Το Δεκέμβριο του 2010, η Ελλάδα έθεσε φιλόδοξους και συγκεκριμένους στόχους: (α) να ελαχιστοποιήσει δραστικά το εμπορικό της έλλειμμα μέχρι το 2014, και (β) να δώσει ώθηση στις εξαγωγές αγαθών ώστε να αντιστοιχούν στο 10% του ΑΕΠ μέχρι το 2012 και το 16% του ΑΕΠ μέχρι το 2014. Μέχρι τώρα διαφαίνονται σημάδια επιτυχίας: οι εξαγωγές αγαθών αυξήθηκαν κατά 36,8% το 2011 αντιστοιχώντας ήδη στο 10,4% του ΑΕΠ. Πιο συγκεκριμένα, το 2011, για πρώτη φορά, οι εξαγωγές υπερέβησαν τα 20 δισ. ευρώ σε αξία (περίπου 22,45 δισ. ευρώ). Μη συμπεριλαμβανομένων των πετρελαιοειδών, οι εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 9,4% αγγίζοντας το ποσό ρεκόρ των 16,01 δισ. ευρώ. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το 2011 ήταν ένα έτος ρεκόρ για τις εξαγωγές τόσο από άποψη όγκου (ποσότητες), όσο και αξίας σε δολάρια ΗΠΑ.
Οι εξαγωγές αυξάνονται σε αξία, όγκο και ως ποσοστό επί του ΑΕΠ. Ο στόχος για εξαγωγές αξίας ίσης με ποσοστό 16% του ΑΕΠ το 2014 είναι εφικτός. Όμως, η επίτευξη του στόχου θα πρέπει να βασιστεί στην περαιτέρω αύξηση των εξαγωγών και όχι στη μείωση του ΑΕΠ. Το εμπορικό ισοζύγιο παραμένει ελλειμματικό αν και υπάρχει σταθερή εξισορρόπηση. Η μεγάλη αύξηση των εξαγωγών το 2011 θα πρέπει να αποκτήσει σταθερότητα, έστω και σε μικρότερα ποσοστά. Χτίσιμο πάνω στη δυναμική: Η υψηλή αύξηση των εξαγωγών το 2011 δημιούργησε μια δυναμική, η οποία όμως θα πρέπει να ακολουθηθεί από μια σταθερή ετήσια αύξηση περί το 10% για τα επόμενα έτη προκειμένου να θεωρηθεί αξιόπιστη, σταθερή και βιώσιμη. Υπολογίζεται ότι αυτή την περίοδο η αύξηση θα επιβραδυνθεί σημαντικά εξαιτίας των προβλημάτων ρευστότητας στην πραγματική οικονομία. 3
Το 2009 ούτε η Τουρκία ούτε η Βουλγαρία ήταν στο Τοπ 10. Η ανάπτυξη των γειτόνων μας προσφέρει στους εξαγωγείς μας νέες δυνατότητες.
Όμως παρά το γεγονός ότι οι ελληνικές εξαγωγές σημείωσαν ιστορικό ρεκόρ ξεπερνώντας το 10% του ΑΕΠ, όλες οι άλλες χώρες της Ε.Ε. έχουν πολύ καλύτερες εξαγωγικές επιδόσεις. Το αντίστοιχο ποσοστό για την Ισπανία και την Πορτογαλία είναι διπλάσιο, ενώ για την Ιρλανδία και την Ολλανδία ξεπερνά το 50%. Πρέπει λοιπόν να μην εφησυχάσουμε αλλά να προσπαθήσουμε πολύ περισσότερο ακόμα.
