Διαδικασία εξόρυξης και ανάλυσης στοιχείων για το κτιριακό απόθεμα και την ενεργειακή του απόδοση

Διαδικασία εξόρυξης και ανάλυσης στοιχείων για το κτιριακό απόθεμα και την ενεργειακή του απόδοση Ομάδα σύνταξης Δρ. Έλενα Δασκαλάκη Δρ. Κωνσταντίνος Μπαλαράς Πόπη Δρούτσα, MSc Σίμων Κοντογιαννίδης, MSc Αθηνά Γαγλία, MSc Ομάδα Εξοικονόμησης Ενέργειας Ινστιτούτο Μελετών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών Δεκέμβριος 2007

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Το έργο DATAMINE 3 2. Οι Ευρωπαϊκές οδηγίες 2002/91/ΕΚ και 2006/32/ΕΚ στην Ελλάδα 4 3. Πιλοτική εφαρμογή του DATAMINE στην Ελλάδα 6 3.1. Στόχοι 6 3.2. Εμπλεκόμενοι φορείς 6 3.3. Η Ελληνική Βάση Δεδομένων DATAMINE 6 3.3.1 Διαδικασία συλλογής δεδομένων 6 3.3.1.1 Διαθέσιμες μεθοδολογίες ενεργειακών επιθεωρήσεων και αξιολόγησης της 7 ενεργειακής συμπεριφοράς κτιρίων στην Ελλάδα 3.3.1.2 Ανταπόκριση των διαθέσιμων μεθοδολογιών αξιολόγησης κτιρίων στις απαιτήσεις 10 της Ελληνικής Βάσης Δεδομένων 3.3.2 Πληρότητα Ελληνικής Βάσης 10 3.3.3 Γενικά χαρακτηριστικά κτιρίων της Ελληνικής Βάσης Δεδομένων DATAMINE 14 3.4. Αποτελέσματα 17 3.4.1 Στατιστικά 17 3.4.2 Κτιριακό κέλυφος και ενεργειακές απαιτήσεις κτιρίων 19 3.4.2.1 Μέσος συντελεστής θερμοπερατότητας 19 3.4.2.2 Ενεργειακές απαιτήσεις για θέρμανση 24 3.4.3 Συστήματα παραγωγής-απόδοσης θερμότητας 27 3.4.3.1 Γενικές πληροφορίες 27 3.4.3.2 Ενεργειακή απόδοση συστημάτων παραγωγής θερμότητας 27 3.4.3.3 Ενεργειακή απόδοση συστημάτων παραγωγής-διανομής θερμότητας 28 3.4.4 Συνολική ενεργειακή απόδοση κτιρίων 29 3.4.4.1 Απαιτήσεις πρωτογενούς ενέργειας 29 3.4.5 Αποδιδόμενη ενέργεια 31 3.4.5.1 Υπολογιζόμενες ενεργειακές απαιτήσεις 31 3.4.5.2 Πραγματική κατανάλωση ενέργειας 32 3.4.6 Περαιτέρω ανάλυση 33 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 43 5. ΑΝΑΦΟΡΕΣ 44 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 45 6.1 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: Παρατηρήσεις για τον ενεργειακό κανονισμό 46 6.2 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2: Ευρωπαϊκές μεθοδολογίες ανακαίνισης κτιρίων 53 6.3 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3: Ευρωπαϊκές μεθοδολογίες ενεργειακής επιθεώρησης κτιρίων 69 6.4 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4: Βάση δεδομένων DATAMINE 78 2

1. Το έργο DATAMINE Η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2002/91/EΚ για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων (EPBD) απαιτεί να υπάρχει Πιστοποιητικό Ενεργειακής Απόδοσης (ΠΕΑ) για όλα σχεδόν τα κτίρια στην Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Το πιστοποιητικό θα αποδίδει στο κτίριο έναν αριθμητικό δείκτη για την συγκριτική αξιολόγηση της ενεργειακής του απόδοσης, ενώ παράλληλα θα συνοδεύεται από συστάσεις με οικονομικά αποδοτικά μέτρα βελτίωσής της. Το ΠΕΑ θα είναι απαραίτητο κατά την κατασκευή, την πώληση ή την εκμίσθωση των κτιρίων. Παράλληλα, η πρόσφατη Ευρωπαϊκή Οδηγία για την ενεργειακή απόδοση κατά την τελική χρήση και τις ενεργειακές υπηρεσίες (2006/32/EC η οποία τροποποιεί την 93/76/EEC) με σκοπό τον περιορισμό των εκπομπών του CO2, απαιτεί την λήψη μέτρων από το 2008 με στόχο την μείωση της τελικής χρήσης ενέργειας στο 9% μέχρι το 2017. Το DATAMINE που υλοποιείται στα πλαίσια του προγράμματος Ευφυής Ενέργεια για την Ευρώπη (Energy Intelligent Europe) έχει ως στόχο του τη βελτίωση της υπάρχουσας γνώσης για το κτιριακό απόθεμα και την ενεργειακή συμπεριφορά των κτιρίων μέσα από τα στοιχεία που συγκεντρώνονται κατά τη διάρκεια της Ενεργειακής Επιθεώρησης & Πιστοποίησης των κτιρίων στις χώρες της ΕΕ. Οι βασικοί στόχοι του προγράμματος είναι: Δημιουργία κοινά αποδεκτής μεθοδολογίας συγκέντρωσης, ανάλυσης και εκμετάλλευσης πληροφοριών από τα ενεργειακά πιστοποιητικά κτιρίων. Υλοποίηση 12 Πιλοτικών Προγραμμάτων για συλλογή δεδομένων και παρακολούθηση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων στις 12 χώρες της ΕΕ που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Συγκέντρωση όλων των διαθέσιμων δεδομένων από τα 12 πιλοτικά προγράμματα σε μια κοινή Ευρωπαϊκή Βάση Δεδομένων Ενεργειακής Επιθεώρησης Κτιρίων. Ανάλυση και σύγκριση των δεδομένων κτιριακού αποθέματος για τις 12 χώρες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Η κοινή Βάση Δεδομένων περιλαμβάνει 255 παραμέτρους, που καλύπτουν όλες τα χαρακτηριστικά που αφορούν την ενεργειακή συμπεριφορά και απόδοση του κτιρίου. Τα διαθέσιμα στοιχεία περιλαμβάνουν: Πληροφορίες από τα ενεργειακά πιστοποιητικά (π.χ. ημερομηνία έκδοσης πιστοποιητικού, ενεργειακή κατάταξη κτιρίου), Γενικά στοιχεία κτιρίου (π.χ. θέση, χρήση, κλιματιζόμενη επιφάνεια), Ειδικά στοιχεία κελύφους (π.χ. U-values, επιφάνειες, κατασκευαστικά χαρακτηριστικά), Πληροφορίες ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού, Υπολογιζόμενες ενεργειακές απαιτήσεις (π.χ. φορτία θέρμανσης, ψύξης, ζεστού νερού χρήσης), Παράμετροι λειτουργίας, Κατανάλωση ενέργειας, Εκπομπές CO 2. H βάση δεδομένων είναι συνδεδεμένη με ένα εργαλείο επεξεργασίας και στατιστικής ανάλυσης, το οποίο αναπτύχθηκε στα πλαίσια του προγράμματος για την επεξεργασία: Των δεδομένων των κτιρίων που περιλαμβάνονται στα 12 Πιλοτικά Προγράμματα (π.χ. στατιστική ανάλυση για τον αριθμό, την χρονολογία κατασκευής, τον τύπο, την επιφάνεια των κτιρίων, κλπ.) Των δεικτών ενεργειακής απόδοσης (π.χ. συντελεστές θερμοπερατότητας U-values, αποδόσεις συστημάτων, ετήσιες ενεργειακές καταναλώσεις, εκπομπές CO 2 κλπ.) Με το τέλος του προγράμματος, η κοινή Ευρωπαϊκή Βάση Δεδομένων Ενεργειακής Επιθεώρησης Κτιρίων θα περιλαμβάνει δεδομένα από περίπου 16000 κτίρια κατοικιών και του τριτογενή τομέα από τις συμμετέχουσες στο πρόγραμμα χώρες: Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Γερμανία, Ελλάδα, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Ολλανδία και Πολωνία. Τα αποτελέσματα του προγράμματος θα παρέχουν την δυνατότητα συγκέντρωσης και εκμετάλλευσης της τεράστιας αξίας πληροφορίας που θα προέρχεται από την έκδοση των ενεργειακών πιστοποιητικών και θα αποτελέσουν μια καλή βάση για την καθιέρωση εναρμονισμένων συστημάτων ελέγχου του κτιριακού αποθέματος και της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Περισσότερες πληροφορίες για το DATAMINE: http://env.meteo.noa.gr/datamine/ 3

