Ε Α Σ Π Ο Ι Ν Ι Κ Ω Ν Κ Α Ι Ε Γ Κ Λ Η Μ Α Τ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ω Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ω Ν Ε Γ Κ Λ Η Μ Α Τ Ο Λ Ο Γ Ι Α

Α Ρ Ι Σ Τ Ο Τ Ε Λ Ε Ι Ο Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ Σ Χ Ο Λ Η Ν Ο Μ Ι Κ Ω Ν, Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Ω Ν Κ Α Ι Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Ω Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ω Ν Τ Μ Η Μ Α Ν Ο Μ Ι Κ Η Σ Τ Ο Μ Ε Α Σ Π Ο Ι Ν Ι Κ Ω Ν Κ Α Ι Ε Γ Κ Λ Η Μ Α Τ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ω Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ω Ν Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Μ Ε Τ Α Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Ω Ν Σ Π Ο Υ Δ Ω Ν Ε Γ Κ Λ Η Μ Α Τ Ο Λ Ο Γ Ι Α Δ Ι Π Λ Ω Μ Α Τ Ι Κ Η Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α «Α Π Ο Κ Α Τ Α Σ Τ Α Τ Ι Κ Η Δ Ι Κ Α Ι Ο Σ Υ Ν Η» Ε π ι β λ έ π ο υ σ α κ α θ η γ ή τ ρ ι α : Π ι τ σ ε λ ά Α γ γ ε λ ι κ ή Ε π ι μ έ λ ε ι α : Λ ε μ ο ν ί δ η ς Π έ τ ρ ο ς Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η Δ ε κ έ μ β ρ ι ο ς 2 0 1 2

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Περιεχόμενα Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η... 3 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Π Ρ Ω Τ Ο Ε ν ν ο ι ο λ ο γ ι κ ή Π ρ ο σ έ γ γ ι σ η 1. 1. Ε ι σ α γ ω γ ή σ τ ο ν ό ρ ο... 4 1. 2. Π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς ο ρ ι σ μ ο ύ... 5 1. 3. «Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η» κ α ι σ υ ν ώ ν υ μ ο ι ό ρ ο ι... 8 1. 4. Δ ι ά κ ρ ι σ η «Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή ς Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς» α π ό ά λ λ ε ς σ υ γ γ ε ν ε ί ς έ ν ν ο ι ε ς... 10 1. 4. 1. «Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η» κ α ι Δ ι α ι τ η σ ί α... 10 1. 4. 2. «Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η» κ α ι α σ τ ι κ ή α π ο ζ η μ ί ω σ η 11 1. 4. 3. «Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η» κ α ι p l e a b a r g a i n i n g... 12 1. 4. 4. «Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η» κ α ι έ μ π ρ α κ τ η μ ε τ ά ν ο ι α. 14 1. 5. Β α σ ι κ έ ς α ρ χ έ ς «Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή ς Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς»... 15 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Ο Ι σ τ ο ρ ι κ ή Π ρ ο σ έ γ γ ι σ η 2. 1. Ι σ τ ο ρ ι κ ά Π ρ ο λ ε γ ό μ ε ν α... 20 2. 2. Ι σ τ ο ρ ι κ έ ς α ν α φ ο ρ έ ς... 21 2. 3. Τ ο «Ε π α ν ο ρ θ ω τ ι κ ό ν δ ί κ α ι ο ν» κ α τ ά τ ο ν Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η... 26 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Τ Ρ Ι Τ Ο Ε ι δ ι κ ό τ ε ρ α Θ έ μ α τ α Ε π ι χ ε ι ρ ή μ α τ α 3. 1. Υ π ο σ τ η ρ ι κ τ ι κ ό υ π ό β α θ ρ ο «Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή ς Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς».. 29 3. 1. 1. Η ε π ι σ τ ή μ η τ η ς θ υ μ α τ ο λ ο γ ί α ς κ α ι η ε ν ί σ χ υ σ η τ ο υ ρ ό λ ο υ τ ο υ θ ύ μ α τ ο ς... 29 3. 1. 2. Η π ρ ο σ έ γ γ ι σ η τ ο υ Κ α τ α ρ γ η τ ι σ μ ο ύ ( a b o l i t i o n i s m )... 31 3. 1. 3. Ο ρ ό λ ο ς τ ω ν κ ο ι ν ο τ ή τ ω ν κ α ι η «σ υ μ μ ε τ ο χ ι κ ή δ ι κ α ι ο σ ύ ν η» 32 3. 1. 4. Α π ο σ υ μ φ ό ρ η σ η π ο ι ν ι κ ώ ν δ ι κ α σ τ η ρ ί ω ν κ α ι φ υ λ α κ ώ ν... 33 3. 1. 5. Γ ε ν ι κ ή κ α ι ε ι δ ι κ ή π ρ ό λ η ψ η... 34 3. 1. 6. Υ π ο κ ε ι μ ε ν ι κ ή υ π ό σ τ α σ η ( δ ό λ ο ς & α μ έ λ ε ι α )... 34 3. 1. 7. Α φ α ν ή ς ε γ κ λ η μ α τ ι κ ό τ η τ α... 35 3. 1. 8. Η ύ π α ρ ξ η τ ω ν ε ν ό ρ κ ω ν... 36 3. 1. 9. Ι δ ι ω τ ι κ έ ς φ υ λ α κ έ ς... 37 3. 1. 1 0. Η Ε λ λ η ν ι κ ή κ ο υ λ τ ο ύ ρ α... 38 3. 1. 1 1. «Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η» κ α ι σ κ ο π ό ς π ο ι ν ι κ ή ς δ ί κ η ς 38 3. 2. Ε λ λ ε ί ψ ε ι ς «Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή ς Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς»... 40 1

3. 2. 1. Θ ε σ μ ι κ έ ς ε γ γ υ ή σ ε ι ς... 41 3. 2. 2. Π ο ι ν ι κ ή α ξ ί ω σ η τ η ς Π ο λ ι τ ε ί α ς... 41 3. 2. 3. Α π ό π ε ι ρ α κ α ι σ υ μ μ ε τ ο χ ή... 42 3. 2. 4. Σ υ ρ ρ ο ή... 44 3. 2. 5. Ο μ ο λ ο γ ί α & α ν ά λ η ψ η ε υ θ ύ ν η ς... 44 3. 2. 6. Α ύ ξ η σ η π λ α ι σ ί ο υ α ν α σ τ ο λ ή ς & μ ε τ α τ ρ ο π ή ς... 45 3. 2. 7. Α ν α λ ο γ ί α... 46 3. 2. 8. Α λ λ α γ ή ν ο ο τ ρ ο π ί α ς... 46 3. 3. Τ ά σ ε ι ς «Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή ς Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς»... 47 3. 3. 1. Μ α ξ ι μ α λ ι σ τ ι κ ή τ ά σ η... 48 3. 3. 2. Μ ι ν ι μ α λ ι σ τ ι κ ή τ ά σ η... 49 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Τ Ε Τ Α Ρ Τ Ο Ν ο μ ι κ ό Κ α θ ε σ τ ώ ς 4. 1. Δ ι ε θ ν ε ί ς Α π ο φ ά σ ε ι ς Ο ρ ό σ η μ α... 51 4. 2. Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή Έ ν ω σ η κ α ι «Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η»... 54 4. 3. Ν ο μ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς σ τ η ν Ε λ λ ά δ α... 55 4. 3. 1. Α ν ή λ ι κ ο ι... 55 4. 3. 2. Ε γ κ λ ή μ α τ α ε ν δ ο ο ι κ ο γ ε ν ε ι α κ ή ς β ί α ς... 57 4. 3. 3. Κ α κ ο υ ρ γ ή μ α τ α κ α τ ά τ η ς ι δ ι ο κ τ η σ ί α ς ή π ε ρ ι ο υ σ ί α ς... 60 Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Α... 63 Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α... 65 2

Ε Ι ΣΑΓ ΩΓΗ Η παρούσα εργασία έχει ως αντικείμενο τη μελέτη του θεσμού της αποκαταστατικής ή επανορθωτικής δικαιοσύνης (Restorative Justice) και το πώς αυτή εξελίχθηκε προϊόντος του χρόνου. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην προσπάθεια να περιχαρακωθεί η έννοια της «Αποκαταστατικής Δικαιοσύνης» εννοιολογικά, ιστορικά, θεωρητικά και πρακτικά. Πρόκειται για ένα σχετικά νέο θεσμό για το Ποινικό Δίκαιο και την Εγκληματολογία και τα δεδομένα χαρακτηρίζονται ως αρκετά συγκεχυμένα. Τα τέσσερα κεφάλαια, που αποτελούν τον κορμό της, μελετούν κατά σειρά, την εννοιολογική της υπόσταση και τη γλωσσική αποτύπωση, το ιστορικό περιβάλλον της, τους νομικούς ισχυρισμούς που την επικροτούν ή την αποδοκιμάζουν και, τέλος, την νομοθετική αλλά και πρακτική της εφαρμογή ή όχι. Το θέμα αντιμετωπίζεται ως σύνολο και εξ αιτίας αυτού, με τις κατάλληλες αφορμές αναλύονται θεματικές που μπορεί να υπερβαίνουν τα όρια του κάθε κεφαλαίου. Αρκετά δεδομένα, όπως θα αποφανθεί και στην πορεία, έχουν πολλαπλή χρησιμότητα και κάνουν την εμφάνισή τους σε συλλογισμούς παραπάνω από μια φορά. Τέλος, επιχειρείται μια συγκριτική μελέτη της «Αποκαταστατικής Δικαιοσύνης» ευθέως με τον εκ διαμέτρου αντίθετο πόλο της, την απονομή της συμβατικής, τακτικής ποινικής δικαιοσύνης. Ωστόσο, ως νεότερή της έννοια και λιγότερο επεξεργασμένη, είναι αναμενόμενο να υπολείπεται αισθητά αλλά σε κάθε περίπτωση που εντοπίζονται ισχνές βιβλιογραφικές πηγές, το ενδιάμεσο κενό αποπειράται να αναπληρωθεί με προσωπικούς μας επιστημονικούς συλλογισμούς. 3