Η Εθνική Στρατηγική για τις Εξαγωγές είναι απόρροια συνέργειας της κυβέρνησης με τους εξαγωγείς. Αποτελεί ένα αναλυτικό σχέδιο που θα βοηθήσει τις ελληνικές επιχειρήσεις στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς τους σε διεθνές επίπεδο. Διαμορφώνεται και υλοποιείται σε στενή συνεργασία με τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Εξαγωγέων (ΠΣΕ), το Σύνδεσμο Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος (ΣΕΒΕ) και το Σύνδεσμο Εξαγωγέων Κρήτης (ΣΕΚ). Στηρίζεται σε τρεις πυλώνες που αντικατοπτρίζουν τις ανάγκες και την οπτική του εξαγωγέα: (α) Τη διεύρυνση της εξαγωγικής βάσης (Enlarging Greece s export base), δηλαδή αύξηση του αριθμού των προϊόντων και των εταιριών που εξάγουν. Οι εξαγωγές πρέπει να αποτελέσουν τη στρατηγική προτεραιότητα των ελληνικών επιχειρήσεων και όχι λύση ανάγκης στη συρρίκνωση της εσωτερικής κατανάλωσης. Οφείλουμε να στραφούμε στην παραγωγή ποιοτικών και διεθνώς ανταγωνιστικών προϊόντων. Ο άξονας περιλαμβάνει την ανάπτυξη ολοκληρωμένων τομεακών πολιτικών (θεσμικά, χρηματοδοτικά κλπ) για την αύξηση της εξαγώγιμης παραγωγικής βάσης της χώρας ανά κλάδο. (β) Την προώθηση των εξαγωγών (Exports promotion), δηλαδή τα παραγόμενα προϊόντα να βρουν αγοραστές στο εξωτερικό, μέσω της επαναπροσέγγισης των παραδοσιακών προορισμών, και τη διείσδυση σε νέες αναδυόμενες αγορές. (γ) Την απλοποίηση των διαδικασιών για την πραγματοποίηση εξαγωγών και εισαγωγών (Exports facilitation), δηλαδή τη διευκόλυνση του εξαγωγέα στην αποστολή του παραγόμενου προϊόντος στον αγοραστή του εξωτερικού.
Το Δεκέμβριο του 2010, για πρώτη φορά καταρτίστηκε ένα συνεκτικό σχέδιο για την εξωστρέφεια. Από την υιοθέτηση ενός εθνικού brand μέχρι την ανασύνταξη των δημόσιων φορέων που υπηρετούν την εξωστρέφεια. Τον Απρίλιο του 2012 η πρωτοβουλία επικαιροποιήθηκε.
Προκλήσεις: (i) Αλλαγή της επιχειρηματικής νοοτροπίας των ΜμΕ: οι εξαγωγές ως στρατηγική επιλογή: Πολλές ελληνικές επιχειρήσεις, και ιδιαίτερα οι ΜμΕ, προσπαθούν να εξάγουν ως αντανακλαστική αντίδραση στην πτώση της ζήτησης στην εσωτερική αγορά. Όμως, οι ελληνικές επιχειρήσεις θα πρέπει να αλλάξουν τις εσωτερικές τους δομές και διαδικασίες θέτοντας τις εξαγωγές ως πρωταρχικό στόχο τους. Αυτό απαιτεί μία διαφορετική εταιρική στρατηγική (προϊοντικό μίγμα, συσκευασία, χρηματοοικονομικά, διεθνείς πιστοποιήσεις, branding, δίκτυα διανομής) και πιθανές συνεργασίες (clusters, οικονομίες κλίμακας) που θα τις καταστήσουν ανταγωνιστικές όχι μόνο στην εσωτερική, αλλά και στη διεθνή αγορά. (ii) Προσαρμογή του κράτους και των επιχειρήσεων στα νέα δεδομένα: Απαιτείται διεύρυνση της εξαγωγικής βάσης, ώστε να αυξηθεί ο αριθμός των εταιριών που εξάγουν. Σε αυτή την κατεύθυνση είναι απαραίτητη η ανάπτυξη κατάλληλου ανθρώπινου δυναμικού που θα σχεδιάσει και θα υποστηρίξει