Μελέτες - Αρθρα Ακαδημαϊκού Αντιναυάρχου I. Ν. ΤΟΥΜΠΑ Διάλεξη στο ΝΝΑ την 28-1-1987 Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών (Αναδημοσίευση από το τεύχος Νο 641 /Μαρτίου 1987 περιοδικού «ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ») Η «Ν.Ε.» αναδημοσιεύει από το περιοδικό «ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ» τη διάλεξη του Αντιναυάρχου και Ακαδημαϊκού I. Τούμπα με θέμα «Το Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών». Η διάλεξη αυτή, αν και παρωχημένη, πιστεύουμε ότι αποτελεί ένα ιστορικό ντοκουμέντο της ιστορίας του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών, που ίσως εξ αβλεψίας δεν δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ν.Ε.», η οποία τεκμηριώνει και ιχνηλατεί ένα κομμάτι της ναυτικής μας ιστορίας. Έτσι γίνεται γνωστή η σύλληψη της ιδέας για την απόκτηση ενός ακόμη νοσοκομείου για την περίθαλψη των στελεχών του Π.Ν., αλλά και η πραγματοποίηση του. Άποψη του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών. «Ναυτική Επιθεώρηση» 219
Κύρνε Διευθυντά. Κύριοι Ακαδημαϊκοί. Κυρίαι και Κύριοι. Πρότινος είχα επισκεφθεί εις το Ναυτικόν Νοσοκομείον Αθηνών ένα νοσηλευόμενον αγαπητόν συνάδελφόν μου. Κατά την συνήθεια μου, επήγα και εχαιρέτησα τον Διευθυντήν του Νοσοκομείου τον αρχιπλοΐαρχον ιατρόν Κύριον Ηρ. Τσαγκαμΐλην. Όταν έφευγα ο Διευθυντής μου επεσήμανε ότι ενώ η δράσις του Υγειονομικού Σώματος του Πολεμικού Ναυτικού είναι πολύ καλά γνωστή τόσον διά την πολύτιμον προσφοράν του εις το Όπλον και τον Τόπον, όσον και διά τας θυσίας και τους νεκρούς που είχεν εις τους πολέμους, εν τούτοις εις την ιστορΐαν του υπάρχει ένα σημαντικόν κενόν. Πώς ιδρύθη το Ναυτικόν Νοσοκομείον Αθηνών και υπό ποίας συνθήκας εκτίσθη τούτο. Και ο κ. Τσαγκαμίλης γνωρίζων πιθανώς την ιδικήν μου συμθολήν απηυθύνθη ευθέως εις εμέ και μου εζήτησε να εκθέσω το σχετικόν ιστορικόν. Όταν έφθασα εις το σπίτι μου εσκέφθην τους λόγους του Διευθυντού και κατέληξα εις το συμπέρασμα ότι είχε δίκαιον και ότι έπρεπε να περιγράψω δι' ολίγων την μικράν ιστορίαν του μεγάλου αυτού έργου. Ιδού λοιπόν πώς έχει η παλαιά αυτή ιστορία. Όταν κατά το 1945 αμέσως μετά τον πόλεμον υπηρετούν ως Αρχηγός του Ναυστάθμου Σαλαμίνος, είχα το ατύχημα να χρειασθή να υποστή σοβαράν χειρουργικήν επέμθασιν ένα προσφιλέστατόν μου πρόσωπον, η σύζυγος μου. Κατά την εποχήν εκείνην, αμέσως μετά την Κατοχήν, το Νοσοκομείον Ναυστάθμου δεν είχεν ανασυγκροτηθεί ακόμη. Το σπουδαιότερον όμως δι' εμέ ήτο, ότι, και αν τούτο ευρίσκετο εις πλήρη ετοιμότητα δεν θα ήτο δυνατόν να δεχθή σύμφωνα με τον οργανισμόν του, προς νοσηλείαν γυναίκας. Ηναγκάσθην επομένως να καταφύγω εις ιδιωτικήν κλινικήν των Αθηνών. Η σύζυγος μου ενοσηλεύθη και ευτυχώς εθεραπεύθη εις την κλινικήν Γερουλάνου-Σμπαρούνη. Συνέβη όμως ότι τα νοσηλεία ήσαν δυσβάστακτα δι' εμέ. Και παρά το γεγονός, ότι ο αείμνηστος Σμπαρούνης μόνος του, χωρίς να του έχω