ΚΕΦ ΑΛ ΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Εννοιολογική Πρ οσέγγιση 1. 1. Ε ι σαγωγή στ ον όρο Το έγκλημα αποτελεί μια ανθρώπινη πράξη που εσωκλείει μια σύγκρουση συμφερόντων. Πρόκειται ουσιαστικά για μια συγκρουσιακή κατάσταση με δυο πόλους, το δράστη και το θύμα. Οι δυο αυτοί πρωταγωνιστικοί 1 ρόλοι μονοπωλούν το ενδιαφέρον για κάθε πτυχή του εγκλήματος αλλά ταυτόχρονα προκαλούν και μια εσωτερική, μοναδική σχέση που κάθε φορά είναι τόσο ξεχωριστή, όσο ξεχωριστά είναι και τα πρόσωπα που τη δημιουργούν. Με την πάροδο του χρόνου και τη συντεταγμένη δημιουργία κοινωνιών, την επίλυση των διαπροσωπικών συγκρούσεων αυτών την ανέλαβε αποκλειστικά η πολιτεία. Το κράτος αναγορεύτηκε σε μοναδικό φορέα απονομής της ποινικής δικαιοσύνης. Με τον τρόπο αυτό παραγκωνίστηκε το θύμα και η σύγκρουση έλαβε χαρακτήρα δίπολου μεταξύ του δράστη και του κράτους. Η αποκατάσταση του θύματος αναθεωρήθηκε κατά τη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας και το ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στο απρόσωπο και νεφελώδες ζήτημα της αποκατάστασης του «τρωθέντος» δικαίου, προς επίτευξη της οποίας επινοήθηκε η έννοια της ποινικής αξίωσης της Πολιτείας. 2 Η παραπάνω διαδικασία εφαρμόζεται αδιασάλευτα στην ιστορία των σύγχρονων κοινωνιών, μέχρι τη δεκαετία του 1970, οπότε και κάνει την εμφάνισή της μια νέα έννοια, αυτή, της αποκαταστατικής δικαιοσύνης (restorative justice). Ο όρος «αποκαταστατική δικαιοσύνη» εισήχθη για πρώτη φορά στην εγκληματολογία το 1977 από τον Albert Eglash, σύμφωνα με τον οποίο, η συγκεκριμένη μορφή δικαιοσύνης παρέχει μια οικειοθελή ευκαιρία τόσο στο θύτη, όσο και στο θύμα να αποκαταστήσουν τις μεταξύ τους σχέσεις. 1 Σ. Α λ ε ξ ι ά δ η ς, Ε γ κ λ η μ α τ ο λ ο γ ί α Δ Έ κ δ ο σ η, 2 0 0 4, σ ε λ. 1 0. 2 Σ. Α λ ε ξ ι ά δ η ς, Η Ε γ κ λ η μ α τ ο λ ο γ ί α : α π ό τ ο χ θ ε ς σ τ ο α ύ ρ ι ο, Π ο ι ν ι κ έ ς Ε π ι σ τ ή μ ε ς, Θ ε ω ρ ί α κ α ι Π ρ ά ξ η : Π ρ ο σ φ ο ρ ά τ ι μ ή ς σ τ η ν Ά ν ν α Ψ α ρ ο ύ δ α Μ π ε ν ά κ η, 2 0 0 8, σ ε λ. 1 1 6 9 1 1 7 0. 4

Ουσιαστικά δίνεται η ευκαιρία στο θύτη να επανορθώσει το κακό που προκάλεσε στο θύμα. 3 Μέχρι και σήμερα όμως είναι δύσκολο να οριοθετηθεί αυτή η σύνθετη, ευρεία, αφηρημένη και νεωτερική έννοια και γι αυτό δεν υπάρχει καταγεγραμμένος κοινά αποδεκτός ορισμός της αποκαταστατικής δικαιοσύνης. Το περιεχόμενό της, ωστόσο, είναι ευρύτατο και περιλαμβάνει από την «πολιτική της ποινικής δικαιοσύνης έως την πολιτική για τη ρύθμιση της ευημερίας των παιδιών, σχολείων, εταιριών, αστικών υποθέσεων και των αυταρχικών καθεστώτων που καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα». 4 Απόπειρες ορισμών ωστόσο έχουν γίνει πολλές. Άλλοι ορισμοί τονίζουν την έννοια της διαδικασίας κατά την οποία όλες οι πλευρές, που σχετίζονται με ένα συγκεκριμένο έγκλημα, συγκεντρώνονται με στόχο να αντιμετωπίσουν συλλογικά τις συνέπειες της πράξης και τις επιπλοκές στο μέλλον. Άλλοι τονίζουν τις «αξίες» της αποκαταστατικής δικαιοσύνης, όπως η λογοδοσία των θυτών στα θύματα, η αποκατάσταση της ζημίας ή βλάβης, η επανένταξη των δραστών στην κοινότητα, ο σεβασμός στο διάλογο κ.α 1. 2. Πρ ο σπάθε ιε ς ορισμ ού Για να αποκτήσουμε όμως μια στέρεα βάση, ας κάνουμε μια πρώτη συγκέντρωση και ας αναφέρουμε κάποιους από αυτούς τους ορισμούς ή τις συλλογιστικές που ακολούθησαν οι επιστήμονες ώστε να οδηγηθούν εκεί. Για τον Tony Marshall, αποκαταστατική δικαιοσύνη είναι η διαδικασία που συγκεντρώνει όλα τα ενδιαφερόμενα μέλη, προκειμένου να αντιμετωπίσουν συλλογικά τα επακόλουθα της παραβίασης και τις συνέπειές της για το μέλλον. Πρόκειται για μια διαδικασία που επιχειρεί να 3 Β. Α ρ τ ι ν ο π ο ύ λ ο υ, Ε π α ν ο ρ θ ω τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η Η π ρ ό κ λ η σ η τ ω ν σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν δ ι κ α ι ι κ ώ ν σ υ σ τ η μ ά τ ω ν, 2 0 1 0, σ ε λ. 1 8. 4 Ε ξ α ι τ ί α ς τ η ς π ο λ υ σ χ ι δ ο ύ ς φ ύ σ η ς τ ο υ ό ρ ο υ δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ α ν δ υ ο κ α τ η γ ο ρ ί ε ς ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ώ ν π ρ ο σ ε γ γ ί σ ε ω ν, ό σ ω ν ε π ι θ υ μ ο ύ ν έ ν α ν κ ο ι ν ά α π ο δ ε κ τ ό ο ρ ι σ μ ό κ α ι ό σ ω ν θ ε ω ρ ο ύ ν π ω ς κ ά τ ι τ έ τ ο ι ο δ ε ν ε ί ν α ι α π α ρ α ί τ η τ ο, α φ ο ύ η δ υ ν α μ ι κ ή ε ξ ε λ ι κ τ ι κ ή π ο ρ ε ί α τ η ς δ ε ν τ ο α π α ι τ ε ί. Β λ έ π ε α ν α λ υ τ ι κ ό τ ε ρ α : Β. Α ρ τ ι ν ο π ο ύ λ ο υ, Ε π α ν ο ρ θ ω τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η Η π ρ ό κ λ η σ η τ ω ν σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν δ ι κ α ι ι κ ώ ν σ υ σ τ η μ ά τ ω ν, 2 0 1 0, σ ε λ. 1 9. 5

