Η εξέγερση του Πολυτεχνείου

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου Του Βαλάντη Αθανασίου, ιστορικού Η εξέγερση που άρχισε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο στις 14 Νοεμβρίου 1973 ήταν η μαζικότερη δημόσια εκδήλωση εναντίον των δικτατόρων που εξουσίαζαν την Ελλάδα από το 1967. Θα μπορούσε να πάρει χαρακτήρα επανάστασης αν δεν επενέβαινε ο στρατός, ο οποίος στις 17 Νοέμβρη 1973 επιτέθηκε εναντίον του Πολυτεχνείου και των διαδηλωτών. Το αποτέλεσμα της εξέγερσης ήταν 24 νεκροί (σύμφωνα με το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών 1 ), 1.103 τραυματίες, η επαναφορά του στρατιωτικού νόμου και η ανατροπή της τριανδρίας Παπαδόπουλου-Παττακού- Μακαρέζου από τον σκληροπυρηνικό Ταξίαρχο Δημήτριο Ιωαννίδη. Τα αίτια της Δικτατορίας Μετά τον εμφύλιο πόλεμο η Άκρα Δεξιά και οι Αμερικάνοι δημιούργησαν τους μηχανισμούς ενός παρακράτους που σκοπό είχε την αποτροπή της ανόδου στην εξουσία της Αριστεράς. Κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου πολέμου ιδρύθηκε στην Μέση Ανατολή από Έλληνες αξιωματικούς ο ΙΔΕΑ (Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών). Την νύχτα της 30 ης προς 31 η Μαΐου ο ΙΔΕΑ επιχείρησε πραξικόπημα το οποίο απέτυχε εξαιτίας της παρέμβασης του στρατάρχη Παπάγου. Οι πρωταίτιοι, όμως, δεν τιμωρήθηκαν και συνέχισαν να συνωμοτούν κατά της Δημοκρατίας. Το Δεξιό παρακράτος ενεργοποιήθηκε μετά τις εκλογές της 11 Μαΐου 1958, οι οποίες έδωσαν στο κόμμα της ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά) το 24,42% των ψήφων και 79 έδρες, κάνοντας για πρώτη φορά στην Ελλάδα την Αριστερά αξιωματική αντιπολίτευση. Οι επόμενες εκλογές που έγιναν στις 29 Οκτωβρίου 1961 έμειναν στην ιστορία ως εκλογές «βίας και νοθείας», εξαιτίας της βίας που ασκήθηκε από τους παρακρατικούς μηχανισμούς στην προεκλογική εκστρατεία, με την ανοχή της επίσημης Δεξιάς κυβέρνησης και των Ανακτόρων, αλλά και τις κατηγορίες για νοθεία των εκλογικών καταλόγων. Η νοθεία είχε να κάνει με ψευδείς εγγραφές στους εκλογικούς καταλόγους και διπλοψηφίες. Χαρακτηριστικό είναι ότι βρέθηκαν εγγεγραμμένοι 218 χωροφύλακες να δηλώνουν διεύθυνση κατοικίας την ίδια διώροφη μονοκατοικία 2. Το Κέντρο και η Αριστερά που έχασαν τις εκλογές αρνήθηκαν να δεχθούν το εκλογικό αποτέλεσμα. Ο Γεώργιος Παπανδρέου, πρόεδρος της Ένωσης Κέντρου, κήρυξε τον 1 Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Πολυτεχνείο '73: Το ζήτημα των θυμάτων: Νεκροί και τραυματίες 2 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΣΤ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2000, σελ. 204. 1

«Ανένδοτο Αγώνα» εναντίον της κυβέρνησης Καραμανλή. Η αντιπολίτευση (Ένωση Κέντρου και ΕΔΑ) δεν αναγνώρισε το εκλογικό αποτέλεσμα, απείχε από τις συνεδρίες της Βουλής και οργάνωσε μαζικές διαδηλώσεις. Παράλληλα ο Καραμανλής προωθούσε συνταγματικές αλλαγές, με τις οποίες θα ενισχυόταν η εκτελεστική εξουσία εις βάρος του βασιλιά. Τα Ανάκτορα και οι συντηρητικότεροι κύκλοι αντέδρασαν προκαλώντας «εμφύλιο» στη Δεξιά. Τα πάθη κορύφωσε η δολοφονία του ανεξάρτητου Αριστερού βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη, στις 22 Μαΐου 1963, από παρακρατικές ομάδες, με την συνδρομή της Χωροφυλακής. Ο ανακριτής της υπόθεσης Χρήστος Σαρτζετάκης, μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας, φανέρωσε τις σχέσεις κράτους παρακράτους και όξυνε την κρίση. Ο Καραμανλής παραιτείται και προκηρύσσονται εκλογές. Στις 3 Νοεμβρίου 1963 η Ένωση