Χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών χαμηλού κόστους σε εργαστήρια Πληροφορικής Γυμνασίων. Μελέτη περίπτωσης: Raspberry Pi.

Χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών χαμηλού κόστους σε εργαστήρια Πληροφορικής Γυμνασίων. Μελέτη περίπτωσης: Raspberry Pi. Ζάχος Κωνσταντίνος 1, Μωράκης Διονύσιος 2 kzaxos@sch.gr, dmorakis@sch.gr 1,2 Τεχνικός Υπεύθυνος ΚΕ.ΠΛΗ.ΝΕ.Τ. Δ.Δ.Ε. Α Αθήνας Περίληψη Η αναβάθμιση των εργαστηρίων Πληροφορικής κρίνεται αναγκαία και επιτακτική λόγω της παλαιότητας του εξοπλισμού. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές χαμηλού κόστους αποτελούν μια δελεαστική αλλά και αξιόλογη πρόταση. Η εργασία διερευνά την καταλληλότητα του Raspberry Pi ως πιθανής λύσης για την ανανέωση του εξοπλισμού των εργαστηρίων Πληροφορικής Γυμνασίων. Καθορίζονται οι ανάγκες σε λογισμικό για τη διδασκαλία του μαθήματος της Πληροφορικής και εξετάζεται η διαθεσιμότητα και η δυνατότητα ομαλής εκτέλεσης τους στο Raspberry Pi. Επιπλέον μελετάται η ικανότητα διασύνδεσής του με τον υπάρχοντα εξοπλισμό του εργαστηρίου. Τέλος γίνεται αξιολόγηση σύμφωνα με το κόστος και τα αποτελέσματα των δοκιμών. Λέξεις κλειδιά: Linux, Raspberry Pi, Εργαστήριο πληροφορικής, Λογισμικό ανοιχτού κώδικα. Εισαγωγή Ένα σημαντικό θέμα για τους καθηγητές Πληροφορικής στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευσης είναι η παλαιότητα του εξοπλισμού των εργαστηρίων Πληροφορικής. Το ζήτημα δεν είναι καινούργιο, καθώς είχε τεθεί ξανά στο παρελθόν, όταν η πρώτη γενιά εργαστηρίων είχε συμπληρώσει σχεδόν μια δεκαετία ζωής (Γρηγοριάδου & Κανίδης, 2000). Το πρόβλημα επανέρχεται, καθώς ο εξοπλισμός έχει πολλά χρόνια να ανανεωθεί. Η τελευταία κεντρική προμήθεια του Υπουργείου Παιδείας πραγματοποιήθηκε το 2008. Αφορούσε 170 σχολεία, από τα οποία, τα 147 ήταν Γυμνάσια, ποσοστό που αντιστοιχεί σε λιγότερο από το 8% των Γυμνασίων της χώρας. Καθώς η αμέσως προηγούμενη προμήθεια έγινε το 2004 (ΚΕ.ΠΛΗ.ΝΕ.Τ. Α Αθήνας, 2012), η συντριπτική πλειοψηφία των Γυμνάσιων διαθέτει εξοπλισμό δεκαετίας ή παλαιότερο. Η ηλικία του εξοπλισμού δημιουργεί ένα επιπλέον πρόβλημα: τη χρήση λειτουργικού συστήματος που δεν υποστηρίζεται πλέον, όπως είναι τα Windows 2000, των οποίων η υποστήριξη έληξε το 2010 (Microsoft, 2013a), και τα Windows XP, για τα οποία η υποστήριξη θα λήξει τον Απρίλιο του 2014 (Microsoft, 2013b). Για παράδειγμα, στη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Γ Αθήνας το ποσοστό των υπολογιστών με λειτουργικό σύστημα που δεν υποστηρίζεται (Windows 98 και 2000) είναι 25% και θα αυξηθεί σε 74% όταν σταματήσει η υποστήριξη των Windows XP (Αναστόπουλος κ.α., 2013). Παρόμοια είναι η κατάσταση και στη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Α Αθήνας, όπως προκύπτει από τις εκθέσεις πεπραγμένων των εργαστηρίων για το σχολικό έτος 2012-13, που διαθέτει το Κέντρο Πληροφορικής και Νέων Τεχνολογιών (ΚΕ.ΠΛΗ.ΝΕ.Τ.) της περιοχής. Στο 52% των εργαστηρίων υπάρχει λειτουργικό σύστημα χωρίς υποστήριξη (Windows 98 και 2000), ποσοστό που θα ανέλθει σε 77% μετά τη λήξη της υποστήριξης των Windows XP. Από τα παραπάνω είναι προφανές ότι η ανανέωση του εξοπλισμού των εργαστηρίων Πληροφορικής κρίνεται επιτακτική. Αντί για την αγορά επιτραπέζιων συστημάτων (desktops), μια εναλλακτική πρόταση είναι η ανανέωση με υπολογιστές χαμηλού κόστους. Η συνεισφορά της συγκεκριμένης κατηγορίας υπολογιστών στην εκπαίδευση είναι ιδιαίτερα σημαντική: στις ανεπτυγμένες χώρες για να επιτευχθεί ο στόχος του ενός υπολογιστή ανά μαθητή (1:1 computing) και στις αναπτυσσόμενες για να δοθεί πρόσβαση σε υπολογιστές για πρώτη φορά (Viral Wave Consulting, 2008). Πρακτικά Εργασιών 8 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Καθηγητών Πληροφορικής, Βόλος, 28-30 Μαρτίου 2014

2 8 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Μια ενδιαφέρουσα περίπτωση υπολογιστή χαμηλού κόστους είναι το Raspberry Pi, ένας ολοκληρωμένος υπολογιστής, υλοποιημένος πάνω σε μια πλακέτα μικρού μεγέθους. Κύριος σκοπός των δημιουργών του ήταν η κατασκευή ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή χαμηλού κόστους για χρήση στην εκπαίδευση. Παρά τον περιορισμένο στόχο που έθεσαν οι δημιουργοί του, το Raspberry Pi γνωρίζει μεγάλη διάδοση και εκτός εκπαίδευσης, όπως δείχνουν τα ένα εκατομμύριο τεμάχια που κατασκευάστηκαν σε ένα χρόνο από την παρουσίασή του (Edwards, 2013). Η εκπαιδευτική αξία του Raspberry Pi αναγνωρίστηκε σχεδόν αμέσως. Το 2013 η Google δώρισε 15.000 μονάδες σε σχολεία της Μεγάλης Βρετανίας (Wakefield & Rich, 2013) ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη αναπτυξιακά προγράμματα για την αξιοποίησή του σε σχολεία της Ρουάντα (Wang et al., n.d.) και της Ουγκάντα (Ali et al., 2013). Στην Ελλάδα, το Raspberry Pi, σε συνδυασμό με το περιβάλλον προγραμματισμού MicroWorlds Pro, έχει χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο τηλεκατευθυνόμενου οχήματος με εντολές της LOGO για μετακίνηση και στροφή της χελώνας (Τσιτσιμπάσης, 2013). Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να διερευνηθεί αν το Raspberry Pi μπορεί να αποτελέσει μια βιώσιμη λύση για την ανανέωση των εργαστηρίων Πληροφορικής στα Γυμνάσια. Για το σκοπό αυτό, καταγράφηκαν αρχικά οι ανάγκες σε λογισμικό για τη διδασκαλία του μαθήματος της Πληροφορικής. Στη συνέχεια μελετήθηκαν τα διαθέσιμα λογισμικά για το Raspberry Pi, για να εντοπιστούν εκείνα που ικανοποιούσαν τις ανάγκες του μαθήματος. Τα λογισμικά αυτά εγκαταστάθηκαν σε μονάδα Raspberry Pi που προμηθεύτηκαν οι συγγραφείς και δοκιμάστηκαν. Η έρευνα ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2013 και ολοκληρώθηκε τον Ιανουάριο του 2014. Οι εργαστηριακές δοκιμές πραγματοποιήθηκαν στο 6ο Γυμνάσιο Γαλατσίου. Οι συγγραφείς ελπίζουν η παρούσα εργασία να συμβάλει καθοριστικά στη λήψη αποφάσεων για την ανανέωση των εργαστηρίων Πληροφορικής και παράλληλα να αποτελέσει το έναυσμα για παιδαγωγική αξιοποίηση του Raspberry Pi. Το Raspberry Pi Το Raspberry Pi είναι ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής χαμηλού κόστους στο μέγεθος μιας πιστωτικής κάρτας. Η ιδέα ξεκίνησε από τους Eben Upton, Rob Mullins, Jack Lang και Alan Mycroft, στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. Σκοπός τους ήταν η δημιουργία ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή χαμηλού κόστους ώστε να είναι ευκολότερη η πρόσβαση των μαθητών σε υπολογιστές και ειδικότερα στην εξοικείωση τους με τον προγραμματισμό. Με την προσθήκη των Pete Lomas, και David Braben δημιουργήθηκε το Raspberry Pi Foundation το 2008. Η αρχική σχεδίαση ξεκίνησε το 2006 αλλά το τελικό σχέδιο ολοκληρώθηκε αρκετά χρόνια αργότερα. Η μαζική παραγωγή του τελευταίου μοντέλου άρχισε το 2011 (The Raspberry Pi Foundation, 2013). Εικόνα 1. Raspberry Pi (Model B)

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Διδασκαλία και Διδακτική 3 Στην καρδιά του Raspberry Pi υπάρχει το Broadcom BCM2835 (System on a Chip - SoC). Ενσωματώνει τον βασικό επεξεργαστή, το κύκλωμα γραφικών καθώς και τον έλεγχο ήχου και επικοινωνιών. Είναι σχεδιασμένο σε αρχιτεκτονική ARM (RISC 32-bit). Ο επεξεργαστής χρησιμοποιείται κυρίως σε smartphones και έχει τη δυνατότητα προβολής video σε High Definition (Upton & Halfacree, 2012). Υπάρχουν δυο εκδόσεις του Raspberry Pi. To πρώτο είναι το Model A και το πιο πρόσφατο είναι το Model B. Στην Εικόνα 1 εμφανίζεται η συσκευή Raspberry Pi (Model B) των συγγραφέων που χρησιμοποιήθηκε κατά τις εργαστηριακές δοκιμές. Αναλυτικά τα χαρακτηριστικά του τελευταίου μοντέλου αναφέρονται στον Πίνακα 1 (Richardson & Wallace, 2012). Πίνακας 1. Χαρακτηριστικά Raspberry Pi (Model B) Χαρακτηριστικά Κεντρικό chipset (SoC) Broadcom BCM2835 Επεξεργαστής ARM1176JZFS - 700 MHz Μνήμη 512 MB (SDRAM) USB 2.0 2 Έξοδος είκονας HDMI, RCA Έξοδος ήχου έξοδος 3.5 χιλ, μέσω HDMI Μέσο αποθήκευσης κάρτα SD Δίκτυο 10/100 Ethernet (RJ45) Επέκταση GPIO, DSI, CSI, P2-P3 headers Τροφοδοσία 5 volt μέσω MicroUSB, 700 ma Μέγεθος - Βάρος 85.60 56 x 21 χιλ, 45 γρ Οι βασικές διαφορές μεταξύ των δυο εκδόσεων είναι ότι το Model A έχει λιγότερη μνήμη (256MB), μια θύρα USB λιγότερη και δεν υπάρχει θύρα δικτύου Ethernet. Η εγκατάσταση του λειτουργικού συστήματος γίνεται σε κάρτα μνήμης Secure Digital (SD) με τη χρήση αρχείων image που διατίθενται στην επίσημη ιστοσελίδα. Τα διαθέσιμα λειτουργικά συστήματα είναι τα παρακάτω: Raspbian (βασίζεται σε Debian Linux) Pidora (βασίζεται σε Fedora Linux) Arch (Arch Linux) RISC OS (λειτουργικό σύστημα για υπολογιστές ARM) Επίσης υπάρχουν και δυο διανομές που λειτουργούν ως media centers: OpenELEC RaspBMC Τέλος, πρόσφατα διατίθεται και μια έκδοση που επιτρέπει στον χρήστη να αλλάζει λειτουργικό σύστημα χρησιμοποιώντας την ίδια κάρτα SD. Ονομάζεται NOOBS (New Out Of Box Software) και περιέχει τα Raspbian, Pidora και τις δυο εκδόσεις του media center (The Raspberry Pi Foundation, 2013). Απαιτήσεις σε λογισμικό στο Γυμνάσιο Το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) και το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (Α.