αποκαταστήσει τις διαρρηγμένες σχέσεις μεταξύ θυμάτων, δραστών και κοινότητας και να ενθαρρύνει τη συμφιλίωση μεταξύ αυτών των μερών. 5 Ο Nils Christie ισχυρίζεται πως είναι δύσκολο να αποκωδικοποιηθούν οι λεπτομέρειες για το τι επιτρέπει ή όχι η κοινωνία και πως η ποινική απαξία συχνά δεν εκφράζεται καθόλου στο νόμο. Επειδή όμως τα κοινωνικά προβλήματα και οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτα κομμάτια της καθημερινής ζωής, και εξαιτίας αυτού, οι λύσεις δε θα πρέπει να προέρχονται από επαγγελματίες και ειδικούς αλλά από τα ίδια τα υποκείμενα των συγκρούσεων. Σημειώνει τέλος, πως η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ του συστήματος συμβατικής ποινικής δικαιοσύνης και τω ν συστημάτων αποκαταστατικής δικαιοσύνης έγκειται στις αντικρουόμενες αξίες που αποτελούν τη βάση τους. 6 Κατά τον Howard Zehr το έγκλημα είναι και κοινωνικό παράγωγο και ως ένα βαθμό μπορεί να αντιμετωπιστεί αλλά και να προληφθεί μέσα από την ίδια την κοινωνία που το δημιουργεί. Η πρόληψη μπορεί να λειτουργήσει σωστότερα, εφόσον η κοινωνία αναλάβει τις ευθύνες της και οι πολίτες συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία επίλυσης των διαφορών, όχι μέσω της δικαστικής οδού, αλλά μέσω της συνοχής και της ουσιασ τικής εμπλοκής. Εξάλλου, η σταδιακή οικοδόμηση καλύτερων κοινωνιών για το παρόν και το μέλλον είναι και ο βασικός στόχος της αποκαταστατικής δικαιοσύνης. Η αποκατάσταση δεν συνεπάγεται την επαναφορά των σχέσεων στην προηγούμενη κατάσταση, δηλαδή αυτήν που προϋπήρχε της διάρρηξης από το έγκλημα, αφενός διότι συχνά αυτό δεν είναι εφικτό και αφετέρου διότι δεν είναι πάντα επιθυμητό. Επομένως, μιλάμε για μια διαδικασία η οποία έχει στόχο την αποκατάσταση της αδικίας, του λάθους που προκλήθηκε με το έγκλημα, και την αποκατάσταση του τραύματος, όπου αυτό είναι εφικτό. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, συνεπιφέρει την επιτυχή 5 Β. Α ρ τ ι ν ο π ο ύ λ ο υ, ο. π. σ ε λ. 2 0, T. G a v r i e l i d e s, R e s t o r a t i v e J u s t i c e T h e o r y a n d P r a c t i c e : A d d r e s s i n g t h e D i s c r e p a n c y, 2 0 0 7, σ ε λ. 2 7., ο α κ ρ ι β ή ς ο ρ ι σ μ ό ς α π ό τ ο ν T o n y M a r s h a l l π α ρ α τ ί θ ε τ α ι σ τ ο Τ. G a v r i e l i d e s, ο. π. σ ε λ. 4 4 κ α ι α ν α φ έ ρ ε ι R e s t o r a t i v e J u s t i c e i s a p r o c e s s w h e r e b y a l l t h e p a r t i e s w i t h a s t a k e i n a p a r t i c u l a r o f f e n c e c o m e t o g e t h e r t o r e s o l v e c o l l e c t i v e l y h o w t o d e a l w i t h t h e a f t e r m a t h o f t h e o f f e n c e a n d i t s i m p l i c a t i o n s f o r t h e f u t u r e. 6 T. G a v r i e l i d e s, ο. π. σ ε λ. 2 2. 6

επανένταξη του δράστη στον κοινωνικό ιστό, όπου μπορεί να συνευρίσκεται αρμονικά πλέον με το θύμα. 7 Σύμφωνα με τον John Braithwaite, η αποκαταστατική δικαιοσύνη επιδιώκει να επανεντάξει τον δράστη της πράξης, αναγνωρίζοντας αρχικά την ντροπή που φέρει αυτή η άδικη πράξη αλλά προσφέροντας στη συνέχεια τους τρόπους ώστε να εξιλεωθεί από αυτή. 8 Ισχυρίζεται δε πως αυτή η αίσθηση ντροπής είναι το κλειδί για τον έλεγχο κάθε είδους εγκλήματος. Σε ένα πιο προωθημένο σκεπτικό, φθάνει να εκτιμά ότι η αρχή της αναλογικότητας, του κοινωνικοηθικού στίγματος και της έννοια της ανταπόδοσης από τα τιμωρητικά συστήματα πρέπει να απορριφθούν πλήρως. 9 Ταυτόχρονα, και ο Ε. Fattah απορρίπτει όχι απλά αμφισβητεί το τιμωρητικό παράδειγμα που είναι αναχρονιστικό και ξεπερασμένο, τονίζοντας ότι οι «έννοιες του κινδύνου και της ζημίας/βλάβης αντικαθιστούν εκείνες του κακού, της μοχθηρίας, που έως τώρα προβάλλονται ως κυρίαρχες έννοιες στην κοινωνική και αντεγκληματική πολιτική» 10. Ο Theo Gavrielides ορίζει την αποκαταστατική δικαιοσύνη ως «ήθος» με πρακτικούς στόχους. 11 Ο καθηγητής Στέργιος Αλεξιάδης προσεγγίζει την αποκαταστατική δικαιοσύνη ακολουθώντας ένα διττό μοντέλο, την διαχωρίζει δηλαδή σε ουσιαστική και δικονομική έννοια. 12 7 Μ. Τ σ ι λ ι ά κ ο υ, Ε ν α λ λ α κ τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η & Δ ρ ά σ τ ε ς Σ ε ξ ο υ α λ ι κ ώ ν Ε γ κ λ η μ ά τ ω ν, 2 0 1 1, σ ε λ. 6., T. G a v r i e l i d e s, ο. π. σ ε λ. 2 4. 8 Α ξ ί ζ ε ι ν α α ν α φ έ ρ ο υ μ ε π ω ς ο B r a i t h w a i t e, γ ν ω σ τ ό ς υ π έ ρ μ α χ ο ς τ η ς α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή ς δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς π ο υ μ ε τ ι ς ρ η ξ ι κ έ λ ε υ θ ε ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς τ ο υ ε π η ρ έ α σ ε ό χ ι μ ό ν ο τ η ν Α υ σ τ ρ α λ ι α ν ή α λ λ ά κ α ι τ η ν Α μ ε ρ ι κ ά ν ι κ η ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή κ ο ι ν ό τ η τ α, δ ι α χ ω ρ ί ζ ε ι τ η ν έ ν ν ο ι α τ η ς ν τ ρ ο π ή ς α π ό μ ι α ε γ κ λ η μ α τ ι κ ή π ρ ά ξ η σ ε δ υ ο κ α τ η γ ο ρ ί ε ς. Τ η σ τ ι γ μ α τ ι σ τ ι κ ή ν τ ρ ο π ή κ α ι τ η ν τ ρ ο π ή π ο υ ο δ η γ ε ί τ ο δ ρ ά σ τ η σ τ η ν ε π α ν έ ν τ α ξ η σ τ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ό σ ύ ν ο λ ο. Β λ έ π ε α ν α λ υ τ ι κ ό τ ε ρ α T. G a v r i e l i d e s, ο. π. σ ε λ. 2 4 2 6., Μ. Τ σ ι λ ι ά κ ο υ ο. π. σ ε λ. 1 5 1 7. 9 Χρ. Μ υ λ ω ν ό π ο υ λ ο ς, Η «ι κ α ν ο π ο ί η σ η τ ο υ π α θ ό ν τ ο ς» κ α ι η «π ο ι ν ι κ ή σ υ ν δ ι α λ λ α γ ή» σ τ ο Ν. 3 9 0 4 / 2 0 1 0, Π ο ι ν Δ ι κ, 2 0 1 1, σ ε λ. 5 7 5 8. 10 Β. Α ρ τ ι ν ο π ο ύ λ ο υ, ο ι γ κ ρ ί ζ ε ς ζ ώ ν ε ς τ η ς α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή ς δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς, Η σ ύ γ χ ρ ο ν η ε γ κ λ η μ α τ ι κ ό τ η τ α Η α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ η τ η ς κ α ι η ε π ι σ τ ή μ η τ η ς ε γ κ λ η μ α τ ο λ ο γ ί α ς Τ ι μ η τ ι κ ό ς Τ ό μ ο ς γ ι α τ ο ν κ α θ η γ η τ ή Ι ά κ ω β ο Φ α ρ σ ε δ ά κ η, τ ό μ ο ς Ι Ι, 2 0 1 1, σ ε λ. 7 6 2 ε π. 11 Β. Α ρ τ ι ν ο π ο ύ λ ο υ, Ε π α ν ο ρ θ ω τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η Η π ρ ό κ λ η σ η τ ω ν σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν δ ι κ α ι ι κ ώ ν σ υ σ τ η μ ά τ ω ν, 2 0 1 0, σ ε λ. 2 1. 7