2. Οι Ευρωπαϊκές οδηγίες 2002/91/ΕΚ και 2006/32/ΕΚ στην Ελλάδα Η ισχύουσα Ελληνική νομοθεσία σε σχέση με την εξοικονόμηση ενέργειας στην μελέτη κτιρίων περιορίζεται στη μελέτη θερμομόνωσης που απαιτείται για κάθε νέα κατασκευή, σύμφωνα με τον Κανονισμό Θερμομόνωσης Κτιρίων (ΚΘΚ), Πρoεδρικό Διάταγμα Φ.Ε.Κ./362-4.7.79, ο οποίος παρέμεινε χωρίς καμιά προσαρμογή για περίπου τρεις δεκαετίες. Στη δεκαετία του 1990, λόγω της αύξησης του ενδιαφέροντος σχετικά με την εξοικονόμηση ενέργειας και την μείωση της ρύπανσης της ατμόσφαιρας και ιδιαίτερα των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, σε συνδυασμό με την ανάγκη εναρμόνισης της Ελληνικής νομοθεσίας με τις τότε σχετικές Ευρωπαϊκές Οδηγίες (96/76 της 13-9-1993), άρχισαν να γίνονται μερικά θετικά βήματα. Δυστυχώς όμως περιορίστηκαν στο επίπεδο εκπόνησης μελετών και κάποιων οδηγιών, χωρίς όμως να περάσουν στη φάση της υλοποίησης και υποχρεωτικής εφαρμογής. Με βάση τα αποτελέσματα του προγράμματος του ΥΠΕΧΩΔΕ για την εξοικονόμηση ενέργειας στον οικιακό, εμπορικό και τριτογενή τομέα (Ενέργεια 2001) που ολοκληρώθηκε το 1995, προετοιμάστηκε και εκδόθηκε η υπ'αριθμ 21475/2707 Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) του ΥΠ.ΕΘ.Ο., ΥΠ.ΑΝ., Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. και ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α. (ΦΕΚ 880/B 19-8-1998) που αφορούσε τον καθορισμό μέτρων και όρων για την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων για τον περιορισμό των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα. Η βασική καινοτομία της κοινής υπουργικής απόφασης ήταν η καθιέρωση του Ενεργειακού Πιστοποιητικού Κτιρίων. Ο κορμός της προσπάθειας αυτής προβλεπόταν να είναι ο Κανονισμός Oρθολογικής Χρήσης & Εξοικονόμησης Ενέργειας (ΚΟΧΕΕ) ο οποίος θα έπρεπε να εκδοθεί σύμφωνα με το Άρθρο 26 του Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού (ΓOΚ) και θα αντικαθιστούσε τον ισχύοντα κανονισμό θερμομόνωσης, μεταξύ όλων των άλλων απαιτούμενων ενεργειακών μελετών, ενεργειακής επιθεώρησης και πιστοποίησης των κτιρίων, ενεργειακής ταυτότητας, κλπ. Διάφορα άρθρα του ΓΟΚ τροποποιήθηκαν, για την εφαρμογή επεμβάσεων εξοικονόμησης ενέργειας, για προσθήκη θερμομόνωσης, ενσωμάτωση ενεργητικών και παθητικών ηλιακών συστημάτων, χρήση σκιάστρων και βιοκλιματικά κτίρια κλπ. Δυστυχώς, οι αλλαγές αυτές δεν ίσχυσαν ακόμη, μια και δεν υλοποιήθηκε η έκδοση του ΚΟΧΕΕ που θα προδιέγραφε και θα υποστήριζε την υλοποίηση των προβλεπόμενων μέτρων. Το προσχέδιο του ΚΟΧΕΕ ετοιμάστηκε από το ΚΑΠΕ για το ΥΠΕΧΩΔΕ και παραδόθηκε με καθυστέρηση στα τέλη του 2003. Ακολούθησε στις αρχές του 2004 η περιορισμένη δημοσιοποίησή του στα πλαίσια δημόσιας διαβούλευσης, κατά την διάρκεια της οποίας διάφοροι φορείς, μεταξύ των οποίων και το ΙΕΠΒΑ/ΕΑΑ, υπέβαλαν τις παρατηρήσεις τους. Η διαδικασία διεκόπη, και τον Απρίλιο του 2005 συστάθηκε μια νέα επιτροπή από το Υπουργείο Ανάπτυξης - ΥΠΑΝ (Δ6/Β/7461/21.4.2005) με εκπροσώπους από το ΥΠΑΝ, ΥΠΕΧΩΔΕ, ΤΕΕ, ΕΛΟΤ και το ΚΑΠΕ, που ανέλαβε το έργο. Ο κανονισμός μετονομάστηκε σε Κανονισμό Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ), λαμβάνοντας υπόψη τους νέους Ευρωπαϊκούς Κανονισμούς. Η επιτροπή «ολοκλήρωσε» το έργο της στο τέλος του 2005, με την προετοιμασία ενός γενικού θεσμικού πλαισίου για την εφαρμογή της Οδηγίας, και ενός σχεδίου υπουργικής απόφασης για το μητρώο ενεργειακών επιθεωρητών, χωρίς όμως να γίνει καμιά δημόσια κοινοποίηση των όποιων αποτελεσμάτων. Το ΤΕΕ, μέσω της Μόνιμης Επιτροπής Ενέργειας, προχώρησε στη σύσταση μιας νέας επιτροπής που ασχολείται με το θέμα. Μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει καμία δημοσιοποίηση οποιασδήποτε σχετικής απόφασης ή άλλης πληροφόρησης σχετικά με το περιεχόμενο και τη σύσταση του περιεχομένου του ενεργειακού πιστοποιητικού, των εθνικών ορίων για τη κατανάλωση ενέργειας, της γενικότερης μεθοδολογίας κλπ (πέρα από το ότι θα είναι σύμφωνα με τους Ευρωπαϊκούς Κανονισμούς). Στις 27 Ιουνίου 2007, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέπεμψε την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο εξαιτίας της μη συμμόρφωσής της με την EPBD. 4