Π.Σ.) για το μάθημα της Πληροφορικής στο Γυμνάσιο (ΥΠ.Ε.Π.Θ., 2003) θέτουν στόχους, καθορίζουν θεματικές ενότητες και προτείνουν δραστηριότητες που απαιτούν τη χρήση συγκεκριμένων κατηγοριών λογισμικού. Τα προηγούμενα έχουν εξειδικευτεί στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή του μαθήματος της Πληροφορικής (Αράπογλου κ.α., 2007α, 2007β), στα οποία οι απαιτήσεις του μαθήματος σε λογισμικό συγκεκριμενοποιούνται. Στις περισσότερες περιπτώσεις το βιβλίο μαθητή και καθηγητή είτε δεν αναφέρει επωνυμία λογισμικού, είτε αναφέρει περισσότερα του ενός, συνήθως ένα εμπορικό κλειστού κώδικα και ένα δωρεάν ελεύθερο λογισμικό. Η αρχή αυτή δεν

4 8 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής έχει τηρηθεί στο κεφάλαιο 2 Ο Προγραμματισμός στην πράξη της Γ τάξης, όπου ολόκληρη η ύλη είναι δομημένη πάνω στην ελληνική έκδοση του περιβάλλοντος προγραμματισμού MicroWorlds Pro. Στον Πίνακα 2 έχει καταγραφεί το αναγκαίο λογισμικό για τη διδασκαλία του μαθήματος και έχει συνδεθεί με τον αντίστοιχο γενικό στόχο του Δ.Ε.Π.Π.Σ. και το αντίστοιχο κεφάλαιο του βιβλίου μαθητή και καθηγητή. Πίνακας 2. Απαιτήσεις λογισμικού σύμφωνα με το Δ.Ε.Π.Π.Σ. Πληροφορικής και το βιβλίο μαθητή και καθηγητή Τάξη Γενικοί στόχοι Δ.Ε.Π.Π.Σ. Βιβλίο μαθητή/καθηγητή Απαιτήσεις σε λογισμικό 6 «Το Γραφικό Περιβάλλον Λειτουργικό σύστημα με γραφικό περιβάλλον Το γραφικό περιβάλλον επικοινωνίας. Επικοινωνίας» επικοινωνίας. A Έκφραση (γραφή-ζωγραφική) με τη βοήθεια του υπολογιστή. Το περιβάλλον παρουσίασης του παγκόσμιου ιστού (web browser). Πληροφόρηση και επικοινωνία με τη βοήθεια του Διαδικτύου (Internet). Οι υπολογιστές πολυμέσων (χαρακτηριστικά τους) και οι πολυμεσικές εφαρμογές. Αναπαράσταση της πληροφορίας στον υπολογιστή. Αποθήκευση και διαχείριση αρχείων. Ανακάλυψη με τη «βοήθεια» που παρέχει ο B υπολογιστής. Πληροφόρηση και επικοινωνία με τη βοήθεια του Διαδικτύου (Internet). Χρήση εργαλείων αριθμητικής επεξεργασίας και γραφικής παρουσίασης δεδομένων. Γ Εργαλείο παρουσιάσεων. Γλώσσες προγραμματισμού. Βασικά στάδια επίλυσης προβλήματος με τη χρήση υπολογιστή. Δημιουργία και εκτέλεση προγράμματος. Δημιουργία πολυμεσικής εφαρμογής. 9 «Ζωγραφική» Λογισμικό δημιουργίας εικόνων bitmap. 10 «Επεξεργασία Κειμένου» Λογισμικό επεξεργασίας κειμένου. 12 «Ο Παγκόσμιος Ιστός- Εισαγωγή στην έννοια του Υπερκειμένου» 14 «Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο» 3 «Πολυμέσα» 5 «Αρχεία-Φάκελοι» 6 «Η Βοήθεια στον Υπολογιστή» 7 «Υπηρεσίες αναζήτησης στον Παγκόσμιο Ιστό» 8 «Επεξεργασία δεδομένων και Υπολογιστικά Φύλλα» 9 «Γραφήματα και Παρουσιάσεις» 2 «Ο Προγραμματισμός στην πράξη» «Μεγάλες Δραστηριότητες» Φυλλομετρητής (web browser). Φυλλομετρητής (web-browser) για web mail. Πελάτης ηλεκτρονικής αλληλογραφίας (e-mail client). Λογισμικό δημιουργίας εικόνων bitmap. Λογισμικό επεξεργασίας ήχου. Διαχειριστής αρχείων (file manager) με γραφικό περιβάλλον επικοινωνίας. Λειτουργικό σύστημα με λειτουργία «Βοήθειας». Φυλλομετρητής (web-browser). Λογισμικό υπολογιστικών φύλλων. Λογισμικό παρουσιάσεων. Ελληνική έκδοση MicroWorlds Pro. MicroWorlds Pro, επεξεργαστής κειμένου, λογισμικό παρουσιάσεων, λογισμικό δημιουργίας ιστοσελίδων. Οι όποιες αναφορές του βιβλίου μαθητή και καθηγητή σε συγκεκριμένα εμπορικά λογισμικά δεν είναι δεσμευτικές καθώς το Δ.Ε.Π.Π.Σ. Πληροφορικής προτείνει τη χρήση κατάλληλου ανοιχτού λογισμικού διερευνητικής μάθησης (ΥΠ.Ε.Π.Θ., 2003). Επίσης οι οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος, προτείνουν να χρησιμοποιηθούν για την υλοποίηση ασκήσεων και εργασιών, ελεύθερα λογισμικά και οποιοδήποτε LOGO-like προγραμματιστικό περιβάλλον ελεύθερης διανομής (Υ.ΠΑΙ.Θ, 2013). Ειδικότερα, για τη διδασκαλία του προγραμματισμού στη Γ τάξη έχει προταθεί από σχολικούς συμβούλους Πληροφορικής το ελεύθερο και ανοιχτού κώδικα περιβάλλον προγραμματισμού KTurtle (Μπελεσιώτης, 2009), για το οποίο μάλιστα είναι διαθέσιμη ανεπίσημη προσαρμογή του βιβλίου μαθητή (Δελής, χ.χ.). Για τα Πρότυπα-Πειραματικά Γυμνάσια και τη μεταβατική περίοδο των Γυμνάσιων στα οποία εφαρμόστηκε το πιλοτικό πρόγραμμα σπουδών (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2011), έχουν προταθεί τα ελεύθερα και ανοιχτά προγραμματιστικά περιβάλλοντα Scratch και BYOB, για τα οποία επίσης υπάρχει ανεπίσημη προσαρμογή του βιβλίου μαθητή (Χαραλαμπίδης, 2010) καθώς και επίσημος εμπλουτισμός με σχετικές δραστηριότητες της διαδραστικής έκδοσης του βιβλίου μαθητή (http://ebooks.edu.gr/2013/).

