Ελληνικό Αλφαβητικό Σύστημα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ Ελληνικό Αλφαβητικό Σύστημα ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ

Συγγραφέας Αικατερίνη Τζαμαλή Υπεύθυνος διαμόρφωσης επιστημονικών προδιαγραφών του εκπαιδευτικού υλικού Βασιλεία Καζούλλη ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Επιστημονικός Υπεύθυνος για τις εκπαιδευτικές προδιαγραφές του υλικού Αλέξης Κόκκος Αναπληρωτής Επιστημονικός Υπεύθυνος Μάνος Παυλάκης Επιμέλεια Κειμένων Έφη Κωσταρά Το παρόν δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του υποέργου 8 με τίτλο «Συγγραφή και αξιολόγηση και αξιοποίηση υφιστάμενων εκπαιδευτικών υλικών προγραμμάτων εθνικής και τοπικής εμβέλειας» των πράξεων «Κέντρα Δια Βίου Μάθησης-Προγράμματα Εθνικής Εμβέλειας & Προγράμματα Τοπικής Εμβέλειας ΑΠ7» και «Κέντρα Δια Βίου Μάθησης-Προγράμματα Εθνικής Εμβέλειας & Προγράμματα Τοπικής Εμβέλειας ΑΠ8» οι οποίες έχουν ενταχθεί στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» (ΕΠΕΔΒΜ) του ΕΣΠΑ (2007-2013), Άξονας Προτεραιότητας 7: «Ενίσχυση της Δια Βίου Εκπαίδευσης Ενήλικων στις 8 Περιφέρειες Σύγκλισης» με κωδικό MIS 375686 και Άξονας Προτεραιότητας 8: «Ενίσχυση της δια βίου εκπαίδευσης ενηλίκων στις 3 Περιφέρειες σταδιακής εξόδου» με κωδικό MIS 375687 και οι οποίες συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο - ΕΚΤ) και από εθνικούς πόρους, μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων.

Περιεχόμενα Σκοπός... 3 Προσδοκώμενα Αποτελέσματα... 3 Λέξεις Κλειδιά... 3 Εισαγωγικές παρατηρήσεις... 4 1 Τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου.... 5 1.1 Φωνές και γράμματα... 6 1.1.1 Εξασκούμαι στα γράμματα... 8 1.2 Φωνήεντα και σύμφωνα... 10 1.3 Ξεκινάω να γράφω!... 11 1.3.1 Τα διπλά γράμματα: ξ και ψ... 13 1.3.2 Δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα... 14 1.3.3 Διπλά σύμφωνα... 16 1.3.4 Οι συνδυασμοί αυ και ευ... 16 1.3.5 «Ζ» ή «Σ»;... 17 1.4 Μαθαίνω τις συλλαβές... 18 1.5 Μαθαίνω τους τόνους και τα διαλυτικά... 20 1.5.1 Οι λέξεις πού, πώς, ή... 23 1.6 Ξεκινάω να διαβάζω!... 25 1.7 Το όνομα των γραμμάτων.... 29 1.7.1 Μαθαίνω το όνομα των γραμμάτων... 30 2 Επαναληπτικές ασκήσεις... 33 2.1 Το αλφάβητο.... 33 2.1.1 Ψάχνω και βρίσκω λέξεις... 34 2.2 Φωνήεντα και σύμφωνα... 36 2.3 Τα δίψηφα... 37 2.3.1 Δίψηφα φωνήεντα... 37 2.3.2 Δίψηφα σύμφωνα... 37 2.4 Οι συνδυασμοί αυ και ευ... 38 2.5 Συλλαβισμός... 41 2.6 Θυμάμαι τους κανόνες τονισμού... 43 Σύνοψη... 46 Βιβλιογραφία... 47 1

2

Σκοπός Σκοπός αυτής της ενότητας είναι να βοηθήσει τον εκπαιδευτικό και τον εκπαιδευόμενο να αφιερώσουν χρόνο στον βασικό αλφαβητισμό. Μέσα από τις ασκήσεις ο εκπαιδευτικός μπορεί να βοηθήσει πιο ουσιαστικά τον μαθητή, ώστε να ξεπεράσει φόβους και δυσκολίες, να συστηματοποιήσει και να διευρύνει τις δεξιότητές του στο γραπτό λόγο και τελικά να επιτύχει τον στόχο του αλφαβητισμού. Προσδοκώμενα Αποτελέσματα Ολοκληρώνοντας τη μελέτη της ενότητας αυτής, οι εκπαιδευόμενοι θα είναι σε θέση να: γνωρίζουν σε ικανοποιητικό βαθμό τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, θυμούνται κάποιες βασικές έννοιες της γραμματικής (π.χ. φωνήεντα, σύμφωνα κλπ.), μπορούν να διαβάσουν καθημερινές λέξεις και σύντομα κείμενα, μπορούν να γράψουν μικρές προτάσεις, προχωρήσουν στο επόμενο, πιο προχωρημένο, στάδιο εκμάθησης γραφής και ανάγνωσης. Λέξεις Κλειδιά - Αλφάβητο - Φωνήεντα & σύμφωνα - Δίψηφα φωνήεντα και σύμφωνα - Διπλά γράμματα - Συλλαβισμός και τονισμός 3

Εισαγωγικές παρατηρήσεις Ανάλογα με τις ανάγκες και τη μαθησιακή πορεία τμήματός του, ο εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιεί τα κεφάλαια και υποκεφάλαια του βιβλίου και να τα προσαρμόσει, όπως αυτός κρίνει σκόπιμο, στις ανάγκες των εκπαιδευομένων με στόχο την αποτελεσματικότερη εμπέδωση της ύλης. Συχνά θα δει επαναληπτικές ασκήσεις. Στόχος είναι να έχει ο ίδιος μεγαλύτερη δυνατότητα αξιοποίησης διδακτικών μεθόδων που ενθαρρύνουν τη συνεργασία μεταξύ των εκπαιδευόμενων, προτείνοντας τόσο ομαδικό τρόπο εργασίας όσο και ασκήσεις ετεροδιόρθωσης ή/και αλληλοδιόρθωσης ή άλλες μεθόδους τις οποίες κρίνει κατάλληλες για την επίτευξη του μαθησιακού στόχου. Σε πολλά σημεία δίνονται «σημειώσεις για τον εκπαιδευτικό». Ανάλογα με την πορεία του τμήματός του, ο εκπαιδευτικός μπορεί να εμπλουτίζει τα παραδείγματα και τις γραμματικές πληροφορίες που δίνει με επιπλέον και πιο εξειδικευμένες γνώσεις. Σε κάθε περίπτωση, οι «σημειώσεις για τον εκπαιδευτικό» μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους ίδιους τους εκπαιδευόμενους όταν η μελέτη τους θα έχει προχωρήσει και θα είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη σιγουριά ορισμένες πιο «δύσκολες» γνώσεις. 4