Το ΙΕΠΒΑ/ΕΑΑ ολοκλήρωσε για το ΥΠΕΧΩΔΕ το 2002 [1] μια εκτεταμένη και λεπτομερή μελέτη για την ποιοτική και ποσοτική αξιολόγηση των δεδομένων σχετικά με: - το υφιστάμενο κτιριακό απόθεμα και την αξιολόγηση στοιχείων για την ειδική κατανάλωση ενέργειας ανά κατηγορία κτιρίου και ανά χρήση (για τα κτίρια κατοικίας [2] και τα κτίρια του τριτογενή τομέα [3], - ιεράρχηση ρυθμίσεων που προτείνονται τόσο από το σχέδιο δράσης Ενέργειας 2001, όσο και αυτών που είχαν θεσπιστεί από την 21475/4707 ΚΥΑ, aξιολόγηση του σχεδίου του ΚΟΧΕΕ (με συγκεκριμένες επιμέρους προτάσεις αλλά και μελλοντικές δράσεις οι οποίες συνοψίζονται στο Παράρτημα 1), και αυτών που προέκυψαν από την ανάλυση συνεπαγόμενου κόστους / αναμενόμενου οφέλους από την υιοθέτηση αυτών των ρυθμίσεων, - σε οικονομικό, θεσμικό και διοικητικό επίπεδο που θα διευκολύνουν την ανάληψη πρωτοβουλιών, την παροχή των απαραίτητων οικονομικών εργαλείων, τον έλεγχο και την καταγραφή της ενεργειακής απόδοσης των υλοποιούμενων παρεμβάσεων, καθώς και την εξασφάλιση της πρόσβασης στις σχετικές πληροφορίες, - Υπόδειξη των κατάλληλων μέσων, όρων και προϋποθέσεων που μπορούν να εγγυηθούν τη διευκόλυνση της διείσδυσης των μέτρων πολιτικής που τίθενται από το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο, - Σύστημα αξιολόγησης της απόδοσης των μέτρων που θα διευκολύνει τη σύνταξη ανά διετία των Εθνικών Εκθέσεων προόδου προς την αρμόδια Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και σε άλλα συναρμόδια διεθνή και ευρωπαϊκά όργανα, - Υπόδειξη μεθόδων καταγραφής, ελέγχου και αξιολόγησης της εξοικονόμησης ενέργειας που θα επιτυγχάνεται από τις πραγματοποιούμενες επενδύσεις ενεργειακής απόδοσης, στο πλαίσιο της σταδιακής εφαρμογής της 21475/4707 /ΚΥΑ (απόλυτοι αριθμοί ανά κτίριο), - Εξασφάλιση της πρόσβασης στις πληροφορίες. Το ΙΕΠΒΑ/ΕΑΑ συνέχισε στα πλαίσια του προγράμματος DATAMINE την επικοινωνία με τους αρμόδιους φορείς (ΥΠΑΝ, ΥΠΕΧΩΔΕ, ΤΕΕ, ΚΑΠΕ) για την εναρμόνιση με την Ευρωπαϊκή Οδηγία EPBD, σχετικά με την πρόοδο που τυχόν σημειώνεται, αλλά και για την ενημέρωσή τους μαζί με άλλους μηχανικούς και εμπειρογνώμονες, σχετικά με τις διαθέσιμες μεθοδολογίες, λογισμικά και άλλα εργαλεία που είναι διαθέσιμα. 5

3. Πιλοτική εφαρμογή του DATAMINE στην Ελλάδα 3. 1. Στόχοι Οι γενικοί στόχοι του πιλοτικού προγράμματος στην Ελλάδα περιλαμβάνουν: Αξιοποίηση διαθέσιμων δεδομένων που προέρχονται από ενεργειακές επιθεωρήσεις, υπάρχουσες μεθοδολογίες και λογισμικά για Ελληνικά κτίρια Συλλογή επιπλέον στοιχείων μέσω διαδικτύου για την πραγματική κατανάλωση ενέργειας (με βάση τους λογαριασμούς για πετρέλαιο θέρμανσης και ΔΕΗ) σε κτίρια κατοικίας και τριτογενούς τομέα. Επεξεργασία διαθέσιμων και, εφόσον υπάρχουν, νέων δεδομένων και ενσωμάτωσή τους στην Κοινή Βάση Δεδομένων του DATAMINE για την εξαγωγή Δεικτών Ενεργειακής Απόδοσης. Προκαταρκτικός καθορισμός ορίων κατανάλωσης για Ελληνικά κτίρια. Αξιοποίηση των δεδομένων της βάσης για την αξιολόγηση υπαρχουσών μεθόδων/λογισμικών διεξαγωγής ενεργειακών επιθεωρήσεων σε κτίρια και την έκδοση Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης. Διερεύνηση και καταγραφή της άποψης των αρμόδιων φορέων για τις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2002/91/ΕΚ για την ενεργειακή απόδοση κτιρίων. Εξέταση του (υπό ανάπτυξη) νόμου για την ενεργειακή απόδοση κτιρίων στην Ελλάδα. Παροχή συστάσεων που μπορούν να ενσωματωθούν άμεσα στο εθνικό πλαίσιο προετοιμασίας για την εναρμόνιση της Ελλάδας με την Οδηγία. 3. 2. Εμπλεκόμενοι φορείς Οι εργασίες και τα αποτελέσματα του προγράμματος DATAMINE απευθύνονται στους παρακάτω φορείς που είναι αρμόδιοι για την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Οδηγίας στην Ελλάδα: Υπουργείο Ανάπτυξης (ΥΠΑΝ) Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (ΥΠΕΧΩΔΕ) Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (TEE) Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ) Μηχανικοί και ενεργειακοί σύμβουλοι Η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2002/91/ΕΚ για την ενεργειακή απόδοση κτιρίων πρόκειται να εφαρμοστεί από το ΥΠΑΝ σε συνεργασία με το ΥΠΕΧΩΔΕ. Προτεραιότητες θα δοθούν σε κατοικίες και δημόσια κτίρια. Τα ΤΕΕ και ΚΑΠΕ έχουν συμμετάσχει σε προηγούμενες προσπάθειες για την εναρμόνιση της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Οδηγία. 3.3. Η Ελληνική Βάση Δεδομένων DATAMINE Το Ελληνικό πιλοτικό πρόγραμμα περιλαμβάνει την επεξεργασία στοιχείων από περίπου 250 ενεργειακές επιθεωρήσεις σε κατοικίες, γραφεία, ξενοδοχεία, νοσοκομεία, αθλητικά κέντρα, κολυμβητήρια και όλα τα αεροδρόμια από αντιπροσωπευτικές πόλεις της χώρας, και για διαφορετικές περιόδους κατασκευής. 3.3.1 Διαδικασία συλλογής δεδομένων Μέχρι σήμερα δεν έχει σημειωθεί πρόοδος με την εφαρμογή της EPBD στην Ελλάδα και δεν υπάρχει ενεργειακή πιστοποίηση για νεόκτιστα ή υπάρχοντα κτίρια. Το ΕΑΑ έχει συμμετάσχει σε διάφορα Ευρωπαϊκά Προγράμματα για την ανάπτυξη μεθοδολογιών και λογισμικών για ενεργειακές καταγραφές και την υποστήριξη στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για ανακαίνιση 6