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Διδασκαλία και Διδακτική 5 Τα τελευταία χρόνια, μετά την επιτυχημένη πιλοτική εισαγωγή σε εργαστήρια Πληροφορικής του λειτουργικού συστήματος Linux σε συνδυασμό με ελεύθερο και ανοιχτό λογισμικό (Κονδύλης κ.α., 2007), η χρήση του Linux στα ελληνικά σχολεία αυξάνεται συνεχώς. Ειδικότερα η αρχιτεκτονική Linux Terminal Services (LTSP) είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη και η Ελλάδα με 420 εγκαταστάσεις κατέχει αυτή τη στιγμή τα παγκόσμια πρωτεία με 60% των υλοποιήσεων (Σιάχος κ.α., 2013α). Για το περιβάλλον Linux λοιπόν, έχουν προταθεί λογισμικά ελεύθερου και ανοιχτού κώδικα για τις εκπαιδευτικές ανάγκες σε Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Σιάχος κ.α., 2013β; Τεχνική Στήριξη, 2012). Οι συγκεκριμένες προτάσεις καλύπτουν πλήρως τη διδασκαλία της Πληροφορικής στο Γυμνάσιο, όπως φαίνεται στον Πίνακα 3. Πίνακας 3. Ικανοποίηση απαιτήσεων λογισμικού σε περιβάλλον Linux με εφαρμογές ελεύθερου και ανοιχτού κώδικα Κατηγορία λογισμικού Εφαρμογή ελεύθερου και ανοιχτού κώδικα σε Linux Λογισμικό επεξεργασίας κειμένου LibreOffice Writer Λογισμικό υπολογιστικών φύλλων LibreOffice Calc Λογισμικό παρουσιάσεων LibreOffice Impress Λογισμικό δημιουργίας εικόνων bitmap (ζωγραφική) KolourPaint, Tuxpaint Λογισμικό επεξεργασίας ήχου Audacity Πελάτης ηλεκτρονικής αλληλογραφίας (e-mail client) Mozilla Thunderbird, Evolution Φυλλομετρητής (web browser) Mozilla Firefox, Chromium Λογισμικό δημιουργίας ιστοσελίδων Kompozer LOGO-like περιβάλλον προγραμματισμού KTurtle, Scratch/BYOB, StarLogo TNG Με αυτό τον τρόπο, εκτός από τις απαιτήσεις του μαθήματος ικανοποιείται παράλληλα και η πρόταση του Δ.Ε.Π.Π.Σ. Πληροφορικής για χρήση ελεύθερου λογισμικού, η οποία μετατρέπεται πλέον σε ανάγκη εξαιτίας της τρέχουσας οικονομικής κατάστασης. Μελέτη Περίπτωσης Λογισμικό Από τα διαθέσιμα λειτουργικά συστήματα, επιλέχθηκε η διανομή Raspbian διότι είναι η βασική έκδοση που χρησιμοποιείται από την πλειοψηφία των χρηστών. Tα διαθέσιμα προγράμματα είναι περισσότερα και η υποστήριξη μέσω Διαδικτύου είναι σημαντικά πιο μεγάλη. Επίσης είναι αυτή που προτείνεται από το The Raspberry Pi Foundation (Membrey & Hows, 2013). Η εγκατάσταση του λειτουργικού συστήματος είναι εξαιρετικά απλή. Με τη χρήση ενός άλλου ηλεκτρονικού υπολογιστή, αντιγράφεται το αρχείο image που έχει μεταφορτωθεί από την επίσημη ιστοσελίδα, σε κάρτα μνήμης SD μέσω ειδικού προγράμματος. Το μέγεθος του αρχείου είναι 2,75GB. Συνιστάται η χρήση καρτών χωρητικότητας τουλάχιστον 4GB. Επίσης η ταχύτητα διαμεταγωγής δεδομένων είναι σημαντική και θα πρέπει να επιλεχθούν γρήγορες κάρτες. Στις δοκιμές που πραγματοποιήθηκαν χρησιμοποιήθηκαν δυο κάρτες των 8GB class 10. Κατά την πρώτη εκκίνηση θα ζητηθεί από τον χρήστη να ορίσει τις παραμέτρους λειτουργίας του λειτουργικού συστήματος. Αρχικά θα οριστεί η γλώσσα λειτουργίας του λογισμικού. Μετά θα πρέπει να ρυθμιστεί η υποστήριξη των γραμματοσειρών, η ώρα και η ημερομηνία του συστήματος. Επίσης σημαντικό είναι να γίνει η επέκταση του διαμερίσματος (partition) που κατέχει το Raspbian ώστε να χρησιμοποιηθεί ολόκληρη η χωρητικότητα της κάρτας. Το περιβάλλον εργασίας LXDE (Lightweight X11 Desktop Environment) είναι ένα παραθυρικό περιβάλλον και ενσωματώνει όλα τα χαρακτηριστικά που αναμένονται από ένα σύγχρονο υπολογιστή. Η βασική εγκατάσταση περιέχει λογισμικό που καλύπτει όλες τις βασικές ανάγκες χρήσης. Παρακάτω αναφέρονται τα πιο σημαντικά (Membrey & Hows, 2013): Leafpad (Σημειωματάριο)

6 8 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής LXTerminal (Γραμμή εντολών) File Manager (Διαχείριση αρχείων) Image Viewer (Προβολή εικόνων) Midori (Περιήγηση Διαδικτύου) Επίσης περιέχονται και δυο προγράμματα που αφορούν τον προγραμματισμό. Αυτός άλλωστε είναι και ο βασικός στόχος της δημιουργίας το Raspberry Pi. Αυτά είναι τα παρακάτω: Scratch Python To Scratch είναι ένα περιβάλλον προγραμματισμού που αφορά κυρίως μαθητές μικρής ηλικίας. Η Python είναι μια γλώσσα υψηλού επιπέδου και θεωρείται μια από τις καλύτερες γλώσσες προγραμματισμού για όσους θέλουν να ξεκινήσουν την εκμάθηση προγραμματισμού. Επίσης μέσω της Python είναι δυνατός ο έλεγχος της θύρας GPIO (General Purpose Input