ζητήσει καμμΐαν έκπτωσιν, είχε την ευγενή καλωσύνην να κανονίση δι' εμέ μίαν αρκετά χαμηλήν τιμήν, εν τούτοις ομολογώ ότι με πολύν κόπον αντιμετώπιζα από τον μισθόν μου και αυτάς τας μειωμένος δαπανάς. Και επωφελούμαι σήμερον της ευκαιρίας να τιμήσω την μνήμην του Σμπαρούνη και να εκφράσω δι' άλλην μίαν φοράν την ευγνωμοσύνην μου, εις τον εκλεκτόν εκείνον επιστήμονα και άνθρωπον. Τότε όμως αυτομάτως με εκυρίευσεν μία αγωνιώδης σκέψις. Εάν εγώ που 220 «Ναυτική Επιθεώρηση»
ήμουν Αρχηγός του Ναυστάθμου αντιμετώπιζα μεγάλας δυσκολίας διά να καταβάλω τα νοσηλεία, τότε τι θα ημπορούσε να κάμη ένας νέος αξιωματικός ή υπαξιωματικός διά να αντιμετώπιση την θεραπείαν ενός μέλους της οικογενείας του, της γυναίκας του ή της μητέρας του με τον μικρόν μισθόν του. Πώς θα αντιμετώπιζε μίαν παρομοίαν περίπτωσιν ένας υποκελευστής λόγου χάριν; Από την απλήν αυτήν σκέψιν εγεννήθη ολίγον αργότερα το Ναυτικόν Νοσοκομεΐον Αθηνών. Οφείλω να ομολογήσω, ότι τότε το θέμα της νοσοκομειακής περιθάλψεως των στελεχών και των οικογενειών των με απησχόλει συνεχώς. Μου είχε γίνει έμμονος ιδέα. Κατά την διάρκειαν του πολέμου είχα πληροφορηθεί, πώς αντιμετώπιζαν οι Άγγλοι το βασικώτατον τούτο ζήτημα. Και όταν κατά τον επόμενον χρόνον ετοποθετήθην ως Ναυτικός Ακόλουθος εις τας Η.Π.Α. της Αμερικής και επεσκέφθην το τεράστιον ναυτικόν νοσοκομείον της ΒΗΘΕΣΔΑ, που είναι ένας ολόκληρος ουρανοξύστης εις τα περίχωρα της Ουάσιγκτον, τότε αντελήφθην πολύ καλά την λύσιν που ώφειλε να ακολουθήση και το Ελληνικόν Πολεμικόν Ναυτικόν. Όχι βέβαια να κτισθεί ουρανοξύστης, αλλά να δημιουργηθεί Νοσοκομεΐον διά να δέχεται και νοσηλεύη τας οικογενείας των εν ενεργεία και αποστρατεία στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού ανεξαρτήτως βαθμού. Κατά ευτυχή συγκυρίαν μετά την Ουάσιγκτον ετοποθετήθην το 1947 εις το Ναυαρχεΐον ως Ανώτερος Διοικητής Προσωπικού (Α.Δ.Π.) και ευρέθην να έχω τα θέματα του προσωπικού υπό την άμεσον και απόλυτον αρμοδιότητα μου. Σχεδόν αμέσως μόλις παρέλαβα τα νέα μου καθήκοντα άρχισα να σκέπτομαι και να μελετώ το ζήτημα που μου είχε θέσει η παλαιά μου σκέψις. Την ΐδρυσιν ενός ναυτικού νοσοκομείου ως αυτό που οραματιζόμουν. Χίλια δυο προβλήματα και όλα πρώτης προτεραιότητος μου ενεφανίσθησαν αμέσως και έπρεπε όλα να αντιμετωπισθούν και να λυθούν προτού καν πάρωμε οιανδήποτε τελικήν απόφασιν. Οξύμωρον φυσικά τούτο, αλλά αυτή ήτο η πραγματικότης τότε. Σταχυολογώ μερικά από τα σοβαρότερα. Πρώτα πρώτα έπρεπε να επιλεγεί η πόλις εις την οποίαν θα εκτΐζετο το νοσοκομεΐον. Αμέσως μετά ανέκυπτε το κολοσσιαΐον θέμα του οικοπέδου. Το Πολεμικόν Ναυτικόν δεν διέθετε ούτε ένα μέτρον γης και ούτε μίαν πεντάραν καν διά να αγοράσωμεν ένα οικόπεδο ν. Το θέμα της πόλεως ελύθη αμέσως. Παρουσιάζοντο προς επιλογήν αι Αθήναι, ο Πειραιεύς, ο Σκαραμαγκάς. Τα στοιχεία διαμονής των στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού μας εδόθησαν από την διεύθυνσιν προσωπικού του Υπουργείου και από το Μετοχι- «Ναυτική Επιθεώρηση» 221