1 Τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Γράμματα λέγονται τα γραπτά σημάδια/σύμβολα που παριστάνουν τις φωνές (φθόγγους) της ελληνικής γλώσσας. Τα γράμματα χωρίζονται σε πεζά (ή μικρά) και κεφαλαία (ή μεγάλα). Τα γράμματα της νέας ελληνικής γλώσσας είναι 24. Τα βλέπουμε στον πίνακα που ακολουθεί: κεφαλαία πεζά παράδειγμα 1 Α α Αθήνα, αγόρι 2 Β β Βούλα, βιβλίο 3 Γ γ Γρεβενά, γόμα 4 Δ δ Δράμα, δάχτυλο 5 Ε ε Έδεσσα, ελάφι 6 Ζ ζ Ζάκυνθος, ζώνη 7 Η η Ηράκλειο, ήρωας 8 Θ θ Θάσος, θέατρο 9 Ι ι Ιεράπετρα, ιππότης 10 Κ κ Καλαμάτα, καρέκλα 11 Λ λ Λέρος, λουλούδι 12 Μ μ Μύκονος, μολύβι 13 Ν ν Νάξος, νόμισμα 14 Ξ ξ Ξάνθη, ξύστρα 15 Ο ο Ορεστιάδα, όμορφος 16 Π π Πάτρα, πεπόνι 17 Ρ ρ Ρέθυμνο, ραδιόφωνο 18 Σ σ, ς Σέρρες, σακάκι 19 Τ τ Τρίπολη, τηλεόραση 20 Υ υ Υπάτη, υπολογιστής 5

21 Φ φ Φιλιατρά, φως 22 Χ χ Χίος, χιόνι 23 Ψ ψ Ψαρά, ψωμί 24 Ω ω Ωραιόκαστρο, ώρα 1.1 Φωνές και γράμματα Όπως ξέρουμε η ελληνική γλώσσα έχει και πολλές φωνές (φθόγγους) για τους οποίους δεν υπάρχει ξεχωριστό γράμμα. Για να δημιουργήσουμε τους ήχους αυτούς συνδυάζουμε δύο γράμματα. Α. μπαμπάς μπάμιες λάμπω Β. ταξιτζής τζάκι τζιν Γ. γκάζι γκαζόν άγγελος Δ. ντιβάνι ντουλάπα αντίο Ε. τσέπη ατσαλάκωτος τσίπουρο ΣΤ. ουρανός κουτάλα κούπα Όπως βλέπουμε, για να γράψουμε τις φωνές: μπ, γκ, ντ, τζ, τσ, ου χρησιμοποιήσαμε δύο γράμματα. ΣΗΜΕΙΩΣΗ για τον εκπαιδευτικό: Τονίστε την προφορά των λέξεων ώστε οι εκπαιδευόμενοι να ακούσουν τους ήχους μπ, γκ, ντ, τζ, τσ, ου και να καταλάβουν ότι δεν έμαθαν κανένα γράμμα που να βγάζει αυτόν τον ήχο! 6

Αντίθετα για κάποιες φωνές (φθόγγους) υπάρχουν πολλά διαφορετικά γράμματα! Για τον φθόγγο «ι» μπορούμε να γράψουμε η, ι, υ (επίσης γράφουμε ει, οι, υι όπως θα δούμε παρακάτω). Α. παπί Ιάσονας Β. Ελένη Ήρα Γ. ύπνος Υπατία Για τον φθόγγο «ο» μπορούμε να γράψουμε ο ή ω. Α. ώρα ωραίος Β. Ορέστης όμορφος Για τον φθόγγο «ε» γράφουμε ε ή αι (όπως θα δούμε αναλυτικά παρακάτω). Α. εγώ Ελένη Β. αίθουσα Αιγαίο Προχωρώντας τη μελέτη μαθαίνουμε και κανόνες ορθογραφίας. Σε αυτό το σημείο δε μας απασχολεί ακόμα η σωστή ορθογραφία των λέξεων, καθώς δίνουμε προτεραιότητα στην εκμάθηση και την αναγνώριση των φθόγγων. 7

1.1.1 Εξασκούμαι στα γράμματα Α. Γράψε τα κεφαλαία γράμματα που βλέπεις με όμορφο τρόπο! Θυμήσου ότι τα κεφαλαία γράμματα πατάνε πάνω στην γραμμή. Α Ν Β Ξ Γ Ο Δ Π Ε Ρ Ζ Σ Η Τ Θ Υ Ι Φ Κ Χ Λ Ψ Μ Ω ΣΗΜΕΙΩΣΗ για τον εκπαιδευτικό: Είναι σημαντικό για τον αρχάριο μαθητή να ξέρει πώς και πού γράφονται τα γράμματα! Δείξτε τη φορά του χεριού στον πίνακα! 8

Β. Γράψε τα πεζά γράμματα που βλέπεις με όμορφο τρόπο! Πρόσεξε τα γράμματα που πατάνε στη γραμμή και αυτά που ξεκινούν από ψηλά ή αυτά που κρέμονται κάτω από τη γραμμή. α ν β ξ γ ο δ π ε ρ ζ σ, ς η τ θ υ ι φ κ χ λ ψ μ ω ΣΗΜΕΙΩΣΗ για τον εκπαιδευτικό: Δείξτε ξανά ποια γράμματα πατάνε στη γραμμή και ποια «κρέμονται» κάτω από αυτήν. 9

1.2 Φωνήεντα και σύμφωνα Τα γράμματα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: λέγονται φωνήεντα και σύμφωνα. Τα φωνήεντα είναι επτά και είναι τα γράμματα που έχουν δυνατή φωνή, μπορούμε δηλαδή να φωνάζουμε τον ήχο που βγάζουν με δυνατή φωνή. Τα σύμφωνα είναι δεκαεπτά και δεν έχουν δυνατή φωνή όταν λέμε τον ήχο τους. Τέλος, πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι ο τόνος μίας λέξης μπαίνει πάνω σε ένα φωνήεν (ή δίψηφο φωνήεν ή συνδυασμό αυ και ευ όπως θα δούμε στη συνέχεια) και ποτέ πάνω σε σύμφωνο. Τα φωνήεντα είναι 7 και φωνάζουν δυνατά: α, ε, η, ι, ο, υ, ω. Τα σύμφωνα είναι 17 και μιλούν ψιθυριστά: β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, μ, ν, ξ, π, ρ, σ, τ, φ, χ, ψ. Προσπάθησε να φωνάξεις τον ήχο α α α α α α α α α α α α α α α α! Κάνε το ίδιο με τον ήχο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο! Προσπάθησε τώρα να φωνάξεις τον ήχο γ γ γ γ γ γ γ γ γ γ γ γ γ γ γ γ! Δοκίμασε και τον ήχο π π π π π π π π π π π π π π π π π π π π π! Ακούς τη διαφορά; Το α και το ο είναι φωνήεντα και άρα έχουν πολύ δυνατή φωνή. 10

1.3 Ξεκινάω να γράφω! Α. Βρίσκω από ποιο γράμμα ξεκινάει η καθεμία από τις παρακάτω λέξεις και την γράφω στη θέση που πρέπει. μήλο, αχλάδι, πεπόνι, καρπούζι, θάλασσα, ύπνος, ροδάκινο, δελφίνι, νύχτα, ήλιος, τυρόπιτα, ξίφος, φώκια, ομπρέλα, ζάχαρη, σαλάμι, ψάρι, χταπόδι, βόδι, ελάφι, γάτα, Ιαπωνία, λουλούδια, χιόνι, ώρα. α ν β ξ γ ο δ π ε ρ ζ σ η τ θ υ ι φ κ χ λ ψ μ ω 11