Output). Η θύρα αποτελείται από 26 ακίδες (pins) και μέσω αυτής μπορούν να συνδεθούν διάφορα εξαρτήματα και ολοκληρωμένα κυκλώματα δίνοντας στο Raspberry Pi εκτεταμένες δυνατότητες σύνδεσης και επικοινωνίας (Upton & Halfacree, 2012). Για την εγκατάσταση του λογισμικού στο Raspbian χρησιμοποιείται το επίσημο αποθετήριο λογισμικού. Τα περισσότερα λογισμικά που χρησιμοποιούνται σε άλλες εκδόσεις Linux είναι φτιαγμένα για επεξεργαστές αρχιτεκτονικής x86. Για να χρησιμοποιηθούν στο Raspberry Pi θα πρέπει να γίνει η κατάλληλη μεταγλώττιση. Το σετ εντολών που χρησιμοποιείται για τους επεξεργαστές της οικογένειας ARM11 είναι αυτό της αρχιτεκτονικής ARMv6 (Upton & Halfacree, 2012). Για τις ανάγκες του λογισμικού που χρησιμοποιείται στο Γυμνάσιο έγινε έρευνα για το διαθέσιμο λογισμικό σε Raspbian σύμφωνα με το προηγούμενο κεφάλαιο. Για τις εφαρμογές γραφείου έγινε εγκατάσταση του λογισμικού Libre Office. Αυτό περιλαμβάνει τα παρακάτω: Writer - Επεξεργαστής κειμένου Calc - Υπολογιστικά φύλλα Ιmpress - Παρουσιάσεις Draw - Πρόγραμμα σχεδίασης Base - Διαχείριση βάσεων δεδομένων Math Επεξεργασία μαθηματικών τύπων Τα τρία πρώτα καλύπτουν τις ανάγκες για λογισμικό επεξεργασίας κειμένου, υπολογιστικών φύλλων και παρουσιάσεων. Με την εγκατάσταση του κατάλληλου πακέτου γλώσσας, το περιβάλλον έγινε πλήρως εξελληνισμένο. Επίσης υποστηρίζεται ελληνικός ορθογράφος. Για τη δημιουργία εικόνων εγκαταστάθηκε το KolourPaint που είναι όμοιο με τη Ζωγραφική των Windows καθώς και το TuxPaint που στοχεύει σε παιδιά μικρότερης ηλικίας. Για επεξεργασία εικόνας με προηγμένες λειτουργίες υπάρχει το ελεύθερο λογισμικό Gimp. Όπως προτείνεται στο προηγούμενο κεφάλαιο το λογισμικό KTurtle είναι κατάλληλο για την εκμάθηση προγραμματισμού σε LOGO-like περιβάλλον στο Γυμνάσιο. Το λογισμικό λειτούργησε άψογα σε πλήρες ελληνικό περιβάλλον. Για την περιήγηση στο Διαδίκτυο το Raspbian περιέχει το λογισμικό Midori. Μπορούν όμως να χρησιμοποιηθούν και άλλοι φυλλομετρητές. Αρχικά εγκαταστάθηκε ο Chromium, στον οποίο βασίστηκε ο Google Chrome, και έπειτα ο Iceweasel που βασίζεται στον Mozilla Firefox. Ο Chromium σε γενικές γραμμές συμπεριφέρθηκε καλύτερα από τον Iceweasel. Η Adobe δεν υποστηρίζει το Flash στο Raspbian. Η εκτέλεση γίνεται μέσω ενός ελεύθερου λογισμικού που ονομάζεται Gnash. Δυστυχώς όμως δεν μπορεί να το υποστηρίξει πλήρως. Το Raspbian όμως μπορεί να κάνει αναπαραγωγή αρχείων video με ένα κατάλληλο πρόγραμμα χωρίς τη χρήση browser. Στις δοκιμές χρησιμοποιήθηκε το VLC player το οποίο έχει δυνατότητα αναπαραγωγής διαφόρων ειδών αρχείων video. Για την επεξεργασία ήχου προτείνεται το λογισμικό Audacity, το οποίο δοκιμάστηκε με επιτυχία. Για το λογισμικό ηλεκτρονικής αλληλογραφίας χρησιμοποιήθηκε το Icedove που όπως και ο Iceweasel βασίζεται σε λογισμικό του Mozilla. Ουσιαστικά βασίζεται στο Thunderbird και οι

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Διδασκαλία και Διδακτική 7 λειτουργίες του είναι παρόμοιες. Με την εγκατάσταση του ελληνικού πακέτου γλώσσας, εξελληνίστηκε πλήρως. Τέλος για τη δημιουργία ιστοσελίδων προτείνεται το λογισμικό Kompozer. Μέχρι αυτή τη στιγμή δεν έχει γίνει η μεταγλώττιση της εφαρμογής και δεν διατίθεται προς το παρόν για το Raspbian. Ωστόσο, πρόσφατα μια ομάδα εργαζόμενων της Google ανέπτυξε το λογισμικό Coder αποκλειστικά για το Raspberry Pi, το οποίο είναι ένα εργαλείο ανάπτυξης εφαρμογών για το Διαδίκτυο. Υποστηρίζει εφαρμογές σε HTML, CSS και Javascript (Coder for Raspberry Pi, 2013). Μέσω μιας απλής διαδικτυακής πλατφόρμας δίδεται η δυνατότητα μάθησης των βασικών στοιχειών δομής του Διαδικτύου. Είναι μια νέα και πολλά υποσχόμενη εφαρμογή που αξίζει να μελετηθεί περαιτέρω. Χρήση στο εργαστήριο Πληροφορικής Για τη χρήση του Raspberry Pi σε εργαστήριο Πληροφορικής εξετάστηκαν δύο βασικά θέματα. Πρώτον η βοήθεια που μπορεί να προσφέρει στον υπεύθυνο εργαστηρίου για την εύρυθμη διεξαγωγή του μαθήματος και την συντήρηση του εργαστηρίου και δεύτερον για τη φυσική σύνδεση του με το υπάρχον υλικό του εργαστηρίου. Αρχικά έγινε σύνδεση του Raspberry Pi στο τοπικό δίκτυο του εργαστηρίου. Δοκιμάστηκε η πρόσβαση στους κοινόχρηστους φακέλους του server με επιτυχία. Υπήρξε η δυνατότητα μεταφοράς αρχείων από και προς τον