ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α.1 ΠΩΣ Η ΜΝΗΜΗ ΜΕΤΟΥΣΙΩΝΕΤΑΙ ΣΕ ΜΝΗΜΕΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α.1 ΠΩΣ Η ΜΝΗΜΗ ΜΕΤΟΥΣΙΩΝΕΤΑΙ ΣΕ ΜΝΗΜΕΙΑ Η παρούσα μελέτη έχει ως στόχο να διερευνήσει μέσα από τα νεότερα μνημεία της Πρέβεζας το πώς αποτυπώνεται η συλλογική μνήμη τόσο επίσημη(δημοσίων φορέων) όσο και ανεπίσημη(οργανώσεων,συνδέσμων, ιδιωτών) στο χώρο μιας μικρής επαρχιακής πόλης όπως είναι η Πρέβεζα. Η μνήμη ορίζει την σχέση του παρελθόντος με το παρόν. Ανακαλείται μέσω του προφορικού λόγου και γι αυτό την θεωρούμε και υποκειμενική. Η μνήμη μετατρέπεται σε συλλογική όταν τα μέλη μιας ομάδας έχουν κοινή βιωματική εμπειρία έτσι δημιουργείται μια άλλη μορφή μνήμης πιο δημοκρατική. Την συλλογική μνήμη μπορούμε να την ερμηνεύσουμε ως τις εκφάνσεις μιας συλλογικής ταυτότητας. Η παρούσα μελέτη στοχεύει στην ανάδειξη της συλλογικής και κοινωνικής μνήμης και στον τρόπο που το ατομικό γίνεται συλλογικό. Η μνήμη είναι μια ενεργητική διαδικασία ανακατασκευής με βάση τα ίχνη του παρελθόντος σε έναν τόπο. Κοινωνίες και κοινωνικές ομάδες ορίζουν τις τοποθεσίες με βάση τα ίχνη του παρελθόντος. Έτσι οι τοποθεσίες γίνονται πυκνωτές μνήμης. Το ίδιο ισχύει και για την νεότερη μνήμη μόνο που αυτού του είδους η μνήμη δεν χαίρει συλλογικής αποδοχής αλλά εκφράζεται μέσα από τα ατομικά πρίσματα του κατόχου της. Αυτή θα λέγαμε ότι είναι και η μαγεία αυτής της μνήμης και κατά συνέπεια των νεοτέρων μνημείων που βρίσκονται διάσπαρτα στους δρόμους για να ορίζουν την τοπική ιστορία. Η μελέτη αυτή είναι μια απόπειρα ανθρωπολογικό-ιστορικής προσέγγισης των μνημείων ενός τόπου με την μέθοδο της επιτόπιας έρευνας. Σκοπό έχει την κατάδειξη των ιχνών που αφήνει σε ένα τόπο η συλλογική μνήμη καθώς και του ρόλου και των συμβολισμών που δίνονται σε ένα μνημείο. Μέσω της ανάλυσης των συμβολισμών που δίνουμε σε ένα μνημείο επιχειρείται να αποδοθεί δικαιοσύνη με την επαναφορά στην σύγχρονη εποχή σημαντικών προσώπων που έβαλαν τις βάσεις στο χθες για την δημιουργία του σήμερα, αυτός είναι και ο κύριος λόγος που κατά βάση τα μνημεία παίρνουν την μορφή προσώπων που σημάδεψαν έναν τόπο. Επιπλέον παρατηρείται μέσω ενός μνημείου η συγκάλυψη μίας αλήθειας και η ανακατασκευή μιας άλλης που να θεωρείται πιο προσιτή στα σημερινά κοινωνικά και πολιτικά δεδομένα. Τα νεότερα μνημεία εξυπηρετούν βασικούς στόχους μιας κοινωνίας. Από την μια εκφράζουν το κοινό αίσθημα του πολίτη, εκφράζουν την αισθητική μιας επαρχιακής πόλης, αποσιωπούν κοάζουσες φωνές ή βοηθούν στον αναστοχασμό νεότερων φωνών. Σχετικά με την τελευταία παρατήρηση θα μπορούσε να ερευνηθεί ο τρόπος αντιμετώπισης των νεοτέρων μνημείων από τα ηλικιακά νεότερα άτομα που στέκονται δίπλα σε αυτά για να φωτογραφηθούν, συχνάζουν στις πλατείες που κατά κύριο λόγο είναι στημένα, ξαπλώνουν πάνω τους αλλά και εκφράζουν την δυσαρέσκεια τους για ότι ζουν πάνω σε αυτά ζωγραφίζοντας τα. 1