Β. Γράφω τις λέξεις με πεζά (μικρά) γράμματα. 1. ΓΑΤΑ ΠΑΠΙ 2. ΜΗΛΟ ΡΟΔΙ 3. ΦΡΥΔΙ ΜΑΤΙ 4. ΠΟΔΙ ΧΕΡΙ 5. ΝΕΡΟ ΓΑΛΑ 6. ΚΡΑΣΙ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ 7. ΠΕΠΟΝΙ ΡΟΔΑΚΙΝΟ 8. ΤΙΓΡΗ ΛΥΚΟΣ 9. ΧΑΡΤΙ ΜΟΛΥΒΙ 10. ΒΛΕΠΩ ΤΡΩΩ Γ. Γράφω τις λέξεις με κεφαλαία (μεγάλα) γράμματα. 1. αλάτι πιπέρι 2. βάρκα καράβι 3. κόκορας σκύλος 4. δάσος άλσος 5. ελάφι έλατο 6. ζαρκάδι ζέβρα 7. ήλιος ζέστη 8. θέλω κάνω 9. ιππέας άλογο 10. λιβάδι χορτάρι 12

1.3.1 Τα διπλά γράμματα: ξ και ψ Τα γράμματα ξ και ψ ονομάζονται διπλά γράμματα γιατί το καθένα φτιάχνεται από δύο φωνές (φθόγγους). Άκουσε προσεκτικά τον ήχο «κσ» από τον οποίο φτιάξαμε το γράμμα ξ και τον ήχο «πσ» που μας δίνει το γράμμα ψ. Θυμήσου ότι, όταν ακούμε αυτούς τους ήχους, γράφουμε πάντα ξ ή ψ. ΣΗΜΕΙΩΣΗ για τον εκπαιδευτικό: Οι σύνθετες λέξεις με το εκ γράφονται με «κσ» και όχι «ξ». εκστρατεία, εκστρατεύω κλπ. Διόρθωσε τα λάθη στις λέξεις που ακολουθούν. 1. πσάρι 11. άποπση 2. πσωμί 12. εκσάρες 3. πσαράς 13. έκσυπνος 4. πσήνω 14. Μάκσιμος 5. κσέρω 15. έκσαπση 6. κσίδι 16. απόπσε 7. κσύλο 17. παράδοκσος 8. έκσω 18. πσυγείο 9. Αλέκσης 19. κατάπσυκση 10. εκσωτερικό 20. απόπσυκση 13

1.3.2 Δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα Όταν δύο γράμματα μαζί φτιάχνουν έναν φθόγγο δηλαδή μία φωνή, τότε λέμε ότι έχουμε ένα δίψηφο (δηλαδή με δύο ψηφία) φωνήεν ή ένα δίψηφο σύμφωνο. Όταν τα δίψηφα φωνήεντα τονίζονται, ο τόνος μπαίνει (συνήθως) στο δεύτερο φωνήεν. Τα δίψηφα φωνήεντα και τα δίψηφα σύμφωνα μπορούν να βρίσκονται είτε στην αρχή μίας λέξης είτε μέσα στη λέξη. Μόνο το γγ δεν μπορεί να βρίσκεται στην αρχή μίας λέξης. Όταν δηλαδή μία λέξη αρχίζει από τον ήχο «γκ», τότε γράφουμε γκ και ποτέ γγ. Α. Άγγελος άγκυρα Β. Γκαζόν γκάζι Τα δίψηφα φωνήεντα είναι: αι, ει, υι, οι, ου. Τα δίψηφα σύμφωνα είναι: μπ, γγ, γκ, ντ, τζ, τσ. 14

Α. Βάλε σε κύκλο τα δίψηφα φωνήεντα. 1. αι οι οε ια 2. υι ου οα ει 3. ευ οι αι αυ 4. ου εο ει ιε 5. οι ιο ει εα Β. Βάλε σε κύκλο τα δίψηφα σύμφωνα. 1. μλ μπ γκ γθ 2. νζ τζ γγ τν 3. χθ ντ νμ νκ 4. μπ μγ κγ γκ 5. πμ ζτ ντ τζ Γ. Βρες και κύκλωσε τα δίψηφα φωνήεντα στις λέξεις που ακολουθούν. Διάβασε δυνατά. 1. ουρανός Αιγαίο είναι τούβλο Ουρανία 2. Ειρήνη τοίχος υιός υιοθετώ τουλίπα 3. μαθαίνω κουτάβι τυχεροί παίζω ωραία 4. οικόπεδο οικογένεια ανεβαίνω άνθρωποι εικόνα 5. είδα όνειρο επειδή υιοθετημένος Αιμιλία 15

Δ. Βρες και κύκλωσε τα δίψηφα σύμφωνα στις λέξεις που ακολουθούν. 1. μπαμπάς φεγγάρι μπουκάλι μπουμπούκι μπαστούνι 2. Άγγελος μπιφτέκι σφουγγάρι τζατζίκι εγγύηση 3. χάντρα γκολ τζάμι τσουγκράνα κατσαρόλα 4. ντομάτα ντουλάπα γκάζι ντροπή άντρας 5. τζαμαρία Αγγλία τσέπη τζαμί άγκυρα 6. κατσίκα τσατσάρα τζάκι τσάντα Καρδίτσα 1.3.3 Διπλά σύμφωνα Συχνά κάποια λέξη γράφεται με δύο όμοια γράμματα (σύμφωνα). Τα γράμματα αυτά προφέρονται σαν να ήταν ένα (εκτός από το γγ το οποίο είναι δίψηφο σύμφωνο και για το οποίο μιλήσαμε παραπάνω). Ωστόσο δεν μπορούν όλα τα σύμφωνα να γίνουν διπλά. Τα γράμματα που μπορούμε να συναντήσουμε διπλά είναι τα εξής: ββ, κκ, λλ, μμ, νν, ππ, ρρ, σσ, ττ. Δες τα παρακάτω παραδείγματα με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού. Α. Ελλάδα κόλλα άλλος αλλού Β. θάλασσα τέσσερα Θεσσαλονίκη Θεσσαλία Γ. Σάββατο εκκλησία συμμαθητής γραμματική Δ. πράττω πλήττω Πελοπόννησος γεννάω 1.3.4 Οι συνδυασμοί αυ και ευ Σε πολλές λέξεις συνδυάζεται το α με το υ και μας δίνει το «αυ». Μερικές φορές ακούγεται σαν αβ και μερικές φορές σαν αφ. Όταν το αυ τονίζεται, ο τόνος μπαίνει πάνω στο υ (ύψιλον). 16