server. Επίσης υπήρξε επιτυχής πρόσβαση σε κοινόχρηστο δικτυακό σκληρό δίσκο. Κατόπιν έγινε εγκατάσταση του ελεύθερου λογισμικού διαχείρισης τάξης italc. Το λογισμικό έχει την δυνατότητα λειτουργίας σε μικτά περιβάλλοντα (Windows και Linux) και η χρήση του αξιολογήθηκε πως συνεισφέρει σημαντικά στην διαδικασία μάθησης (Ζάχος, 2013). Εικόνα 2. Κεντρική οθόνη italc με Raspbian client Με τις κατάλληλες ρυθμίσεις έγινε σύνδεση του Raspberry Pi με το πρόγραμμα διαχείρισης στον server. Δοκιμάστηκαν όλες οι λειτουργίες με επιτυχία, ακόμα και η απομακρυσμένη διαχείριση. Ο server του εργαστηρίου είχε λειτουργικό σύστημα Windows Server 2003 και οι υπολογιστές του

8 8 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής εργαστηρίου Windows XP. Στην Εικόνα 2 εμφανίζεται η κεντρική οθόνη του italc από τις εργαστηριακές δοκιμές. Επίσης πρέπει να δοθεί έμφαση στην ευκολία εγκατάστασης και της διαδικασίας λήψης - αποκατάστασης του λειτουργικού συστήματος μέσω αντιγράφου ασφαλείας (image). Όπως αναφέρεται στην αρχή της ενότητας, η εγκατάσταση γίνεται με την εγγραφή του αρχείου image στην κάρτα SD μέσω ειδικού προγράμματος στα Windows. Η εγγραφή του αρχικού image 2,75GB έγινε σε τέσσερα λεπτά. Μετά την επέκταση του διαμερίσματος του Raspbian σε όλη την κάρτα SD και την εγκατάσταση του απαραίτητου λογισμικού, το μέγεθος του αρχείου που έπρεπε να ληφθεί έγινε 8GB, δηλαδή το σύνολο της χωρητικότητας της κάρτας. Η δημιουργία του image χρειάστηκε περίπου οκτώμιση λεπτά. Η αντιγραφή του σε άλλη κάρτα ιδίου μεγέθους χρειάστηκε έντεκα λεπτά. Η νέα κάρτα λειτούργησε άψογα στο Raspberry Pi. Είναι εμφανές ότι η διαδικασία δημιουργίας και επαναφοράς μέσω αντιγράφου ασφαλείας είναι αρκετά εύκολη και διευκολύνει σημαντικά τη δουλειά του υπεύθυνου εργαστηρίου. Ο εξοπλισμός σε ένα σύνηθες εργαστήριο πληροφορικής περιλαμβάνει οθόνες παλαιάς τεχνολογίας που διαθέτουν μόνο θύρα VGA. Για τη σύνδεση τους με το Raspberry Pi είναι απαραίτητη η χρήση προσαρμογέα HDMI σε VGA. Επίσης το πληκτρολόγιο και το ποντίκι είναι συνήθως συνδεσμολογίας PS/2. Άρα απαιτείται η χρήση προσαρμογέα PS/2 σε USB, που μπορεί να είναι μονός ή διπλός ανάλογα με τις ανάγκες. Η σύνδεση στο δίκτυο γίνεται με θύρα ethernet RJ45 που είναι στο βασικό εξοπλισμό του εργαστηρίου. Η σύνδεση με τα ηχεία γίνεται μέσω της εξόδου ήχου του Raspberry Pi. Κόστος Το κόστος της μονάδας του Raspberry Pi είναι χαμηλό, περίπου 35 ευρώ. Όμως για τη χρήση του στα υφιστάμενα εργαστήρια, θα πρέπει να συνυπολογιστεί και το κόστος των προσαρμογέων, της κάρτας SD και του τροφοδοτικού. Ο προσαρμογέας HDMI σε VGA κόστισε περίπου 18 ευρώ, ενώ ο προσαρμογέας PS/2 σε USB κόστισε 5 ευρώ. Η κάρτα SD 8GB class 10 κόστισε περίπου 11 ευρώ ενώ το τροφοδοτικό περίπου 9. Αναλυτικά το κόστος παρουσιάζεται στον Πίνακα 4. Πίνακας 4. Κόστος υλικού Υλικό Κόστος ( ) Raspberry Pi (Model B) 35 HDMI σε VGA 18 PS/2 σε USB 5 Κάρτα SD (8GB, class 10) 10 Τροφοδοτικό 9 Σύνολο 77 Όπως φαίνεται, το συνολικό κόστος του υλικού που χρησιμοποιήθηκε για την έρευνα είναι 77 ευρώ. Επίσης αγοράστηκε και μια πλαστική θήκη με κόστος 8 ευρώ. Αυτή είναι προαιρετική αλλά προτεινόμενη για λόγους συντήρησης και προστασίας της μονάδας. Συμπεράσματα Η παλαιότητα του εξοπλισμού στα εργαστήρια πληροφορικής καθιστά απαραίτητη την αναβάθμιση τους. Το Raspberry Pi αποτελεί μια εναλλακτική λύση για τον εξοπλισμό του εργαστηρίου με χαμηλό κόστος. Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε έδειξε ότι καλύπτει όλες τις ανάγκες για τη διδασκαλία και ότι μπορεί να ενσωματωθεί και να λειτουργήσει αρμονικά με τον υφιστάμενο εξοπλισμό του εργαστηρίου. Όλα τα πακέτα λογισμικού που προβλέπονται για τη διδασκαλία της Πληροφορικής στα Γυμνάσια εγκαταστάθηκαν και λειτούργησαν με επιτυχία. Το περιβάλλον του λειτουργικού συστήματος Raspbian είναι πλήρως εξελληνισμένο καθώς και όλα τα προγράμματα που χρησιμοποιήθηκαν. Αυτό