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η παρούσα μελέτη μου συντάχθηκε με την μέθοδο της επιτόπιας έρευνας και της προσωπικής επαφής με το υποκείμενο. Αυτά βέβαια τα μεθοδολογικά στοιχεία παίρνουν μια άλλη διάσταση όταν προσπαθούν να οργανώσουν μια συλλογική γύρω από την μνήμη στον τόπο καταγωγής του ερευνητή. Όσα αναγράφονται παρακάτω έχουν ως θέμα την παρουσίαση της συλλογικής μνήμης σε μια χωρική ζώνη μέσω των μνημείων που έχουν στηθεί σε αυτή, με το παράδειγμα της πόλης της Πρέβεζας. Πρώτη κίνηση μου ήταν να δημιουργήσω το κατάλληλο υπόβαθρο και να οργανώσω την σχετική βιβλιογραφία παράλληλα έκανα περιπάτους στην πόλη φωτογραφίζοντας τα μνημεία και προσπαθώντας να απαλλαγώ από την οπτική του οικείου άρα αδιάφορου και να δω τον τόπο ως ένα νέο πεδίο προς διερεύνηση. Αμέσως μετά ανέτρεξα στα γενικά αρχεία της πόλης και με την συμβολή της υπεύθυνης κυρίας Δήμητρας Γάβια βρήκα κάποια πρόσθετη βιβλιογραφία τοπικών λογίων και συνέλλεξα χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με το θέμα της μελέτης μου. Έτσι δημιούργησα ένα ιστορικό πλαίσιο και οργάνωσα τον χρόνο μου καθώς και τα περαιτέρω βήματα μου. Επισκέφτηκα επίσης τον Δήμο Πρεβέζης όπου πήρα συνέντευξη από την υπεύθυνη περί τον πολιτιστικών κυρία Άννα-Μαρία Σαρδελή και συνέλλεξα στοιχεία για τον χρόνο κατασκευής τον μνημείων, τον αρμόδιο φορέα που ζήτησε την στύλωση του καθώς και άλλες λεπτομέρειες, κυρίως για τα νεότερα μνημεία Η επόμενη κίνηση μου ήταν να μεταβώ στη δημοτική βιβλιοθήκη Πρεβέζης όπου έψαξα στα παλαιότερα δημοτικά αρχεία και βρήκα τοπικές εφημερίδες που αναφέρονταν στα μνημεία που με αφορούσαν καθώς και ομιλίες από την παρουσίαση του μνημείου στο κοινό. Κατόπιν προχώρησα στο σπουδαιότερο κομμάτι της έρευνας με τις προφορικές συνεντεύξεις από ανθρώπους που συνάντησα μέσα από την βιβλιογραφία μου καθώς και με πρόσωπα που αναγράφονταν το όνομα τους ως κατασκευαστές καθώς ο κατασκευαστής ενός μνημείο είναι και αυτός που λαμβάνει δύο στοιχεία την μνήμη του κοινού και την ύλη και τα μετουσιώνει σε μνημείο. Φρόντισα να πάρω από όσους περισσότερους μπορούσα συνέντευξη με σκοπό να μπορέσω να δω πιο σφαιρικά το θέμα μου και από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Οι συνεντεύξεις έγιναν είτε σε επαγγελματικά γραφεία είτε σε προσωπικούς χώρους ακόμα και στο ευρύτερο χώρο του μνημείου. Οι συνεντεύξεις ηχογραφημένες οι περισσότερες ενώ φρόντισα στις περισσότερες από αυτές να κρατώ σημειώσεις με λεπτομέρειες όπως τις αντιδράσεις του συνεντευξιαζόμενου για να βγάλω κάποια συμπεράσματα σε συνάρτηση και με όσα μου είχαν πει. Το κλίμα αρχικά με όλους ήταν καχύποπτο λόγω των ερωτήσεων μου, αλλά αργότερα γινόταν ευχάριστο με την συμβολή της καλής διάθεσης από μέρους μου και τις διαβεβαίωσης μου ότι έχω ειλικρινές ενδιαφέρον. Τέλος ανασυνέθεσα το υλικό που συγκέντρωσα το διάβασα το έκανα δικό μου και έβγαλα κάποια συμπεράσματα που αφορούν γενικότερα τα όσα συνέλλεξα. Τελευταία μου κίνηση η ταξινόμηση όλου αυτού του υλικού και η συγγραφή του. Εύχομαι να συνέβαλα στη διαφώτιση του αναγνώστη σχετικά με την μνήμη που σχετίζεται με τα μνημεία της Πρέβεζας, καθώς και για το πώς ορίζεται ο τόπος στα μάτια τον κατοίκων σε σχέση με αυτά στην συγχρονική του οπτική. Οφείλω να ζητήσω συγνώμη για τυχόν παραλείψεις μου ή ασάφειες που δημιούργησε η πληθώρα των πληροφοριών που συνέλλεξα. 2

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Β.1 ΕΝΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Το όνομα Πρέβεζα συναντούμε πρώτη φορά στο «Χρονικό του Μορέως» το 1292. Η πόλη της Πρέβεζας δημιουργήθηκε στα τέλη του 11 ου αιώνα μετά την ερήμωση της αρχαίας Νικόπολης. Βρίσκεται στο νοτιότατο άκρο του νομού σε μικρή χερσόνησο στην είσοδο του Αμβρακικού κόλπού. Λόγω αυτής της γαιοφυσικής της θέσης η πόλη γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη τόσο ως εμπορικό λιμάνι όσο και ως παράγοντας πλούτου των ντόπιων κατοίκων μέσω της αλιείας. Το λιμάνι όμως αποτέλεσε και αιτία πολιορκίας της από πλήθος κατακτητών κατά την διάρκεια της ιστορίας της. Γνώρισε Βησιγότθους κατακτητές, Γότθους, Βουλγάρους και στα νεότερα χρόνια Οθωμανούς, Βενετσιάνους και μετά την συνθήκη του Κάρλοβιτς (1701) ξαναγύρισε στα χέρια των Οθωμανών. Το 1798 κατελήφθη από τα στρατεύματα του Αλή πασά των Ιωαννινων. Απελευθερώθηκε στις 21 Οκτωβρίου του 1912 και ενσωματώθηκε στο νέο Ελληνικό κράτος. Όλες αυτοί οι κατακτητές άφησαν τα ίχνη τους στην πόλη αλλά κυρίως το Τουρκικό στοιχείο έχει μείνει ανεξίτηλο στην μνήμη στον κατοίκων, στα κτίσματα, την γλώσσα, τις συνήθειες. Το αποδεικνύουν τα τοπωνύμια (σαιτάν- παζάρ) όσο και στα ανθρωπωνύμια (Καλατζής=γανωματής). Μετά το 1950 παρατηρείται αύξηση του ντόπιου πληθυσμού με την άφιξη νέων ομάδων, την μόνιμη πια εγκατάσταση των σκηνιτών Συρρακιωτών και την μετακίνηση οικογενειών από την Λευκάδα προς την Πρέβεζα για να αντιμετωπίσουν το βιοτικό τους πρόβλημα. Αρχικά δεν γίνονται ευπρόσδεκτοι και αυτό καταδεικνύεται με το ότι ιδρύεται στην Πρέβεζα σύλλογος Πρεβεζάνων ντόπιων με σκοπό να καταδειχτεί η εντοπιότητα τους και η αυθεντικότητα τους. Οι νέοι αυτοί πληθυσμοί εγκαθίστανται έξω από την τάφρο περιζώνοντας την πόλη. Η μνήμη του τόπου αποδεικνύει ότι οι Πρεβεζάνοι συγκράτησαν σημαντικές προσωπικότητες εθνικού βεληνεκούς και ταύτισαν την πόλη τους με αυτές όπως ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και ο Ελευθέριος Βενιζέλος που δεσπόζουν στην παραλιακή πλατεία της Πρέβεζας αλλά και τοπικής εμβέλειας όπως ο Κονεμένος- Βέης. Η συλλογική μνήμη των επιμέρους κοινωνικών ομάδων όπως οι Συρρακίωτες μνημοποίησαν τις «δικές τους» προσωπικότητες για να διατηρήσουν την δική τους συνέχεια στον νέο τόπο. Επίσης μνημοποιούνται γεγονότα ιστορικά όπως οι πόλεμοι του 1912 μέχρι το 1940, η εθνική αντίσταση και ο εμφύλιος. Παράλληλα ανακατασκευάζεται η μνήμη με το να στήνονται μνημεία «ξένων» προσωπικοτήτων με σκοπό να προσεταιριστεί ο τόπος λίγη από την αίγλη τους(?). 3