Κέντρου πήρε 42,04% (138 έδρες), η ΕΡΕ 39,37% (132 έδρες) και η ΕΔΑ 14,35% (28 έδρες). Στις 8 Νοεμβρίου 1963 ορκίζεται η κυβέρνηση μειοψηφίας του Γεωργίου Παπανδρέου. Μη θέλοντας να κυβερνήσει με τις ψήφους της ΕΔΑ, η κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου παραιτείται στις 30 Δεκεμβρίου 1963. Ο Βασιλιάς Παύλος διορίζει υπηρεσιακή κυβέρνηση, με επικεφαλής τον υποδιοικητή της Εθνικής Τράπεζας Ιωάννη Παρασκευόπουλο, η οποία θα διενεργήσει τις εκλογές της 16 ης Φεβρουαρίου 1964. Η Ένωση Κέντρου εξασφάλισε απόλυτη πλειοψηφία με ποσοστό 52,72% και 171 έδρες. Όμως η Δημοκρατία αδυνατεί να εδραιωθεί. Κύρια αίτια ήταν η εσωκομματική μάχη διαδοχής του γηραιού Γ. Παπανδρέου ανάμεσα στον γιο του, Ανδρέα Παπανδρέου και τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και η επιθυμία των Ανακτόρων (του νεαρού βασιλιά Κωνσταντίνου Β και της μητέρας του Φρειδερίκης) να κρατήσουν τον έλεγχο του στρατεύματος. Στα μέσα Μαΐου 1965 ξέσπασε το πολιτικό και στρατιωτικό σκάνδαλο ΑΣΠΙΔΑ. Ο ΑΣΠΙΔΑ («Αξιωματικοί Σώσατε Πατρίδα, Ιδανικά, Δημοκρατία, Αξιοκρατία») ήταν υποτίθεται μυστική οργάνωση αξιωματικών εντός του στρατεύματος υπό την καθοδήγηση του Ανδρέα Παπανδρέου, γιου του τότε πρωθυπουργού. Ουδέποτε προέκυψαν ιδιαίτερα επιβαρυντικά στοιχεία για την υποτιθέμενη ομάδα αυτήν, η αποκάλυψη όμως αυτή τροφοδότησε τις εφημερίδες και τους εχθρούς του Γ. Παπανδρέου και οδήγησε τελικά σε πολιτειακή κρίση. Ο Γ. Παπανδρέου θέλησε να απολύσει τον Υπουργό Άμυνας Πέτρο Γαρουφαλιά, που ήταν άνθρωπος των Ανακτόρων, αλλά ο βασιλιάς και ο ίδιος ο υπουργός αρνούνταν. Ο πρωθυπουργός αποφάσισε να αναλάβει προσωπικά το υπουργείο αλλά η σθεναρή αντίσταση του βασιλιά, η οποία παραβίαζε το Σύνταγμα, ανάγκασαν τον Παπανδρέου να παραιτηθεί στις 15 Ιουλίου 1965, από την στιγμή που δεν μπορούσε να διορίσει τους υπουργούς στην κυβέρνηση του. Έτσι 2

προκλήθηκαν τα Ιουλιανά. Δεκαπέντε λεπτά μετά την παραίτηση Παπανδρέου ο βασιλιάς αντί να ζητήσει από την κοινοβουλευτική ομάδα της Ένωσης Κέντρου που ήταν πλειοψηφία στην Βουλή να υποδείξει νέο πρωθυπουργό, όρκισε κυβέρνηση με τον βουλευτή του κυβερνώντος κόμματος Γεώργιο Αθανασιάδη Νόβα. Έτσι σχηματίστηκαν κυβερνήσεις από στελέχη της Ένωσης Κέντρου χωρίς την στήριξη του ίδιου του κόμματος τους. Τα στελέχη αυτά, τα οποία φάνηκε από την ταχύτητα που αντικατέστησαν την κυβέρνηση Παπανδρέου, είχαν συμφωνήσει πριν να εξελιχθούν τα γεγονότα, ονομάστηκαν «Αποστάτες» και οι κυβερνήσεις τους δεν είχαν την λαϊκή έγκριση, όπως συμβαίνει σε μια Δημοκρατία, αλλά την εύνοια του βασιλιά. Οι Αποστάτες αυξήθηκαν με τον καιρό, είτε λόγω χρηματισμού 3, είτε λόγω παροχής υπουργικών και άλλων θέσεων 4. Αυτό το χτύπημα κατά της Δημοκρατίας υπονόμευσε το πολίτευμα και απαξίωσε τα κόμματα. Είχε έρθει η ώρα για τους συνωμότες να δράσουν. Με πρόφαση την πολιτική αστάθεια και την ανεπάρκεια των κομμάτων και της Δημοκρατίας και ενώ προγραμματίζονταν εκλογές για τις 28 Μαΐου 1967, ο συνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο Ταξίαρχος Στυλιανός Παττακός και ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Μακαρέζος εφάρμοσαν το σχέδιο έκτακτης ανάγκης του ΝΑΤΟ «Προμηθεύς» 5 και τα ξημερώματα της 21 ης Απριλίου 1967 ανέτρεψαν την υπηρεσιακή κυβέρνηση Παναγιώτου Κανελλόπουλου που θα διεξήγαγε τις εκλογές. 3 Μακάριος Δρουσιώτης, 1974, Το άγνωστο παρασκήνιο της τουρκικής εισβολής, Αλφάδι, Λευκωσία, 2002, σ.σ. 14-18. 4 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Λιναρδάτος σελ. 296 5 Το συγκεκριμένο σχέδιο προοριζόταν για την αναγκαστική ανάληψη εξουσίας από το στρατό με σκοπό την εξουδετέρωση κομμουνιστικής εξέγερσης, σε περίπτωση που εισέβαλλαν στην Ελλάδα δυνάμεις του Σοβιετικού Στρατού (Καράγιωργας, 2003) 3