κόν Ταμεΐον Ναυτικού. Όλα έφεραν ότι η μεγίστη πλειοψηφία των, κατώκει εις τας Αθήνας και τα περίχωρα. Φυσικά χωρίς καμμίαν δυσκολίαν επελέγησαν αι Αθήναι. Αμέσως μετά ανέκυπτε το πελώριον θέμα του οικόπεδου. Έπρεπε να είναι πλησίον του υγειονομικού κέντρου των Αθηνών, όπου ήσαν τα μεγαλύτερα νοσοκομεία της πόλεως. Έπρεπε να έχη έκτασιν μεγάλην, ώστε όχι μόνον να ανεγερθή ένα κτίριον που να καλύπτη απλώς τας πρώτας ανάγκας αλλά και να ημπορή να επαρκέση διά την θεβαίαν συν τω χρόνω ανάγκην επεκτάσεως του νοσοκομείου. Χωρίς συμφορήσεις και στριμώγματα. Αλλά άνευ της λύσεως του προβλήματος του οικοπέδου, αυτού του τεραστίου θέματος, δεν ημπορούσε να γΐνη οιαδήποτε σκέψις όχι διά την ανέγερσιν μεγάλου κτιρίου, αλλά ούτε καν διά το κτίσιμο μιας σκοπιάς. Έπρεπε επίσης να καθορισθή εγκαίρως ο απαιτούμενος αριθμός κλινών, ο οποίος ως γίνεται ευκόλως αντιληπτόν θα είχεν άμεσον σχέσιν με τον αριθμόν των προσώπων που θα εκαλείτο να περίθαλψη το νοσοκομεΐον. Έπρεπε ωσαύτως να μελέτηθή και να κατωχυρωθή η νομική υπόστασις του ιδρύματος. Εχρειάζετο να εκπονηθούν σχέδια από ειδικούς σχετικά με τας εξελίξεις των λειτουργιών των νοσοκομείων, που μετά τον πόλεμον είχεν αλλάξει ριζικώς η μορφή τους. Θα έπρεπεν ακόμη να μελετηθή προσεκτικά ο αριθμός και οι ειδικότητες του νοσηλευτικού προσωπικού, επιστημονικού και νοσοκομειακού και να κατοχυρωθή δι' υπουργικής αποφάσεως η συνεχής αποστολή μεγάλου αριθμού ιατρών προς περαιτέρω επιμόρφωσιν εις το εξωτερικόν. Δεν έπρεπε να παροραθή η ανάγκη εγκαίρου εξευρέσεως και προμηθείας επιστημονικού αλλά και λειτουργικού εξοπλισμού. Και πολλά άλλα ακόμη, απλά, ή σοβαρά επείγοντα ή μη προβλήματα που είτε είχαν ήδη ανακύψει είτε προεβλέπετο ότι θα παρουσιάζοντο συν τω χρόνω. Αντιλαμβάνεσθε λοιπόν τι εσήμαιναν όλα αυτά. Και είχαμε μεν ορίση την πόλιν και την τοποθεσΐαν, αλλά δεν κατεΐχαμεν ούτε ενός μέτρου γην διά να το κτίσωμεν. Και τότε η τύχη ανέλαβεν την λύσιν. Ένας αγαπητός εξάδελφος μου ο αείμνηστος Νικόλαος Χ. Παπάς εκ των Διευθυντών του Υπουργείου Δημοσίων Έργων και μέλος της Επιτροπής Μονίμων Οδοστρωμάτων και Πλατειών και πατήρ τότε Ν. Δοκίμου, έσωσε κυριολεκτικώς την κατάστασιν. Τον παρεκάλεσα να μου υπόδειξη εις την περιοχήν που είχα επιλέξει, ένα κατάλληλον οικόπεδον, το οποίον τούτο ήτο το σημαντικώτερον, να μπορούσε το Πολεμικόν Ναυτικόν να το απόκτηση χωρίς φυσικά να καταβάλη ούτε μίαν δραχμήν, την οποίαν και αυτήν άλλωστε ως προείπα δεν διέθετε. 222 «Ναυτική Επιθεώρηση»