κτιρίων. Στις μεθοδολογίες αυτές εντάσσονται οι EPIQR [4] και INVESTIMMO [5] για κτίρια κατοικιών, TOBUS [6] για κτίρια γραφείων και XENIOS [7] για ξενοδοχεία. Πρόσφατα, μια άλλη ομάδα μεθοδολογιών έχει αναπτυχθεί με επίκεντρο την ενεργειακή επιθεώρηση και πιστοποίηση κτιρίων. Η ομάδα αυτή περιλαμβάνει τις μεθοδολογίες EPA-ED [8] για κατοικίες και EPA-NR [8] για κτίρια του τριτογενούς τομέα. Το ΕΑΑ είναι σε επαφή με τους βασικούς φορείς υλοποίησης των Ευρωπαϊκών Οδηγιών 2002/91/ΕΚ και 2006/32/ΕΚ και τους έχει επανειλημμένα ενημερώσει για τις παραπάνω μεθοδολογίες. Οι αρμόδιοι φορείς έχουν δείξει ενδιαφέρον και οι υποδείξεις τους έχουν ληφθεί υπόψη στην τελική διαμόρφωση των μεθοδολογιών, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της ελληνικής πραγματικότητας. Επιπλέον, οι παραπάνω μεθοδολογίες έχουν ελεγχθεί με επιτυχία για την ακρίβεια των αποτελεσμάτων τους αλλά και για την καταλληλότητά τους για εφαρμογή στα Ελληνικά κτίρια. Στα πλαίσια Ευρωπαϊκών προγραμμάτων το ΕΑΑ έχει χρησιμοποιήσει τις παραπάνω μεθοδολογίες σε πιλοτικές εφαρμογές για σημαντικό αριθμό κτιρίων στην Ελλάδα. Περίπου το 40% των δεδομένων που έχουν εισαχθεί στην κοινή Βάση Δεδομένων για την πιλοτική εφαρμογή του DATAMINE στην Ελλάδα προέρχονται από την εφαρμογή των παραπάνω μεθοδολογιών σε Ελληνικά κτίρια. Επιπλέον δεδομένα υπήρχαν διαθέσιμα από ενεργειακές καταγραφές σε μεγάλο αριθμό κτιρίων σε διάφορες πόλεις της χώρας με χρήση τυποποιημένων εντύπων για ενεργειακές επιθεωρήσεις και συλλογή των απαιτούμενων πληροφοριών. Τέλος, στα πλαίσια του προγράμματος DATAMINE, το ΕΑΑ έχει οργανώσει μια ιστοσελίδα στο διαδίκτυο (http://env.meteo.noa.gr/datamine/gresdata.html), μέσω της οποίας οι επισκέπτες μπορούν να συμπληρώσουν τις βασικές παραμέτρους για το κτίριό τους, ώστε να είναι εύκολη η ενσωμάτωσή τους στην κοινή Βάση Δεδομένων. 3.3.1.1 Διαθέσιμες μεθοδολογίες ενεργειακών επιθεωρήσεων και αξιολόγησης της ενεργειακής συμπεριφοράς κτιρίων στην Ελλάδα Αν και η διαδικασία εναρμόνισης της Ελλάδας στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2002/91 βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και πολλά χρόνια, δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Κατά συνέπεια δεν έχει ακόμη αρχίσει η ενεργειακή πιστοποίηση των Ελληνικών κτιρίων. Στα πλαίσια συλλογής των απαιτούμενων πληροφοριών για την Ελληνική Βάση δεδομένων του Datamine, χρησιμοποιήθηκαν διαθέσιμες πληροφορίες από προγενέστερες ενεργειακές επιθεωρήσεις και προγράμματα που έγιναν σύμφωνα με: Μεθοδολογίες για επιθεωρήσεις κτιρίων με σκοπό την ανακαίνιση, την εξοικονόμηση ενέργειας και την βελτίωση της ποιότητας του εσωτερικού περιβάλλοντος, όπως το EPIQR [4] για κτίρια κατοικιών, το TOBUS [6] για κτίρια γραφείων και το XENIOS [7] για κτίρια ξενοδοχείων (http://env.meteo.noa.gr/xenios/) Το EPIQR είναι ένα πρόγραμμα πολυμέσων για αρχιτέκτονες και μηχανικούς, βασιζόμενο στα αποτελέσματα ενός Ευρωπαϊκού προγράμματος για την ανάπτυξη μιας μεθοδολογίας για την ενεργειακή, περιβαλλοντική & κατασκευαστική επιθεώρηση και αξιολόγηση της υπάρχουσας κατάστασης πολυκατοικιών. Χρησιμοποιείται για την επιθεώρηση κτιρίων, την εκτίμηση των δυνατοτήτων επέμβασης για την αναβάθμιση των εγκαταστάσεων (πχ κέλυφος και κατασκευαστικά στοιχεία του κτιρίου, Η/Μ εγκαταστάσεις), τον υπολογισμό των θερμικών και ψυκτικών φορτίων και για την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης, τον υπολογισμό του δυναμικού εξοικονόμησης ενέργειας για θέρμανση, ψύξη, φωτισμό, και ζεστό νερό χρήσης, την αξιολόγηση και βελτίωση της ποιότητας του εσωτερικού περιβάλλοντος, και την σύνταξη ενός προϋπολογισμού. Η δομή, και τα στοιχεία του προγράμματος, οι βιβλιοθήκες (οπτικό υλικό 1000 φωτογραφιών, τυπικές κατασκευές, υλικά, μετεωρολογικά δεδομένα, εργασίες, κόστος εργασιών/υλικών, νομοθεσία, τεχνικές οδηγίες) είναι προσαρμοσμένα στην Ελληνική πραγματικότητα. Το EPIQR έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία κατά την επιθεώρηση πάνω από 60 πολυκατοικίες στην Ελλάδα, ενώ αντίστοιχες εθνικές εκδόσεις χρησιμοποιούνται τα τελευταία χρόνια στην Γερμανία και Ελβετία. 7

Η ανωτέρω μεθοδολογία και λογισμικό μετεξελίχθηκαν ώστε να καλύπτουν τα κτίρια γραφείων (TOBUS) και ξενοδοχείων (XENIOS). Κατά την διάρκεια της επιθεώρησης και της αξιολόγησης των επεμβάσεων εξοικονόμησης ενέργειας περιλαμβάνονται οι πιο σύνθετες Η/Μ εγκαταστάσεις των εμπορικών κτιρίων, καθώς επίσης και ειδικά θέματα βελτίωσης της ποιότητας του εσωτερικού περιβάλλοντος, την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την κατανάλωση ενέργειας, την εξοικονόμηση νερού. Και σε αυτή την περίπτωση δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στον αναλυτικό προϋπολογισμό των ανακαινιστικών εργασιών που θα απαιτηθούν, για την σύνταξη του προϋπολογισμού. Μεθοδολογίες για ενεργειακές επιθεωρήσεις κτιρίων στα πλαίσια της Κοινοτικής Οδηγίας (2002/91/EC) για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, όπως το EPA-ED (www.epa-ed.org) για κτίρια κατοικιών και το EPA-NR (www.epa-nr.org) για κτίρια του τριτογενή τομέα [8]. Πρόκειται για μια ολοκληρωμένη διαδικασία κατάλληλη για την έκδοση πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης για υφιστάμενα κτίρια, η οποία βασίζεται σε ένα σύνολο εργαλείων που διευκολύνουν τους εμπειρογνώμονες να επιθεωρήσουν και να αξιολογήσουν ένα τμήμα του κτιρίου ή ένα ολόκληρο κτίριο με παρόμοιο τρόπο. Επίσης, παρέχουν την απαραίτητη υποστήριξη ώστε ο εμπειρογνώμονας να προτείνει στους ιδιοκτήτες συγκεκριμένες συμβουλές και προτάσεις για μέτρα εξοικονόμηση ενέργειας, τα οποία μπορούν να βελτιώσουν την ενεργειακή απόδοσή των κτιρίων, όπως και με την εγκατάσταση θερμομόνωσης, διπλών υαλοστασίων, συστημάτων θέρμανσης, ψύξης και αερισμού υψηλής απόδοσης, παθητικά και ενεργητικά ηλιακά συστήματα, κλπ. Το λογισμικό αποτελείται από τον πυρήνα των υπολογισμών, τις βιβλιοθήκες με τις τυπικές τιμές, την μάσκα εισαγωγής δεδομένων και την μάσκα των αποτελεσμάτων. Ο πυρήνας των υπολογισμών είναι δομημένος με την λογική των αυτόνομων ρουτινών, με αποτέλεσμα να υπάρχει η δυνατότητα εναρμόνισης στις εθνικές προδιαγραφές διαφορετικών χωρών, επικαιροποίησης και αναπροσαρμογής σε εθνικό επίπεδο. Οι υπολογισμοί βασίζονται στους Ευρωπαϊκούς Κανονισμούς (CEN), καθώς και σε καλές πρακτικές. Για την διευκόλυνση του χρήστη, το λογισμικό EPA διαθέτει ενσωματωμένες εθνικές βιβλιοθήκες με τις σταθερές της μεθοδολογίας (βιβλιοθήκη κλιματικών δεδομένων, καυσίμων, κατασκευαστικών χαρακτηριστικών, Η/Μ συστημάτων), οι οποίες περιέχουν δεδομένα ανεξάρτητα από το εκάστοτε κτίριο, προσφέρουν ευελιξία για την εισαγωγή δεδομένων σε εθνική βάση και τέλος, είναι αυτόνομες και μπορούν να αναπροσαρμοστούν. Οι υπολογισμοί περιλαμβάνουν τα εξής βήματα: Περιγραφή υπάρχουσας κατάστασης του κτιρίου και υπολογισμός των μηνιαίων φορτίων και ενεργειακής κατανάλωσης για θέρμανση και ψύξη χώρων, ζεστό νερό χρήσης, φωτισμό και βοηθητικά συστήματα. Διαμόρφωση και αξιολόγηση σεναρίων επεμβάσεων και νέος υπολογισμός της ενεργειακής κατανάλωσης. Υπολογισμός της θερμικής και ηλεκτρικής εξοικονομούμενης ενέργειας (kwh/m 2 ) & μείωσης ρύπων (kg CO 2 /m 2 ) ανά έτος. Υπολογισμός του κόστους των επεμβάσεων και του χρόνου αποπληρωμής. Ο έλεγχος της μεθοδολογία και της ακρίβειας των υπολογισμών έγινε σύμφωνα με την διεθνώς αναγνωρισμένη μέθοδο BESTEST (EN ISO 13791. ASHRAE Standard 140). Τα αποτελέσματα των υπολογισμών περιλαμβάνουν: Φορτία & Καταναλώσεις σε μηνιαία και ετήσια βάση, Κατανάλωση πρωτογενούς Ενέργειας & Εκπομπές CO 2, Εξοικονόμηση (καυσίμων, ηλεκτρικής ενέργειας, εκπομπών CO 2 ), Κόστος, Περίοδος αποπληρωμής. Tα αποτελέσματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την έκδοση πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης για υφιστάμενα κτίρια. Η μέθοδος EPA-ED εφαρμόστηκε δοκιμαστικά σε τέσσερις (4) Ευρωπαϊκές χώρες (Αυστρία, Δανία, Ελλάδα και Ολλανδία) και συνολικά μελετήθηκαν έξι (6) κτίρια κατοικιών (μονοκατοικίες και πολυκατοικίες) διαφορετικής ηλικίας, αντιπροσωπευτικά των αντίστοιχων εθνικών τυπολογιών. Η μέθοδος EPA-NR εφαρμόστηκε δοκιμαστικά σε επτά (7) χώρες (Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ελλάδα, Ιταλία και Ολλανδία) και συνολικά μελετήθηκαν είκοσι πέντε (25) κτίρια γραφείων, σχολείων, νοσοκομείων και ξενοδοχείων, αντιπροσωπευτικά των αντίστοιχων εθνικών τυπολογιών, ηλικίας 2 70 ετών και επιφάνειας 800 30000 m 2. Συνεπώς, οι μεθοδολογίες και τα λογισμικά EPA-ED και EPA-NR μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των μηχανικών, μελετητών και εμπειρογνωμόνων, που ασχολούνται με την ενεργειακή επιθεώρηση και πιστοποίηση υφισταμένων κτιρίων οικιακού και τριτογενή τομέα. 8