Β.2 ΜΝΗΜΕΙΟ ΟΔΥΣΣΕΑ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΥ (1790-1825) Γεννήθηκε στην Πρέβεζα καθώς η μητέρα του καταγόταν από εκεί. Το σπίτι της μητέρας του φέρει σύγχρονη επιγραφή που αποδεικνύει την εντοπιότητα του ήρωα. Ήταν οπλαρχηγός του 1821. μεγάλωσε στην αυλή του Αλή-πασά των Ιωαννίνων από τον οποίο και διορίστηκε επόπτης των δρόμων της ανατολικής Στερεάς. Το 1821 πρότεινε τη σύναψη ελληνοαλβανικής συμμαχίας, με σκοπό την ίδρυση ανεξάρτητου ελληνοαλβανικού κράτους, σχέδιο που δεν έγινε δεκτό. Το 1822 συντέλεσε στη λύση της πολιορκίας του Μεσολογγίου από τον Ομέρ Βρυώνη και την επόμενη χρονιά εξολόθρευσε τις δυνάμεις του Δράμαλη. Παραδόθηκε στην ελληνική επαναστατική κυβέρνηση με τον όρο της ατιμωρησίας και φυλακίστηκε στον βενετικό πύργο της Ακρόπολης όπου και στραγγαλίστηκε ενώ μια άλλη εκδοχή τον θέλει να φυλακίζεται στις φυλακές της Πρέβεζας και να πεθαίνει εκεί. Β.3 ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΝΑΥΤΗ (1941, 1945) Το μνημείο αποτελεί φόρο τιμής στους ναύτες που έχασαν την ζωή τους στον πόλεμο του 1940. Το λιμάνι της Πρέβεζας είχε καταστεί κέντρο ανεφοδιασμού του ελληνοαλβανικού μετώπου. Δεκάδες καράβια ξεφόρτωναν εφόδια και τα προωθούσαν προς τα σύνορα. Για το λόγο αυτό άρχισε να δέχεται σχεδόν καθημερινά βομβαρδισμούς. Τα αντιαεροπορικά του ναυτικού εγκαταστάθηκαν κοντά στο Υδατόπυργο και με βολές ανάγκαζαν τους Ιταλούς πιλότους σε οπισθοχώρηση. Σε δύο όμως περιπτώσεις τα αντιαεροπορικά δεν μπόρεσαν να επέμβουν. Η πρώτη περίπτωση έχει να κάνει με τους απολεσθέντες σε αεροπορική αερομαχία της Πυροβολαρχίας Πρεβέζης κατά αεροπορικό βομβαρδισμό στις 13 Γενάρη 1941. Η δεύτερη περίπτωση αναφέρεται στην βύθιση του καραβιού Β.Π.Πηνειός από νάρκη στις 24 Οκτωβρίου 1945. Στα δύο αυτά γεγονότα είναι αφιερωμένο το μνημείο. Β.4 ΜΝΗΜΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΕΣΟΝΤΕΣ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ 1912-1940 Το μνημείο έχει στηθεί από κρατικό φορέα από τον Δήμο συγκεκριμένα, για να αποδώσει φόρο τιμής στους πεσόντες Πρεβεζάνους κατά την διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων και της γερμανικής κατοχής. Η πληθώρα των ονομάτων πάνω στην πλάκα που έχει ανεγερθεί καταδεικνύει την ανδρεία των Πρεβεζανών. Σε κάθε εθνική εορτή μπροστά σε αυτό το μνημείο γίνονται οι σχολικές καταθέσεις στεφάνων. Β.5 ΠΡΟΤΟΜΗ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΟΝΕΜΕΝΟΥ-ΒΕΗ Προερχόμενος από γνωστή οικογένεια της Πρέβεζας. Πατέρας του ήταν ο Σπύρος Κονεμένος και μητέρα του η Λευκαδίτισσα Κιάρα Σικελιανού, αδερφή του παππού του μεγάλου ποιητή Άγγελου Σικελιανού. Ο Νικόλαος Κονεμένος-Βέης ήταν και ο 4