Μετά μίαν εβδομάδα ο Παπάς με ειδοποίησε ότι ενόμιζε ότι είχε την λύσιν. Ο χώρος των Παλαιών Παραπηγμάτων εις την λεωφόρον Βασιλίσσης Σοφίας είχε το γεωμετρικόν σχήμα τραπεζίου. Εάν η βόρεια πλευρά ετέμνετο από γραμμήν παράλληλον προς την λεωφόρον Βασιλίσσης Σοφίας, τότε το γενικόν σχήμα της περιοχής θα ετετραγωνίζετο και το απομένον άνω τμήμα της παρά της οδού Δεινοκράτους, εκτάσεως περίπου 14.000 τετραγωνικών πήχεων, θα ημπορούσε να διατεθή εις το Ναυτικόν διά να κτισθή το νοσοκομείο ν του. Δεν υπήρχον ιδιώται ιδιοκτήται. Ανήκε εις το Δημόσιον και υπήγετο εις το Υπουργείον Δημοσίων Έργων. Κατετόπισα αμέσως πλήρως τον Υπουργόν Ναυτικών, τον αεΐμνηστον Σοφ. Βενιζέλον, ο οποίος ενεστερνίσθη με ζέσιν και υιοθέτησε τας σκέψεις που του έθεσα υπ' όψιν. Έκτοτε κατά αξιοθαύμαστον τρόπον εβοήθει τας προσπάθειας του Ναυτικού εν σχέσει με το ζήτημα του νοσοκομείου και ακόμη όταν είχε παύσει να είναι Υπουργός Ναυτικών. Κατά ευτυχή συγκυρΐαν Υπουργός Δημοσίων Έργων ήτο ο αείμνηστος Πρόεδρος Στρατηγός Στυλ. Γονατάς. Τον εγνώριζα. Εζήτησα να με δεχθή. Μετά μίαν ώραν ήμουν εις το γραφείον του. Παρά τον κίνδυνον να μακρηγορήσω νομίζω ότι αξίζει να επαναλάβω επί λέξει τα της συναντήσεως αυτής. Έχων τον χάρτη της περιοχής υπό μάλης επήγα εις το γραφείον του Υπουργού. Εγνώριζα ότι από την επίσκεψιν αυτήν εξηρτάτο το παν. Ή το Πολεμικόν Ναυτικόν θα εθεράπευε την τρομεράν έλλειψιν που το εμάστιζε και θα απέκτα το νοσοκομείον ή θα εγκατελείπετο οριστικώς πλέον κάθε προσπάθεια οικοδομήσεώς του. Με το προσηνέστατον ύφος του ο Γονατάς με ηρώτησε ποίος ήτο ο σκοπός της επισκέψεως μου. - Απήντησα ότι ήμουν εκεί διότι επεθύμουν να του παράσχω μίαν μεγάλη ν υπηρεσίαν. - Η απάντησίς του ήτο. Να κουμπωθώ; - Μάλιστα κύριε Πρόεδρε υπήρξεν η ιδική μου ανταπάντησις. Έδειξα εις τον Υπουργόν τον χάρτην του χώρου της τοποθεσίας των Παραπηγμάτων. Ετράβηξα την γραμμήν που ετετραγώνιζεν την περιοχήν. - Ιδού η υπηρεσία που σας προσφέρω. Βλέπετε πόσον εθελτιώθη η περιοχή. Και η φυσική ερώτησις του Γονατά ήτο. - Και το τμήμα που κόβεται τι θα γίνει; - Ναυτικόν Νοσοκομείον. Τη στιγμήν εκείνην επαίζετο το παν. Η απάντησις του Γονατά ήτο σαφής και εξόχως ανακουφιστική δι' εμέ. Είμαι σύμφωνος! Ειλικρινώς και σήμερον ακόμη, μετά πάροδον 38 και πλέον ετών, δεν ημπορώ να εξηγήσω πώς κατόρθωσα κατά την στιγμήν εκείνην να συγκρα- «Ναυτική Επιθεώρηση» 223
τηθώ και να μην εκδηλώσω την χαράν μου θορυβωδώς. Συνεζητήσαμεν διά μακρών, έως τας 4.30' το απόγευμα. Ο Γονατάς εκάλεσεν αρμοδίους, συμβούλους, έκαμε τα πάντα. Έπρεπε να γίνει Νόμος. Συνετάχθη το σχετικόν νομοσχέδιον και εστάλη εις την Βουλήν. Έπρεπε να γίνουν όλα τάχιστα και τούτο κυρίως διά να μη μάθουν τας προσπάθειας μας διάφοροι άλλοι ενδιαφερόμενοι οι οποίοι θα αντενεργούσαν, ως και συνέβη άλλως τε αργότερον, αλλά βεβαίως κατόπιν εορτής. Οι δυο Υπουργοί Δημοσίων Έργων και Ναυτικών εντός τριών μόλις ημερών και ενεργούντες με μεγάλην μυστικότητα επέτυχαν την ψήφισιν παρά της Βουλής, του Νόμου 416/1947 διά του οποίου παρεχωρήθη δωρεάν εις το Πολεμικόν Ναυτικόν, το οικόπεδον συνολικής εκτάσεως 14.000 τ.