3.3.1.2 Ανταπόκριση των διαθέσιμων μεθοδολογιών αξιολόγησης κτιρίων στις απαιτήσεις της Ελληνικής Βάσης Δεδομένων Η κοινή Βάση Δεδομένων περιλαμβάνει 255 παραμέτρους, που καλύπτουν όλα τα χαρακτηριστικά που αφορούν την ενεργειακή συμπεριφορά και απόδοση του κτιρίου. Στα πλαίσια του προγράμματος DATAMINE το ΕΑΑ αξιολόγησε τη δυνατότητα των υπαρχουσών μεθοδολογιών να παρέχουν πληροφορίες για τις παραπάνω παραμέτρους. Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται τα ποσοστά της βάσης που καλύπτονται από τις παραπάνω μεθοδολογίες, άμεσα ή έμμεσα (με ελάχιστους υπολογισμούς) ανά κατηγορία δεδομένων. Πίνακας 1: Ποσοστά κάλυψης των απαιτούμενων στοιχείων στην κοινή Βάση Δεδομένων του DATAMINE από τις διαθέσιμες Ευρωπαϊκές μεθοδολογίες. Κατηγορίες δεδομένων στη βάση DATAMINE A. Δεδομένα Ενεργειακού Πιστοποιητικού B. Γενικές πληροφορίες κτιρίου EPA-NR Ποσοστό (%) δεδομένων ανά μεθοδολογία EPA-NR (*) EPA-ED EPIQR TOBUS XENIOS 29 71 38 46 54 71 28 69 21 69 52 52 Γ. Κτιριακό κέλυφος 97 97 97 97 97 97 Δ. Συστήματα 31 53 22 5 5 7 E. Υπολογισμοί ενεργειακών αναγκών ΣΤ. Βασικές παράμετροι πραγματικής λειτουργίας κτιρίου Ζ. Κατανάλωση και παραγωγή ενέργειας 74 74 36 25 26 26 22 44 22 22 22 22 33 33 27 23 23 23 H. Πρωτογενής Ενέργεια, Εκπομπές CO 2 29 71 29 14 14 21 Σύνολο 49 65 38 37 36 38 (*) τα ποσοστά που δίνονται στην τρίτη από δεξιά στήλη αντιστοιχούν στην κάλυψη της μεθόδου EPA-NR, αν η μάσκα επικοινωνίας της διαμορφωθεί έτσι ώστε να παρέχει επιπρόσθετες παραμέτρους. Όπως συνάγεται από τον Πίνακα 1 και οι δύο ομάδες παρέχουν σημαντικό αριθμό στοιχείων στην κοινή Βάση Δεδομένων του DATAMINE. Ειδικότερα, στην περίπτωση των μεθοδολογιών EPA ο αριθμός αυτός μπορεί να αυξηθεί διαμορφώνοντας κατάλληλα τη μάσκα επικοινωνίας τους (η ελληνική έκδοση είναι υπό διαμόρφωση) ώστε να παρέχει περισσότερες από τις πληροφορίες που 9

ζητούνται. Η αυτόματη μεταφορά δεδομένων από τις μεθοδολογίες στην κοινή Βάση Δεδομένων μπορεί να επιτευχθεί εύκολα. Ήδη έχει αυτοματοποιηθεί και εισαχθεί ένα κουμπί στην μάσκα της Ελληνικής έκδοσης του λογισμικού EPIQR, και του XENIOS, για την εξαγωγή των απαραίτητων πληροφοριών στην κοινή Βάση Δεδομένων του DATAMINE. Παρόμοια θα υλοποιηθεί και η προσαρμογή της αντίστοιχης διαδικασίας στην ελληνική έκδοση του EPA-NR που βρίσκεται υπό εξέλιξη. Συνεπώς, είναι δυνατή η αυτοματοποίηση της διαδικασίας εξαγωγής και συλλογής όλων των δεδομένων από τις επιθεωρήσεις των κτιρίων, αλλά και των αποτελεσμάτων από την ενεργειακή πιστοποίηση και αξιολόγηση των μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας, έτσι ώστε να είναι διαθέσιμα για τη δημιουργία της μελλοντικής εθνικής βάσης δεδομένων. Με δεδομένο ότι δεν υπάρχει ακόμα στη Ελλάδα διαδικασία έκδοσης Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης κτιρίων, και με βάση την εμπειρία από την εφαρμογή τους σε κτίρια τόσο σε εθνικό όσο και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, οι παραπάνω μεθοδολογίες θεωρούνται πολύ χρήσιμα και πρακτικά εργαλεία για την αξιολόγηση της ενεργειακής συμπεριφοράς κτιρίων και είναι αρκετά ευέλικτες, ώστε να προσαρμοστούν στις εθνικές απαιτήσεις μόλις αυτές προσδιοριστούν. Το ΕΑΑ έχει ήδη πάρει θετικά σχόλια από το ΚΑΠΕ, ΥΠΑΝ, ΥΠΕΧΩΔΕ και άλλους αρμόδιους φορείς για τη χρησιμότητα των μεθοδολογιών καθώς και για τη δυνατότητα προσαρμογής τους στην Ελληνική πραγματικότητα. 3.3.2 Πληρότητα Ελληνικής Βάσης Η κοινή Βάση Δεδομένων περιλαμβάνει 255 παραμέτρους, που καλύπτουν όλα τα χαρακτηριστικά που αφορούν την ενεργειακή συμπεριφορά και απόδοση του κτιρίου. Στα σχήματα 1α και 1β γίνεται μια απεικόνιση της πληρότητας της Ελληνικής Βάσης ανά κατηγορία και παράμετρο για τον οικιακό (Σχ.1α) και τον τριτογενή (Σχ.1β) τομέα. Οι κατηγορίες και παράμετροι που αποτελούν τη Βάση Δεδομένων του DATAMINE δίνονται στο Παράρτημα 4. Παρατηρούμε ότι και για τα δύο δείγματα κτιρίων στην Ελληνική βάση δεδομένων (οικιακού και τριτογενή τομέα) υπάρχουν αρκετά δεδομένα όσον αφορά τη γενική περιγραφή των κτιρίων, το κέλυφος και τα εγκατεστημένα συστήματα. Αντίθετα, υπάρχουν πολύ λίγα από υπολογισμούς ενεργειακών αναγκών. Αυτό οφείλεται στο ότι η πλειοψηφία των δεδομένων που εισήχθησαν στην κοινή Βάση Δεδομένων για την πιλοτική εφαρμογή του DATAMINE στην Ελλάδα υπήρχαν διαθέσιμα από ενεργειακές καταγραφές σε μεγάλο αριθμό κτιρίων σε διάφορες πόλεις της χώρας με χρήση τυποποιημένων εντύπων για ενεργειακές επιθεωρήσεις και συλλογή των απαιτούμενων πληροφοριών. Μόνο το 40% των δεδομένων προέρχονται από εφαρμογή μεθοδολογιών και των αντίστοιχων λογισμικών τους για την αξιολόγηση της ενεργειακής απόδοσης κτιρίων. Η αναλογία αυτή θα αλλάξει όταν οριστικοποιηθεί η μέθοδος συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων κατά τη διαδικασία έκδοσης Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης για τα Ελληνικά κτίρια. 10

