Έργο: Προσαρμογή της διαχείρισης των δασών στην κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα (LIFE08ENV/GR/000554) "Μια πρώτη προσέγγιση του προβλήματος των φλοιοφάγων εντόμων στα ελατοδάση του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας, και του Ανατολικού Ταΰγετου" Ν. Δ. Αβτζής, Καθηγητής Δασολόγος-Εντομολόγος
Ανθεκτικότητα του ξενιστή απέναντι σε προσβολές από έντομα ΔΑΣΟΠΟΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ ΚΛΙΜΑ ΕΔΑΦΟΣ ΡΥΠΑΝΣΗ ΒΙΟΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
ΔΑΣΟΠΟΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ Ανατολικός Ταΰγετος Abies cephallonica, Pinus nigra Έκταση του ελατοδάσους 45.015 στρέμματα. Νοτιότερο όριο εξάπλωσης της κεφαλληνιακής ελάτης (Abies cephallonica). Οι φυτοκοινωνίες της ελάτης και της μαύρη πεύκης παρουσιάζουν σαφή ανάκαμψη, βρίσκονται στο οικολογικό τους περιβάλλον, με τελική επικράτηση της ελάτης σαν φυτοκοινωνική ένωση climax Πάρνηθα Abies cephallonica, Pinus halepensis, Quercus coccifera, Juniperus oxycedrus. Έκταση του ελατοδάσους 34.822,70 στρέμματα Ένωση climax της κεφαλληνιακής ελάτης στο συγκεκριμένο περιβάλλον Κατά τον Αμοργιανιώτη (1997), ακόμα και σε καλούς Σταθμούς, για την επίτευξη μιας διαμέτρου 50 εκατοστών, και ενός ύψους 13.61 μέτρων απαιτούνται 247 χρόνια, ενώ χρειάζονται ακόμη και 120 χρόνια για να φτάσει σε ύψος 4 μέτρων.
ΚΛΙΜΑ Ανατολικός Ταΰγετος Μεσογειακό με στοιχεία ηπειρωτικού στα μεγαλύτερα υψόμετρα (ευνοϊκό για τη βλάστηση της περιοχής, και συγκεκριμένα για τα ελατοδάση της) 1,5-2 μήνες ξηροθερμική περίοδος (με βροχοπτώσεις) 40-75 βιολογικά ξηρές ημέρες Συνολικό ετήσιο ύψος βροχής: 1.300mm Πάρνηθα Μέσο-μεσογειακό μέχρι τα 700 μέτρα (βόρειες εκθέσεις) και τα 1.000 μέτρα (νότιες εκθέσεις) 75-100 βιολογικά ξηρές ημέρες στα 700-1000 μέτρα Ασθενές μέσο-μεσογειακό από τα 700 μέτρα (βόρειες εκθέσεις) και τα 1.000 μέτρα (νότιες εκθέσεις) μέχρι την κορυφή 40-75 βιολογικά ξηρές ημέρες επάνω από τα 1000 μέτρα Συνολικό ετήσιο ύψος βροχής: 789,3mm
ΕΔΑΦΟΣ Ανατολικός Ταΰγετος Πάρνηθα Ισχυρή διαφοροποίηση (από αβαθές σκελετικό μέχρι βαθύ) Μητρικό πέτρωμα : ασβεστόλιθος Μητρικά πετρώματα: σκληροί ασβεστόλιθοι και σχιστόλιθοι Ικανοποιητικές φυσικοχημικές ιδιότητες για τη δασική βλάστηση
ΡΥΠΑΝΣΗ Ανατολικός Ταΰγετος Πάρνηθα Μοναδικό κίνδυνο ρύπανσης συνιστά ο αυξανόμενος ρυθμός επισκεψιμότητας Δεν υπάρχει σταθμός μέτρησης ρύπων στην περιοχή (Αμοργιανιώτης 1997), και δεν έχει γίνει ποτέ έρευνα για τον ποσοτικό και ποιοτικό προσδιορισμό των ρύπων που υφίστανται τα δασικά οικοσυστήματα της Αττικής.
ΒΙΟΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Ανατολικός Ταΰγετος Πάρνηθα Ο ανθρώπινος παράγοντας μέσω των δραστηριοτήτων που αναπτύσσει στο οικοσύστημα (πχ. βοσκή) Προσβολή των δέντρων κατά 41,6% από το ημιπαράσιτο Viscum album. Πιθανή σύνδεση της έντασης προσβολής με τη προστασία της ορνιθοπανίδας της περιοχής.
ΠΟΡΕΙΑ ΝΕΚΡΩΣΕΩΝ Ανατολικός Ταΰγετος Καμία οργανωμένη υλοτομία νεκρών ατόμων ελάτης λόγω προσβολής από έντομα. Μόνο σποραδικές απομακρύνσεις νεκρών δέντρων, κατά τη διάρκεια ξηροθερμικών περιόδων. Πάρνηθα Επανειλημμένες καταγραφές υλοτομιών απομάκρυνσης μεγάλου αριθμού νεκρών δέντρων, εξαιτίας της δράσης φλοιοφάγων κυρίως εντόμων, από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα.
ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΣΕΩΝ ΕΛΑΤΗΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΝΗΘΑ 1930: Ετήσια υλοτομία 10.000 νεκρών δέντρων ελάτης (Δασάρχης Χρυσανθακόπουλος) 1947, 1950, 1957: Εκτεταμένες νεκρώσεις ελάτης (Δασολόγοι Ισαακίδης, Μακρής και Γραικιώτης) 1962: Έντονες προσβολές (Καϊλίδης και Γεώργεβιτς) ΕΤΟΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΞΥΛΟΥ ΠΟΥ ΥΛΟΤΟΜΗΘΗΚΕ (σε κ.μ.) 1963 490 1964 4.900 1965 13.300 1966 6.950 ΣΥΝΟΛΟ: 25.640 1961-1995 Υλοτομία 70.000 κυβικών μέτρων ελάτης (με ισόποση ποσότητα να παραμένει εντός του δάσους)
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΥΣΟΞΥΛΩΝ ΕΛΑΤΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΝΗΘΑ (σε κ.μ.) 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1993 1994 1995 1996 1997 1999 2003 2004 2005
Η ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛΑΤΟΔΑΣΟΥΣ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΑΥΞΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Πραγματικό ξυλαπόθεμα κατά 36,35% μικρότερο του κανονικού (μετρήσεις σε 27 επιφάνειες του ελατοδάσους το 1995) Ετήσια μείωση ξυλαποθέματος 3,15% (1991-1995) Μείωση μέσου ξυλαποθέματος στο ελατοδάσος του πυρήνα από 156κ.μ./εκτάριο (Μακρής 1961) σε 81,77 κ.μ./εκτάριο (Αμοργιανιώτης 1995) Δεδομένος ο κίνδυνος αλλοίωσης δομής του ελατοδάσους, εάν συνεχιστεί αυτή η πτωτική πορεία
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΦΛΟΙΟΦΑΓΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΔΕΝΔΡΩΝ ΣΧΕΣΗ ΕΝΤΟΜΟΥ ΚΑΙ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΓΕΝΕΩΝ ΑΝΑ ΕΤΟΣ ΧΗΜΙΚΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ Συναθροιστικές Σεξουαλικές Φερομόνες Απωθητικές
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Διάρκεια παρατήρησης : 48 ημέρες Έναρξη παρατήρησης: Ιούλιος 2010 Λήξη παρατήρησης: Σεπτέμβριος 2010 Τοποθέτηση φερομονικών παγίδων σε τρεις επιλεγμένες θέσεις μέσα στο δάσος Συγκέντρωση δειγμάτων από τις θέσεις ανάρτησης των παγίδων
ΘΕΣΕΙΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΦΕΡΟΜΟΝΙΚΩΝ ΠΑΓΙΔΩΝ Ταΰγετος Πάρνηθα
ΘΕΣΕΙΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΦΕΡΟΜΟΝΙΚΩΝ ΠΑΓΙΔΩΝ Ανατολικός Ταΰγετος α/α παγίδας Τοποθεσία Υψόμετρο Γεωγραφ. πλάτος Γεωγραφ. μήκος 1 2 3 Περιοχή λιμνών (Θέση Κατούνι) Περιοχή Ταϋγέτη (Θέση Σέλλα) Αρχοντικό (Μονή Γιάτρισσας) 1.240 37 12 248 022 14 886 1.210 37 02 828 022 20 499 1.208 36 52 714 022 21 551
ΘΕΣΕΙΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΦΕΡΟΜΟΝΙΚΩΝ ΠΑΓΙΔΩΝ Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας α/α παγίδας Τοποθεσία Υψόμετρο Γεωγραφ. πλάτος Γεωγραφ. μήκος 1 2 Άγιος Γεώργιος (Κεραμίδι) Πλατάνα (πεσμένος δρόμος) 887 38 08 181 023 41 568 1.093 38 10 672 023 42 125 3 Κορομηλιά 1.046 38 10 008 023 44 901
Είδος Εντόμου ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ανατολικός Ταΰγετος Αριθμός Εντόμων (n) Ποσοστό (%) Thanasimus formicarius 15 10,00 Hylotrupes bajulus 1 0,67 Urocerus gigas 2 1,33 Melanotus punctolineatus 3 2,00 Pityokteines spinidens 58 38,67 Hylastes brunneus 48 32,00 Asemum striatum 1 0,67 Pissodes piceae 1 0,67 Corymbia hybrida 1 0,67 Platycerus caraboides 20 13,33 Σύνολο 150 100
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ανατολικός Ταΰγετος 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Thanasimus formicarius Hylotrupes bajulus Urocerus gigas Melanotus punctolineatus Pityokteines spinidens Hylastes brunneus Asemum striatum Pissodes piceae Corymbia hybrida Platycerus caraboides
Είδος Εντόμου ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας Αριθμός Εντόμων (n) Ποσοστό (%) Thanasimus formicarius 2 1,36 Urocerus gigas 2 1,36 Pityokteines spinidens 89 60,54 Acanthocinus aedilis 1 0,68 Platycerus caraboides 53 36,05 Σύνολο 147 100
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας 70 60 50 40 30 20 10 0 Thanasimus formicarius Urocerus gigas Pityokteines spinidens Acanthocinus aedilis Platycerus caraboides
ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΛΑΤΗΣ Pityokteines spinidens Thanasimus formicarius
ΔΑΣΙΚΗ ΠΥΡΚΑΓΙΑ Ιούνιος 2007 109.950 κ.μ. ξυλείας ελάτης (Έκθεση Αυτοψίας 16ης Ιουλίου 2007) Καμία απομάκρυνση νεκρών δέντρων από το δασικό οικοσύστημα!!!!!
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Άσκοπη δαπάνη η απομάκρυνση σήμερα, μετά από τρία χρόνια, των δένδρων από τις καμένες επιφάνειες του 2007. Έγκαιρη απομάκρυνση ατόμων ελάτης με διαταραγμένη φυσιολογία, πριν από την αξιοποίηση τους από τα φλοιοφάγα έντομα. Αν δεν υπάρχουν οι απαραίτητοι οικονομικοί πόροι για έγκαιρη υλοτομία και απομάκρυνση των ασθενικών ατόμων, επιβάλλεται η υλοτομία και μετατροπή τους σε δενδροπαγίδες. Εγκατάσταση δικτύου φερομονικών παγίδων, ώστε να επιτευχθεί ο έλεγχος του πληθυσμού των φλοιοφάγων εντόμων.