ίδιος ποιητής και γλωσσολόγος προψυχιατρικής. Το 1869 διορίστηκε Πρόξενος της Τουρκίας στην Πάτρα και αυτό τον λόγο έχει πάρει και προσωνύμιο Βέης. Επηρεασμένος από τις γλωσσικές ιδέες του Σολωμού δημοσίευσε το 1873 στην Κέρκυρα φυλλάδιο με τίτλο «ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ». Έχουν κυκλοφορήσει και άλλα λογοτεχνικά έργα του. Με το έργο του αναδείχθηκε διαφωτιστής, αξιόλογος πεζογράφος και κριτικός. Ο χρόνος τον δικαίωσε κρίνοντας από την επικράτηση του δημοτικισμού. Πέθανε στην Κέρκυρα το 907. Β.6 ΠΡΟΤΟΜΗ ΚΩΛΕΤΤΗ ΙΩΑΝΝΗ (1774-1847) Καταγόταν από το Συρράκο τής Ηπείρου. Υπήρξε αγωνιστής του 1821 και πολιτικός. Στην Πίζα οπού σπούδαζε ιατρική, ίδρυσε μυστική εταιρεία για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Το 1819 μυήθηκε στα Ιωάννινα στη Φιλική Εταιρεία. Στην επανάσταση ξεσήκωσε τα βλαχοχώρια της Ηπείρου. Το 1829 επί καποδίστρια διορίστηκε διοικητής Σάμου. Διετέλεσε επίσης υπουργός Στρατιωτικών επί Καποδίστρια, υπουργός Ναυτικών επί Όθωνος, Ενώ από τις 6 Αυγούστου 1844 παρέμεινε πρωθυπουργός μέχρι τον θάνατό του στηρίζοντας την πολιτική του στην Μεγάλη Ιδέα. Β.7 ΠΡΟΤΟΜΗ ΚΩΣΤΑ ΚΡΥΣΤΑΛΛΗ (1868-1894) Καταγόταν από το Συρράκο της Ηπείρου. Υπήρξε ποιητής και πεζογράφος. Μαθητής ακόμα δημοσίευσε το «Αι σκιαί του Άδου» έργο το οποίο προκάλεσε την οργή των Τούρκικων αρχών. Για να αποφύγει την σύλληψη κατάφυγε στην Αθήνα. Δημοσίευσε επίσης τα έργα: οι Βλάχοι της Πίνδου, τα Αγροτικά, τα Τραγούδια του χωριού και της στάνης, Πεζογραφήματα. Η ποίηση του ήταν βουκολική και η γλώσσα του απλή δημοτική. Πέθανε σε ηλικία 26 ετών από φυματίωση. Β.8 ΠΡΟΤΟΜΗ ΖΑΛΟΚΩΣΤΑ ΧΡΗΣΤΟΥ (1894-1975) Καταγόταν από το Συρράκο της Ηπείρου. Υπήρξε συγγραφέας και πολιτικός. Επί της κατοχής συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση. Εξελέγη βουλευτής του Λαϊκού κόμματος(1946) και του Ελληνικού Συναγερμού(1952). Τα συγγραφικά του έργα είναι Ρούπελ, Πίνδος, Το χρονικό της σκλαβιάς Μέγας Αλέξανδρος,Ιουλιανός ο Παραβάτης. Β.9 ΣΑΙΤΑΝ ΠΑΖΑΡ Γραφικό δρομάκι της Πρέβεζας. Σύμφωνα με την παράδοση κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας οι γυναίκες που κατοικούσαν σε σπίτια αυτού του δρόμου, που κυρίως πρόκειται για σπίτια με δύο ορόφους και μια πολύ μικρή βεραντούλα, όταν έβλεπαν κάποιον Τούρκο να περνά το δρόμο σκορπούσαν σαπουνάδες με σκοπό να γλιστρήσει ο Μεμέτης και να χτυπήσει. Σε μια τέτοια περίπτωση ένας Τούρκος έπεσε από το άλογο του και τότε αναφώνησε «σαιταν παζαρ!!» δηλαδή το παζάρι, η αγορά του σατανά από τότε αυτό το δρομάκι πήρε αυτό το όνομα. 5

Β.10 ΠΡΟΤΟΜΗ ΚΩΣΤΑ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ (1896-1928) Λόγιος και Ποιητής. Αποφοίτησε από την νομική σχολή Αθηνών το 1918. Προσελήφθηκε στο δημόσιο και διορίστηκε στη νομαρχία Θεσσαλονίκης ως γραμματέας του υπουργείου Εσωτερικών (1919). Το 1928 εξελέγη γενικός γραμματέας της Ενώσεως Δημοσίων Υπαλλήλων Αθηνών λόγω προβλημάτων στην υπηρεσία του μετατέθηκε στην Πάτρα και στην συνέχεια στην Πρέβεζα όπου και αυτοκτόνησε. Θεωρείται εκπρόσωπος της αγωνίας της μεσοπολεμικής γενιάς. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του έγραψε ποιήματα που έχουν σχέση με την Πρέβεζα. Β.11 ΠΡΟΤΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ (1864-1936) Πολιτικός και συγγραφέας, πρωθυπουργός της Ελλάδας πολλαπλές φορές. Συνέδεσε το όνομα του με τον αγώνα για την απελευθέρωση της Κρήτης και την ένωση της με την Ελλάδα. Το 1910 παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία της Κρητικής πολιτείας ίδρυσε το Κόμμα των Φιλελευθέρων και σχημάτισε κυβέρνηση στην Αθήνα η οποία προκήρυξε εκλογές οπού απέσπασε σχεδόν όλες τις έδρες. Υπό την ηγεσία του η Ελλάδα έλαβε μέρος στους δύο Βαλκανικούς πολέμους οπού διπλασιάστηκε η έκταση της Ελλάδας. Πέθανε στο εξωτερικό εξόριστος. Γύρω στο 1930 σε μία από τις βραχύβιες κυβερνήσεις του έβαλε υποψηφιότητα για βουλευτής στην πρέβεζα. Β.12 ΜΝΗΜΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ Το μνημείο είναι αφιερωμένο σε όλους τους Πρεβεζάνους που πολέμησαν εναντίον του ναζισμού με όλες του τις δυνάμεις. Η περίοδος της Εθνικής Αντίστασης για την Πρέβεζα ήταν περίοδος μεγάλης ανέχειας παρόλα αυτά οι κάτοικοι της συμμετείχαν χωρισμένοι σε ομάδες και με κύρια μέθοδο του αγώνα τους τον κλεφτοπόλεμο. Β.13 ΜΝΗΜΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΕΣΟΝΤΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΕΒΕΖΑ Ο Εμφύλιος στην Πρέβεζα όπως και σε όλη την Ελλάδα αποτελεί συγκεχυμένο ιστορικό γεγονός και γιάυτο το λόγο δύσκολα οι άνθρωποι μιλούν γι αυτην την περίοδο. Οι ταραχές ήταν συχνές την περίοδο του Εμφυλίου και στην κατά τα άλλα φιλήσυχη Πρέβεζα, σε μία από αυτές μαζεύτηκαν στο γυμνάσιο που διεύθυνε ο τότε γυμνασιάρχης Χρήστος Κοντός(του οποίου το όνομα σήμερα φέρει ένας από τους δρόμους και η δημοτική βιβλιοθήκη, της Πρέβεζας) οπαδοί του ΕΛΑΣ και ΕΠΟΝ και πετούσαν πέτρες στους αντιπάλους τους ως αντίποινα σε προηγούμενες ταραχές. Βγήκαν από το γυμνάσιο ενώ οι συμπλοκές συνεχίζονταν. Πιάστηκαν στην παραθαλάσσια περιοχή που βρίσκεται σήμερα το μνημείο όπου κάηκαν ζωντανοί. 6