Πιο συγκεκριμένα, με την ουσιαστική έννοια νοείται η επίλυση ενός βασικού κοινωνικού προβλήματος (δηλ. του εγκλήματος και των αποτελεσμάτων του) που αναστάτωσε την ομαλή κοινωνική διαβίωση. Βασικοί επιδιωκόμενοι στόχοι είναι η προστασία δράστη και θύματος, η αποκατάσταση των προσωπικών σχέσεων, η άμβλυνση των εντάσεων, η «θεραπεία» της κοινωνικής πληγής του εγκλήματος, όχι με την ποινική έννοια αλλά ως προσωπική σύγκρουση. Απόρροια των παραπάνω είναι η μη αναγνώριση της ποινικής αξίωσης της Πολιτείας αλλά ούτε και της ποινής ως ανταπόδοση στο «κακό» του εγκλήματος. Έτσι, περιορίζεται η εφαρμογή του ποινικού δικαίου και συντελείται ταυτόχρονα και ο σκοπός της αποκαταστατικής δικαιοσύνης που είναι να αντιμετωπισθεί το έγκλημα έξω από τις προβλέψεις και τους ορισμούς του ποινικού δικαίου. Με την δικονομική έννοια τώρα, ως αποκαταστατική δικαιοσύνη νοείται εκείνος ο τύπος της διαδικασίας, διαμέσου της οποίας επιδιώκεται η συζήτηση του προβλήματος και η εξεύρεση κοινά αποδεκτής λύσης από τους άμεσα ενδιαφερόμενους, δηλ. τον δράστη και το θύμα. Η διεξαγωγή της διαδικασίας ανατίθεται σε τρίτο, αμερόληπτο άτομο που καλείται διαμεσολαβητής. Ο ρόλος του τελευταίου δεν είναι η λήψη της απόφασης παρά μόνο η τήρηση των κανόνων κατά τη διάρκεια της διαδικασίας της συνδιαλλαγής. 13 Και αυτό γιατί την τελική απόφαση την συνδιαμορφώνουν τα ίδια τα συμβαλλόμενα μέρη. 1. 3. «Α ποκατα στα τικ ή Δ ικαιοσύ νη» και συνώ ν υμοι όροι Μια από τις πρακτικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει όποιος ασχοληθεί για πρώτη φορά με το θέμα, είναι η χρήση πολλών διαφορετικά διατυπωμένων όρων, που εξηγούν το φαινόμενο ή τα πλαίσια, μέσα στα οποία μπορεί να ενταχθεί. 12 Σ. Α λ ε ξ ι ά δ η ς, Η Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η : Μ ι α ά λ λ η α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ η τ ο υ «ε γ κ λ η μ α τ ι κ ο ύ φ α ι ν ο μ έ ν ο υ», Τ ι μ η τ ι κ ό ς Τ ό μ ο ς γ ι α τ ο ν Ι ω ά ν ν η Μ α ν ω λ ε δ ά κ η, τ ό μ ο ς Ι Ι, 2 0 0 7, σ ε λ. 9 9 3 ε π. 13 Ό σ ο ν α φ ο ρ ά α υ τ ό τ ο κ ο μ μ ά τ ι, ο κ α θ η γ η τ ή ς Α λ ε ξ ι ά δ η ς χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι ω ς α σ υ μ β ί β α σ τ η τ η δ ι α δ ι κ α σ ί α μ ε τ η ν έ ν ν ο ι α τ η ς α π ο ν ο μ ή ς δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς ω ς κ ρ α τ ι κ ή ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς. Τ ο ί δ ι ο ι σ χ υ ρ ί ζ ε τ α ι σ χ ε τ ι κ ά κ α ι μ ε τ η ν τ ή ρ η σ η τ ω ν α υ σ τ η ρ ώ ν δ ι κ ο ν ο μ ι κ ώ ν τ ύ π ω ν κ α τ ά τ ρ ό π ο α ν ά λ ο γ ο μ ε α υ τ ο ύ ς τ η ς π ο ι ν ι κ ή ς δ ί κ η ς. 8

Η ποικιλία στην ονοματοδοσία ή την περιγραφή δικαιολογείται, καθώς πρόκειται για ένα θεσμό που ακόμη βρίσκεται σε θεωρητικό επίπεδο η πρακτική εφαρμογή γίνεται με φειδώ και καχυποψία και έχει προκαλέσει μια κατά μέτωπο αντίθεση με το υπάρχον σύστημα ποινικής δικαιοσύνης. Κάποια από τα στοιχεία που φέρει δε τον καθιστούν πλήρως αντισυστημικό και απειλητικό για την καθεστηκυία ποινική πραγματικότητα. Αρχικά, ο όρος Restorative Justice, ξεκίνησε στο πλαίσιο του Alternative Justice, απαντάται και ως Mediation ή Reconciliation (αναλόγως ισχύει και στα γαλλικά ή τα γερμανικά) 14. Αυτό έγινε κυρίως στα πρώτα στάδια της εξέλιξης του θεσμού. Πλέον όμως, έχει επέλθει συμφωνία στον όρο Restorative Justice. Σε αυτό βοήθησε και η επίσημη αναγνώριση του όρου από μεγάλα επιστημονικά περιοδικά και όργανα, όπως ο Ο.Η.Ε ή το Συμβούλιο της Ευρώπης. Στον Ελλαδικό χώρο τώρα, ο όρος του Restorative Justice έχει αποδοθεί με τον όρο «Αποκαταστατική Δικαιοσύνη» 15 αλλά και με τον όρο «Επανορθωτική Δικαιοσύνη» 16. Άλλες εκφράσεις που χρησιμοποιήθηκαν για να περιγράψουν την έννοια ή μέρη της διαδικασίας της είναι : «συνδιαλλαγή μεταξύ δράστη και θύματος», «διευθετήσεις», «ποινική συνδιαλλαγή», «ποινική διαμεσολάβηση», «αποδικαστηριοποίηση», «ποινικός διακανονισμός», 14 Β λ έ π ε α ν α λ υ τ ι κ ό τ ε ρ α γ ι α ό λ η τ η θ ε μ α τ ι κ ή τ η ς ο ν ο μ α τ ο δ ο σ ί α ς Σ. Α λ ε ξ ι ά δ η ς, ο. π., 2 0 0 7, σ ε λ. 9 9 4. 15 Τ ο ν ό ρ ο α υ τ ό χ ρ η σ ι μ ο π ο ί η σ α ν α ρ κ ε τ ο ί ε π ι σ τ ή μ ο ν ε ς τ η ς ε γ κ λ η μ α τ ο λ ο γ ί α ς κ α ι τ ο υ π ο ι ν ι κ ο ύ δ ι κ α ί ο υ ό π ω ς : ο Σ τ έ ρ γ ι ο ς Α λ ε ξ ι ά δ η ς ( β λ έ π ε Σ. Α λ ε ξ ι ά δ η ς, Ε γ κ λ η μ α τ ο λ ο γ ί α, 2 0 0 4, σ ε λ. 3 1 2 ), ο Χ ρ ί σ τ ο ς Μ υ λ ω ν ό π ο υ λ ο ς ( β λ έ π ε Χ ρ. Μ υ λ ω ν ό π ο υ λ ο ς, Η «ι κ α ν ο π ο ί η σ η τ ο υ π α θ ό ν τ ο ς» κ α ι η «π ο ι ν ι κ ή σ υ ν δ ι α λ λ α γ ή» σ τ ο Ν. 3 9 0 4 / 2 0 1 0, Π ο ι ν Δ ι κ, 2 0 1 1, σ ε λ. 5 7 5 8. ). 16 Τ ο ν ό ρ ο α υ τ ό χ ρ η σ ι μ ο π ο ί η σ α ν α ρ κ ε τ ο ί ε π ι σ τ ή μ ο ν ε ς τ η ς ε γ κ λ η μ α τ ο λ ο γ ί α ς ό π ω ς : η Α γ γ ε λ ι κ ή Π ι τ σ ε λ ά ( β λ έ π ε Α. Π ι τ σ ε λ ά, Η π ο ι ν ι κ ή α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ η τ η ς ε γ κ λ η μ α τ ι κ ό τ η τ α ς τ ω ν α ν η λ ί κ ω ν, 2 0 0 8 ), η Κ α λ λ ι ό π η Σ π ι ν έ λ λ η ( β λ έ π ε Κ. Σ π ι ν έ λ λ η, Έ γ κ λ η μ α χ ω ρ ί ς τ ι μ ω ρ ί α ; Α ρ ν η τ ι κ έ ς κ α ι θ ε τ ι κ έ ς ε π ι π τ ώ σ ε ι ς τ η ς α τ ι μ ω ρ η σ ί α ς, Π ο ι ν Χ ρ, Τ ό μ ο ς 2 0 0 2, σ ε λ. 5 8 9 ε π. ) π ο υ α ν α φ έ ρ ε ι χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά σ τ η ν 8 η υ π ο σ η μ ε ί ω σ ή τ η ς π ω ς «τ ο ε π ί θ ε τ ο α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή ί σ ω ς θ α π ρ έ π ε ι ν α α π ο φ ε υ χ θ ε ί σ τ η ν π ο ι ν ι κ ή δ ι κ α ι ο σ ύ ν η δ ι ό τ ι π α ρ α π έ μ π ε ι σ τ α α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ά έ ν δ ι κ α β ο η θ ή μ α τ α τ ο υ α σ τ ι κ ο ύ δ ι κ α ί ο υ κ α ι υ π ο δ η λ ώ ν ε ι τ ι ς υ λ ι κ έ ς ζ η μ ί ε ς, τ η ν η θ ι κ ή β λ ά β η κ λ π.», η Β ά σ ω Α ρ τ ι ν ο π ο ύ λ ο υ ( β λ έ π ε Β. Α ρ τ ι ν ο π ο ύ λ ο υ, Ε π α ν ο ρ θ ω τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η Η π ρ ό κ λ η σ η τ ω ν σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν δ ι κ α ι ι κ ώ ν σ υ σ τ η μ ά τ ω ν, 2 0 1 0 ), ο Α ν τ ώ ν η ς Μ α γ γ α ν ά ς ( β λ έ π ε Α. Μ α γ γ α ν ά ς, Η ε π α ν ο ρ θ ω τ ι κ ή δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ( r e s t o r a t i v e j u s t i c e ) ω ς μ έ σ ο ν ε π ί τ ε υ ξ η ς τ η ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς ε ι ρ ή ν η ς, Π ο ι ν Δ ι κ, τ. 5, σ ε λ. 5 5 3 5 6 1, κ α ι γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α ό λ α τ ο υ τ α ά ρ θ ρ α ). 9