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Διδασκαλία και Διδακτική 9 είναι ένας σημαντικός παράγοντας για τη γρήγορη εξοικείωση των μαθητών με το περιβάλλον εργασίας του λειτουργικού συστήματος. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι όλα τα λογισμικά που χρησιμοποιήθηκαν είναι ελεύθερα λογισμικά χωρίς κόστος αγοράς. Στην επίσημη ιστοσελίδα του Raspberry Pi υπάρχει μεγάλη βάση δεδομένων με πληροφορίες για την διαδικασία εγκατάστασης αλλά και για τη λειτουργία του υλικού και του λογισμικού. Αυτά είναι σε μορφή ερωτοαπαντήσεων (FAQs), συζητήσεων (Forum), οδηγών χρήσης (Guides) και τεχνικών και βοηθητικών εγγράφων. Επίσης η παγκόσμια κοινότητα του Raspberry Pi βρίσκεται σε μια συνεχή κινητικότητα με συνέπεια τις ραγδαίες αλλαγές σε όλους τους τομείς της εξέλιξης. Αυτό αφορά αναβαθμίσεις, βελτιώσεις, εξέλιξη νέου λογισμικού καθώς και ιδέες και προτάσεις για νέες χρήσεις του ίδιου του υλικού. Όσον αφορά τη χρήση του Raspberry Pi στο εργαστήριο πληροφορικής, με τους κατάλληλους προσαρμογείς, συνδέθηκε και λειτούργησε ομαλά. Συνδέθηκε με επιτυχία στο τοπικό δίκτυο και είχε πρόσβαση σε κοινόχρηστους φακέλους του εξυπηρετητή καθώς και σε υπηρεσίες Διαδικτύου. Επίσης βοηθά σημαντικά και τον υπεύθυνο εργαστηρίου λόγω της χρήσης του λογισμικού διαχείρισης τάξης italc και της ευκολίας αποκατάστασης του λογισμικού σε περίπτωση βλάβης. Το συνολικό κόστος του κρίνεται χαμηλό σε σχέση με άλλους καινούργιους υπολογιστές της αγοράς. Θα πρέπει όμως να συνυπολογιστεί και το γεγονός ότι οι επιδόσεις του κατά την εκτέλεση του λογισμικού είναι γενικά χαμηλότερες σε σχέση με νέους υπολογιστές. Άρα η χρήση του για απαιτητικές εργασίες και εκτέλεση βαριών πολυμεσικών εφαρμογών δεν προτείνεται. Αντίθετα η χρήση του στο περιβάλλον και στις απαιτήσεις ενός εργαστηρίου πληροφορικής Γυμνασίου κρίνεται ικανοποιητική και αξιόπιστη. Μελλοντικός στόχος των συγγραφέων είναι η διερεύνηση της χρήσης του Raspberry Pi και σε άλλες βαθμίδες της εκπαίδευσης και κυρίως στα δημοτικά σχολεία. Επίσης, η χρήση του σε πραγματικές συνθήκες μαθήματος και η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της. Εξίσου σημαντική είναι και η σύγκριση των επιδόσεων του σε σχέση με άλλα υπολογιστικά συστήματα χαμηλού κόστους καθώς και η διερεύνηση της καταλληλότητας των υπόλοιπων διαθέσιμων λειτουργικών συστημάτων του Raspberry Pi, και κυρίως του Pidora. Η επέκταση της έρευνας στους παραπάνω άξονες, θα επιτρέψει σε μεταγενέστερο στάδιο την καλύτερη και πληρέστερη αξιολόγηση του Raspberry Pi έναντι άλλων τεχνολογιών, ώστε να επιλεγεί η πλέον κατάλληλη και βιώσιμη λύση για την αναβάθμιση των εργαστηρίων Πληροφορικής. Ευχαριστίες Οι συγγραφείς θα ήθελαν να ευχαριστήσουν τη Διεύθυνση του 6ου Γυμνασίου Γαλατσίου για την παραχώρηση του εργαστηρίου Πληροφορικής του σχολείου για την διεξαγωγή των εργαστηριακών δοκιμών. Αναφορές Ali, M., Vlaskamp, J. H. A., Eddin, N. N., Falconer, B., & Oram, C. (2013). Technical development and socioeconomic implications of the Raspberry Pi as a learning tool in developing countries. Proceedings of the 5 th computer science and electronic engineering conference (CEEC), University of Essex, UK Coder for Raspberry Pi (2013). Retrieved 23 January 2014 from http://googlecreativelab.github.io/coder/ Edwards, C. (2013). Not-so-humble raspberry pi gets big ideas. Engineering & Technology, 8(3), 30-33. Membrey, P., & Hows, D. (2013). Learn Raspberry Pi with Linux. New York: Springer Science+Business Media. Microsoft (2013a, March). Extended support for Microsoft Windows 2000 Professional ends on July 13, 2010. Retrieved 27 January 2014 from http://support.microsoft.com/gp/lifean35. Microsoft (2013b, October). Windows lifecycle fact sheet. Retrieved 27 January 2014 from http://windows.microsoft.com/en-us/windows/lifecycle. Richardson, M., & Wallace, S. (2012). Getting Started with Raspberry Pi. Sebastopol, CA: O Reilly Media, Inc. The Raspberry Pi Foundation (2013). Raspberry Pi An ARM GNU/Linux box for $25. Retrieved 9 January 2014 from http://www.raspberrypi.org/ Upton, E., & Halfacree, G. (2012). Raspberry Pi User Guide. Chichester, West Sussex, United Kingdom: John Wiley & Sons Ltd.,