ΜΝΗΜΕΙΟ ΟΔΥΣΣΕΑ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΥ ΓΕΝΙΚΑ Το παρόν μνημείο στήθηκε το 1966 με χρήματα που συνέλλεξαν με έρανο υπό την προεδρία του Μητροπολίτη Νικοπόλεως και Πρεβέζης Στυλιανού. Κατασκευαστής του μνημείου ήταν ο Ν. Κολεύς. Το όνομα του κατασκευαστή αναγράφεται και πάνω στο μνημείο. Λόγω της έλευσης τόσων χρόνων από την εποχή που στήθηκε μέχρι της στιγμή της έρευνας δεν ήταν δυνατό να ανευρεθεί ο κατασκευαστής. Το μνημείο προφανώς δημιουργήθηκε για να δεχτεί τα λείψανα που μεταφέρθηκαν με ειδική τελετή από τον τόπο θανάτου του Ανδρούτσου. Η παρακάτω φωτογραφία το αποδεικνύει. Τα λείψανα του σήμερα βρίσκονται ακριβώς κάτω από το μνημείο έτσι κατά κάποιον τρόπο λειτουργεί και ως ταφικό επιστέγασμα. Αυτή την άποψη 7

συνεχίζουν να υποστηρίζουν οι κάτοικοι της Πρέβεζας. Βέβαια υπάρχει και η άλλη άποψη ότι αυτή είναι μια φαντασιακή ιστορία που επινοήθηκε στα πλαίσια του να έχει μια συνάφεια η εθνική ιστορία και οι ήρωες της με περιφερειακά κέντρα όπως είναι αυτό της Πρέβεζας. Το μνημείο αυτό στέκει σε περίβλεπτο σημείο σε πάρκο μπροστά στο λιμάνι της πόλης, σημείο που σίγουρα επισκέπτονται και οι τουρίστες τους θερινούς κυρίως μήνες. ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Το μνημείο αποτελείται από βάση και μια ολόσωμη προτομή του Ανδρούτσου και φτάνει πάνω από 5 μέτρα. Ο Ανδρούτσος φέρεται να προχωρά με ανδρειωμένο περπάτημα και να έχει μισοβγαλμένο από την θήκη του το σπαθί του. Είναι ενδεδυμένος με την εθνική φορεσιά και την χαρακτηριστική φουστανέλα ενώ ακριβώς από πάνω του κυματίζει η εθνική μας σημαία. Το ένα του πόδι προβάλει μπροστά όπως και οι αρχαίοι κούροι και μάλιστα το αριστερό πόδι ενώ με το άλλο στέκεται. Με το αριστερό του χέρι κρατά το θηκάρι του ξίφους του και με το δεξί με μία ήρεμη αλλά αποφασιστική κίνηση παλεύει να το βγάλει. Το ύφος του είναι αυστηρό, αποφασιστικό και καταδεικνύει την ρωμιοσύνη του. Το ύψος και η επιβλητικότητα της στάσης το κάνουν αξιοπρόσεκτο από όλους. Πάνω στην βάση και από τις τέσσερις πλευρές αναγράφονται στοιχεία για την ζωή του Ανδρούτσου και για το ίδιο το μνημείο. ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΠΟΥ ΦΕΡΕΙ ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ Ο Βασιλεύς Γεώργιος αποκαλύπτον την προτομή του Οδυσσέως Ανδρούτσου στο Χάνι της Γραβιάς το 1888 ετόνισε «Αμάραντη είνε η δόξα των μεγαλουργών ανδρών της ανεξαρτησίας του έθνους τα ευγνωμονούντα τέκνα του χρέους έχουν να στήσουν γιαυτούς τρόπαια. Το μνημείο τούτο εδώ που στήθηκε δια τον αρειμάνιο και έξοχο πολεμιστή Οδυσσέα Ανδρούτσο θα μαρτυρή εις αιώνα τον άπαντα την ευγνωμοσύνη της νέας γενεάς προς τους μεγαλουργούς άνδρες του μεγάλου αγώνος.» Επισημαίνει ο καλλιτέχνης την ανδρεία του Ανδρούτσου στο Χάνι της Γραβιάς το 1821 με τους παρακάτω στίχους: «Ο γιος τ Ανδρούτσου στη Γραβιά στηλώνει το κορμί του και επάνω του σαν νατανε θεκτιστο κοτρωνι συντριβετ η αρβανιτιά με τον Ομέρ Βρυώνη» Αριστ. Βαλαωρίτης Φαίνεται επίσης η ανησυχία του καλλιτέχνη να επιβεβαιώσει την καταγωγή του Ανδρούτσου και διεκδικεί λίγη από την αίγλη του με το να αναφέρει: «Τέκνον του ανδρειωμένου Ανδρούτσου γεννήθηκε στη Πρέβεζα το 1790 από μητέρα Πρεβεζιάνα την Ακριβή Τσαρλαμπά.» «Το 1820 νυμφευθεί την αντάξια του θυγατέρα του Χρήστου Καρέλη από τους Καλαρρύτες την Ελένη. Εφονεύθει τη 5 η Ιουλίου 1824.» 8

ΠΡΟΤΟΜΗ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΟΝΕΜΕΝΟΥ-ΒΕΗ Η προτομή αυτή στήθηκε το 1980 από τον Πνευματικό και καλλιτεχνικό σύνδεσμο Πρέβεζας. ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Απεικονίζει τον Νικόλαο Κονεμένο σε μικρή πλατεία απέναντι στο κάστρο του αγίου Ανδρέα και στην αρχή της εμπορικής αγοράς. Παρουσιάζεται ο Κονεμένος πάνω σε 1,5 μέτρο μαρμάρινη βάση. Η στάση του είναι σοβαρή και φορεί κλασσικό σακάκι, πουκάμισο κλειστό μέχρι ψηλά τα λαιμό και γραβάτα. Αν και το μνημείο απεικονίζει ποιητή και τα δύο χέρια του λείπουν. Η προτομή φαίνεται ξεχασμένη και δεν ήταν εύκολη η ανάκληση της μνήμης από τους νεότερους ανθρώπους παρότι το όνομα ακούγεται οικείο κυρίως λόγω των κληροδοτημάτων που έχει αφήσει η οικογένεια στην Πρέβεζα. ΠΡΟΤΟΜΕΣ ΠΟΥ ΣΤΉΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΥΡΡΑΚΙΩΤΙΚΟ ΣΥΛΛΟΓΟ Η βιοτεχνική άνθηση στην Ελλάδα έφερε του Συρρακίωτες στην Πρέβεζα που ήταν διαμετακομιστικό κέντρο της Ηπείρου. Οι Συρρακίωτες είχαν πάντα έντονο το διχοτομικό σχήμα ξένος-δικός μας. Έτσι λοιπόν ακόμα και σήμερα στην περίπτωση των μνημείων υπάρχει δίοδος επικοινωνίας με τον δήμο Πρέβεζας αλλά έχουν και μία σχετική αυτονομία μέσω του συνδέσμου που έχουν οργανώσει με εκλόγιμα μέλη. Οι προτομές λοιπόν έχουν στηθεί σε ελεύθερο χώρο που εντάσσεται σε τόπο που ανήκει στον συρρακίωτικο σύλλογο και βρίσκεται πίσω από το λαογραφικό μουσείο 9