την εξαγωγική δραστηριότητα των επιχειρήσεων. Παράλληλα, είναι σημαντικό να συνδυαστεί η εξωστρέφεια με την καινοτομία και την ποιότητα. Η ανάπτυξη και προώθηση καινοτόμων προϊόντων προστιθέμενης αξίας με ποιοτικά χαρακτηριστικά (quality/best value) είναι το ζητούμενο για την Ελλάδα. Και για να προωθηθεί αυτό σε δυναμικές αγορές θα πρέπει να δημιουργηθούν συνεργατικοί σχηματισμοί (clusters) για την επίτευξη οικονομιών κλίμακας και την προσφορότερη πρόσβαση σε δίκτυα διανομής. (iii) Εξαγωγές Υπηρεσιών: Τα προαναφερθέντα αριθμητικά στοιχεία αντιπροσωπεύουν τις εξαγωγές αγαθών. Η Ελλάδα σημειώνει, όμως, πολύ καλύτερες επιδόσεις στις εξαγωγές υπηρεσιών. Εντούτοις, οι εν λόγω επιδόσεις περιορίζονται μόνον στις υπηρεσίες της ναυτιλίας και του τουρισμού, ενώ όλοι οι άλλοι τομείς υπηρεσιών παρουσιάζουν ελάχιστες εξαγωγές. Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα θα πρέπει να προωθήσει συστηματικά και τις εξαγωγές των υπηρεσιών της.
(i) Το Πρόγραμμα «Εξωστρέφεια» του ΕΣΠΑ υποστηρίζει τη διεθνή ανταγωνιστικότητα των ΜμΕ: Αυτό είναι ένα πρόγραμμα 45 εκ. ευρώ που ανακοινώθηκε το 2011 και τρέχει επιτυχώς, καθώς έχει ολοκληρωθεί η αξιολόγηση. Αυτήν την περίοδο οι επιχειρήσεις λαμβάνουν τις προκαταβολές για να πραγματοποιήσουν επενδυτικά σχέδια που θα τις καταστήσουν ανταγωνιστικές στο εξωτερικό (εκσυγχρονισμός εξοπλισμού, αλλαγή συσκευασίας, απόκτηση διεθνών πιστοποιήσεων, marketing σε τρίτες χώρες κλπ). Αν και οι επιδοτήσεις δεν είναι μεγάλης αξίας, το πρόγραμμα προτρέπει τις ΜμΕ να αναδείξουν το εξωτερικό εμπόριο ως στρατηγική προτεραιότητά τους και τις καθοδηγεί να εκπληρώσουν μερικές ουσιαστικές προϋποθέσεις. Ένας δεύτερος κύκλος είναι έτοιμος να τρέξει άμεσα (50 εκ. ευρώ). (ii) Ταμείο «Εξωστρέφεια Go to Market» από το ETEAN: Ταμείο που διαχειρίζεται η Eurobank EFG και χορηγεί χαμηλότοκα δάνεια για επενδυτικά σχέδια με σκοπό να καταστούν οι ΜμΕ ανταγωνιστικές στο εξωτερικό. Κεφάλαια του δημοσίου αξίας 70 εκ. ευρώ έχουν μοχλευτεί από την Τράπεζα σε ένα συνολικό ποσό 210 εκ. ευρώ. Τρέχει αυτή τη στιγμή. (iii) Πρόγραμμα «Εξωστρέφεια» από τον Οργανισμό Ασφάλισης Εξαγωγικών Πιστώσεων (ΟΑΕΠ): Ο ΟΑΕΠ εγκαινίασε ένα νέο πρόγραμμα που προσφέρει χρηματοδότηση στους εξαγωγείς οι οποίοι έχουν ασφαλίσει τις εξαγωγές τους σε αυτόν. Τρέχει αυτή τη στιγμή και μάλιστα αυξήσαμε πριν λίγες εβδομάδες το όριο από 200 σε 500 χιλιάδες Ευρώ. (iv) Τα 450 εκ. ευρώ για τις επιδοτήσεις μέσω των περιφερειών: Επιχορηγήσεις μέσω ΕΣΠΑ σε 6.000 επιχειρήσεις προκειμένου να διατηρηθούν 18.000 θέσεις εργασίας και να δημιουργηθούν 3.000 νέες. Τα επενδυτικά σχέδια θα πρέπει να εστιάσουν στη βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας των ΜμΕ. Αναμένεται να «τρέξει» τις ερχόμενες εβδομάδες. (v) Το Ταμείο Εγγυοδοτήσεων (Guarantee Fund) για τις ΜμΕ.