«εξωδικαστηριακή διευθέτηση», «μια νέα μορφή συμμετοχικής δικαιοσύνης» κλπ. Όλες οι παραπάνω διαφορετικές διατυπώσεις μπορεί να φαίνεται πως δημιουργούν ένα πρόβλημα σύλληψης της έννοιας αλλά όπως επαναλάβαμε δικαιολογούνται, καθώς πρόκειται για ένα θεσμό που ακόμη δεν έχει αποκρυσταλλωθεί πλήρως. Η είσοδος δε και επίσημα του όρου «ποινική συνδιαλλαγή» στο ποινικό προσκήνιο με τον Ν. 3904/2010, οριστικοποίησε την εν λόγω διαδικασία. Επιπλέον, γίνεται φανερό πως τείνει και ο όρος «αποκαταστατική δικαιοσύνη» έναντι αυτού, της «επανορθωτικής δικαιοσύνης». Αλλά αυτό δεν είναι το κύριο ζητούμενο. Σημασία έχει πως με τον ένα ή τον άλλο όρο, η θεματική του θεσμού συνεχίζει να συζητείται και να ολοκληρώνεται. Και για να ολοκληρωθεί και η συγκεκριμένη υποενότητα, οφείλουμε να επισημάνουμε, πως εφεξής οι δυο όροι θα θεωρούνται ταυτόσημοι, όπως άλλωστε συνηθίζεται και σε ολόκληρη την ελληνική βιβλιογραφία. 17 1. 4. Δ ιάκριση «Αποκατα στα τικής Δ ικαιοσύνης» α πό ά λ λες συ γγενείς έ ννοιε ς Αφού ασχοληθήκαμε με τις ταυτόσημες της αποκαταστατικής δικαιοσύνης έννοιες στην προηγούμενη ενότητα, και δόθηκε το εύρος του πλαισίου ισχύος της, τώρα, είναι η κατάλληλη στιγμή να ασχοληθούμε με έννοιες συγγενείς μεν αλλά που πρέπει να διακρίνονται δογματικά και μορφολογικά δε. 1. 4.1. «Απ οκαταστ ατική Δικ αιοσύνη» και Διαιτη σ ία Και στη διαιτησία και στην αποκαταστατική δικαιοσύνη οι ρόλοι είναι αθροιστικά οι ίδιοι, δηλ. οι δυο αντιμαχόμενες πλευρές και ο διαμεσολαβητής. Ωστόσο αλλάζει ο σκοπός. Στην διαιτησία συναινούν οι 17 Σ. Γ ι ο β ά ν ο γ λ ο υ, Η ε ν σ ω μ ά τ ω σ η τ η ς α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή ς δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς σ τ α δ ι ε θ ν ή κ ε ί μ ε ν α α ν τ ε γ κ λ η μ α τ ι κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς γ ι α τ ο υ ς α ν η λ ί κ ο υ ς, Τ ι μ η τ ι κ ό ς Τ ό μ ο ς γ ι α τ ο ν Ι ω ά ν ν η Μ α ν ω λ ε δ ά κ η, Τ ό μ ο ς Ι Ι, 2 0 0 7, σ ε λ. 1 0 5 4, υ π ο σ η μ ε ί ω σ η 1 3. 1 0

πλευρές να στραφούν σε κάποιον τρίτο, παρακάμπτοντας το κλασσικό σύστημα δικαιοσύνης, ο οποίος θα λάβει και την τελική απόφαση για την τύχη των μερών. Αντίθετα με τον διαιτητή, ο διαμεσολαβητής στο μοντέλο της αποκαταστατικής δικαιοσύνης δεν αποφασίζει για τα μέρη, απλά συνεργάζεται μαζί τους ώστε να τηρηθεί η διαδικασία και κατά το δυνατόν απρόσκοπτα μόνα τους να αποφασίσουν για μια κοινά αποδεκτή λύση. Συνεπώς, η απόφαση στη διαιτησία είναι προϊόν του διαιτητή, ενώ στην αποκαταστατική δικαιοσύνη είναι προϊόν αυστηρά των μερών. 18 Η διαιτησία, όπως και όλα τα συστήματα στα οποία η δικαιοδοτική κρίση επαφίεται σε κάποιον τρίτο, συμπεριλαμβανομένης και της δικαστικής επίλυσης διαφορών, συνεχίζει να συντηρεί το δίπολο του νικητή και του ηττημένου. 19 Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να ισχύσει εξ ορισμού στην διαμεσολάβηση των μερών. Η αποκαταστατική δικαιοσύνη τελεσφορείται μόνο όταν και οι δυο πλευρές θεωρούν πως δεν έχουν ηττηθεί, ειδάλλως εγκαταλείπουν τη διαμεσολάβηση και καταφεύγουν στο παραδοσιακό δικαστικό μοντέλο. Τέλος, η διαιτησία απευθύνεται κυρίως σε υποθέσεις ιδιωτών με εργατικό, εμπορικό, αθλητικό ενδιαφέρον ενώ η αποκαταστατική δικαιοσύνη ρυθμίζει κυρίως τις συνέπειες των πράξεων που φέρουν ποινική απαξία. 1. 4.2. «Απ οκαταστ ατική Δικ αιοσύνη» και α στ ική α ποζημίωση Η αστική αποζημίωση καλύπτει τη διευθέτηση των ιδιωτικών συμφερόντων, μέσω της υλικής ζημίας ή της ηθικής βλάβης. Οι πράξεις 18 Σ. Α λ ε ξ ι ά δ η ς, Η Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η : Μ ι α ά λ λ η α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ η τ ο υ «ε γ κ λ η μ α τ ι κ ο ύ φ α ι ν ο μ έ ν ο υ», Τ ι μ η τ ι κ ό ς Τ ό μ ο ς γ ι α τ ο ν Ι ω ά ν ν η Μ α ν ω λ ε δ ά κ η, τ ό μ ο ς Ι Ι, 2 0 0 7, σ ε λ. 9 9 5. 19 Α. Σ υ κ ι ώ τ ο υ, Η π ο ι ν ι κ ή δ ι α μ ε σ ο λ ά β η σ η ω ς μ ο ρ φ ή De J u r e α π ο π ο ι ν ι κ ο π ο ί η σ η ς, Η ε γ κ λ η μ α τ ο λ ο γ ί α σ τ η ν Ε λ λ ά δ α σ ή μ ε ρ α : Τ ι μ η τ ι κ ό ς Τ ό μ ο ς γ ι α τ ο ν Σ τ έ ρ γ ι ο Α λ ε ξ ι ά δ η, ε π ι μ έ λ ε ι α : Σ. Γ ε ω ρ γ ο ύ λ α ς, 2 0 0 7, σ ε λ. 3 1 8 3 1 9, Γ. Τ ρ ι α ν τ α φ ύ λ λ ο υ, Η σ υ ν δ ι α λ λ α γ ή : Π ρ ο β λ ή μ α τ α α π ό τ η ρ ύ θ μ ι σ η ε ν ό ς ν έ ο υ θ ε σ μ ο ύ, Π ο ι ν Χ ρ 1 9 9 5, σ ε λ. 1 0 5 0 1 0 5 1. 1 1

που περιλαμβάνει δεν έχουν ποινική απαξία και γι αυτό δεν αναφέρεται σε εγκλήματα του Ποινικού Δικαίου. 20 Αντίθετα, η αποκαταστατική δικαιοσύνη απευθύνεται σε πράξεις με αυξημένο δείκτη κοινωνικής μομφής προς το δράστη. Διαμορφώνει επίσης αντεγκληματική πολιτική και προσβλέπει στην προληπτική λειτουργία, μέσω γενικής και ειδικής πρόληψης. Συνεπώς, γίνεται αντιληπτό πως η αστική αποζημίωση δεν επηρεάζει την ευθύνη του προσώπου και δεν τον οδηγεί σε συνειδητοποίηση. Απλώς διευθετεί τις εκατέρωθεν αξιώσεις περί οικονομικών απολαβών. Εν αντιθέσει, η διευθέτηση των εγκλημάτων μέσω της αποκαταστατικής δικαιοσύνης φέρει μια βαρύνουσα σημασία και για το δίπολο δράστη θύματος αλλά και για την έννομη τάξη γενικά. 1. 4.3. «Α ποκατα στα τικ ή Δ ικαιοσύ νη» και plea b a rg aining Το Plea Bargaining είναι ένας θεσμός αγγλοσαξωνικής προέλευσης με κύριο πεδίο εφαρμογής τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Ο θεσμός αυτός αναφέρεται στον προδικαστικό συμβιβασμό του κατηγορούμενου με τις διωκτικές αρχές κυρίως τον εισαγγελέα, που κατά το αμερικανικό πρότυπο θεωρείται διάδικος προκειμένου να αποφευχθεί η χρονοβόρα διαδικασία του ακροατηρίου. Έτσι, ανάλογα με τις απαγγελθείσες κατηγορίες ο εισαγγελέας προτείνει μια ποινή αρκετά κατώτερη από την απειλούμενη στο νόμο και ο κατηγορούμενος είναι σε θέση να την αποδεχτεί ή όχι. Αν την αποδεχθεί, υπάρχει συμφωνία των δυο διαδίκων, εισαγγελέα και κατηγορούμενου, και το δικαστήριο την επικυρώνει. Αν όχι, τότε ξεκινάει η ακροαματική διαδικασία κανονικά και η εξέταση της υπόθεσης προχωρά στην ουσία της. Ο λόγος ύπαρξης του συγκεκριμένου θεσμού είναι καθαρά η αποσυμφόρηση των δικαστηρίων και η γρήγορη εκκαθάριση των υποθέσεων, που για το αμερικανικό σύστημα αποτελεί εξαιρετικά σημαντική παράμετρο. Για τα ελληνικά δεδομένα κάτι τέτοιο είναι αρκετά 20 Χ ρ. Μ υ λ ω ν ό π ο υ λ ο ς, Η «ι κ α ν ο π ο ί η σ η τ ο υ π α θ ό ν τ ο ς» κ α ι η «π ο ι ν ι κ ή σ υ ν δ ι α λ λ α γ ή» σ τ ο Ν. 3 9 0 4 / 2 0 1 0, Π ο ι ν Δ ι κ, 2 0 1 1, σ ε λ. 6 0. 1 2