Α. αύριο (ακούμε αβ) Β. αυτές (ακούμε αφ) Σε πολλές λέξεις συνδυάζεται το ε με το υ και τότε μας δίνει το «ευ». Μερικές φορές ακούγεται σαν εβ και μερικές φορές σαν εφ. Όταν το ευ τονίζεται, ο τόνος μπαίνει πάνω στο υ (ύψιλον). Α. Εύα (ακούμε εβ) Β. Ευτυχία (ακούμε εφ) 1.3.5 «Ζ» ή «Σ»; Το γράμμα «σ» προφέρεται σαν «ζ» όταν μετά από αυτό ακολουθεί β, γ, δ και μ. Προσοχή όμως γιατί ποτέ δεν γράφουμε ζ αλλά πάντα γράφουμε σ. Α. Ήρθε η Σμαράγδα. Β. Ήρθαν όλοι οι καλεσμένοι. Συμπλήρωσε τα κενά με ζ ή σ. 1. βήσε τον πίνακα σε παρακαλώ. 2. Το παιδί έχει γουρά μαλλιά. 3. Ένας μήνος αεροπλάνα πέταξε στον ουρανό. 4. Από την πολλή έστη ένιωθα ακόμη πιο κουρα μένη. 5. Πολύς κό μος έμεινε κλει μένος στο ασανσέρ λόγω της βλάβης. 17

6. Μου αρέσουν τα γαλά ια υφά ματα που είναι ωγραφι μένα στο χέρι. 7. Τα χελιδόνια ταξιδεύουν σε μήνη. 8. Πρόσεχε μην πατήσεις στον α βέστη! 9. Το παιδάκι φύσηξε δυνατά και έ βησε μεμιάς τα κεριά της τούρτας. 10. Χθες αγόρασα ένα κό μημα. 1.4 Μαθαίνω τις συλλαβές Οι λέξεις μπορούν να χωριστούν σε μικρότερα κομμάτια τα οποία αποτελούνται απαραίτητα από ένα φωνήεν. Τα κομμάτια αυτά λέγονται συλλαβές και μας βοηθούν να γράφουμε πιο εύκολα. Ακόμα και αν η λέξη είναι μεγάλη, χωρίζοντας σε κομματάκια μπορούμε να την γράψουμε βήμα βήμα. Παρακάτω παρουσιάζονται οι κανόνες συλλαβισμού. Αν και με την πρώτη ματιά μοιάζουν δύσκολοι, με λίγη εξάσκηση και με τη βοήθεια του δασκάλου μπορούν να γίνουν εύκολα κατανοητοί. 1. Δύο συνεχόμενα φωνήεντα συλλαβίζονται χωριστά. Α. α-έ-ρας Β. ά-υ-πνος 2. Τα διπλά σύμφωνα χωρίζονται πάντα. Α. Ελ-λά-δα Β. Θά-λασ-σα 3. Τα δίψηφα φωνήεντα και τα δίψηφα σύμφωνα δεν χωρίζονται ποτέ, εκτός από το γγ το οποίο χωρίζεται. Α. χει-μώ-νας Β. κα-λα-μπό-κι ΟΜΩΣ: άγ-γε-λος 18

4. Ένα σύμφωνο ανάμεσα σε δύο φωνήεντα συλλαβίζεται με το δεύτερο φωνήεν. Α. έ-λα Β. πά-με 5. Δύο σύμφωνα ανάμεσα σε δύο φωνήεντα συλλαβίζονται με το δεύτερο φωνήεν μόνο αν αρχίζει ελληνική λέξη από αυτά τα δύο σύμφωνα. Α. ζέ-στη (από στ αρχίζει π.χ. η λέξη στάση) Β. δά-χτυ-λο (από χτ αρχίζει π.χ. η λέξη χτυπάω) Αν δεν αρχίζει ελληνική λέξη από τα δύο σύμφωνα, τότε αυτά τα σύμφωνα χωρίζονται. Α. μπαλ-κό-νι (από λκ δεν αρχίζει ελληνική λέξη) Β. αρ-χί-ζω (από ρχ δεν αρχίζει ελληνική λέξη) 6. Τρία (ή περισσότερα) σύμφωνα ανάμεσα σε δύο φωνήεντα συλλαβίζονται με το δεύτερο φωνήεν μόνο αν αρχίζει ελληνική λέξη τουλάχιστον από τα δύο πρώτα σύμφωνα. Α. ά-στρο (από στρ αρχίζει π.χ. η λέξη στροφή) Β. ε-χθρός (από χθρ δεν αρχίζει λέξη, αλλά αρχίζει από χθ π.χ. η λέξη χθες) Αν δεν αρχίζει ελληνική λέξη, τότε το πρώτο σύμφωνο πηγαίνει με το προηγούμενο φωνήεν και τα δύο άλλα με το επόμενο. Α. άν-θρω-πος (από νθρ ή νθ δεν αρχίζει ελληνική λέξη) Β. εκ-στρα-τεί-α (από κστρ ή κσ δεν αρχίζει ελληνική λέξη) 19

Ο συλλαβισμός μάς βοηθάει να γράφουμε πολυσύλλαβες, δηλαδή μεγάλες λέξεις ή λέξεις με δύσκολη ορθογραφία, καθώς και να συνεχίζουμε με τον σωστό τρόπο τη λέξη μας στην επόμενη σειρά. Α. πολυπολιτισμικότητα πο-λυ-πο-λι-τι-σμι-κό-τη-τα (λέξη με 9 συλλαβές!) Β. αλληλογραφώ αλ-λη-λο-γρα-φώ ΣΗΜΕΙΩΣΗ για τον εκπαιδευτικό: Οι δίφθογγοι, οι καταχρηστικοί δίφθογγοι και οι συνδυασμοί «ευ» και «αυ» συλλαβίζονται σαν να πρόκειται για ένα φωνήεν. Α. νε-ράι-δα Β. πιά-το Γ. δι-ευ-θυ-ντής 1.5 Μαθαίνω τους τόνους και τα διαλυτικά 1. Κάθε λέξη που έχει δύο ή περισσότερες συλλαβές τονίζεται. Ο τόνος μπαίνει στη συλλαβή που προφέρουμε πιο δυνατά από τις άλλες. Όπως έχουμε ήδη πει, τόνος μπορεί να μπει μόνο πάνω σε φωνήεν, δίψηφο φωνήεν ή συνδυασμό «αυ» και «ευ». Στα δίψηφα και στους συνδυασμούς «αυ» και «ευ» τονίζεται το δεύτερο γράμμα. Α. Μαρία ( το «ι» προφέρεται πιο δυνατά) Γ. σακούλα (το «ου» προφέρεται πιο δυνατά) 2. Αν πρέπει να τονιστεί το κεφαλαίο γράμμα που ξεκινάει μία πρόταση ή ένα κύριο όνομα, ο τόνος μπαίνει πριν από το γράμμα. Α. Ήρθε το καλοκαίρι! Β. Έλενα, Όλγα, Ήπειρος κλπ. 20