Η πρόσφατη ψήφιση του νόμου για τη Βελτίωση του Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος περιλάμβανε σημαντικές απλοποιήσεις για το Εξωτερικό Εμπόριο. Οι παρωχημένοι νόμοι από το 1959 και το 1979 καταργήθηκαν, περιορίζοντας δραστικά τον όγκο της ελληνικής νομολογίας. Πολύπλοκες / χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες καταργήθηκαν αντί να διατηρηθούν με κοσμητικές μόνο απλοποιήσεις. Έτσι έχουμε πλέον ένα νέο, σύγχρονο και λιτό νόμο, ο οποίος: Βασίζεται στο ότι όποιος είναι έμπορος (ΓΕΜΗ, Μητρώο Εξαγωγών) μπορεί και να εξάγει. Θεσμοθετεί μια ολοκληρωμένη ψηφιακή πλατφόρμα (το Single Window). Μετατρέπει το Μητρώο Εξαγωγέων σε Μητρώο Εξαγωγών, για να δοθεί έμφαση στο τι εξάγουμε μαζί με το ποιος εξάγει, και η ενημέρωση των στοιχείων γίνεται αυτόματα μέσω του Single Window. Καταργείται η υποχρέωση ο εξαγωγέας να εγγράφεται σε ειδικό μητρώο στα Επιμελητήρια με επιπλέον κόστος (αρκεί η εγγραφή στο ΓΕΜΗ). Τοποθετεί το cluster των εξαγωγικών συνδέσμων ΠΣΕ ΣΕΒΕ ΣΕΚ σε επιτροπή για το Βραβείο Εξαγωγέα, ώστε να αναδειχθούν καλά παραδείγματα και πρακτικές εταιριών με εξαγωγική δραστηριότητα.
Το Single Window είναι ένα φιλόδοξο έργο που θα αποτελέσει το one stop shop για τους εξαγωγείς απλοποιώντας δραστικά τις σχετικές διαδικασίες. Είναι ένα ηλεκτρονικό σύστημα (ψηφιακή πλατφόρμα) που επιτρέπει σε όσους συμμετέχουν στο εμπόριο και τις μεταφορές να υποβάλλουν τις τυποποιημένες πληροφορίες και έγγραφα σε ένα ενιαίο σημείο εισόδου για να ικανοποιήσουν όλες τις απαιτήσεις σχετικά με τις διαδικασίες εισαγωγής, εξαγωγής και διέλευσης. Υπάρχουν διάφορα συστήματα Single Window εν ισχύ σε όλο τον κόσμο (Σουηδία, Σιγκαπούρη, Ολλανδία κλπ.). Το Single Window πρωτίστως διαχειρίζεται το περιβάλλον των εισαγωγών/εξαγωγών στα Τελωνεία και σχετίζεται με την παρουσίαση ή δήλωση αγαθών στα Τελωνεία, ώστε να μειωθεί ο χρόνος διασάφησης και η εξασφάλιση ότι όλες οι απαραίτητες πληροφορίες για την ολοκλήρωση αυτών των διαδικασιών υποβάλλονται μόνο μία φορά. Το Single Window επίσης προωθεί τη διαφάνεια στις εμπορικές συναλλαγές, καθώς οι κανόνες και οι διαδικασίες είναι σαφώς καθορισμένοι και αυτοματοποιημένοι. Στα πιθανά οφέλη που θα προκύψουν για τον δημόσιο τομέα περιλαμβάνεται η μείωση των διοικητικών βαρών και της γραφειοκρατίας, η απελευθέρωση πόρων, η αύξηση της αποδοτικότητας, η βελτίωση των στατιστικών στοιχείων, η ενιαία κεντρική πρόσβαση στη διαθέσιμη πληροφορία και η εξασφάλιση της σωστής απόδοσης εισοδήματος.