μακριά από τις επιδιώξεις του ποινικού δικαίου, της ποινικής δικονομίας αλλά και του Συντάγματος. Επειδή ακριβώς στην Ελλάδα δε θα μπορούσε να εφαρμοσθεί ο θεσμός με το ισχύον καθεστώς, άρα η μελέτη του έχει μόνο θεωρητική σημασία, έχουν προκύψει και εδώ προβλήματα ορισμού και λεκτικής αποτύπωσης κατά τη μετάφραση. Συνήθως απαντάται ως «συμβιβασμός στην ποινική δίκη» 21 ή «συμβιβασμός/ συνδιαλλαγή του δράστη/ κατηγορουμένου με τις (διωκτικές) αρχές». 22 Ωστόσο, χρησιμοποιήθηκαν και οι όροι «εξώδικος συμβιβασμός» 23, «συμβιβαστική διευθέτηση / εξομάλυνση» 24, «διαπραγμάτευση» 25 που χαρακτηρίζονται λιγότερο αντιπροσωπευτικοί. Και σε αυτή την περίπτωση όμως υπάρχει τεράστια διαφορά με την αποκαταστατική δικαιοσύνη. Στο Plea Bargaining τα δυο μέρη είναι ο δράστης και οι διωκτικές αρχές 26. Το θύμα δεν παίζει κανένα ρόλο στην όλη διαδικασία. Επίσης, η απόφαση που επικυρώνει την συμφωνία είναι πάλι προϊόν του δικαστηρίου. Επιπλέον, σε αντίθεση με το συμβιβασμό επί αποκαταστατικής δικαιοσύνης, όπου τα μέρη έχουν ευχέρεια για ανάληψη πρωτοβουλιών, στο Plea Bargaining η αυξημένη δύναμη του εισαγγελέα επισκιάζει οποιαδήποτε ένσταση ή πρωτοβουλία του δράστη. Μην ξεχνάμε άλλωστε πως η αποκαταστατική δικαιοσύνη στοχεύει σε υποκατάσταση της ποινής, ενώ το Plea Bargaining σε επιβολή εντέλει ποινής απλά ηπιότερης. Συμπερασματικά λοιπόν, γίνεται σαφές πως, παρά τις όποιες επιφανειακές ομοιότητες των δυο θεσμών, η αποκαταστατική δικαιοσύνη 21 Γ ρ. Κ α λ φ έ λ η ς, Ο ι ρ α γ δ α ί ε ς α λ λ α γ έ ς σ τ ο ε υ ρ ω π α ϊ κ ό δ ι κ ο ν ο μ ι κ ό δ ί κ α ι ο κ α ι ο π ρ ό σ φ α τ ο ς ν ό μ ο ς 3 9 0 4 / 2 0 1 0 γ ι α τ η ν π ο ι ν ι κ ή σ υ ν δ ι α λ λ α γ ή, Π ο ι ν Χ ρ 2 0 1 1, σ ε λ. 2 4 1. 22 Β λ έ π ε α ν α λ υ τ ι κ ό τ ε ρ α τ η μ ε τ ά φ ρ α σ η π ο υ δ ί ν ο υ ν σ τ ο θ ε σ μ ό ο ι : Σ τ έ ρ γ ι ο ς Α ξ ε ξ ι ά δ η ς, Σ. Α λ ε ξ ι ά δ η ς, Η Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η : Μ ι α ά λ λ η α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ η τ ο υ «ε γ κ λ η μ α τ ι κ ο ύ φ α ι ν ο μ έ ν ο υ», Τ ι μ η τ ι κ ό ς Τ ό μ ο ς γ ι α τ ο ν Ι ω ά ν ν η Μ α ν ω λ ε δ ά κ η, τ ό μ ο ς Ι Ι, 2 0 0 7, σ ε λ. 9 9 5 9 9 6, κ α ι η Α θ α ν α σ ί α Σ υ κ ι ώ τ ο υ, Α. Σ υ κ ι ώ τ ο υ, Η π ο ι ν ι κ ή δ ι α μ ε σ ο λ ά β η σ η ω ς μ ο ρ φ ή D e J u r e α π ο π ο ι ν ι κ ο π ο ί η σ η ς, Η ε γ κ λ η μ α τ ο λ ο γ ί α σ τ η ν Ε λ λ ά δ α σ ή μ ε ρ α : Τ ι μ η τ ι κ ό ς Τ ό μ ο ς γ ι α τ ο ν Σ τ έ ρ γ ι ο Α λ ε ξ ι ά δ η, ε π ι μ έ λ ε ι α : Σ. Γ ε ω ρ γ ο ύ λ α ς, 2 0 0 7, σ ε λ. 3 2 0. 23 Σ. Α λ ε ξ ι ά δ η ς, ο. π. σ ε λ. 9 9 5 9 9 6. 24 Γ ρ. Κ α λ φ έ λ η ς, ο. π. 2 4 4, 2 4 5. 25 Χ ρ. Μ υ λ ω ν ό π ο υ λ ο ς, Η «ι κ α ν ο π ο ί η σ η τ ο υ π α θ ό ν τ ο ς» κ α ι η «π ο ι ν ι κ ή σ υ ν δ ι α λ λ α γ ή» σ τ ο Ν. 3 9 0 4 / 2 0 1 0, Π ο ι ν Δ ι κ, 2 0 1 1, σ ε λ. 5 5 5 6. 26 Γ. Τ ρ ι α ν τ α φ ύ λ λ ο υ, Η σ υ ν δ ι α λ λ α γ ή : Π ρ ο β λ ή μ α τ α α π ό τ η ρ ύ θ μ ι σ η ε ν ό ς ν έ ο υ θ ε σ μ ο ύ, Π ο ι ν Χ ρ 1 9 9 5, σ ε λ. 1 0 5 1 1 0 5 2. 1 3

διαφέρει πολύ από το Plea Bargaining. Δεν υπάρχει ταυτοσημία ούτε στους συμμετέχοντες, ούτε στη μεθοδολογία, ούτε στο σκοπό και οποιαδήποτε συγκριτική μελέτη θα πρέπει να γίνεται με πολύ προσοχή. μετά νοια 1. 4.4. «Α ποκατα στα τ ικ ή Δ ικαιοσύ νη» και έμπρακτη Η έμπρακτη μετάνοια ίσως αποτελεί την πιο «επικίνδυνα συγγενική"» έννοια της αποκαταστατικής δικαιοσύνης. 27 Πρόκειται για λόγο εξάλειψης του αξιοποίνου που υπάρχει στην περίπτωση που ο δράστης, μετά την τέλεση του εγκλήματος και πριν εξεταστεί με οποιοδήποτε τρόπο από τις αρχές, αποκαθιστά, με τη θέλησή του και δίχως εξωτερικό καταναγκασμό, το έννομο αγαθό που προσβλήθηκε εφόσον βέβαια η προσβολή μπορεί τελικά να αρθεί. Δεν αφορά το σύνολο των εγκλημάτων αλλά ορίζονται περιοριστικά στον Ποινικό Κώδικα. 28 Βέβαια στις περιπτώσεις, όπου δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο, η έμπρακτη μετάνοια μπορεί να αποτελέσει ελαφρυντική περίπτωση κατά το αρ. 84 παρ. 2δ ΠΚ, που οδηγεί σε επιβολή μειωμένης ποινής, κατά το αρ. 83 ΠΚ, αλλά και ως στοιχείο για την αναστολή της ποινής κατά το αρ. 100 παρ. 1 ΠΚ. Τέλος, όταν η αποκατάσταση του εννόμου αγαθού δεν είναι πλήρης, τότε, δε θα λη φθεί υπόψη του δικαστηρίου ως έμπρακτη μετάνοια αλλά ως μεταμέλεια που ενδέχεται να επηρεάσει την επιμέτρηση της ποινής. Η ύπαρξη της έμπρακτης μετάνοιας στο νόμο, αποδεικνύει την αστοχία οποιασδήποτε ποινής στο δράστη μετά από μια πλήρη και ηθελημένη αποκατάσταση από πλευράς του. Μετά από όλα αυτά περί έμπρακτης μετάνοιας, μπορούμε να καταλάβουμε γιατί αποτελεί την πιο «επικίνδυνα συγγενική», όπως 27 Κ ά π ο ι ο ι μ ά λ ι σ τ α σ υ γ κ ρ ί ν ο ν τ α ς τ ι ς δ υ ο έ ν ν ο ι ε ς μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς, κ α τ έ λ η ξ α ν σ τ ο ν α θ ε ω ρ ή σ ο υ ν τ η ν π ο ι ν ι κ ή σ υ ν δ ι α λ λ α γ ή, κ α ι γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α τ ο ν θ ε σ μ ό τ η ς α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή ς δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς, ω ς έ ν α «ε ί δ ο ς δ ι ε υ ρ υ μ έ ν η ς έ μ π ρ α κ τ η ς μ ε τ ά ν ο ι α ς ή έ μ π ρ α κ τ η ς μ ε τ ά ν ο ι α ς ε π ί τ ο υ δ ι κ α σ τ η ρ ί ο υ. Β λ έ π ε Ν. Λ ί β ο ς, Η α π α λ λ α γ ή α π ό τ η ν π ο ι ν ή ε π ί ι κ α ν ο π ο ι ή σ ε ω ς τ ο υ ζ η μ ι ω θ έ ν τ ο ς μ έ χ ρ ι ς ε κ δ ό σ ε ω ς τ η ς ο ρ ι σ τ ι κ ή ς α π ο φ ά σ ε ω ς, Π ο ι ν Χ ρ. 2 0 0 0, σ ε λ. 2 8 9 ε π. κ α ι Γ. Τ ρ ι α ν τ α φ ύ λ λ ο υ, Η σ υ ν δ ι α λ λ α γ ή : Π ρ ο β λ ή μ α τ α α π ό τ η ρ ύ θ μ ι σ η ε ν ό ς ν έ ο υ θ ε σ μ ο ύ, Π ο ι ν Χ ρ 1 9 9 5, σ ε λ. 1 0 5 3 ε π. 28 Β λ έ π ε α ν α λ υ τ ι κ ό τ ε ρ α Λ. Μ α ρ γ α ρ ί τ η ς Ν. Π α ρ α σ κ ε υ ό π ο υ λ ο ς, Π ο ι ν ο λ ο γ ί α Ά ρ θ ρ α 5 0 1 3 3 Π Κ, Σ τ έ κ δ ο σ η, 2 0 0 0, σ ε λ. 2 6 6 ε π. 1 4