3. Οι μονοσύλλαβες λέξεις δεν τονίζονται. Α. Ο Γιάννης και ο Γιώργος (οι λέξεις «ο» και «και» είναι μονοσύλλαβες). Β. Βρες τη λύση (η λέξη «βρες» και η λέξη «τη» είναι μονοσύλλαβες). 4. Οι λέξεις που έχουν γραφτεί με κεφαλαία γράμματα δεν τονίζονται. Α. ΕΙΣΟΔΟΣ Β. ΕΞΟΔΟΣ Βάλε τόνο στις λέξεις: 1. σπιτι σκαλα αποθηκη σκιουρος 2. καρεκλα τραπεζι υπολογιστης γραφειο 3. σκαλοπατι σκαλι ναι κουβας 4. δρομος ΣΚΥΛΟΣ σοκακι δρομακι 5. δωρο κορδελα γλυκο παγωτο 6. βρεχει βροχη και χιονι 7. φωτια καφες καφενειο ζαχαρη 8. Ανδρος Ουρανια ΠΡΟΣΟΧΗ Αννα 9. Κρητη Ιωαννινα Θηβα Λαμία 10. Πακισταν Τουρκια Γερμανια Ολλανδια 21

5. Τα διαλυτικά ( ) μπαίνουν πάνω από το ι ή το υ και δείχνουν ότι το δίψηφο φωνήεν (ή οι συνδυασμοί «αυ», «ευ») διαβάζονται σαν δύο φθόγγοι και όχι σαν ένας. Α. μαϊμού Β. αϋπνία Γ. Μαΐου Ωστόσο, όταν τονίζεται το πρώτο από τα δύο φωνήεντα, διαβάζουμε χωριστά χωρίς να χρειάζονται διαλυτικά. Α. γάιδαρος Β. άυπνος Βάλε τόνο ή/και διαλυτικά στις υπογραμμισμένες λέξεις: 1. Τον Μαιο βγαίνουν οι φράουλες. 2. Στις 15 Μαιου έχω γενέθλια. 3. Ο Μαιος είναι ο πιο ωραίος μήνας. 4. Μη χαιδευετε τα ζώα του πάρκου. 5. Η γατούλα χαιδευεται στα πόδια της γιαγιάς. 6. Η Ελένη χαιδευει την αδελφούλα της. 7. Ταιζω εγώ το σκύλο, ταισε εσύ τα γατάκια! 8. Η μαμά ταιζει το μωρό. 9. Χθες ταισα το μωρό. 10. Χθες ταισαμε τις γάτες τις αυλής. 22

ΣΗΜΕΙΩΣΗ για τον εκπαιδευτικό: 1. Όταν μια προπαροξύτονη λέξη ακολουθείται από εγκλιτικό (μου, σου, του, της, μας, σας, τους, με, τον, την, το, τα, τες) παίρνει δύο τόνους. Α. Το μάθημά μου αρχίζει στις εννέα. Β. Άκουσέ την! 2. Όταν έχουμε δύο εγκλιτικά και προηγείται παροξύτονη προστακτική το πρώτο εγκλιτικό τονίζεται. Α. Δώσε τού το (δώσε σε αυτόν το βιβλίο). Β. Φέρε μάς τα (φέρε σε εμάς τα βιβλία). 3. Οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών επίσης τονίζονται (όταν δεν πρέπει να θεωρηθούν εγκλιτικές) για να διαχωριστούν από τις κτητικές. Α. Η μητέρα τού είπε να πάει βόλτα (είπε σε αυτόν). αλλά: Γ. Η μητέρα του, είπε να πάει βόλτα (η δική του μητέρα). 1.5.1 Οι λέξεις πού, πώς, ή 1. Οι λέξεις που και πως είναι μονοσύλλαβες. Ωστόσο παίρνουν τόνο όταν κάτι ρωτούν! Συχνά, αν και μπορεί να μη βλέπουμε ερωτηματικό στο τέλος της πρότασης, το πού και το πώς είναι σαν να ρωτούν. Τονίζονται επίσης όταν ακολουθεί θαυμαστικό! 23

Α. Πού πηγαίνεις Μαρία; Β. Πώς είστε κυρία Ελένη; Γ. Δεν ξέρω πού είναι η τσάντα μου (Πού είναι η τσάντα μου;) Δ. Δεν ξέρω πώς να τονίσω τη λέξη (Πώς να τονίσω τη λέξη;) Ε. Πώς μαγάλωσες! ΣΤ. Πού να ξερες τι έγινε χθες! 2. Οι φράσεις «πώς και πώς» και «πού και πού» επίσης τονίζονται! Α. Περιμένω πώς και πώς τις διακοπές! Β. Πού και πού τους συναντώ στο λεωφορείο. 3. Όταν το που και το πως δεν ρωτούν, δεν τονίζονται. Α. Χάρηκα που τα είπαμε! Β. Νομίζω πως χτύπησε το κουδούνι. 4. Το η παίρνει τόνο μόνο όταν είναι διαζευκτικό. Όταν δηλαδή χωρίζει κάτι από κάτι άλλο για να διαλέξουμε. Α. Ή θα έρθω ή δεν θα έρθω. Β. Βάλε την κόκκινη ή την πράσινη μπλούζα. 24

1.6 Ξεκινάω να διαβάζω! Α. Δοκίμασε να διαβάσεις τους συνδυασμούς του γράμματος μ όπως τους βλέπεις στα πέταλα του λουλουδιού! Κάνε το ίδιο και για τους συνδυασμούς του π. Μπορείς να φτιάξεις λέξεις που να αρχίζουν από τις συλλαβές που βρήκες; ι η μ ε α ο ι η π ε α ο 25

Β. Ξεκινάω τις λέξεις από τις συλλαβές που βλέπω: 1 ψα 2 χε 3 πο 4 πο 5 κε 6 μη 7 μπα 8 ψω 26

9 λε 10 φα Γ. Τα γράμματα και οι συλλαβές μπερδεύτηκαν. Τα ξεχωρίζω και φτιάχνω λέξεις. Δεν ξεχνώ να βάλω τους τόνους! ε ρ ν ο π ι α π μι πο τα 27

χε να λω λα σα τα ς λ γ α ο νι πε πο ΣΗΜΕΙΩΣΗ Μία πρόταση αρχίζει πάντα με κεφαλαίο γράμμα. Μετά από τελεία, η νέα πρόταση ξεκινάει πάλι με κεφαλαίο γράμμα. Στα ονόματα ανθρώπων, ζώων, τόπων, έργων, ημερών, μηνών, γιορτών το πρώτο γράμμα είναι πάντα κεφαλαίο. ο Νίκος, το Πάσχα, ο Ιούνιος, η Σπάρτη κλπ. 28

Δ. Γράφω τις λέξεις με πεζά (μικρά) γράμματα. Διατηρώ το κεφαλαίο όπου χρειάζεται και δεν ξεχνώ να βάλω τόνο. 1. ΠΑΣΧΑ 10. ΑΧΛΑΔΙ 2. ΑΜΜΟΣ 11. ΚΩΣΤΑΣ 3. ΠΑΤΡΑ 12. ΚΙΝΑ 4. ΣΚΑΜΝΙ 13. ΚΑΤΩ 5. ΘΑΛΑΣΣΑ 14. ΗΛΙΑΣ 6. ΜΟΛΥΒΙ 15. ΠΑΡΝΗΘΑ 7. ΔΑΧΤΥΛΟ 16. ΝΟΤΑ 8. ΟΔΥΣΣΕΑΣ 17. ΡΥΖΙ 9. ΝΤΙΝΑ 18. ΒΑΖΟ 1.7 Το όνομα των γραμμάτων. Τα ελληνικά γράμματα έχουν, όπως είπαμε, έναν ήχο. Έχουν επίσης ένα όνομα το καθένα. Μάθε το όνομά τους αλλά και τον ήχο τους απέξω με τη βοήθεια του δασκάλου σου. Α, α άλφα Ν, ν νι Β, β βήτα Ξ, ξ ξι Γ, γ γάμα Ο, ο όμικρον Δ, δ δέλτα Π, π πι Ε, ε έψιλον Ρ, ρ ρο Ζ, ζ ζήτα Σ, σ, ς σίγμα 29