π. Κατ' αυτόν τον απίθανον τρόπον απεκτήθη το οικόπεδον. Ευτυχώς η καλή τύχη του Ναυτικού εσυνεχίζετο. Διότι την εποχήν εκείνην εσημειώθη και μια άλλη ευνοϊκότατη συγκυρία. Με το δόγμα Τρούμαν είχε φθάσει μαζί με τας άλλας Αμερικανικός απόστολος και η Ναυτική υπό τον ναύαρχον με τον οποίον εγνωριζόμουν και είχαμε συνδεθή εις την Αμερικήν φιλικώς. Του είχα αναπτύξει τα σχέδια μου και εζήτησα την συνδρομήν της Αμερικανικής αποστολής. Συγκεκριμένως παρεκάλεσα να εκπονήσουν οι Αμερικανοί, βάσει των τότε νεωτέρων αρχιτεκτονικών αντιλήψεων, σχέδια προτύπου Νοσοκομείου 150-200 τουλάχιστον κλινών. Ο δη8κ6γηοογ εκινητοποιήθη δράστηρΐως. Τα σχέδια έφθασαν τάχιστα από την Ουάσιγκτον και παρεδόθησαν προς επεξεργασίαν εις τον προ ολίγου έχοντα τερματίσει την θητεία του εις το Πολεμικόν Ναυτικόν, Καθηγητήν του Πολυτεχνείου αείμνηστον Αντ. Κριεζήν, προσφερθέντα ευγενώς να παράσχη τας υπηρεσίας του δωρεάν. Ούτως προσήρμοσε τα σχέδια κατά λαμπρόν τρόπον εις την ιδιομορφίαν του οικοπέδου μας και πλην των άλλων επέτυχε την ευφυά εκμετάλλευσιν της κλίσεως του χώρου με αποτέλεσμα να κερδηθούν πολεοδομικώς δύο όροφοι. Εν τω μεταξύ είχα παρακαλέσει διαφόρους αρμοδίους γνωστούς μου ό πως παράσχουν την συμβολήν των και τας σύμβουλος των εις το έργον μας. Προσωπικότητες διακεκριμένοι όπως ο επιφανέστατος χειρουργός αείμνηστος Καθηγητής Μ. Μακκάς, ο παθολόγος αείμνηστος Θωμάς Δοξιάδης, αι αείμνησται Κυρίαι Βιργ. Ζάννα, πρόεδρος των Εθελοντριών του Ε.Ε.Σ., η Κυρία Μεσολωρά Διευθύντρια των νοσοκομείων του Ε.Ε.Σ. και άλλαι προσωπικότητες που συνέβαλαν εις ειδικάς μελετάς και κυρίως εις τον ακριβή προσδιορισμόν του αριθμού των κλινών και της σχέσεως χειρουργείων και των διαφόρων επιστημονικών ιατρείων. Υπήρξαν όντως πολύτιμοι αι συνεργασίαι των. Διά την εκκίνησιν του Νοσοκομείου ωρίσθη μετά αλλεπαλήλους συσκέψεις με πολλούς αρμοδίους ο αριθμός των 150 κλινών. 224 «Ναυτική Επιθεώρηση»
Είχε προβλεφθεί κατά την εκπόνησνν των σχεδίων μελλοντική επέκτασις του κτιρίου, ως τούτο έγινεν άλλως τε βραδύτερον. Ο Κριεζής εβοηθήθη πολύ κυρίως εις τα θέματα της λειτουργικότητος και συνεργασίας των διαφόρων χώρων του Νοσοκομείου από τας Κυρίας Ζάννα και Μεσολωρά. Σημαντικός υπηρεσίας παρέσχον επίσης οι αείμνηστοι πλοίαρχοι, ιατροί τότε, Μπΐστης, Βεργής, Παπαδημητρίου και άλλοι. Έπρεπε να γνωσθεί εις το προσωπικόν του Πολεμικού Ναυτικού η απόφασις περί ιδρύσεως του Νοσοκομείου. Εκάλεσα από τον Ναύσταθμον τον τότε Σημαιοφόρον τεχνΐτην Γ. Βαμμένον ειδικόν διά κατασκευάς προπλασμάτων (μακέττες) και του ανέθεσα την κατασκευήν υπό κλίμακα του προπλάσματος του κτιρίου. Ούτος υπό τας οδηγίας του Αρχιτέκτονος Κριεζή κατεσκεύασε τάχιστα ένα θαυμάσιον πρόπλασμα, το οποίον και ετοποθέτησε επί ειδικής τραπέζης εις το γραφείον μου διά να το βλέπουν οι πάντες. Και το έκαμα αυτό διότι, ως εφοβούμην και προέβλεπα, είχε τότε εμφανισθεί μια σοβαρά εξωναυτική αντίδρασις εις τα σχέδια μας περί νοσοκομείου, η οποία είχεν ατυχώς και την μη αναμενομένην και διά τούτο πλέον επικίνδυνον συνδρομήν μιας εσωναυτικής κωλυσιεργίας. Ως