Τανκς έξω από την Βουλή το πρωινό της 21 ης Απριλίου. Η εδραίωση της Χούντας Παρά την αντίθεση του με το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών (ο Κωνσταντίνος σχεδίαζε δικό του πραξικόπημα με τους στρατηγούς), όρκισε την κυβέρνηση των κινηματιών, προωθώντας ως πρωθυπουργό τον έμπιστο του Κωνσταντίνο Κόλλια, εισαγγελέα του Αρείου Πάγου. Γρήγορα ξέσπασε ανταγωνισμός εντός του στρατεύματος, μιας και πραξικοπηματίες και Ανάκτορα ανταγωνίζονταν για τον έλεγχο των ενόπλων δυνάμεων. Στις 13 Δεκεμβρίου 1967 ξέσπασε βασιλικό αντικίνημα, το οποίο όμως ήταν ανοργάνωτο και καταπνίγηκε εύκολα, αφού οι κατώτεροι αξιωματικοί ήταν φιλοχουντικοί και στράφηκαν εναντίον των φιλοβασιλικών ανωτέρων τους. Ο Κωνσταντίνος αυτοεξορίστηκε στην Ρώμη και οι Συνταγματάρχες πήραν τον πλήρη έλεγχο της χώρας. Τυπικά την εξουσία ασκούσε ένα 16μελές «επαναστατικό συμβούλιο» αξιωματικών, όμως η πραγματική εξουσία ήταν συγκεντρωμένη στα χέρια του Παπαδόπουλου και των δύο άλλων μελών της τριανδρίας, των Παττακού και Μακαρέζου. Η δικτατορία εδραιώθηκε με την καταστολή που ασκούσε ο στρατός και τα σώματα ασφαλείας, μέσω παρακολουθήσεων, συλλήψεων, εξοριών και βασανιστηρίων. Ήδη από τις αρχές του 1969 η Ελλάδα είχε αποπεμφθεί από το Συμβούλιο της Ευρώπης εξαιτίας της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το καθεστώς. Όμως οι ΗΠΑ και οι περισσότερες χώρες της Δύσης, αλλά και του Ανατολικού μπλοκ, είχαν αναγνωρίσει το καθεστώς από το 1968. Στις 3 Νοεμβρίου 1968 η κηδεία του Γεώργιου Παπανδρέου έγινε η πρώτη λαϊκή εκδήλωση κατά της Χούντας, όταν εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες παραβρέθηκαν στην τελετή, παρά τις αντίθετες εντολές του καθεστώτος. Σύντομα σχηματίστηκαν μικρές αντιστασιακές ομάδες κάθε πολιτικής απόχρωσης, οι οποίες προχώρησαν στην κυκλοφορία παράνομων φυλλαδίων και εφημερίδων, και την πρόκληση μικρών σαμποτάζ. Κορυφαία αντιστασιακή ενέργεια ήταν η αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του Παπαδόπουλου από τον Αλέκο Παναγούλη στις 13 Αυγούστου 1968. Στις 28 Μαρτίου 1969 ο νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης έβγαλε μια δημόσια ανακοίνωση κατά της δικτατορίας, με την φράση «αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει» 6. Στις 19 Σεπτεμβρίου 1970 στη Γένοβα ο φοιτητής Κώστας Γεωργάκης αυτοπυρπολήθηκε στη πλατεία Ματεότι, σε μια ύστατη πράξη διαμαρτυρίας κατά της δικτατορίας. Σε γενικές γραμμές, όμως, ουδέποτε απειλήθηκε σοβαρά το δικτατορικό καθεστώς. Η μόνη εξωτερική πίεση που αντιμετώπιζε πραγματικά ήταν από τις ΗΠΑ και την κυβέρνηση Νίξον, οι 6 Η δήλωση του Σεφέρη κατά της δικτατορίας 4

οποίες αν και ήταν φιλικές προς την χούντα, πιέζονταν από το Κογκρέσο ώστε ν ασκήσουν την επιρροή τους για τον εκδημοκρατισμό της Ελλάδας, ακόμα κι αν αυτός ήταν φαινομενικός 7. Ο Παπαδόπουλος δεν ήταν αντίθετος, αντιμετώπιζε όμως τις αντιδράσεις των σκληροπυρηνικών στοιχείων του καθεστώτος, κυρίως του Ταξίαρχου Δημήτριου Ιωαννίδη, πρωτεργάτη του πραξικοπήματος και διοικητή της περιβόητης ΕΑΤ-ΕΣΑ (Στρατονομίας), που δεν ήθελαν καμιά παρέκκλιση σε δημοκρατικά μονοπάτια. Σε αντίθεση με τα βασικά στελέχη της Χούντας που