Η, η ήτα Τ, τ ταυ Θ, θ θήτα Υ, υ ύψιλον Ι, ι γιώτα Φ, φ φι Κ, κ κάπα Χ, χ χι Λ, λ λάμδα Ψ, ψ ψι Μ, μ μι Ω, ω ωμέγα ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στο τέλος των λέξεων γράφουμε «ς» και όχι «σ». Το σίγμα αυτό λέγεται σίγμα τελικό. Το κεφαλαίο τελικό σίγμα δεν διαφέρει από το κεφαλαίο σίγμα που ήδη γνωρίζεις δηλαδή το «Σ». με πεζά: κόσμος, Οδυσσέας αλλά με κεφαλαία: ΚΟΣΜΟΣ, ΟΔΥΣΣΕΑΣ. 1.7.1 Μαθαίνω το όνομα των γραμμάτων Α. Ταίριαξε τα γράμματα με το όνομά τους! Ένωσε τα τετραγωνάκια. Άλφα Ζ, ζ Ήτα Κ, κ Νι Π, π Ταυ Χ, χ Βήτα Ε, ε Θήτα Μ, μ Ξι Ο, ο Ύψιλον Φ, φ Γάμα Α, α Γιώτα Λ, λ Όμικρον Ρ, ρ Φι Ψ, ψ Δέλτα Β, β Κάπα Ι, ι Πι Ν, ν Χι Ω, ω Έψιλον Γ, γ Λάμδα Η, η Ρο Σ, σ, ς Ψι Τ, τα Ζήτα Δ, δ Μι Θ, θ Σίγμα Ξ, ξ Ωμέγα Υ, υ 30

Β. Βρες όσο πιο πολλά ονόματα γραμμάτων μπορείς! Ε Ρ Τα Γ Υ Ρ Ο Θ Ψ Η Α Λ Φ Α Κ Λ Μ Π Ο Τ Ξ Α Η Μ Γ Γ Ι Ω Τα Α Ι Μ Δ Α Σ Α Κ Ζ Α Χ Ζ Δ Ε Μ Ν Φ Ρ Ω Υ Ι Κ Α Π Α Φ Ι Ο Μ Π Μ Β Υ Ι Π Ι Β Ν Λ Ι Ι Γ. Βρες προϊόντα διατροφής. Κ Α Ρ Ο Τ Ο Α Λ Α Χ Α Ν Ο Α Κ Ε Δ Ε Ζ Μ Α Φ Ε Τ Α Μ Ρ Τ Β Λ Η Τ Α Δ Π Ο Κ Π Ρ Π Ι Ι Τ Υ Φ Ι Ι Α Ψ Ε Ω Μ Ο Ν Θ Β Μ Α Ν Ι Τ Α Ρ Ι Α Υ Ι Ι Δ Ε Κ Τ Η Α Ρ Α Ι Ρ Ζ Δ Α Μ Μ Η Α Ξ Τ Ι Σ Ρ Ο Ι Ι Λ Ε Μ Ο Ν Ι Α Α Ι Ο Υ Φ Α Ψ Λ Ω Α Ο Β Γ Δ Α Δ Λ Ψ Ω Μ Ι Ι Κ Σ Υ Κ Α Λ Ι Ι Δ. Γράψε τα προϊόντα που βρήκες με πεζά (μικρά) γράμματα. Μην ξεχνάς τους τόνους. 31

2 Επαναληπτικές ασκήσεις 2.1 Το αλφάβητο. Θυμήσου τη σειρά των γραμμάτων του αλφαβήτου. Στη συνέχεια, βάλε τις παρακάτω λέξεις σε αλφαβητική σειρά. ΣΗΜΕΙΩΣΗ Αν δύο λέξεις ξεκινούν από το ίδιο γράμμα, κοίταξε το δεύτερο γράμμα για να τις βάλεις σε αλφαβητική σειρά. Αν και το δεύτερο είναι ίδιο, κοίταξε το τρίτο κλπ. Α. καράβι, αχλάδι, σταφύλι, ζώνη, ώρα, μέρα, νύχτα. Β. πλοίο, όχημα, τρένο, βάρκα, αεροπλάνο. Γ. καρότο, κουνέλι, καρπούζι, κόκορας, κοράκι, κουνάβι. Δ. ρόδι, μήλο, πεπόνι, λεμόνι, μπανάνα, ανανάς, βερίκοκο, καρπούζι. 33

2.1.1 Ψάχνω και βρίσκω λέξεις Α. Βρες μία λέξη από κάθε γράμμα και γράψε την στο κουτάκι δίπλα από το αντίστοιχο γράμμα. Μην ξεχνάς τους τόνους. 1 Α 2 Β, β 3 Γ, γ 4 Δ, δ 5 Ε, ε 6 Ζ, ζ 7 Η, η 8 Θ, θ 9 Ι, ι 10 Κ, κ 11 Λ, λ 12 Μ, μ 13 Ν, ν 14 Ξ, ξ 15 Ο, ο 16 Π, π 17 Ρ,ρ 18 Σ, σ, (ς) 19 Τ, τ 20 Υ, υ 21 Φ, φ 22 Χ, χ 23 Ψ, ψ 24 Ω, ω 34

Β. Βρες και κύκλωσε τις δώδεκα λέξεις που κρύβονται στο κρυπτόλεξο! Μπορείτε να δουλέψετε σε ζευγάρια ή ομάδες. Ε Β Ε Ρ Α Β Φ Ι Δ Ι Σ Υ Ν Ν Ε Φ Ο Ζ Ο Ω Ε Η Α Κ Ρ Α Ρ Υ Κ Δ Ι Θ Π Λ Α Β Ε Δ Ι Ι Σ Α Κ Ο Σ Α Μ Υ Μ Ο Μ Ξ Π Ε Α Τ Α Ο Η Π Γ. Βρες τους μήνες που κρύβονται στα κουτάκια. Μπορείτε να δουλέψετε σε ομάδες. Α Ε Ρ Τ Υ Θ Ν Ο Ε Μ Β Ρ Η Σ Υ Ι Ο Μ Π Ι Α Σ Δ Α Φ Γ Η Ξ Γ Κ Ι Α Ν Ο Υ Α Ρ Ι Ο Σ Λ Ζ Ο Χ Ψ Ι Ω Υ Β Ν Μ Ο Ε Ρ Τ Υ Υ Θ Ι Ο Ο Ν Π Ι Ο Υ Λ Ι Ο Σ Σ Α Σ Σ Δ Η Φ Γ Η Ξ Κ Λ Ζ Χ Τ Ψ Ω Β Ν Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Η Ο Γ Κ Λ Ι Ο Π Σ Ρ Ψ Μ Β Ν Ι Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Η Σ Ξ Φ Α Α 35