Σχ. 1α: Πληρότητα Ελληνικής Βάσης Δείγμα οικιακού τομέα 22 23 24 1 100 80 2 3 4 51 52 53 25 100 80 26 27 28 21 20 60 40 20 5 6 50 49 48 60 40 20 29 30 31 19 0 7 47 0 32 18 8 46 33 17 9 45 34 16 15 14 13 12 11 10 44 43 42 41 40 39 38 37 36 35 Α: Δεδομένα Ενεργειακού Πιστοποιητικού Β: Γενικές πληροφορίες κτιρίου 83 82 81 84 80 79 85 78 86 77 87 76 88 75 89 90 74 Γ: Κτιριακό κέλυφος 54 100 73 80 60 40 20 0 72 55 56 57 71 70 69 58 68 59 67 60 61 66 62 63 64 65 143 144145 142 141 140 139 138 137 136 91 100 146 147148 149 80 60 40 20 135 134 133 132 131 130 129 128 127 126 125 124 123122121 0 Δ: Συστήματα 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 120119 11

193 192 191 190 189 188 197 196 195 194 198 199200201202 150 100 80 60 40 20 0 187 186 185 184 183 182 181 180 179 178 177 151 152153154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 176175 174 Ε: Υπολογισμοί ενεργειακών αναγκών 210 209 211 208 203 100 80 60 40 20 0 207 204 ΣΤ: Βασικές παράμετροι πραγματικής λειτουργίας κτιρίου 206 205 238 237 236 235 234 239 240 241 212 100 80 60 40 20 0 213 214 215 216 217 218 219 220 253 254 255 242 100 80 60 40 20 0 243 244 245 233 221 252 246 232 231 230 229 228 227 222 223 224 225 226 Ζ: Κατανάλωση και παραγωγή ενέργειας 251 247 250 248 249 Η: Πρωτογενής ενέργεια, Εκπομπές CO 2 12

Σχ. 1β: Πληρότητα Ελληνικής Βάσης Δείγμα τριτογενή τομέα 20 19 18 83 82 81 21 17 22 16 23 15 24 14 1 100 80 60 40 20 0 13 Α: Δεδομένα Ενεργειακού Πιστοποιητικού 84 80 79 85 78 86 87 77 76 88 75 89 90 74 54 100 73 80 60 40 20 0 72 2 12 3 11 55 56 57 71 70 Γ: Κτιριακό κέλυφος 58 4 10 68 69 59 67 5 9 60 6 8 61 66 7 62 63 64 65 48 47 46 45 49 44 50 43 51 42 142 143144 141 140 139 138 137 136 52 41 53 25 100 40 80 60 40 20 0 39 26 38 27 37 28 Β: Γενικές πληροφορίες κτιρίου 91 149 100 145 146147148 80 60 40 20 135 134 133 132 131 130 129 128 127 126 125 124123 122 121 0 Δ: Συστήματα 36 92 93 94 95 96 97 9899 29 35 30 31 34 32 33 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 119 118 120 13

195 196197 194 193 192 191 190 189 188 150 199200201202 100 198 80 60 40 20 0 187 186 185 184 183 182 181 180 179 178 177 151 152153154 155 156157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 176175 174 Ε: Υπολογισμοί ενεργειακών αναγκών 210 209 211 208 203 100 80 60 40 20 0 207 204 ΣΤ: Βασικές παράμετροι πραγματικής λειτουργίας κτιρίου 206 205 239 238 237 236 235 234 233 240 241 212 100 80 60 40 20 0 213 214 215 216 217 218 219 220 221 253 252 254 255 242 100 80 60 40 20 0 243 244 245 246 232 222 231 223 230 224 229 225 228 226 227 Ζ: Κατανάλωση και παραγωγή ενέργειας 251 247 250 248 249 Η: Πρωτογενής ενέργεια, Εκπομπές CO 2 3.3.3 Γενικά χαρακτηριστικά κτιρίων της Ελληνικής Βάσης Δεδομένων DATAMINE Συνολικά 250 ελληνικά κτίρια ενσωματώθηκαν στην κοινή βάση δεδομένων του DATAMINE. Από αυτά, 176 κτίρια ανήκουν στον οικιακό και 74 στον τριτογενή τομέα. Η κατανομή των κτιρίων που έχουν εισαχθεί στη βάση φαίνεται στο Σχήμα 2. 14

Σχ. 2: Κατανομή κτιρίων βάσης Ελληνικού πιλοτικού προγράμματος (με κόκκινο σημειώνεται ο αριθμός κτιρίων ανά κατηγορία). Νοσοκομεία 4% (10) Ξενοδοχεία Σχολεία 1% (2) 2% (4) Αεροδρόμια 12% (29) Γυμναστήρια 7% (18) Κολυμβητήρια 2% (6) Γραφεία 2% (5) Κατοικίες 70% (176) Τα κτίρια του οικιακού τομέα αποτελούν το 70% του συνόλου, ενώ το υπόλοιπο 30% αποτελείται από κτίρια διαφόρων χρήσεων του τριτογενή τομέα. Αυτή η κατανομή είναι αντιπροσωπευτική του ελληνικού κτιριακού αποθέματος στο οποίο, όπως αναφέρεται από τη Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδας (ΕΣΥΕ, 2006) ο οικιακός τομέας αποτελεί το 77% του συνολικού κτιριακού αποθέματος, ενώ ο τριτογενής το 23%. Στην ίδια πηγή αναφέρεται ότι η κατανομή του τριτογενή ανά χρήση κτιρίου είναι: 2.7% γραφεία και εμπορικά, 0.46% σχολεία, 0.82% ξενοδοχεία, 0.06 νοσοκομεία και 19% άλλες χρήσεις (πχ. αεροδρόμια, γυμναστήρια κα). Η κατανάλωση θερμικής ενέργειας των κτιρίων οικιακού τομέα κυμαίνεται από 35 έως 329 kwh/m 2 με μέση τιμή 127 kwh/m 2. H συνολική κατανάλωση ενέργειας κυμαίνεται από 41 έως 409 kwh/m 2. Η κατανάλωση θερμικής ενέργειας των κτιρίων του τριτογενή τομέα κυμαίνεται από 18 έως 840 kwh/m 2 με μέση τιμή 156 kwh/m 2. H συνολική κατανάλωση ενέργειας κυμαίνεται από 18 έως 840 kwh/m 2 με μέση τιμή 257 kwh/m 2. Σχ.3: Κατανάλωση θερμικής ενέργειας στα κτίρια του Ελληνικού πιλοτικού προγράμματος 900 Θερμική ενέργεια (kwh/m 2 ) 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Κατοικίες Γραφεία Σχολεία Νοσοκομεία Αεροδρόμια Ξενοδοχεία Γυμναστήρια Κολυμβητήρια 15