παραιτήθηκαν απ το στράτευμα, ο Ιωαννίδης παρέμεινε στη θέση του και αύξανε την επιρροή του σε βάρος της χουντικής τριανδρίας. Το 1973 οργανώνεται κίνημα στο Ναυτικό, το οποίο είχε δημοκρατικές παραδόσεις και ήταν αρνητικό κατά της Δικτατορίας. Το κίνημα αποκαλύφθηκε πριν την εκδήλωση του, όμως δυο μέρες μετά την καταστολή του, στις 23 Μαΐου 1973, το αντιτορπιλικό «Βέλος» (με πλήρωμα συνολικά 270 άνδρες) στο οποίο κυβερνήτης ήταν ο εκ των πρωτεργατών του κινήματος, πλωτάρχης τότε Νίκος Παππάς, εγκατέλειψε το σχηματισμό σκαφών που μετείχαν σε άσκηση του ΝΑΤΟ στα ανοικτά της Σαρδηνίας και προσορμίσθηκε στο λιμένα του Φιουμιτσίνο, όπου 7 αξιωματικοί (συμπεριλαμβανομένου του κυβερνήτη) και 25 υπαξιωματικοί ζήτησαν πολιτικό άσυλο από τις ιταλικές αρχές, το οποίο ύστερα από πολυήμερη ταλαιπωρία, τους παραχωρήθηκε. Η ανταρσία του «Βέλος» ήταν μεγάλο χτύπημα στο γόητρο της Χούντας. Ήδη από το 1973 είχε ξεκινήσει η διαδικασία «φιλελευθεροποίησης» η οποία επισπεύσθηκε μετά την ανταρσία στο Ναυτικό. Ο Παπαδόπουλος θεώρησε πως το κίνημα του Ναυτικού ήταν κατευθυνόμενο από τον βασιλιά, και την 1 Ιουνίου 1973 κατάργησε τη βασιλεία και ανακήρυξε Προεδρική Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Στις 29 Ιουλίου 1973 το καθεστώς διοργάνωσε δημοψήφισμα για το πολίτευμα με 78,4% υπέρ της Προεδρικής Δημοκρατίας και 21,5% υπέρ της βασιλείας. Το νέο Σύνταγμα προέβλεπε υπερεξουσίες στο προεδρικό αξίωμα, δηλαδή στον Παπαδόπουλο, και βουλή 200 βουλευτών. Στις 20 Αυγούστου ο Παπαδόπουλος αίρει τον στρατιωτικό νόμο, αμνηστεύει τους πολιτικούς κρατούμενους και δίνει χάρη στον Παναγούλη. Στις 8 Οκτωβρίου 1973 διορίστηκε πρωθυπουργό ο παλαιός πολιτικός Σπύρος Μαρκεζίνης, με σκοπό της κυβέρνησης του την διενέργεια βουλευτικών εκλογών για τις 10 Φεβρουαρίου 1974. 7 Ο πτέραρχος Αντώνης Σκαρμαλιωράκης, έμπιστος του Παπαδόπουλου, σε συνέντευξη του στην εκπομπή «Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα», αναφέρει πως ο υπεύθυνος του State Department για την Ελλάδα τον προέτρεψε να κάνει το καθεστώς any elections, ακόμα και στημένες, φτάνει να κάνει εκλογές (πηγή: Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα - Αφιέρωμα στο Πολυτεχνείο) 5

Το νεολαιίστικο κίνημα Η δεκαετία του 60 ήταν σ όλο τον πλανήτη η δεκαετία που η νεολαία βγήκε για πρώτη φορά στο προσκήνιο για να διεκδικήσει καλύτερη ζωή και περισσότερη δημοκρατία. Αυτά τα κινήματα επηρέασαν και την ελληνική νεολαία, παρ όλο που, ακόμα και πριν το 1967, ζούσε σε μια συντηρητική, αυταρχική και καταπιεστική κοινωνία 8. Ας σημειωθεί ότι η νεολαία την εποχή της δικτατορίας ήταν η πρώτη γενιά που δεν πρόλαβε να ζήσει τον εμφύλιο πόλεμο και τις άμεσες συνέπειες του στην ελληνική κοινωνία και την πολιτική. Ήταν μια γενιά που διψούσε για ελευθερίες και αγαθά. Μέσω των ραδιοφώνων, της τηλεόρασης και της μουσικής δυσανασχετούσε για τις πολιτικές συνθήκες στις οποίες ζούσε, οι οποίες βρίσκονταν σε πλήρη αντίθεση με αυτές της νεολαίας των ΗΠΑ και της Δυτικής Ευρώπης. Μετά την 21 η Απριλίου καταργήθηκαν οι φοιτητικές οργανώσεις και οι φοιτητικές εκλογές. Η χούντα επέβαλε μη εκλεγμένους φοιτητές στην Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδας (ΕΦΕΕ). Στα πανεπιστήμια επιβλήθηκε μια αποπνιχτική ατμόσφαιρα ελέγχου των καθηγητών και των φοιτητών, παράλληλη με την άνθιση των κάθε λογής σπιούνων του καθεστώτος. Όσοι φοιτητές πραγματοποιούσαν αντιδικτατορικές ενέργειες στρατεύονταν σε ειδικές μονάδες «πειθαρχίας». Όλες