10 8 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Viral Wave Consulting (2008). Landscape Analysis of Low-cost Computing Devices. Retrieved 5 January 2014 from http://www.vitalwave.com/insights/articles/2011/low-cost.htm. Wakefield, J., & Rich, L.J. (2013). Google to give schools Raspberry Pi microcomputers. BBC News Online. Retrieved 14 January 2014 from http://www.bbc.co.uk/news/technology-21243825 Wang, Υ., Azman, Α., Okoli, Ι., Douthwaite, Μ., Chung, Μ., Hong, Τ., & Zhang, Χ. (n.d.). Low power computer for schools in rural developing communities: 2 nd year group project report. Group 40, Department of Electrical and Electronic Engineering, Imperial College, London UK. Retrieved 5 January 2014 from http://www.ee.ic.ac.uk/yat.chung11/yr2proj/report.htm. Αναστόπουλος, Ι., Ανδρινοπούλου, Π., Δροσούλη, Ι., Καπογιαννόπουλος, Γ., Κοντογιάννης, Γ., Οικονόμου, Δ., Παπαϊωάννου, Ι., & Παπακλεοβούλου, Α. (2013). Αξιολόγηση της υλικοτεχνικής υποδομής για την χρήση των ΤΠΕ στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης: Η περίπτωση της Γ Αθήνας. Πρακτικά Εργασιών 7 ου πανελλήνιου συνεδρίου καθηγητών πληροφορικής, Θεσσαλονίκη. Αράπογλου, Α., Μαβόγλου, Χ., Οικονομάκος, Η., & Φύτρος, Κ. (2007α). Πληροφορική Α, Β, Γ Γυμνασίου- Βιβλίο καθηγητή. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β. Αράπογλου, Α., Μαβόγλου, Χ., Οικονομάκος, Η., & Φύτρος, Κ. (2007β). Πληροφορική Α, Β, Γ Γυμνασίου- Βιβλίο μαθητή. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β. Γρηγοριάδου Μ., & Κανίδης, Ε. (2000). Διερεύνηση της σημερινής κατάστασης στην Ελλάδα ως προς τη διδασκαλία της πληροφορικής, τον εξοπλισμό των εργαστηρίων πληροφορικής και τη χρήση της εκπαιδευτικής τεχνολογίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Πρακτικά 2 ου πανελλήνιο συνεδρίου «Oι τεχνολογίες της πληροφορικής και της επικοινωνίας στην εκπαίδευση», Πάτρα. Δελής, Ν. (χ.χ.). Προσαρμογή του κεφαλαίου 2 του σχολικού βιβλίου πληροφορικής Γ Γυμνασίου στη διδασκαλία του προγραμματισμού με χρήση του προγράμματος KTurtle. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2014 από http://users.sch.gr/ndelis/doc/kef2/ Ζάχος, Κ. (2013). Αποτελέσματα της καταγραφής των χαρακτηριστικών επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών στο λογισμικό διαχείρισης τάξης italc. Πρακτικά 5 ου Συνεδρίου Η Πληροφορική στην εκπαίδευση (CIE 2013). 11-13 Οκτωβρίου 2013, Πειραιάς. ΚΕ.ΠΛΗ.ΝΕ.Τ. Α Αθήνας (2012). Προμήθεια σχολικών εργαστηρίων Πληροφορικής. ΚΕ.ΠΛΗ.ΝΕ.Τ., Α Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Αθηνών, Αθήνα. Κονδύλης, Ι., Πεππές, Α., Σιάχος, Ι., & Φειδάκης, Μ. (2007). Thin-clients στα σχολικά εργαστήρια πληροφορικής. Πρακτικά 4 ου πανελλήνιου εκπαιδευτικού συνεδρίου πληροφορικής Σύρου, Σύρος. Μπελεσιώτης, Β.Σ. (2009). Ενημερωτικό σημείωμα προς τους καθηγητές Πληροφορικής των Γυμνασίων-Τεχνικό εγχειρίδιο περιβάλλοντος Logo. Έγγραφο Συμβούλου Πληροφορικής Α Αθήνας με αρ. πρωτ. 615/17-9-2009. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2011). Πρόγραμμα σπουδών για τον πληροφορικό γραμματισμό στο γυμνάσιο (4 η έκδ.). Αθήνα. Σιάχος, Ι., Γεωργόπουλος, Α., Τσάμης, Φ., Παπαναγιώτου, Ι., & Νικόλτσιος, Ε. (2013α). Αποτελέσματα από τη χρήση ΕΛ/ΛΑΚ στην Α θμια και Β θμια εκπαίδευση. Πρακτικά 5 ου Συνεδρίου Η Πληροφορική στην εκπαίδευση (CIE 2013). 11-13 Οκτωβρίου 2013, Πειραιάς. Σιάχος, Ι., Γεωργόπουλος, Α., Τσάμης, Φ., Παπαναγιώτου, Ι., Νικόλτσιος, Ε., Στέλλας, Ι., & Κουέσκιν, Ρ. (2013β). Περιβάλλον Linux στα ελληνικά σχολεία. Πρακτικά 5 ου Συνεδρίου Η Πληροφορική στην εκπαίδευση (CIE 2013). 11-13 Οκτωβρίου 2013, Πειραιάς. Τεχνική Στήριξη (2012). Linux/Λογισμικό WIKI Τεχνικής Στήριξης. Ανακτήθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2014 από http://ts.sch.gr/wiki/linux/λογισμικό Τσιτσιμπάσης, Σ. (2013). Έλεγχος τηλεκατευθυνόμενου οχήματος μέσω του προγραμματιστικού περιβάλλοντος MicroWorlds Pro. Πρακτικά 5 ου συνεδρίου «Η πληροφορικής στην εκπαίδευση» (CIE 2013). 11-13 Οκτωβρίου 2013, Πειραιάς. Υ.ΠΑΙ.Θ. (2013). Οδηγίες για τη διδασκαλία των θετικών μαθημάτων των Α, Β και Γ τάξεων Ημερήσιου και Εσπερινού Γυμνασίου για το σχ. έτος 2013-2014. Έγγραφο με αρ. πρωτ. 147643/Γ2/11-10-2013. ΥΠ.Ε.Π.Θ. (2003). Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) και Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Α.Π.Σ.) Δημοτικού-Γυμνασίου. Υ.Α. 21072β/Γ2, ΦΕΚ 304/Β/2003. Χαραλαμπίδης, Σ.Μ. (2010). Προσαρμογή του σχολικού βιβλίου στο περιβάλλον προγραμματισμού Scratch. Ζάκυνθος. Ανακτήθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2014 από http://dide.zak.sch.gr/keplinet/yliko/scratch_xaralampidis.pdf