2.2 Φωνήεντα και σύμφωνα Α. Διόρθωσε τα λάθη που βλέπεις. Ξαναγράψε τις λέξεις με τον σωστό τρόπο. 1. θανάσης 2. μηλο 3. χριστουγέννα 4. γιάννα 5. νομιζω 6. γιώργος 7. Η Αλεπού 8. αυγουστος 9. όλυμπος 10. γλυφάδα Β. Βρες τα λάθη στις προτάσεις που ακολουθούν. Ξαναγράψε τις προτάσεις με τον σωστό τρόπο. 1. Τρώω Καρπούζι 2. Ήρθε ο ηλιας 3. η μαρία διαβάζει 4. Βλέπω Τον Κώστα και την έφη 5. Ανοίγω Το Βιβλίο μου 6. διαβάζω το Μαθημα μού 7. κάνει πολλλή ΖέστΗ 36

2.3 Τα δίψηφα 2.3.1 Δίψηφα φωνήεντα Συμπλήρωσε τα δίψηφα φωνήεντα (αι, ει, οι, υι, ου) που λείπουν. Βάλε τόνο όπου χρειάζεται. 1. Η θουσα είναι μεγάλη. 2. Η εκκλησία έχει πολλές κόνες. 3. Η ρήνη και η Μ ρη είναι αδερφές. 4. Οι κοδόμοι δουλεύ ν στην κοδομή. 5. Σου εύχομ χρόνια πολλά. 6. Ο ρανός είναι γαλανός. 7. Χθες δα τηλεόραση. 8. τε να το σκέφτεσαι! 9. Το ζευγάρι οθέτησε ένα παιδάκι. 10. Η Ελένη θέλ ένα παγωτό. 2.3.2 Δίψηφα σύμφωνα Α. Συμπλήρωσε τα κενά με τζ ή τσ. 1. Κάθε χειμώνα ο παππούς καθαρίζει το άκι και κουβαλάει ένα ουβάλι ξύλα. 2. Μέσα στην άντα της έχει ένα ζευγάρι όκαρα. 3. Κάθε οπάνης έχει στο κοπάδι του ένα οπανόσκυλο. 4. Βλέπω από το άμι τα παιδιά που κάνουν ουλήθρα στο πάρκο. 5. Ο Γιώργος μένει στην Καρδί α. 6. Στη θάλασσα να προσέχεις τις ούχτρες γιατί ιμπάνε! 7. Αγόρασα την άντα σχεδόν άμπα. 37

8. Έξω σκάει ο ί ικας! 9. Θέλω ένα σουβλάκι με α ίκι και ένα παγωμένο άι. 10. Στην έπη του ην παντελονιού μου έχω 10 ευρώ. Β. Συμπλήρωσε τα κενά με γκ, γγ, μπ, ντ. 1. Τρώω ιφτεκάκια με πατάτες και σαλάτα. 2. Ο γιατρός χρειάζεται σύρι α και α άκι. 3. Ο Ά ελος μαθαίνει α λικά. 4. Ο ποδοσφαιριστής έβαλε δύο ολ και έπεσε στο αζόν. 5. Στη λαϊκή αγόρασα α ούρια, ομάτες και α ινάρες. 6. Μου αρέσουν τα τρια άφυλλα. 7. Τα κά ελα της αυλής είναι ρίζα. 8. Το φε άρι λά ει στον ουρανό. 9. Πάνω στο δε ρο υπάρχουν πολλά έ ομα. 10. Οι πι ουίνοι ζουν στην Α αρκτική. 2.4 Οι συνδυασμοί αυ και ευ Α. Συμπλήρωσε τα κενά και τόνισε τις λέξεις όπου χρειάζεται. Στη συνέχεια διάβασε δυνατά. 1. παντρ ομαι 11. φ γω 2. δουλ ω 12. χαζ ω 3. θ μα 13. ν της 4. προσ χομαι 14. προσ χή 5. χή 15. σ ρα 6. δ τερος 16. Δ τέρα 7. τυχία 17. δι θυνση 38

8. ριο 18. μεθ ριο 9. ρ μα 19. π κο 10. γ ση 20. λογώ Β. Γράψε τις λέξεις με πεζά, τόνισε και διάβασε δυνατά. Προσοχή! Κάποιες φορές θα διατηρήσεις το κεφαλαίο. 1. ΓΑΥΡΟΣ 2. ΠΑΥΛΟΣ 3. ΜΑΥΡΟΣ 4. ΕΥΓΕΝΙΑ 5. ΑΥΡΙΟ 6. ΛΑΥΡΙΟ 7. ΑΥΛΗ 8. ΠΡΟΑΥΛΙΟ 9. ΑΥΡΑ 10. ΣΑΥΡΑ Γ. Διάβασε δυνατά τις λέξεις και ένωσε με τον ήχο «αβ» ή «αφ» που ταιριάζει. Μπορείτε να δουλέψετε σε ζευγάρια. 1. ναύτης 11. αυτός 2. ναυτικός 12. σταυρός 3. κεραυνός 13. αυλάκι 4. ασπρόμαυρος 14. μαυρόασπρος 5. ναύαρχος αβ 15. μαύρος 6. ναυμαχία αφ 16. ταύρος 7. Αυστραλία 17. Σταύρος 39

8. αυγό 18. αυγοθήκη 9. Ναύπλιο 19. Ναύπακτος 10. Λαυρέντης 20. μαυρίζω Δ. Διάβασε δυνατά τις λέξεις και ένωσε με τον ήχο «εβ» ή «εφ» που ταιριάζει. Μπορείτε να δουλέψετε σε ζευγάρια. 1. Ευαγγελία 11. Ευρυδίκη 2. ευχαριστώ 12. ευγενικός 3. παρασκευάζω 13. προσευχή 4. εκπαίδευση 14. δεύτερος 5. ζευγάρι εβ 15. τελευταίος 6. Ευγενία εφ 16. εύκολος 7. ευχάριστος 17. Παρασκευή 8. εύχομαι 18. απεύχομαι 9. ευχή 19. δουλεύω 10. χαζεύω 20. μαζεύω 40

2.5 Συλλαβισμός Α. Βάλε τις συλλαβές στη σειρά και φτιάξε τη λέξη. Μη ξεχνάς τους τόνους. 1. λυ βι μο λου δι λου λος πα Πα γα λα ε ξι τα δι δο ξε χει ο νο γρα φι φω α το 2. γα φα με θη μα μα μα γραμ τα βι κα ρα κια δα παι σκα λα δα ρο πλα α νο ε 41

Β. Χώρισε τις λέξεις σε συλλαβές. Πριν ξεκινήσεις, ξαναδιάβασε τους κανόνες που έμαθες. Στη συνέχεια προσπάθησε να διορθώσεις την άσκηση του διπλανού σου! 1. φασαρία 2. θόρυβος 3. ησυχία 4. πορτοκάλι 5. μανταρίνι 6. ταράτσα 7. μπαλκόνι 8. πλατεία 9. προαύλιο 10. χελιδόνι 11. σπουργίτι 12. περιστέρι 13. κουκουβάγια + 14. ανεβαίνω 15. βιάζομαι 16. κουράζομαι 17. οικογένεια 18. ταραμοσαλάτα 19. σιδηρόδρομος 20. αεροπλανοφόρο 42