αυτές οι ενέργειες έκαναν το φοιτητικό κίνημα πυρήνα αντιδικτατορικών ιδεών. Τον Νοέμβριο του 1972 η δικτατορία επέτρεψε την διεξαγωγή «εκλογών» στους φοιτητικούς συλλόγους όπου, εξαιτίας της εκτεταμένης καλπονοθείας κερδήθηκαν απ όσους ήταν προσκείμενοι στο καθεστώς. Η αντίδραση των φοιτητών υποβόσκει. Οι πρώτες πραγματικές αντιστασιακές ενέργειες του φοιτητικού κινήματος πραγματοποιήθηκαν με τις απόπειρες φιλελευθεροποίησης από τον Παπαδόπουλο, οι οποίες χαλάρωσαν την κρατική καταστολή. Οι φοιτητές είχαν σαν πρότυπο τους την εξέγερση της Γαλλικής νεολαίας τον Μάη του 1968. Οι εκδηλώσεις ξεκίνησαν στις 5 Φεβρουαρίου 1973, όταν οι φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφάσισαν αποχή από τα μαθήματά τους. Στις 13 Φεβρουαρίου γίνεται διαδήλωση μέσα στο Πολυτεχνείο και η χούντα παραβιάζει το πανεπιστημιακό άσυλο, δίνοντας εντολή στην αστυνομία να επέμβει. 11 φοιτητές συλλαμβάνονται και παραπέμπονται σε δίκη. 8 Βλέπε και την ύπαρξη του Νόμου 4000 που ψηφίστηκε το 1958 και αντιμετώπιζε τους λεγόμενους «τεντιμπόηδες», τους νεαρούς που έδειχναν παραβατική συμπεριφορά. Η αστυνομία συλλάμβανε όσους νεαρούς θεωρούσε ότι διέπρατταν εξύβριση, και τους οδηγούσε στο κρατητήριο, όπου γινόταν σε αυτούς κούρεμα με την ψιλή, τους έσκιζαν τα παντελόνια και εν συνεχεία τους περιέφεραν στο δρόμο εξευτελίζοντάς τους, βάζοντας τους να κρατάνε ταμπέλες που ανέγραφαν το παράπτωμα τους. Επίσης οι γονείς των νεαρών αντιμετώπιζαν διώξεις. Φυσικά, ήταν στην ευχέρεια των αστυνομικών να ορίσουν ποια συμπεριφορά ήταν παραβατική. 6

Με αφορμή αυτά τα γεγονότα, στις 21 Φεβρουαρίου, περίπου τρεις με τέσσερις χιλιάδες φοιτητές της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κατέλαβαν το κτίριο της σχολής στο κέντρο της Αθήνας επί της οδού Σόλωνος, ζητώντας ανάκληση του νόμου 1347 που θεσμοθέτησε επίσημα πλέον, ως απάντηση στα πρόσφατα γεγονότα, την στράτευση «αντιδραστικών νέων», καθώς 88 συμφοιτητές τους είχαν ήδη στρατολογηθεί με τη βία. Από την ταράτσα του κτιρίου απαγγέλλουν τον ακόλουθο όρκο: «Εμείς οι φοιτηταί των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ορκιζόμαστε στο όνομα της ελευθερίας να αγωνισθούμε μέχρι τέλους για την κατοχύρωση: α) των ακαδημαϊκών ελευθεριών, β) του πανεπιστημιακού ασύλου, γ) της ανακλήσεως όλων των καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων». Η αστυνομία έλαβε εντολή να επέμβει και πολλοί φοιτητές σε γύρω δρόμους υπέστησαν αστυνομική βία, χωρίς όμως τελικά να παραβιαστεί το πανεπιστημιακό άσυλο. Αυτή η πρώτη «νίκη» ενθάρρυνε τους φοιτητές για το μέλλον. Από την ταράτσα της Νομικής φοιτητές ζητούν δημοκρατικές ελευθερίες «Εδώ Πολυτεχνείο» Ο υπουργός Παιδείας Παναγιώτης Σιφναίος, εκφράζοντας την πρόθεση της Χούντας να ελέγξει το φοιτητικό κίνημα, ανακοίνωσε την αναβολή των φοιτητικών εκλογών για τα τέλη του 1974, αντί τον Δεκέμβριο, με τη συμμετοχή μόνο των αριστούχων φοιτητών. Οι φοιτητές αντέδρασαν και συνέδεσαν τα φοιτητικά τους αιτήματα με την γενικότερη επιθυμία για 7