προαναφέραμε, έννοια της αποκαταστατικής δικαιοσύνης. Η αντίδραση του δράστη είναι ίδια και στις δυο περιπτώσεις. Απαιτείται συνειδητοποίηση του δράστη, ανάληψη της ευθύνης του, μεταμέλεια, προσωποπαγής αποκατάσταση από την πλευρά του και τέλος ανιδιοτελή κίνητρα και έλλειψη καταναγκασμού ή απειλής. Επιπλέον, τα εγκλήματα για τα οποία μπορούν να ισχύσουν και τα δυο είναι κυρίως αυτά που σχετίζονται με την περιουσία ή την ιδιοκτησία. Για αυτό άλλωστε και η πρόταση της «επιτροπής Μανωλεδάκη», σχετικά με το πότε μπορεί να εφαρμοσθεί ποινική συνδιαλλαγή μεταξύ δράστη και θύματος και να αποκτήσει η απονομή δικαιοσύνης αποκαταστατικό χαρακτήρα, έτεινε στο να εφαρμόζεται στα εγκλήματα, όπου προβλέπεται και η έμπρακτη μετάνοια. 29 Ωστόσο, τα στοιχεία στα οποία θα πρέπει να δώσουμε προσοχή ώστε να δούμε τη διάκριση είναι : i. η έλλειψη συμμετοχής του θύματος, μιας και η όλη διαδικασία αφορά μονάχα τον δράστη. Αντίθετα, στην αποκαταστατική δικαιοσύνη δράστης και θύμα συναποφασίζουν. ii. η ύπαρξη προθεσμίας για την άρση της προσβολής του εννόμου αγαθού στην έμπρακτη μετάνοια, πριν δηλ. την εμπλοκή των αρχών. Αντίθετα το διάστημα αυτό στην αποκαταστατική δικαιοσύνη είναι πιο ευρύ και υπερβαίνει το προδικαστικό στάδιο. iii. Και τέλος, η έμπρακτη μετάνοια καταγιγνώσκεται από τις δικαστικές αρχές. Αν διαπιστωθεί κατά την προδικασία, εκδίδεται βούλευμα που αποφαίνεται ότι δεν πρέπει να γίνει η κατηγορία, ενώ αν διαπιστωθεί στο ακροατήριο, εκδίδεται αθωωτική απόφαση. Το ίδιο ισχύει και στις περιπτώσεις όπου η έμπρακτη μετάνοια δε λειτουργεί ως λόγος εξάλειψης του αξιοποίνου αλλά ως ελαφρυντική περίπτωση ή κατά την επιμέτρηση της ποινής, την τελική απόφαση την λαμβάνει το δικαστήριο. 1. 5. Β ασικές αρχές «Απ οκατα στατικής Δικαιοσύν ης» 29 Ν. Λ ί β ο ς, Η α π α λ λ α γ ή α π ό τ η ν π ο ι ν ή ε π ί ι κ α ν ο π ο ι ή σ ε ω ς τ ο υ ζ η μ ι ω θ έ ν τ ο ς μ έ χ ρ ι ς ε κ δ ό σ ε ω ς τ η ς ο ρ ι σ τ ι κ ή ς α π ο φ ά σ ε ω ς, Π ο ι ν Χ ρ. 2 0 0 0, σ ε λ. 2 8 9 ε π. 1 5

Όπως αναφέραμε παραπάνω, όλοι σχεδόν οι ορισμοί που έχουν διατυπωθεί για την αποκαταστατική δικαιοσύνη αλλά και οι προσεγγίσεις περί του θέματος μοιράζονται μια κοινή ιδεολογική παραδοχή, ότι η απονομή της δικαιοσύνης δύναται να ξεπερνά τα κλασσικά τιμωρητικά ποινικά συστήματα και να συνδέει τον δράστη με την κοινότητα και το θύμα. Σε αυτό το σημείο θα παραθέσουμε κάποιες από τις βασικότερες αρχές 30, πάνω στις οποίες εδράζεται ολόκληρο το οικοδόμημα της αποκαταστατικής δικαιοσύνης. Άλλες από αυτές τις αρχές είναι ουσιαστικού και άλλες δικονομικού χαρακτήρα, δηλ. άπτονται της διαδικασίας. Πιο συγκεκριμένα: o Τα μέρη έχουν τη διακριτική ευχέρεια να επιλέξουν αν θα συμμετάσχουν ή όχι στη διαδικασία. Δεν πρέπει η απόφαση για συμμετοχή να είναι προϊόν παραπλάνησης, φόβου, απειλής ή εξαναγκασμού από τρίτο, από το άλλο μέρος ή ακόμη και από τον ίδιο τον ποινικό μηχανισμό που διαχειρίζεται το θεσμό. Η αρχή αυτή είναι ουσίας και βασίζεται στην θέληση (στο εκούσιο) όλων των μερών, προκειμένου να παρακαμφθεί η τακτική ποινική διαδικασία και να ενεργοποιηθεί η εναλλακτική οδός της αποκαταστατικής δικαιοσύνης. o Τα μέρη έχουν επίσης το δικαίωμα να αποδεσμευθούν όποτε επιθυμούν από τη διαδικασία. Η ανάκληση της συμμετοχής τους θα πρέπει 30 Γ ι α τ η ν π α ρ ά θ ε σ η τ ω ν β α σ ι κ ώ ν α ρ χ ώ ν σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι κ ά έ γ ι ν ε χ ρ ή σ η τ ω ν ν ό μ ω ν 3 9 0 4 / 2 0 1 0, 3 5 0 0 / 2 0 0 6, 3 1 8 9 / 2 0 0 3 κ α ι τ ω ν α ι τ ι ο λ ο γ ι κ ώ ν τ ο υ ς ε κ θ έ σ ε ω ν σ ε σ υ ν δ υ α σ μ ό κ υ ρ ί ω ς μ ε : Α. Μ α γ γ α ν ά ς, Ι δ ι α ί τ ε ρ α ζ η τ ή μ α τ α π ο ι ν ι κ ο ύ δ ι κ α ί ο υ κ α ι π ο ι ν ι κ ή ς δ ι κ ο ν ο μ ί α ς, 2 0 0 7, Β. Α ρ τ ι ν ο π ο ύ λ ο υ, ο ι γ κ ρ ί ζ ε ς ζ ώ ν ε ς τ η ς α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή ς δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς, Η σ ύ γ χ ρ ο ν η ε γ κ λ η μ α τ ι κ ό τ η τ α Η α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ η τ η ς κ α ι η ε π ι σ τ ή μ η τ η ς ε γ κ λ η μ α τ ο λ ο γ ί α ς Τ ι μ η τ ι κ ό ς Τ ό μ ο ς γ ι α τ ο ν κ α θ η γ η τ ή Ι ά κ ω β ο Φ α ρ σ ε δ ά κ η, τ ό μ ο ς Ι Ι, 2 0 1 1, Σ. Α λ ε ξ ι ά δ η ς, Η Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η : Μ ι α ά λ λ η α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ η τ ο υ «ε γ κ λ η μ α τ ι κ ο ύ φ α ι ν ο μ έ ν ο υ», Τ ι μ η τ ι κ ό ς Τ ό μ ο ς γ ι α τ ο ν Ι ω ά ν ν η Μ α ν ω λ ε δ ά κ η, τ ό μ ο ς Ι Ι, 2 0 0 7, Β. Α ρ τ ι ν ο π ο ύ λ ο υ, Ε π α ν ο ρ θ ω τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η Η π ρ ό κ λ η σ η τ ω ν σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν δ ι κ α ι ι κ ώ ν σ υ σ τ η μ ά τ ω ν, 2 0 1 0, Σ. Γ ι ο β ά ν ο γ λ ο υ, Η ε ν σ ω μ ά τ ω σ η τ η ς α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή ς δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς σ τ α δ ι ε θ ν ή κ ε ί μ ε ν α α ν τ ε γ κ λ η μ α τ ι κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς γ ι α τ ο υ ς α ν η λ ί κ ο υ ς, Τ ι μ η τ ι κ ό ς Τ ό μ ο ς γ ι α τ ο ν Ι ω ά ν ν η Μ α ν ω λ ε δ ά κ η, Τ ό μ ο ς Ι Ι, 2 0 0 7, Α. Σ τ ε φ α ν ί δ ο υ / Α. Μ ά ρ α, Σ κ έ ψ ε ι ς γ ι α τ ο ν ό μ ο π ε ρ ί ε ν δ ο ο ι κ ο γ ε ν ε ι α κ ή ς β ί α ς, Π ο ι ν Δ ι κ 2 0 0 9, σ ε λ. 1 4 3 2 ε π., Β. Α ρ τ ι ν ο π ο ύ λ ο υ, Α π ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ή Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η κ α ι Κ ο ι ν ω ν ι κ ό Φ ύ λ ο Η π ε ρ ί π τ ω σ η τ η ς ε ν δ ο ο ι κ ο γ ε ν ε ι α κ ή ς β ί α ς, Τ ι μ η τ ι κ ό ς Τ ό μ ο ς Κ α λ λ ι ό π η ς Δ. Σ π ι ν έ λ λ η, 2 0 1 0, σ ε λ. 5 4 5 5 5 8., Χ ρ. Μ υ λ ω ν ό π ο υ λ ο ς, Η «ι κ α ν ο π ο ί η σ η τ ο υ π α θ ό ν τ ο ς» κ α ι η «π ο ι ν ι κ ή σ υ ν δ ι α λ λ α γ ή» σ τ ο Ν. 3 9 0 4 / 2 0 1 0, Π ο ι ν Δ ι κ, 2 0 1 1, σ ε λ. 5 7 5 8. 1 6