Συρρακιώτων που αποτελούσε στο παρελθόν σπίτι Συρρακιώτη ο οποίος το δώρισε στο σύλλογο το 1987, του Απόστολου Ρίζου. Κατασκευαστής των μνημείων είναι ο καθηγητής του πολυτεχνείου Γεώργιος Καλακάλλας. Ενώ τα μνημεία τα εγκαινίασε ο σημερινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας και Ηπειρώτης Κάρολος Παπούλιας. Α) ΠΡΟΤΟΜΗ ΙΩΑΝΝΗ ΚΩΛΕΤΤΗ ΓΕΝΙΚΑ Η προτομή αυτή στήθηκε το 1997 από τον Συρρακιώτικο σύνδεσμο Πρέβεζας με έξοδα του συνδέσμου. Έγινε στην επέτειο 150 χρόνων από το θάνατο του Ιωάννη Κωλέττη ενώ προηγήθηκε του συμποσίου για την μνήμη του. Την ημέρα των αποκαλυπτηρίων παρευρέθηκαν οι αρχές του τόπου και πολύς κόσμος Συρρακιώτες και μη, αυτό καταδεικνύει και την καλή σχέση που έχουν δημιουργήσει οι Πρεβεζάνοι με τους Συρρακιώτες. Τα αποκαλυπτήρια τα έκανε ο τότε υπουργός εξωτερικών και λάτρης του κωλέττη, Κάρολος Παπούλιας καθώς και ο ιστορικός Λεοτσίνης σύμφωνα με τον τότε πρόεδρο του συνδέσμου Νταλαούτη Σπύρο, δάσκαλο στο επάγγελμα.. Ο ίδιος Πρόεδρος είχε εκφωνήσει τον πανηγυρικό της ημέρας. ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Το υλικό που είναι κατασκευασμένο το μνημείο είναι εξολοκλήρου από μάρμαρο τόσο η βάση, που την κοσμούν αποφθέγματα του ίδιου του Κωλέττη, όσο και η 10

μετωπική μορφή του άνδρα από το στήθος και πάνω. Το σχέδιο κατασκευάστηκε με την φαντασία του καλλιτέχνη μέσω ενός εσωτερικού ψυχικού δυναμισμού στην Αθήνα και κατόπιν πήγε μια επιτροπή παρέλαβε τα προπλάσματα και τα έφεραν στο χώρο που βρίσκονται σήμερα. Ο Κωλέττης παρουσιάζεται στην τυπική μορφή της εποχής του. Στο κεφάλι του φέρει φέσι. Το πρόσωπο του χαρακτηρίζεται από τις βαθιές αυλακώσεις και το πυκνό μουστάκι. Είναι ντυμένος με ένδυμα της εποχής και πανωφόρι ενώ τόσο η γούνα όσο και η φούντα στο φέσι κάνουν αισθητό ότι πρόκειται για προύχοντα της εποχής. Β)ΠΡΟΤΟΜΗ ΚΩΣΤΑ ΚΡΥΣΤΑΛΗ Γ) ΠΡΟΤΟΜΗ ΧΡΗΣΤΟΥ ΖΑΛΟΚΩΣΤΑ 11

Εντάσσονται στο ίδιο σύμπλεγμα μνημείων του συρρακιώτικου συνδέσμου από τον ίδιο καλλιτέχνη. Το καθένα έχει τον δικό του χώρο και την δική του οπτική και τα τρία έχουν στηθεί στον ευρύτερο υπαίθριο χώρο που βλέπει προς την λεωφόρο ειρήνης κεντρικό δρόμο της Πρέβεζας. Τόσο το μνημείο του Κρυστάλη όσο και του Ζαλοκώστα κατασκευάστηκαν νωρίτερα από αυτό του Κωλέττη το 1994. Ο λόγος πού επιλέχθηκαν αυτές οι προσωπικότητες από τον σύλλογο κατά τον κύριο Σπύρο είναι λόγο της πανελλήνιας αναγνώρισης αυτών των προσώπων. Ο σύλλογος συστήθηκε το 1970 ενώ το λαογραφικό τους μουσείο αυτή την στιγμή οργανώνεται. Κάθε χρόνο τις 15 Αυγούστου ο σύλλογος διοργανώνει πανηγύρι στον Ελαιώνα της Πρέβεζας. Μέσα από όλα αυτά αντιλαμβανόμαστε ότι η μνήμη των Συρρακιώτων και η ξεχωριστή φυλετική τους συνείδηση επιζεί ακόμα και στις μέρες μας. ΠΡΟΤΟΜΗ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ ΓΕΝΙΚΑ Το 1986 διοργανώθηκε στην Πρέβεζα συμπόσιο για τον Καρυωτάκη και αποφασίστηκε- σύμφωνα με την υπεύθυνη των πολιτιστικών του δήμου Πρέβεζας- η ανέγερση προτομής που όμως δεν έγινε πράξη. Το 1991 σε ένα νέο συμπόσιο αυτήν 12