πραγματική επάνοδο της Δημοκρατίας, και όχι για δικτατορία με κοινοβουλευτικό επίχρισμα. Ήδη από το 1972 το φοιτητικό κίνημα είχε πολιτικοποιηθεί. Στις 4 Νοεμβρίου 1973 ήταν το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου. Ο λαός της Αθήνας με αφορμή το μνημόσυνο του μεγάλου πολιτικού κατεβαίνει στους δρόμους, για να διαδηλώσει την επιθυμία και απαίτηση πια για ελευθερία. Το πλήθος συγκρούεται με την Αστυνομία, συλλαμβάνονται δεκαεπτά διαδηλωτές και παραπέμπονται σε δίκες. Στις 8 Νοεμβρίου γίνεται νέα διαδήλωση υποστήριξης για τους συλληφθέντες. Το πρωί της Τετάρτης 14 Νοέμβρη γίνονται Γενικές Συνελεύσεις των συλλόγων των φοιτητών για να συζητήσουν το θέμα των φοιτητικών εκλογών. Η κατάσταση όμως μύριζε μπαρούτι από νωρίς, καθώς στη Νομική Σχολή έφτασε η φήμη πως στο Πολυτεχνείο υπήρχαν επεισόδια μεταξύ αστυνομικών και φοιτητών, ενώ απλώθηκε η φήμη ότι οι αστυνομικοί χτυπούσαν φοιτητές, γεγονός που προκάλεσε αναστάτωση. 1.500 φοιτητές ξεκίνησαν πορεία προς το Πολυτεχνείο, όπου είδαν πως οι φήμες ήταν ψευδείς. Όμως λίγο μετά κατέφθασαν αστυνομικές δυνάμεις, και ξεκίνησαν διαπληκτισμοί φοιτητών-αστυνομικών στην Πατησίων. Ενώ οι Γενικές Συνελεύσεις των φοιτητών συνεχίζονταν, πλησίασε το χώρο της συγκέντρωσης ο εισαγγελέας υπηρεσίας, ο οποίος είπε στους συγκεντρωμένους ότι μπορούν να διαδηλώσουν και μετά να διαλυθούν ήρεμα, καθώς και ότι οι αστυνομικοί θα αποχωρήσουν. Η απόφαση για κατάληψη όμως υπερίσχυσε και φοιτητές άρχισαν να φωνάζουν συνθήματα εναντίον της Χούντας των Συνταγματαρχών. Από εκείνη τη στιγμή, ο κόσμος άρχισε να αυξάνεται. Οι πρώτες χειρόγραφες προκηρύξεις εμφανίστηκαν και μέχρι τις 9.00 είχε σταματήσει η κυκλοφορία πέριξ του κτιρίου. Δημιουργείται συντονιστική επιτροπή, οι φοιτητές άρχισαν να σχηματίζουν ομάδες περιφρούρησης και έκλεισαν τις πύλες του ιδρύματος, ενώ άρχισε να προετοιμάζεται η λειτουργία πρόχειρου ραδιοφωνικού σταθμού. Πρέπει να σημειωθεί πως τους φοιτητές αν και τους ένωνε η αντίθεση στην Χούντα, δεν αποτελούσαν ενιαίο μέτωπο και είχαν ιδεολογικές διαφορές μεταξύ τους. Στις 15 Νοεμβρίου μπαίνει σε λειτουργία ο ραδιοφωνικός σταθμός και ακούγεται για πρώτη φορά το σύνθημα: «Εδώ Πολυτεχνείο». Ο δρόμος γύρω από το εκπαιδευτικό ίδρυμα έχει γεμίσει προκηρύξεις κατά του καθεστώτος και ο λαός συγκεντρώνεται. Οι εκδηλώσεις παίρνουν καθαρά αντιδικτατορικό χαρακτήρα. Η Σύγκλητος του Πολυτεχνείου ζήτησε από την Κυβέρνηση να μη γίνει επέμβαση στο Πολυτεχνείο, κάτι που φάνηκε να αποδέχεται η Χούντα. 8

Την Παρασκευή 16 Νοέμβρη είχε γίνει σε όλους ξεκάθαρο πως επρόκειτο για παλλαϊκό ξεσηκωμό, ο οποίος έχει απλωθεί και στα πανεπιστημιακά ιδρύματα της Θεσσαλονίκης και της Πάτρας. Οι αστυνομικοί μάταια προσπαθούσαν να αποθαρρύνουν τον κόσμο να πλησιάσει με σκληρούς ελέγχους. Ακόμα και τα μεσάνυχτα υπήρχαν 4.000 κόσμου μέσα και έξω από το κτίριο. Στις 2.00 έκλεισαν οι πόρτες του Πολυτεχνείου, ενώ εξακολουθούσε να υπάρχει ακόμα λίγος κόσμος απ' έξω. Γίνονταν προμήθειες σε τρόφιμα και άλλα είδη. Στις 3.00 άρχισαν οι Συνελεύσεις κατά σχολές. Τα σχολεία εκείνη τη μέρα ήταν άδεια, ενώ από το πρωί, οικοδόμοι μπήκαν στο Πολυτεχνείο οργανωμένα και καλούσαν σε Γενική Απεργία. Οι δημοσιογράφοι ξένων και ελληνικών Μέσων Ενημέρωσης άρχισαν να πολλαπλασιάζονται, ενώ μέσα στο Πολυτεχνείο άρχισαν να τοποθετούνται καθρέφτες, για να εμποδίσουν τη λήψη φωτογραφιών από συνεργεία της Ασφάλειας. 9

Στις 4:30 το απόγευμα ξεκίνησαν οι συγκρούσεις, με τα δακρυγόνα να έχουν γεμίσει το κέντρο της Αθήνας. Στις 9.00 άρχισαν να στήνονται οδοφράγματα, ενώ μισή ώρα αργότερα με απόφαση της Αστυνομίας απαγορεύτηκε η κυκλοφορία στο κέντρο της πόλης μέχρι νεωτέρας διαταγής. Ήδη έχουν τοποθετηθεί ελεύθεροι σκοπευτές που πυροβολούν στα τυφλά. Ο Παπαδόπουλος διαπίστωσε πως η αστυνομία δεν μπορούσε να μπει στο Πολυτεχνείο, ούτε να καταστείλει τα επεισόδια. Έτσι αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τον στρατό. Κοντά στο σταθμό Λαρίσης συγκεντρώθηκαν τρεις μοίρες ΛΟΚ και μία μοίρα αλεξιπτωτιστών από τη Θεσσαλονίκη. 10