να γίνεται πάντοτε αποδεκτή, καθώς θα φανερώνει μια αποδοκιμασία προς το θεσμό. Σε αυτή την περίπτωση βέβαια, ενεργοποιείται ξανά ο παρακαμφθείς επίσημος ποινικός μηχανισμός. o Η κοινή παραδοχή των βασικών περιστατικών της διαπροσωπικής σύγκρουσης. Ο δράστης θα πρέπει να παραδεχθεί την ευθύνη της πράξης του. Αν δεν αποδέχεται την πράξη του, ακολουθείται η διαδικασία στο ακροατήριο, ώστε να αποδειχθεί ή όχι η ενοχή του. o Επιπλέον, ο δράστης θα πρέπει να αποδέχεται την επανόρθωση ή αποκατάσταση της βλάβης που προξένησε η πράξη του στο θύμα. Αυτός είναι άλλωστε και ο πυρήνας του θεσμού. Η αποκατάσταση μπορεί να εκτείνεται από μια συγγνώμη μέχρι χρηματική αποζημίωση. o Αποκλείεται ο εγκλεισμός ως ποινή, μιας και κάτι τέτοιο βρίσκεται έξω από τη λογική της αποκατάστασης της βλάβης του θύματος και επαναφέρει τον τιμωρητικό στόχο του συστήματος που παρακάμφθηκε. o Η απόφαση δε θα προέλθει από κανένα όργανο παρά μόνο από τα συμμετέχοντα μέρη, των οποίων τα δικαιώματα θα προστατεύονται πλήρως. Ωστόσο, όσο και αν ισχυριζόμαστε πως η προστασία των δικαιωμάτων είναι ισοβαρής, γίνεται κατανοητό πως την πρωτοβουλία στη συνδιαλλαγή και την τελική αποδοχή την έχει η πλευρά του θύματος. o Η διαδικασία απλώς θα οργανώνεται και θα ρυθμίζεται από το διαμεσολαβητή, χωρίς ο ίδιος να παρεμβαίνει στην ουσία. Δεν φέρει δικαιοδοτική κρίση. o Η διαδικασία δεν είναι δημόσια, όπως στο ακροατήριο, παρά περιορίζεται στον κύκλο των συμμετεχόντων. Η μοναδική περίπτωση να διευρυνθεί είναι η συμμετοχή της κοινότητας ως συμμετέχον μέρος. o Η διαδικασία καλύπτεται από απόλυτη εχεμύθεια. Ακόμη και αν η υπόθεση παραπεμφθεί στην τακτική ποινική διαδικασία τελικά, λόγω αποτυχίας της διαδικασίας της διαμεσολάβησης, το δικαστήριο δεν επιτρέπεται να λάβει υπόψη του κανένα στοιχείο από τη διαδικασία της συνδιαλλαγής. Είναι χαρακτηριστικό πως σε περίπτωση αποτυχίας του συμβιβασμού, αυτός, θεωρείται σαν να μην έγινε. o Η τελική απόφαση των μερών κατά τη διαμεσολαβητική διαδικασία δημιουργεί δεδικασμένο και δεν επιτρέπεται άλλη ποινική δίωξη του δράστη για το ίδιο γεγονός (αρχή ne bis in idem). 1 7

o Αμφότερα τα μέρη έχουν δικαίωμα για νομική συμπαράσταση αλλά όχι για εκπροσώπηση δια πληρεξουσίου δικηγόρου. Η αυτοπρόσωπη συμμετοχή των μερών κατά τη διαδικασία είναι όρος εκ των ων ουκ άνευ. Αποτελεί το σημείο αναφοράς της αποκαταστατικής δικαιοσύνης και πραγμάτωση του στόχου της. Επιπλέον, κατοχυρώνονται και πλείστες άλλες δικονομικές βοήθειες του κλασσικού συστήματος, όπως η μετάφραση εγγράφων ή η παροχή διερμηνέα. o Τέλος, στην Ελλάδα τουλάχιστον, για το αποτέλεσμα της διαμεσολαβητικής διαδικασίας συντάσσεται έκθεση του διαμεσολαβητή προς την αρμόδια δικαστική αρχή, που αποφάσισε με σύμφωνη γνώμη των μερών την υπαγωγή της υπόθεσης σε καθεστώς συνδιαλλαγής, και αυτή με τη σειρά της την επικυρώνει με τη μορφή δικαστικής απόφασης. Αυτές ήταν οι κύριες αρχές ενίοτε απαντώνται και ως αξίες που διαπνέουν το θεσμό της αποκαταστατικής δικαιοσύνης. Πρόκειται για τα βασικά πλαίσια, μέσα στα οποία εξελίσσονται όλα τα βήματά της, από την άσκηση ποινικής δίωξης μέχρι και την τελεσφόρηση ή την αποτυχία της. Όπως αναφέραμε όμως και σε προηγούμενη ενότητα, επειδή ο θεσμός δεν έχει ακόμη στερεοποιηθεί, ενδέχεται κάποιες από αυτές τις βασικές, προς το παρόν, αρχές να αναιρεθούν ή να αλλάξουν στο μέλλον. Επίσης, γίνεται κατανοητό πως σίγουρα θα εμπλουτιστούν, όταν η αποκαταστατική δικαιοσύνη θα αποκτήσει μεγαλύτερο εύρος και πρακτική εφαρμογή. Ως κατακλείδα για το πρώτο κεφάλαιο και την εννοιολογική προσέγγιση του θεσμού, ίσως, θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε την σκέψη της Καλλιόπης Σπινέλλη πως «το πρότυπο της αποκαταστατικής δικαιοσύνης δημιουργεί ελπίδες για μια διαδικασία, στην οποία τα εμπλεκόμενα μέρη σε μια συγκεκριμένη αξιόποινη πράξη αποφασίζουν συλλογικά τους τρόπους διαχείρισης της πράξης που τελέστηκε και τις μελλοντικές επιπτώσεις της. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια προσπάθεια εξισορρόπησης των αναγκών, τόσο του θύματος όσο και της κοινωνίας, χωρίς να παραμελείται ο δράστης και η κοινωνική του επανένταξη. Τούτο είναι εφικτό, αφού με τη διαδικασία αυτή επιχειρείται, κατά το δυνατό, η επανόρθωση της ζημίας που επήλθε στο θύμα και η παροχή δυνατοτήτων 1 8

εποικοδομητικής συμμετοχής όλων στην ιδιόμορφη αυτή απονομή δικαιοσύνης». 31 31 Κ. Σ π ι ν έ λ λ η, Κ ρ α τ ο ύ μ ε ν ο ι χ ρ ή σ τ ε ς ή ε ξ α ρ τ η μ έ ν ο ι : π ρ ο ς α ν α ζ ή τ η σ η τ ω ν β έ λ τ ι σ τ ω ν θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ώ ν π ρ α κ τ ι κ ώ ν, Τ ι μ η τ ι κ ό ς Τ ό μ ο ς γ ι α τ ο ν Ι ω ά ν ν η Μ α ν ω λ ε δ ά κ η, Τ ό μ ο ς Ι, 2 0 0 7, σ ε λ. 3 8 4. 1 9