την φορά για τον Σεφέρη στη θεοφάνειο σχολή «επήγαμε και κάναμε τα εγκαίνια της προτομής του Καρυωτάκη όπου έβγαλε ομιλία και ο καθηγητής της νεοελληνικής λογοτεχνίας Ερατοσθένης Καψωμένος» σύμφωνα με την ίδια. Την εποχή εκείνη διατελούσε Δήμαρχος ο Γιαννούλης Νικόλαος. Η μικρή πλατεία που είναι τοποθετημένο το μνημείο βρίσκεται πολύ κοντά στο σπίτι που ζούσε ο Καρυωτάκης και ονομάζεται Πλατεία Δαρδανελίων. Κατασκευαστής της προτομής είναι ο Άγγελος Βλάσσης, γλύπτης. Σύμφωνα με τον κύριο Βλάσση η δημοτική αρχή αποφάσισε αρχικά να στήσει την προτομή στον δρόμο Κώστα Καρυωτάκη αλλά τελικά η πρόταση απορρίφθηκε. Το μνημείο άργησε να στηθεί καθώς υπήρχαν αντιδράσεις για τον προϋπολογισμό του μνημείου και στήθηκε επί της Δημαρχίας Γιαννούλη ο οποίος φέρεται να είναι ανήσυχος σχετικά με τα πολιτιστικά θέματα της πόλης. Κατά την διάρκεια του συμποσίου για τον Καρυωτάκη λόγω της κοινοποίησης της επιστολής του Καρυωτάκη προς την φίλη του ποιήτρια Πολυδούρη που έδειχνε απαξίωση για την πόλη της Πρέβεζας δημιουργήθηκαν αντιδράσεις και σταμάτησαν τα σχέδια για την ανέργεση μνημείου. Αργότερα όταν κόπασαν όλα αυτά αποφασίστηκε το στήσιμο του μνημείου και με την συμβολή του ίδιου του γλύπτη που πρόσφερε δωρεάν τις υπηρεσίες του για την κατασκευή του μνημείου. ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Τεχνοτροπικά έχει χρησιμοποιηθεί χαλκός για την κατασκευή της προτομής και ο γλύπτης έχει αποδώσει στην μορφή του ποιητή όλα τα οικεία σε όλους χαρακτηριστικά του ποιητή: κλίση του κεφαλιού, ο κονδυλογράφος στο ένα του χέρι, το θλιμμένο ύφος. Αντί για την υπογραφή του ο γλύπτης, έβαλε το μικρό του τότε παιδί να πιέσει το χεράκι του πάνω σε πηλό και τοποθέτησε το αρνητικό του αποτυπώματος στο πίσω μέρος του μνημείου. Την ίδια υπογραφή έχει και ο γλύπτης Ρόκκος που έχει κατασκευάσει τις προτομές που βρίσκονται μπροστά στην Ζωσιμαία Ακαδημία. Αυτήν η πράξη του δεν αποσκοπούσε πουθενά σύμφωνα με τον ίδιο παρόλα αυτά όμως η κίνηση αυτή του χεριού πίσω από το μνημείο θεωρήθηκε ως βλάστημο από ηλικιωμένες κυρίως γυναίκες που και πριν ήταν αντίθετες με το στήσιμο του μνημείου και με αυτήν την πρόφαση ζήτησαν τα γκρεμιστεί κάτι που τελικά δεν έγινε. 13

ΠΡΟΤΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΓΕΝΙΚΑ Η προτομή του Βενιζέλου στέκει παρακείμενη του μνημείου του Ανδρούτσου μπροστά στο λιμάνι. Στήθηκε γύρω στο 1980 και γλύπτης της ήταν ο Παπαγιάννης ενώ την δαπάνη της προτομής ανέλαβε ο Περδίκης μέλος του πολιτιστικού συλλόγου Πρεβέζης. Η μνήμη των γηραιότερων κατοίκων της Πρέβεζας είχε συγρατήσει την άφιξη του Βενιζέλου στην Πρέβεζα με καράβι, σύμφωνα με τον 85χρονο Πρεβεζάνο Χαρίλαο Ψηλοδημήτρη που τονίζει ότι το 1920 όλη η Πρέβεζα ήταν στο πλευρό του. Θυμάται που έρχονταν το βαπόρι με τον Βενιζέλο και αγκυροβολούσε μακρύτερα από το μουράγιο γιατί δεν υπήρχε μόλος να πλευρίσει τότε μπαίνανε μέσα στην θάλασσα και τον άρπαζαν από την βάρκα και τον σηκώνανε στους ώμους τους και τον έβγαζαν έξω στο μουράγιο. 14

Το γεγονός αποτέλεσε την αφορμή αρχικά για την στύλωση του μνημείου στο ίδιο μάλιστα χώρο που αποβιβάστηκε τότε μπροστά στο λιμάνι. Μία νέα ανακάλυψη έδωσε στο μνημείο άλλη σημασία για τον τόπο. Σύμφωνα με τον σημερινό πρόεδρο του πολιτιστικού συλλόγου «Η ΠΡΕΒΕΖΑ» σε μία εκδήλωση του συλλόγου ο κύριος Κούρτης πρόεδρος του ελεγκτικού συμβουλίου μετά από καταγραφή που είχε κάνει για τους πολιτικούς που είχε η Πρέβεζα από την απαρχή του νέου Ελληνικού κράτους αποκάλυψε ότι ο Βενιζέλος είχε βάλει υποψηφιότητα για βουλευτής το έτος 1923 ταυτόχρονα με την υποψηφιότητα του στην Αθήνα. Έτσι με έγγραφο προς τον Δήμο πήρε την συγκατάθεση και ανάρτησε μία επιγραφή πάνω στη βάση της προτομής που ενημερώνει τους περαστικούς ότι Βενιζέλος διετέλεσε Βουλευτής Πρεβέζης το έτος 1923. οι περαστικοί πράγματι μόλις αντιλαμβάνονται την επιγραφή κάθονται για λίγα λεπτά και το στοχάζονται. ΜΝΗΜΕΙΟ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ 1912-1940 Ηρώο Πρέβεζας Το μνημείο αυτό ανεγερθεί το 1980 με την σύμπραξη του πολιτιστικού συλλόγου «Η ΠΡΕΒΕΖΑ» ενώ την δαπάνη και το σχεδιασμό του μνημείου ανέλαβε ο Λέοντας 15