2.6 Θυμάμαι τους κανόνες τονισμού Α. Ξαναγράψε τις λέξεις βάζοντας τόνους όπου χρειάζεται. Πρόσεξε μήπως υπάρχουν παγίδες! 1. δαχτυλιδι 2. γραμματικη 3. ποιοι ερχονται; 4. που πανε; 5. ανεμοστροβιλος 6. σιδηροδρομος 7. εκστρατεια 8. διαβασμενος 9. τι θελεις; 10. ξεκουραστηκα Β. Βάλε τους τόνους στις προτάσεις που ακολουθούν. Μετά έλεγξε το γραπτό του διπλανού σου. 1. Η Μαρια πλενει τα πιατα. 2. Το αυτοκινητο μας ειναι κοκκινο. 3. Πως ειστε, κυριε Γιωργο; 4. Ποτε ποτε βλεπομαστε στη δουλεια. 5. Σε περιμενω πως και πως, για να μου πεις πως περασες τις διακοπες! 6. Εμαθα πως ηρθατε χθες, αλλα δεν εμαθα πως ηρθατε. Με πλοιο ή με αεροπλανο; 7. Ποιος χτυπαει την πορτα; 8. Νομιζω πως ακουω καποιον. 9. Η οικογενεια της μενει στην Ιταλια. 10. Διαβασες τα μαθηματα σου; 43

Γ. Διόρθωσε τις λέξεις όπου χρειάζεται. Βάλε τόνο και διαλυτικά (όπου χρειάζεται). Μπορείτε να δουλέψετε σε ζευγάρια. 1. ρολόϊ 2. κομπολοΐ 3. γάϊδαρος 4. γαιδούρι 5. μαιντανός 6. αυπνία 7. αϋπνος 8. ταϊζω 9. φαί 10. παϊδακια Ε. Γράψε τις λέξεις με πεζά γράμματα. Τόνισε και βάλε διαλυτικά όπου χρειάζεται. 1. ΠΑΙΔΙΑ 2. ΠΑΙΔΑΚΙΑ 3. ΝΑΙΛΟΝ 4. ΤΡΟΛΕΙ 5. ΝΕΡΑΙΔΑ 6. ΣΑΙΝΙ 7. ΟΛΟΙΔΙΟΣ 8. ΠΛΑΙΝΟΣ 9. ΤΣΑΙ 10. ΛΑΙΚΗ 44

ΣΤ. Ξαναγράψε τις προτάσεις. Βάλε κεφαλαίο γράμμα όπου χρειάζεται. Μην ξεχάσεις τους τόνους! Στη συνέχεια, σύγκρινε το γραπτό σου με του διπλανού σου. 1. την κυριακη θα παμε στη θαλασσα με τα ξαδερφια μας. 2. εκανα τα μαθηματα μου πολυ γρηγορα για να παιξω με τους φιλους μου. 3. καθε πασχα πηγαινουμε στο χωριο μας. 4. τα παιδια λενε τα καλαντα τα χριστουγεννα. 5. η κυρια λουκια μενει στην οδο κορινθου 12 στην καλλιθεα. 6. περυσι ανεβηκα στον ολυμπο με τον γιαννη, τον κωστα και την ελενη! 7. η ζωη και η ρουλα μενουν στη θεσσαλονικη. 8. πηγαινοντας στα γιαννενα μην ξεχασεις να σταματησεις στην αμφιλοχια. 9. ο κυριος παπαδοπουλος και η κυρια μαιρη κατοικουν στη γερμανια. 10. η μοσχα ειναι η πρωτευουσα της ρωσιας. 11. συγχαρητηρια για την καλη σου προσπαθεια. 45

Σύνοψη Σκοπός της συγκεκριμένης ενότητας ήταν η εξοικείωση των εκπαιδευομένων με το αλφάβητο. Με τη βοήθεια και τη συνεχή καθοδήγηση του εκπαιδευτικού θα μπορέσουν να αποσαφηνίσουν κάποιους απλούς γραμματικούς όρους (όπως φωνήεν, σύμφωνο κλπ.) και να κατανοήσουν καλύτερα τα πρώτα στάδια γραφής και ανάγνωσης. Η συμβολή του εκπαιδευτικού στην προσπάθεια αυτή είναι τεράστια και ουσιώδης. Θα πρέπει να βρίσκεται συνεχώς δίπλα στους εκπαιδευόμενους, χρησιμοποιώντας παραδείγματα και εξηγώντας την εκφορά των φθόγγων και των συνδυασμών τους. Ο εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει το εγχειρίδιο ανάλογα με τις ανάγκες του τμήματός του. Για παράδειγμα, κάποια κεφάλαια αν και προηγούνται στο βιβλίο μπορούν να παρουσιαστούν στους εκπαιδευόμενους σε ύστερο χρόνο κατά την κρίση του δασκάλου. 46

Βιβλιογραφία Αναγνωστοπούλου, Ι. & Μπουσούνη-Γκέσουρα, Λ. (2005). Το λέμε σωστά; Το γράφουμε σωστά; Αθήνα: Μεταίχμιο. Βαλσαμάκη, Φ. & Μανάβη, Δ. (2004). Ορίστε. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη). Γκαρέλη, Ε., Καπούλα, Ε., Νεστοράτου, Σ., Πρίτση, Ε., Ρουμπής, Ν. & Συκαρά, Γ. (2012). Ταξίδι στην Ελλάδα. Αθήνα: Γρηγόρη. Δεμίρη-Προδρομίδου, Ε. & Καμαριανού-Βασιλείου, Ρ. (2002). Νέα ελληνικά για μετανάστες, παλιννοστούντες, πρόσφυγες και ξένους (Α επίπεδο). Αθήνα: Μεταίχμιο. Παντελόγλου, Λ. (2009). Μυστικά ορθογραφίας Α. Νέα Σμύρνη: Δέλτος. Σιμόπουλος, Γ., Παθιάκη, Ε., Κανελλοπούλου, Ρ. & Παυλοπούλου, Α. (2010). Ελληνικά Α : Μέθοδος εκμάθησης της ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Αθήνα: Πατάκης. Τζαμαλή, Κ. (2009). Ασκήσεις ελληνικών (επίπεδο Α1). Αθήνα: Κλειδάριθμος. Τριανταφυλλίδης, Μ. (2001). Νεοελληνική γραμματική. Αθήνα: ΟΕΔΒ. Χατζησαββίδης, Σ. & Χατζησαββίδη, Α. (2011). Γραμματική της Νέας Ελληνικής γλώσσας., Αθήνα: ΟΕΔΒ. Νεοελληνική γραμματική της Δημοτικής. Ανατύπωση έκδοσης του ΟΕΣΒ, 1941 (2002). Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη). Ευχαριστώ τις συναδέρφους Λουκία Πολίτη, φιλόλογο, και Ελένη Μπάγια, φιλόλογο, για τις πολύτιμες συμβουλές, παρατηρήσεις και διορθώσεις που έκαναν στο χειρόγραφο κείμενο. 47