Το Single Window εκτός από μνημονιακή υποχρέωση αποτελεί και κυβερνητική προτεραιότητα. Υπάρχει στενή συνεργασία μεταξύ της Ομάδας Δράσης (Task Force) και των εμπλεκομένων Υπουργείων ή φορέων (πρόσφατα μια αντιπροσωπεία εμπειρογνωμόνων από κράτη μέλη και τα Ηνωμένα Έθνη επισκέφθηκε την Αθήνα για να προσφέρει πολύτιμη τεχνική βοήθεια). Με το Single Window θα απλοποιηθούν δραστικά οι διαδικασίες προτού αυτές κατασταθούν ηλεκτρονικές και θα διασυνδεθεί με την υπηρεσία ηλεκτρονικών τελωνείων (e customs) για να προσφέρει στους εξαγωγείς ολοκληρωμένες υπηρεσίες (υπηρεσία μιας στάσης για τις εξαγωγές). Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι σύμφωνα με μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας, 1 ημέρα καθυστέρησης στην εξαγωγική διαδικασία, αντιστοιχεί σε απώλεια της τάξης του 1% επί της αξίας των εξαγόμενων προϊόντων. Σύμφωνα με το σχετικό Δείκτη Doing Business της Παγκόσμιας Τράπεζας, στην Ελλάδα, παίρνει 20 ημέρες η εξαγωγική διαδικασία, ενώ ο μέσος όρος στην Ε.Ε. είναι 10 ημέρες. Γίνεται λοιπόν κατανοητό πόσο σημαντική είναι η προαναφερόμενη παρέμβαση για την τόνωση ανταγωνιστικότητας, την ενίσχυση της εξωστρέφειας. 12
Μία Εθνική Στρατηγική απαιτεί τη διυπουργική συνεργασία μεταξύ Υπουργείων με σημαντική συμβολή στην προώθηση των εξαγωγών, δηλαδή των: (i) Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, (ii) Υπουργείο Εξωτερικών, (iii) Υπουργείο Οικονομικών, (iv) Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, (v) Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, και των Γενικών Γραμματειών Ενημέρωσης Επικοινωνίας. Ο ιδιωτικός τομέας θα κληθεί να λάβει μέρος στη διαμόρφωση κοινού πλαισίου συνεργασίας.
Το Εθνικό Συμβούλιο Εξαγωγών αντικαταστάθηκε από μια Υψηλού επιπέδου Επιτροπή για τις Εξαγωγές που έγινε μέρος του Εθνικού Συμβουλίου Ανταγωνιστικότητας και Ανάπτυξης, το οποίο απαρτίζεται από τις 4 ακόμη επιτροπές με αντικείμενο: Καινοτομία, ΜμΕ, Βιώσιμη Ανάπτυξη, και Ανταγωνιστικότητα (παρακολούθηση και βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της Ελλάδας όπως αυτή μετράται από το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, την Παγκόσμια Τράπεζα και το IMD). Το ΕΣΑΑ θα παίξει σημαντικό γνωμοδοτικό/συμβουλευτικό ρόλο στην εξέλιξη της εθνικής στρατηγικής για την ανάπτυξη μέσω των εξαγωγών, των άμεσων ξένων επενδύσεων, της καινοτομίας, και της ενίσχυσης των ΜμΕ. Οι εν λόγω επιτροπές απαρτίζονται από ηγετικά στελέχη του ιδιωτικού επιχειρηματικού τομέα.