Στις 10:00 πλέον άρχισαν να κάνουν την εμφάνιση τους τα πρώτα τεθωρακισμένα, ενώ τα ασθενοφόρα πηγαινοέρχονταν μεταφέροντας τραυματίες. Λίγο μετά τα μεσάνυχτα, δόθηκε η εντολή και από το Γουδί άρχισαν να βγαίνουν τανκς στους δρόμους. Στη 1.00 ήταν ήδη στην Πατησίων. Το γεγονός αυτό ανέκοψε τον ενθουσιασμό του κόσμου και ώθησε τους διαδηλωτές να αποχωρήσουν. Τρία άρματα μάχης κατέβηκαν από του Γουδί προς το Πολυτεχνείο. Τα δύο στάθμευσαν στις οδούς Τοσίτσα και Στουρνάρα, αποκλείοντας τις πλαϊνές πύλες του ιδρύματος και το άλλο έλαβε θέση απέναντι από την κεντρική πύλη. Η Συντονιστική Επιτροπή των φοιτητών ζήτησε διαπραγματεύσεις, αλλά το αίτημά τους απορρίφθηκε. Στις 3 τα ξημερώματα της 17 ης Νοεμβρίου το άρμα που βρισκόταν απέναντι από την κεντρική πύλη έλαβε εντολή να εισβάλλει. Έπεσε πάνω στην πύλη και την έριξε, παρασέρνοντας στο διάβα του μία φοιτήτρια που ήταν σκαρφαλωμένη στον περίβολο κρατώντας την ελληνική σημαία, την Πέπη Ρηγοπούλου. Οι μοίρες των ΛΟΚ, μαζί με ομάδες -μυστικών και μηαστυνομικών, εισέβαλαν στο Πολυτεχνείο και κυνήγησαν τους φοιτητές, οι οποίοι πηδώντας από τα κάγκελα προσπάθησαν να διαφύγουν στους γύρω δρόμους. Τους κυνηγούσαν αστυνομικοί, πεζοναύτες, Εσατζήδες. Αρκετοί σώθηκαν βρίσκοντας άσυλο στις γύρω πολυκατοικίες, πολλοί συνελήφθησαν κα μεταφέρθηκαν στη Γενική Ασφάλεια και στην ΕΣΑ. 11

Στις 6, εκκενώθηκε η Πολυτεχνική Θεσσαλονίκης ενώ στους εξερχόμενους γίνονταν συλλήψεις, ξυλοδαρμοί και έλεγχος στοιχείων. Η Αθήνα έμοιαζε με βομβαρδισμένη πόλη. Σε δεκάδες δρόμους υπήρχαν ίχνη από οδοφράγματα, φωτιές, κατεστραμμένα αντικείμενα και αίματα. Όλα τα δημόσια κτίρια ήταν κυκλωμένα από ισχυρές δυνάμεις αστυνομικών. Στις 7 το πρωί, ο κόσμος διώχθηκε από τα πεζοδρόμια απέναντι από το Πολυτεχνείο. Στις 7:30 άρχισαν και πάλι οι διαδηλώσεις στους δρόμους. Λίγο αργότερα, διαδηλωτές επιχείρησαν να καταλάβουν το Υπουργείο Κοινωνικών Υπηρεσιών στην οδό Αριστοτέλους. Έγιναν συγκρούσεις με δυνάμεις αστυνομικών και τανκς που κατέφτασαν και οι διαδηλωτές υποχώρησαν. Στις 11 κηρύχθηκε Στρατιωτικός Νόμος, ωστόσο οι διαδηλώσεις και οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν μέχρι το βράδυ. Οι συνέπειες οι ποινές Το Πολυτεχνείο απέδειξε πως το πείραμα φιλελευθεροποίησης του Παπαδόπουλου κάθε άλλο παρά πλησίαζε με δημοκρατικό καθεστώς. Αυτή ήταν και η επιδίωξη όσων φοιτητών έλαβαν μέρος στις συντονιστικές επιτροπές των καταλήψεων. Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου έριξαν και τον Παπαδόπουλο. Ο Ιωαννίδης, που οργάνωνε από καιρό το κίνημα του, ανέτρεψε στις 25 Νοεμβρίου την πρώτη τριανδρία με το αιτιολογικό πως είχε απομακρυνθεί από τις αρχές της «επανάστασης της 21 ης Απριλίου» και πως είχε εκμεταλλευτεί την θέση της για προσωπικά οφέλη. Η Χούντα Ιωαννίδη ήταν απείρως σκληρότερη από την Χούντα Παπαδόπουλου, προχώρησε και πάλι σε νέες εξορίες στα ξερονήσια, και επέβαλε σκληρό έλεγχο στη ζωή των πολιτών. Η μαξιμαλιστική πολιτική του προκάλεσε το πραξικόπημα της 15 ης Ιουλίου 1974 εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και την τούρκικη εισβολή στις 20 12