ανέφερα προηγουμένως υπήρξεν όντως ευτύχημα διά την δημιουργίαν του νοσοκομείου, η παρουσία του Σοφ. Βενιζέλου ως Υπουργού Ναυτικών. Εδέχετο τας εισηγήσεις μας και μερικές φορές ημπορώ να είπω ότι προέτρεχεν εις την λήψιν αποφάσεων. Χωρίς την παρουσίαν και την ένθερμον συμβολήν του αειμνήστου Κρητός αμφιβάλλω πολύ εάν θα εφθάναμεν εις το αΐσιον πέρας των προσπαθειών μας. Ελήφθησαν τότε διάφορα μέτρα διοικητικά, οικονομικά, τεχνικά, εξοπλιστικά, που ήσαν πλέον ή απαραίτητα. Αλλά και ο διάδοχος του Βενιζέλου εις το Υπουργεΐον Ναυτικών, ναύαρχος Αλ. Σακελλαρίου ενεπνέετο ευτυχώς και αυτός από τας διαθέσεις του προκατόχου του και εβοήθησεν σημαντικότατα εις το όλον έργον. Εσκέφθην ότι θα ήτο ορθόν και συμφέρον διά το ίδρυμα να συνδεθούν τα στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού οικονομικώς με το νοσοκομεΐον ώστε να αντιληφθούν την πραγματικότητα αλλά και το συμφέρον των και να αντιδράσουν εις τας κακόβουλους ενεργείας αυτών που προσεπάθουν να υποσκάψουν το έργον. Και ταυτοχρόνως να αποκτήσουν οικονομικά δικαιώματα επί του Νοσοκομείου. Ελήφθη και εκοινοποιήθη ειδική απόφασις του Βενιζέλου επαναληφθείσα και παρά του Σακελλαρίου, η οποία καθώριζεν την επιθολήν μηνιαίας κρατήσεως επί των αποδοχών των Αξιωματικών και Υπαξιωματικών, προς ενΐσχυσιν του νοσοκομείου. Πρέπει να επισημάνω ότι κατά την κατάθεσιν του θεμελίου λίθου, η οποία επισήμως έγινεν αφού είχεν ήδη οικοδομηθεί ο σκελετός μπετόν αρμέ «Ναυτική Επιθεώρηση» 225
του κτιρίου, επεδίωξα να δοθεί ιδιαιτέρα όλως επισημότης και τούτο διά να φανεί σαφώς ότι όλοι μέχρι του Υπουργού και των Βασιλέων υιοθετούν και επεκρότουν την δημιουργΐαν του Ναυτικού Νοσοκομείου. Εις την τελετήν παρέστησαν ο Βασιλεύς Παύλος και η Βασίλισσα Φρειδερίκη, ο Υπουργός Ναυτικών Ναύαρχος Σακελλαρΐου και εξεφώνησα ο ίδιος την σχετικήν ομιλίαν. Οι Βασιλείς και ο Υπουργός εξεφράσθησαν ενθουσιωδώς διά το έργον. Τότε έθεσα υπ' όψιν της Βασιλίσσης Φρειδερίκης την ανάγκην ανακατασκευής μιας μικρός και εις κακήν κατάστασιν ευρισκομένης εις την περιοχήν του οικοπέδου του Νοσοκομείου παλαιάς εκκλησίας. Η Βασίλισσα ανέλαβε ευχαρίστως τον εξοπλισμόν της εκκλησίας αυτής η οποία τιμάται εις το όνομα του Αγίου Σπυρίδωνος ως και εις το παρελθόν. Την Ωραίαν Πύλην της Εκκλησίας εκέντησεν ιδιοχείρως με χρυσήν κλωστήν η Μητέρα μου. Κατά την εποχήν εκείνην έγιναν πάμπολλοι προσπάθειαι. Νομίζω όμως ότι θα είναι ορθότερον εάν παραθέσω εξ' αρχής και εν συνεχεία τα μέτρα που ελήφθησαν. α. Διά του Νόμου 416/1947 εχορηγήθη ως ανέφερα ήδη, δωρεάν το οικόπεδον του νοσοκομείου εκτάσεως 14.000 τ.