Η Ελλάδα πρέπει να υιοθετήσει ένα εθνικό brand. Όλες οι πτυχές του εθνικού brand (εξαγωγές, προσέλκυση επενδύσεων, τουρισμός) θα υποστηριχθούν από τους αρμόδιους φορείς του ιδιωτικού ή δημόσιου τομέα. Είναι κρίσιμο να υπάρχει συντονισμός και συνέργιες. Θα γίνει προσπάθεια ώστε τα ελληνικά προϊόντα και οι υπηρεσίες να εστιάσουν στην ποιότητα/best value, καθώς είναι ο μόνος τρόπος για να γίνουν ανταγωνιστικά διεθνώς. Ο ιδιωτικός τομέας θα κληθεί να ηγηθεί της διαδικασίας αυτής. Υποστηρικτικά, στην κατεύθυνση αυτή θα λειτουργήσει το πρόσφατα θεσμοθετημένο σήμα ελληνικού προϊόντος, το οποίο θα φέρουν προαιρετικά ως επισήμανση τα προϊόντα που παράγονται και μεταποιούνται στην Ελλάδα με στόχους την εδραίωση της καταναλωτικής εμπιστοσύνης, την πάταξη των φαινομένων παράνομων ελληνοποιήσεων, και την αποτελεσματικότερη προώθησή τους στο εξωτερικό.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέχει τεχνογνωσία που υποστηρίζει αποτελεσματικά την Εθνική Στρατηγική για τις Εξαγωγές, μέσα από την Task Force για την Ελλάδα. Η διευκόλυνση των εξαγωγικών διαδικασιών έχει δρομολογηθεί και προχωρά με τη συνεργασία των αρμόδιων υπηρεσιών των Υπουργείων Οικονομικών και Ανάπτυξης, αλλά και άλλων κατά περίπτωση συναρμόδιων υπουργείων. Έχει ήδη αναπτυχθεί η μεθοδολογία που θα μειώσει δραστικά τις χρονοβόρες διαδικασίες και το διοικητικό κόστος στις εξαγωγές μέσω της απλοποίησης των προ τελωνειακών αλλά και των τελωνειακών διαδικασιών με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα και την υλοποίηση ενός ενιαίου ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος. Αντίστοιχα, στον τομέα της προώθησης των εξαγωγών, η παροχή τεχνογνωσίας από ένα κράτος μέλος (domain leader) με εξαιρετική εμπειρία και επιτυχημένη πορεία στον τομέα αυτό θα είναι πολύτιμη, ενώ και άλλες χώρες με σχετική παράδοση θα μπορούσαν επίσης να συνδράμουν. Η Ελλάδα θα συνεχίσει να συνεργάζεται με την Ομάδα Δράσης για την Ελλάδα και να αξιοποιεί την τεχνική βοήθεια των εταίρων μας προκειμένου να έχουμε απτά και μετρήσιμα αποτελέσματα προς την ακόμα μεγαλύτερη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας. ΟΠΕ: Το τελευταίο διάστημα επιτεύχθηκε σημαντικό συμμάζεμα στα οικονομικά του ΟΠΕ με παράλληλη βελτίωση των προσφερόμενων υπηρεσιών (40% μείωση σε λειτουργικές δαπάνες και υποχρεώσεις προς τρίτους παρά τη μείωση του αριθμού των υπαλλήλων σε αντίστοιχο ποσοστό, 40% αύξηση δράσεων). Ο ρόλος του ΟΠΕ, όπως και του Invest in Greece, αλλά και του ΟΑΕΠ, είναι σημαντικός, αλλά θα πρέπει ως φορείς να εκσυγχρονιστούν και να συνεργάζονται στενά. Με δεδομένο ότι όλο και περισσότεροι επιχειρηματίες θα στραφούν προς το εξωτερικό, είναι σημαντικό να ανταποκριθούμε στη ζήτηση και τις ανάγκες της μεταστροφής αυτής.