Τα κτίρια που μελετήθηκαν καλύπτουν μεγάλο εύρος τιμών όσον αφορά στο έτος κατασκευής, στο συνολικό εμβαδόν και στην ενέργεια θέρμανσης, όπως φαίνεται αναλυτικά και στον Πίνακα 2. Πίνακας 2. Έτος κατασκευής, Επιφάνεια και Ενέργεια θέρμανσης ανά τύπο κτιρίου. Τύπος κτιρίου Έτος κατασκευής Επιφάνεια (m 2 ) Ενέργεια θέρμανσης Ηλεκτρική ενέργεια (kwh/m 2 ) (kwh/m 2 ) Κατοικίες 1930 2004 50 4993 31.6 458.3 3.9 183.4 Γραφεία 1865 2000 416 16773 83.0 233.9 96.2 318.7 Σχολεία 1970 2004 182 6507 23.1 83.7 15.3 27.4 Νοσοκομεία 1894 1992 13500 44472 69.1 571.5 13.9 335.6 Αεροδρόμια 1953 1997 110 28945 5.0 348.0 21.2 315.9 Κλειστά γυμναστήρια 1963 1995 713 7000 7.6 221.6 14.1 95.3 Κλειστά κολυμβητήρια 1974 1985 1375 3527 157.0 525.0 20.0 114.0 Στα κτίρια του οικιακού τομέα που έχουν ενσωματωθεί στην Ελληνική πιλοτική εφαρμογή περιλαμβάνονται 118 πολυκατοικίες και 58 μονοκατοικίες. Οι δύο κατηγορίες αυτές εξετάζονται ξεχωριστά, ώστε να ληφθούν υπόψη οι διαφορές μεταξύ τους όσον αφορά το μέγεθος, το βαθμό έκθεσης του εξωτερικού κελύφους και τις διαφορετικές ώρες λειτουργίας του συστήματος θέρμανσης. Η μέση κατανάλωση θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας στις πολυκατοικίες είναι 107 και 44 kwh/m 2 αντίστοιχα, ενώ για μονοκατοικίες οι αντίστοιχες τιμές είναι 163 και 51 kwh/m 2 αντίστοιχα. Περαιτέρω ανάλυση περιλαμβάνει διερεύνηση των χαρακτηριστικών κτιριακού κελύφους και εγκατεστημένων συστημάτων για τις δύο κατηγορίες. Τα κτίρια του τριτογενή τομέα που έχουν ενσωματωθεί στην Ελληνική πιλοτική εφαρμογή ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες τελικής χρήσης, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις ο αριθμός κτιρίων είναι πολύ μικρός. Συνεπώς η ανάλυση των χαρακτηριστικών και της συμπεριφοράς τους ανά κατηγορία δεν θα ήταν στατιστικά αποδεκτός. Ο Ελληνικός Κανονισμός Θερμομόνωσης (ΚΘΚ) τέθηκε σε ισχύ το 1979, αντιγράφοντας τον πρώτο Γερμανικό Κανονισμό, καθορίζοντας τα μέγιστα όρια για την θερμοπερατότητα των διαφόρων στοιχείων (τοίχοι, οροφή, παράθυρα) και του κελύφους του κτιρίου. Σαν αποτέλεσμα, ένα μεγάλο ποσοστό των κτιρίων δεν έχουν θερμομόνωση, παρά το γεγονός ότι οι βαθμοημέρες θέρμανσης ξεπερνούν τις 2600 στο βόρειο τμήμα της χώρας. Επίσης, κατά την διάρκεια της πρώτης δεκαετίας της εφαρμογής του ΚΘΚ (1980-1990), η πλειοψηφία των κτιρίων δεν είχαν πλήρη μόνωση και μόνο οι νεότερες κατασκευές έχουν θερμομόνωση του φέροντα οργανισμού για την αποφυγή των θερμογεφυρών. Από τα κτίρια που μελετήθηκαν το 29.5% έχει πλήρη θερμομόνωση ενώ το 35.2% δεν έχει καθόλου, όπως φαίνεται και αναλυτικά στον Πίνακα 2. Στα κτίρια με μερική θερμομόνωση, το 35% είχαν θερμομόνωση οροφής, το 34% θερμομόνωση εξωτερικών τοίχων, το 18% θερμομόνωση εξωτερικών τοίχων και οροφής, το 11% πλήρη θερμομόνωση εκτός από τον φέροντα οργανισμό και το 3% πλήρη θερμομόνωση εκτός από τον φέροντα οργανισμό και την οροφή. Πίνακας 3: Ποσοστό κτιρίων με πλήρη, μερική και καθόλου θερμομόνωση. Σύνολο Κατοικίες Γραφεία Σχολεία Νοσοκομεία Αεροδρόμια Γυμναστήρια Κολυμβητήρια Πλήρης 29.5 27.1 20.0 50.0 10.0 44.8 11.1 100.0 Μερική 35.2 34.2 20.0 50.0 20.0 31.0 72.2 0.0 Καθόλου 35.2 38.7 60.0 0.0 70.0 24.1 16.7 0.0 16

3.4. Αποτελέσματα 3.4.1 Στατιστικά Στο Σχήμα 4 δίνεται το ποσοστό κάλυψης των διαφόρων κατηγοριών της βάσης δεδομένων για την Ελληνική πιλοτική εφαρμογή. Όπως φαίνεται, υπάρχει αρκετή πληροφορία για τις κατηγορίες γενικών χαρακτηριστικών, δεδομένα για το κτιριακό κέλυφος και για τα εγκατεστημένα συστήματα στα κτίρια της βάσης. Παρόλα αυτά, πληροφορίες σε κάποιες παραμέτρους μπορεί να λείπουν ή να υπάρχουν για περιορισμένο αριθμό κτιρίων. Για το λόγο αυτό, το Σχ.1 δίνει σαφέστερη εικόνα για την πληρότητα της βάσης. Σχ. 4: Πληρότητα δεδομένων Sections of the DATAMINE data structure MP6 gr A. Energy Certificate Data B. General data of the building C. Building envelope data D. System Data E. Calculated Energy Demand (Asset Rating) F. Basic Parameters of Operational Rating G. Summary Consumption / Generation H. Primary Energy, CO2 and benchmarks 7 2 13 17 7 7 20 4 29 0 37 0 24 29 used (total: 194) not used (total: 61) 57 2 0 10 20 30 40 50 60 number of variables Ο οικιακός τομέας καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος (70%) των κτιρίων της Ελληνικής πιλοτικής εφαρμογής (Σχήμα 5). Ο τριτογενής τομέας καταλαμβάνει το 30%. Οι δύο τομείς διαφέρουν σημαντικά όσον αφορά τη χρήση, το μέγεθος, το είδος και το ωράριο λειτουργίας των συστημάτων θέρμανσης και ψύξης καθώς και τις απαιτούμενες ρυθμίσεις θερμοκρασίας εσωτερικού περιβάλλοντος. Προκειμένου να εξαχθούν πιο αντιπροσωπευτικά αποτελέσματα, κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ανάλυση των δεδομένων για κάθε τομέα χωριστά, ώστε να ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες καθενός. Επιπρόσθετα, σε κάποιες περιπτώσεις κρίθηκε αναγκαίο να υπάρξει ξεχωριστή παρουσίαση για τις πολυκατοικίες από τις μονοκατοικίες. Οι πρώτες, αποτελούν το 67% του δείγματος του οικιακού τομέα στην Ελληνική βάση δεδομένων, ενώ οι δεύτερες, το υπόλοιπο 33%. Στο Σχήμα 6 δίνεται η κατανομή των κτιρίων της Ελληνικής βάσης δεδομένων με βάση την κλιματιζόμενη επιφάνειά τους. Η θερμαινόμενη επιφάνεια των κατοικιών του δείγματος φτάνει μέχρι και 10000 m 2. Περίπου το 30% είναι μεγαλύτερες από 1000 m 2, ενώ 20% έχουν θερμαινόμενη επιφάνεια μεταξύ 200 και 500 m 2. Η πληροφορία αυτή αναδεικνύει την αναγκαιότητα να προσαρμοστεί (μειωθεί) το όριο των 1000 m 2 για την επιβολή των ενεργειακών επιθεωρήσεων στην Ελλάδα έτσι ώστε να συμπεριληφθούν στην εφαρμογή της οδηγίας και οι κατοικίες, που αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό του κτιριακού αποθέματος. Θα πρέπει να διευκρινιστεί επίσης εάν η εφαρμογή θα ισχύσει και για διαμερίσματα, αντιμετωπίζοντας τις ιδιαιτερότητες για την εφαρμογή μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας στα διαμερίσματα / επιμέρους ιδιοκτησίες μιας 17