μ. β. Διά της ψηφίσεως άλλου Νόμου του 1947 (μου διαφεύγει ο αριθμός) ωρΐσθη ότι αι πρόσοδοι εκ της εκμεταλλεύσεως των πετρελαιοφόρων του Πολεμικού Ναυτικού θα διετΐθεντο διά τας δαπανάς ανεγέρσεως του Νοσοκομείου Στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού. γ. Εζητήθησαν και εδόθησαν τάχιστα παρά της Ναυτικής Αμερικανικής Αποστολής σχέδια προτύπου νοσοκομείου. δ. Διά του ψηφισθέντος Νόμου 994/1949 κατέστη δυνατή η μέσω του Μετοχικού Ταμείου Πολεμικού Ναυτικού σύναψις δανείου προς αποπεράτωσιν του κτιρίου. ε. Δι' υπουργικής αποφάσεως ωρΐσθη ρητώς ότι ανέγερσις του Νοσοκομείου Στελεχών Πολεμικού Ναυτικού σκοπόν έχει την παροχήν νοσηλευτικής περιθάλψεως εις τους Αξιωματικούς και Υπαξιωματικούς του Πολεμικού Ναυτικού εν ενεργεία και αποστρατεία και τας οικογενείας των και καθωρίσθησαν αι καταβληταίαι μηνιαίαι δόσεις του προσωπικού. στ. Κατόπιν εισηγήσεως μου αντεμετωπίσθησαν δι' άλλης υπουργικής διαταγής πολλά σοβαρά διοικητικά, τεχνικά και οικονομικά θέματα. Παρέμειναν ακέραιαι αι αρμοδιότητες των διευθύνσεων των Τεχνικών και Οικονομικών Υπηρεσιών, τας οποίας αυταί ήσκουν καθ' όλην την διάρκειαν των εργασιών. ζ. Δι' ενεργειών μου επετεύχθη η χορήγησις παρά της Ν. Αμερικανικής Αποστολής διαφόρων υλικών σημαντικής αξίας διά την ανοικοδόμησιν και εδώ πρέπει να αναφέρω τα Αγγλικής κατασκευής σιδηρά παράθυρα τα οποία μας εχάρισαν οι Αμερικανοί και είναι ακόμη και σήμερον τα μόνα εις 226 «Ναυτική Επιθεώρηση»
Ελληνικόν Νοσοκομείον που υπάρχουν και που η ειδική κατασκευή των εξασφαλίζει τον αερισμόν των δωματίων χωρίς την δημιουργΐαν ρευμάτων. Παρελήφθησαν από την Αμερικανική Αποστολήν σοβαραί ποσότητες επιστημονικού εξοπλισμού ως χειρουργεία, ακτινολογικά μηχανήματα, μικροβιολογικά όργανα και εργαλεία επιστημονικών εφαρμογών, οδοντοϊατρικά κ.λπ. Επίσης διάφορα άλλα είδη εχορηγήθησαν παρά της Ν. Αποστολής σχετικά με την λειτουργίαν του. Ως κλίνες, λέβητες κεντρικής θερμάνσεως και θερμού ύδατος, πλυντήρια, σιδερωτήρια και άλλα. Επειδή επρόκειτο να μετατεθώ εις άλλην υπηρεσΐαν, ως Αρχηγός Παρακτίων Δυνάμεων, το Α.Ν.Σ. εθεώρησεν ότι και από της νέας μου θέσεως έπρεπε να έχω την γενικήν εποπτεΐαν και παρακολούθησιν του έργου ως μέχρι τότε και προς τούτο συνέστησεν δγ αποφάσεως του συντονιστικήν επιτροπήν διά το έργον, ην έθεσεν υπό την προεδρίαν μου. Πρέπει όμως να επισημάνω ότι ατυχώς η πρόοδος της ανεγέρσεως του Ναυτικού Νοσοκομείου δεν επροχώρει χωρίς αντιδράσεις εμφανιζομένας από πολλών πλευρών. Ατυχώς και όταν πλέον η ανέγερσις επλησίαζε εις το τέρμα της, εδημιουργήθη ένας σοβαρώτατος κίνδυνος ματαιώσεως όλων των προσπαθειών, όταν αιφνιδίως επροτάθη η εγκατάλειψις της ιδρύσεως του νοσοκομείου και η χρησιμοποΐησις του σχεδόν ετοίμου πλέον κτιρίου, προς τον σκοπόν της στεγάσεως των επιτελείων των τριών όπλων και του νεοσύστατου ΓΕΕΘΑ. Ως είναι δηλαδή το σημερινόν κατ' ευφημισμόν αποκαλούμενον Πεντάγωνον. Αι ενέργειαι κατηυθύνοντο προς την ανάκλησιν της δωρεάς του ακινήτου και ματαίωσιν της ιδρύσεως του νοσοκομείου του Πολεμικού Ναυτικού επροτείνετο δε ως αντάλλαγμα το δικαίωμα νοσηλείας των ναυτικών στελεχών εις το ΝΙΜΙΤΣ το νοσοκομείον των στελεχών του Στρατού. Δεν επιθυμώ να μακρηγορήσω εις το θλιθερόν τούτο σημεΐον. Πάντως