Ιουλίου 1974. Το δίδυμο έγκλημα κατά της Κύπρου, και η πλήρης αδυναμία του καθεστώτος να σώσει το νησί ήταν αυτή που έριξε την δικτατορία, στις 23 Ιουλίου 1974. Στις 30 Δεκεμβρίου του 1975 και μετά από ακροαματική διαδικασία δυόμιση μηνών και διάσκεψη 6 ημερών ενώπιον του πενταμελούς εφετείου Αθηνών, εκδόθηκε η απόφαση του δικαστηρίου το οποίο κήρυξε ένοχους τους 20 από τους 32 κατηγορούμενους, ενώ αθώωσε άλλους 12. Οι κύριες ποινές που επιβλήθηκαν: 1. Δημήτριος Ιωαννίδης (αρχηγός της ΕΣΑ την περίοδο της εξέγερσης): 7 φορές ισόβια για ηθική αυτουργία σε 7 ανθρωποκτονίες από πρόθεση και 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε 38 απόπειρες ανθρωποκτονιών και πρόκληση διάπραξης κακουργημάτων, καθώς και διαρκής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων. 2. Γεώργιος Παπαδόπουλος (εν ενεργεία δικτάτορας την περίοδο της εξέγερσης): 25 χρόνια κάθειρξη για απλή συνέργεια σε ανθρωποκτονίες από πρόθεση και απόπειρες ανθρωποκτονιών, καθώς και δεκαετής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων. 3. Σταύρος Βαρνάβας (αντιστράτηγος Εν Αποστρατεία): 3 φορές ισόβια για ηθική αυτουργία σε 3 ανθρωποκτονίες από πρόθεση και 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε 17 απόπειρες ανθρωποκτονιών και πρόκληση διάπραξης κακουργημάτων, καθώς και διαρκής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων. 4. Νικόλαος Ντερτιλής (ταξίαρχος Εν Αποστρατεία): Ισόβια κάθειρξη και διαρκής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων για ανθρωποκτονία από πρόθεση του φοιτητή Μυρογιάννη. 5. Άλλοι τέσσερις ανώτατοι αξιωματικοί σε 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε συνολικά 12 ανθρωποκτονίες και 56 απόπειρες ανθρωποκτονιών, καθώς και δεκαετής στέρηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων. 6. Άλλοι 12 κατηγορούμενοι σε μικρότερες ποινές, από 5 μήνες έως 10 χρόνια κάθειρξη για διάφορες κατηγορίες, κυρίως για ηθική αυτουργία σε επικίνδυνες σωματικές βλάβες. Οι ποινές κάτω του ενός έτους, ήταν εξαγοράσιμες. Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος πέθανε στις 27 Ιουνίου 1999 στο Λαϊκό Νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν, υπερασπιζόμενος το πραξικόπημα και τη δικτατορία και αρνούμενος να κάνει χρήση των νομικών δυνατοτήτων (λόγοι υγείας, αίτηση χάριτος) για να αποφυλακιστεί, σε αντίθεση με άλλους συγκατηγορούμενούς του. Ο Δημήτριος Ιωαννίδης πέθανε από θερμοπληξία στις 16 Αυγούστου 2010, αρνούμενος να ζητήσει χάρη. Ο Στυλιανός Παττακός αποφυλακίστηκε τον Σεπτέμβριο του 1990 για λόγους υγείας από την κυβέρνηση Μητσοτάκη και έκτοτε δίνει 13

συνεντεύξεις στα ΜΜΕ όπου υπερασπίζεται τα πεπραγμένα του. Ο Νικόλαος Μακαρέζος από το 1990 εξέτισε την ποινή του με κατ οίκον φυλάκιση για λόγους υγείας και πέθανε στις 3 Αυγούστου του 2009. Ο Νικόλαος Ντερτιλής πέθανε στις 28 Ιανουαρίου 2013, αρνούμενος να ζητήσει χάρη. Βιβλιογραφία Η εξέγερση του Πολυτεχνείου (http://www.sansimera.gr/articles/190) Η κατάληψη της Νομικής (http://www.sansimera.gr/articles/217) Wikipedia Ιστορία των Ελλήνων, Τόμος 14, Σύγχρονος Ελληνισμός, από το 1949 έως σήμερα, Εκδόσεις Δομή Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα: Αφιέρωμα στο Πολυτεχνείο (https://www.youtube.com/watch?v=kfnwq67dhkc) Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα: Το Χρονικό της Δικτατορίας στην Ελλάδα: 1967-1974 (https://www.youtube.com/watch?v=rbrtm-1iftg) Ανδρέας Γ. Δημητρόπουλος, Το έπος του Πολυτεχνείου και η αντίσταση του ελληνικού λαού, 1985 40 χρόνια από την φοιτητική εξέγερση στο Πολυτεχνείο: videos photos (http://www.newsbomb.gr/ellada/news/story/370956/40-hronia-apo-tin-foititiki-exegersi-stopolytehneio) 14