πολυκατοικίας, όταν κάποιες επεμβάσεις πρέπει να γίνουν σε όλο το κτίριο, που θα απαιτεί τη σύμφωνο γνώμη όλων των ιδιοκτητών. Σχ. 5: Κατανομή των κτιρίων ανά τύπο χρήσης Utulization type MP6 gr Apartment buildings 118 Dw ellings 58 Airports Sports Halls Hospitals Swimming Pools Offices Schools 29 18 10 6 5 4 Hotels 2 Total 250 0 50 100 150 200 250 300 number of buildings Σχ. 6: Κατανομή των κτιρίων ανά μέγεθος Floor area [m²] <=200 >200 and <=500 >500 and <=1000 >1000 and <=10000 3 4 7 34 36 43 54 52 Residential Tertiary MP6 gr >10000 0 17 total 74 176 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 A_C_ref* Number of datasets Στο Σχήμα 7 δίνεται η κατανομή των κτιρίων ανά έτος ανέγερσης. Το μεγαλύτερο ποσοστό των κτιρίων έχουν κατασκευαστεί μετά το 1960. Η πλειοψηφία έχει κατασκευαστεί πριν το 1980, ημερομηνία ορόσημο για την εφαρμογή του ισχύοντος Κανονισμού Θερμομόνωσης Κτιρίων (ΚΘΚ), συνεπώς θεωρούνται αμόνωτα ή μονωμένα ανεπαρκώς. 18

Σχ. 7: Κατανομή των κτιρίων ανά έτος κατασκευής Construction cycle <=1900 >1900 and <=1920 3 Residential Tertiary MP6 gr >1920 and <=1940 >1940 and <=1960 >1960 and <=1980 >1980 and <=2000 1 3 10 33 35 71 88 >2000 total 6 74 176 A_C_ref* 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 Number of datasets 3.4.2 Κτιριακό κέλυφος και ενεργειακές απαιτήσεις κτιρίων Στα επόμενα διαγράμματα (Σχ.8-12) η ανάλυση βασίζεται σε υπολογισμούς για κτίρια με επαρκή δεδομένα για το κτιριακό κέλυφος. 3.4.2.1 Μέσος συντελεστής θερμοπερατότητας Στο Σχήμα 8 δίνεται ο μέσος συντελεστής θερμοπερατότητας του κτιριακού κελύφους σε συνάρτηση με την ηλικία του κτιρίου. Όπως φαίνεται στο σχήμα, πριν από τη θέσπιση του Κανονισμού Θερμομόνωσης Κτιρίων (ΚΘΚ) το 1980, ο μέσος συντελεστής ήταν 2.3 W/m 2 K για τον οικιακό και 2.1 W/m 2 K για τον τριτογενή τομέα. Κατά τις επόμενες δεκαετίες παρατηρείται μείωσή του κατά 18% και 26% αντίστοιχα για τους δύο τομείς. Παρόλα αυτά, η μέση τιμή του συντελεστή, ακόμα και για τα νεώτερα κτίρια, παραμένει υψηλότερη από την προβλεπόμενη από τον ΚΘΚ (0.7 W/m 2 K). Αυτό αποτελεί μια ένδειξη για τις δυσκολίες που ακόμα και σήμερα αντιμετωπίζει κατά την εφαρμογή του ο ΚΘΚ. Στα Σχήματα 9-12 η ανάλυση αναφέρεται στον συνολικό αριθμό κτιρίων οικιακού τομέα (176 κτίρια) και στο 50% των κτιρίων του τριτογενή τομέα. Η πλειοψηφία των κτιρίων (90%) έχουν κτιστεί κατά την περίοδο 1960-2000. Στο Σχήμα 9 δίνεται ο μέσος συντελεστής θερμοπερατότητας των εξωτερικών τοίχων σε σχέση με την ηλικία του κτιρίου. Στο σχήμα σημειώνεται και το προβλεπόμενο από τον ΚΘΚ όριο με διακεκομμένη κόκκινη γραμμή, Ο συντελεστής θερμικών απωλειών (U-value) της τοιχοποιίας (αδιαφανών επιφανειών) για τις κατοικίες του δείγματος κυμαίνεται από 0.84 έως 1.93 W/m 2 K. Η μέση τιμή του συντελεστή για τα κτίρια που είχαν κατασκευαστεί πριν το 1980 είναι 1.73 W/m 2 K, ενώ παρατηρείται μείωσή του κατά 45% μετά την ισχύ του ΚΘΚ, το 1980. Οι πιο χαμηλές τιμές αντιστοιχούν σε κτίρια που έχουν κατασκευαστεί μετά το 2000. Παρόλα αυτά ο μέσος όρος του συντελεστή, ακόμα και για κτίρια μικρότερης ηλικίας παραμένει υψηλότερος από τον προβλεπόμενο από τον ΚΘΚ (0.7 W/m 2 K), αναδεικνύοντας ότι τα προβλήματα στην εφαρμογή του συνεχίζονται ακόμα και σήμερα. Η μέση τιμή του συντελεστή για τα κτίρια που είχαν κατασκευαστεί πριν το 1980 είναι 2.56 W/m 2 K, ενώ παρατηρείται μείωσή της κατά 69% μετά την ισχύ του ΚΘΚ, το 1980. Καθώς τα κτίρια με το μικρότερο συντελεστή έχουν κατασκευαστεί μετά το 1980 και αποτελούν το 47% του εξεταζόμενου δείγματος μπορούμε να συμπεράνουμε ότι τα 19

νεοαναγειρόμενα κτίρια του τριτογενούς τομέα κατασκευάζονται σύμφωνα με τις απαιτήσεις του ΚΘΚ. Σχ. 8: Απώλειες μεταφοράς ανά m² κελύφους (παρόμοιο με τον μέσο συντελεστή θερμοπερατότητας του κελύφους), σε σχέση με το έτος κατασκευής (Κτίρια οικιακού τομέα 57 από of 176 / Κτίρια τριτογενή τομέα 15 από 74) Construction cycle <=1900 >1900 and <=1920 1.47 Residential Tertiary MP6 gr >1920 and <=1940 2.43 >1940 and <=1960 >1960 and <=1980 >1980 and <=2000 1.57 1.89 2.34 2.22 2.13 >2000 ALL 1.82 2.12 A_C_ref* 0.00 0.50 1.00 1.50 2.00 2.50 Temperature and envelope related transmission losses [W /m²k] Σχ. 9: Μέσος συντελεστής θερμοπερατότητας (U-Value) εξωτερικών τοίχων, σε σχέση με το έτος κατασκευής 0.7 Construction cycle <=1900 >1900 and <=1920 1.20 Residential Tertiary MP6 gr >1920 and <=1940 1.93 A_C_ref* >1940 and <=1960 1.74 2.65 >1960 and <=1980 1.52 0.80 >1980 and <=2000 1.06 >2000 0.84 1.74 ALL 1.32 0.00 0.50 1.00 1.50 2.00 2.50 3.00 Mean U-value w alls [W /m²k] Στο Σχήμα 10 δίνεται ο μέσος συντελεστής θερμοπερατότητας των εξωτερικών υαλοπινάκων σε σχέση με την ηλικία του κτιρίου. Στο σχήμα σημειώνονται και τα προβλεπόμενα από τον ΚΘΚ όρια με διακεκομμένη κόκκινη γραμμή. Σε αντίθεση με το συντελεστή θερμικών απωλειών από τους τοίχους, ο αντίστοιχος συντελεστής για τους υαλοπίνακες δεν παρουσιάζει σαφή τάση με την πάροδο του χρόνου. Αυτό οφείλεται στο ότι η αντικατάσταση των μονών υαλοστασίων με διπλά αποτελεί μια πολύ συνηθισμένη πρακτική κατά την ανακαίνιση κτιρίων αφού με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται τόσο η θερμική όσο και η ακουστική άνεση. Για το λόγο αυτό παρατηρούνται μικρές 20