το Υπουργείον Ναυτικών, το Ανώτατον Ναυτικόν Συμβούλιον με αρχηγούς του ναυάρχους Μεζεβίρην και Αντωνόπουλον και εγώ ως Πρόεδρος της συντονιστικής επιτροπής επετύχαμεν, μετά μακρούς και σκληρούς αγώνας, να παρακάμψωμεν όλα τα καθημερινώς εγειρόμενα ζητήματα εκ των ανεκδιήγητων αυτών αντιδράσεων και τελικώς κατορθώσαμε την επιτυχίαν του όλου έργου. Σημαντικωτάτην τω όντι συμβολήν εις την επιτυχίαν περέσχον και οι νεώτεροι εκ του Σώματος ιατροί, οι οποίοι είχαν ήδη αρχίσει να διαπιστώνουν οι ίδιοι την τεράστιαν επιστημονικήν χρησιμότητα του ιδρύματος όταν ανεχώρουν κανονικώς και συνεχώς αι αποστολαί εις Αμερικήν, Αγγλίαν και Γαλλΐαν, ιατρών μας προς περαιτέρω επιμόρφωσιν. Εάν ενθυμούμαι καλώς εστάλησαν τότε διαδοχικώς εις το εξωτερικόν: α. Εις την Αμερικήν και Αγγλίαν οι Κ. Αγγελίδης, Κ. Παπαδημη- «Ναυτική Επιθεώρηση» 227
τρΐου, Κ. Ρίζος, Ανδρ. Καποδίστριας, Κρ. Αναστασιάδης, I. Μπουντούρης, Ευάγγ. Μπελλώνιας, Κατσούλος. 6. Εις την Γαλλίαν οι Λεμπέσης και Σταυριανόπουλος και τίνες άλλοι ακόμη. Λυπούμαι εάν, λόγω της παρόδου του χρόνου, παρέλειψα κατά την σύνταξιν του πίνακος αυτού και άλλους εκ των συναδέλφων. Μακρηγορώ όμως. Αλλά σήμερον δεν με ανησυχεί τούτο. Ενθυμούμαι ότι και εις την ομιλΐαν μου κατά την κατάθεσιν του θεμελίου λίθου είχα τονίσει ότι δεν εμακρηγόρουν και τούτο διότι είχα την ανησυχίαν μήπως εκ της παρατάσεως του λόγου μου εκουράζετο κανείς εκ των παρισταμένων, οπότε λόγω του ημιτελούς του νοσοκομείου, δεν θα ήτο δυνατή η παροχή βοηθείας εις αυτόν. Σήμερα όμως δεν με απασχολεί κάτι παρόμοιον. Όποιος θέλει ας αδιαθετήσει. Το Νοσοκομείον λειτουργεί άριστα και η αίθουσα είναι πλήρης ιατρών όλων των ειδικοτήτων. Θα τον περιποιηθούν θαυμάσια. Το Πολεμικόν Ναυτικόν δεν πρέπει να λησμονήση ποτέ την αποφασιστικήν συμβολήν εις την ανέγερσιν του Νοσοκομείου του, των αειμνήστων Υπουργών Στυλιανού Γονατά, Σοφοκλή Βενιζέλου και Αλεξάνδρου Σακελλαρΐου και των ναυάρχων Μεζεβίρη και Αντωνοπούλου. Και τώρα τελειώνω. Αυτοί οι οποίοι κατέβαλαν τας προσπάθειας που σας αφηγήθην προηγουμένως, όλοι των παραβλέπουν αυτούς τους κόπους, τας πικρίας, τας απογοητεύσεις που υπέστησαν και τας μικρότητας που αντιμετώπισαν, τα λησμονούν όλα αυτά καθώς και ότι επεκρίθησαν συχνά ως στείροι οραματισταί, ως ευφάνταστοι, ακόμη και ως υπερφίαροι, τα λησμονούν και τους αρκεί να βλέπουν σήμερον εις πόσον υψηλής στάθμης επιστημονικόν κέντρον έχουν εξυψώσει το Ναυτικόν Νοσοκομείον Αθηνών, οι ιατροί του Πολεμικού Ναυτικού. Χάρις εις την άριστην επιστημονικήν κατάρτισίν των και την υψηλήν ανθρωπιστικήν πίστιν και αφοσίωσιν προς τον άρρωστον που χαρακτηρίζει το υγειονομικόν προσωπικόν μας ανώτερον και κατώτερον, επέτυχον οι ιατροί του να προσδώσουν εξαιρετικόν κύρος εις το Ν.Ν.Α., ώστε σήμερον η κοινή γνώμη και όχι μόνο του Ναυτικού, να το θεωρεί ως ένα εκ των καλλιτέρων Επιστημονικών Ιδρυμάτων της Χώρας. Ευχαριστώ 228 «Ναυτική Επιθεώρηση»