Σπαρτιώτης. Η πλάκα με τα ονόματα των νεκρών όλου του νομού σε αυτούς τους πολέμους προΰπηρχε. Σύμφωνα με τον πρόεδρο του συλλόγου Κώστα Λογοθέτη πριν από 6 χρόνια επί Δημαρχίας Δημητρίου Γιαννούλη αποφασίστηκε να μετακινηθεί το μνημείο από μέσα στο κάστρο του Αγίου Ανδρέα όπου βρισκόταν έξω από αυτό καθώς εκεί βρισκόταν και ο στρατός και δεν δινόταν για τα σχολεία να αποδίδουν τιμές στους ήρωες. Έτσι το μνημείο μεταφέρθηκε έξω από το κάστρο μπροστά στον δρόμο που πηγαίνει για τον λιμάνι. Η πλάκα με τα ονόματα ανακατασκευάστηκε πριν από δύο χρόνια και κρατήθηκαν μόνο τα ονόματα των ηρώων της πόλης της Πρέβεζας ενώ τα υπόλοιπα δόθησαν στα χωρία τον τόπο καταγωγής του κάθε ήρωα Ο κόσμος της Πρέβεζας δεν ήταν απόλυτα σύμφωνος με την αισθητική του μνημείου που προσωποποιεί την Νίκη με έναν αρχαίο-ελληνικό τρόπο γιατί αποτελεί τετριμμένο για τέτοιου είδους μνημεία θέμα. Το μνημείο αυτό είναι και το Ηρώο της πόλης και κάθε χρόνο στις εθνικές επετείους ( 28 Οκτωβρίου,25 Μαρτίου) στην επέτειο του πολυτεχνείου και στις 21 Οκτωβρίου που γιορτάζεται η απελευθέρωση της Πρέβεζας γίνεται εκεί η κατάθεση στεφάνων. Την μέρα που στήθηκε σε εκείνο το σημείο το μνημείο δηλαδή στις 28 Οκτωβρίου 2004 έγινε εκδήλωση από τον Δήμο οπού είχαν κληθεί όλοι οι συγγενείς των πεσόντων. Τον πανηγυρικό της ημέρας εκφώνησε ο πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου. ΜΝΗΜΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ 16

ΓΕΝΙΚΑ Το παρόν μνημείο δωρήθηκε από τον Β.Δ Καπάνταη ενώ το φιλοτέχνησε ο γλύπτης Άγγελος Βλάσσης. Η πρώτη προκήρυξη για την ανέγερση του μνημείου της Εθνικής Αντίστασης έγινε σύμφωνα με τα πρακτικά του δημοτικού συμβουλίου το 1986 και το 1984 και το 1983 έγιναν συζητήσεις σχετικά με αυτό το θέμα οι οποίες έμειναν άκαρπες. Η έγκριση για την ανέγερση του μνημείου έγινε το 2005 επί Δημαρχίας του Κωνσταντίνου Κλάπα. Αρχικά σύμφωνα με τα πρακτικά του δημοτικού συμβουλίου υπήρχε πρόθεση να στηθεί κοντά στην λαϊκή αγορά σύμφωνα και με την προμελέτη του γλύπτη Άγγελου Βλάσση αλλά τελικά τοποθετήθηκε στην κεντρική αγορά μπροστά από την δημοτική βιβλιοθήκη. Το μνημείο αυτό αποτελεί ιστορική αναφορά της περιόδου 1940-1941. σύμφωνα με τον δημιουργό του Άγγελου Βλάσση το γεγονός ότι δεν στήθηκε νωρίτερα έχει να κάνει με το ότι δεν αποτελούσε επείγουσα υπόθεση του Δήμου. Το μνημείο έγινε κατόπιν ανάθεσης καθώς γνώριζαν την δουλειά του γλύπτη από την κατασκευή του μνημείου για τον Καρυωτάκη. ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Ως θέμα έχει την Ελληνική σημαία σε πρώτο φόντο. Πίσω από την σημαία μισοφαίνονται τα μέσα που χρησιμοποιούνταν κατά την Αντίσταση όπως το όπλο, ο κουβάς με το πινέλο και το τηλέφωνο.το υλικό του μνημείου είναι ο μπρούτζος και φτάνει τα 2 μέτρα περίπου. Κατά τον γλύπτη μέσω αυτού του μνημείου τιμώνται οι ένοπλοι αντιστασιακοί και οι άνθρωποι που με βία φονεύθηκαν. Ο δρόμος που στήθηκε το μνημείο ονομάστηκε Εθνικής Αντιστάσεως ενώ πριν είχε το όνομα βασιλέων. Τα εγκαίνια του μνημείου έγιναν στην επέτειο της ανατίναξης της γέφυρας του γοργοποτάμου. Η συναίσθηση της ανάγκης για την ύπαρξη του μνημείου υποστηρίχθηκε από την συνομοσπονδία των Εθνικών Αντιστασιακών Οργανώσεων οπού προώθησε και το αίτημα για την ύπαρξη του στο Δήμο. Ταυτόχρονα την ίδια περίοδο εξεδώθει και βιβλίο από το διοικητικό συμβούλιο για την Εθνική Αντίσταση στην Ελλάδα. Οι αντιδράσεις του κόσμου ποικίλουν κάποιοι το δέχτηκαν με μεγάλη χαρά σαν να δικαιώνεται ο δικός τους αγώνας ενώ άλλοι σύμφωνα με τον κατασκευαστή την ώρα που το έστηνε και έκανε κάποιες τελικές επεμβάσεις του παραπονιούνταν για την αγνωμοσύνη του κράτους που ενώ και αυτοί είχαν αγωνιστεί δεν τους παρέχει το επίδομα της Εθνικής Αντιστάσεως. Επίσης παρατηρήθηκε και μία εικαστική αντίδραση του κόσμου που είχε να κάνει με το γκρίζο φόντο. 17

ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Το μνημείο αυτό κατασκευάστηκε το 1969 με τότε δήμαρχο τον Ιωάννη Σκάρα και με χρήματα από το λιμενικό ταμείο σε χώρο που ανήκει σε αυτό. Τοποθετήθηκε μπροστά από τα ύδατα που συνέβησαν τα δύο σύμβαντα κατά τους πολέμους 1941 και 1945. Στο σημείο αυτό που βρίσκεται σήμερα το μνημείο η μνήμη των κατοίκων είχε συγκρατήσει ότι ήταν η θερινή κατοικία του Αλή-Πασά τον Ιωαννίνων και η περιοχή είναι γνωστή ως παλιοσάραγα ή το μνημείο του ναύτη δηλαδή δύο διαφορετικά και ασύνδετα μεταξύ τους γεγονότα συνδέονται στην μνήμη των πολιτών της Πρέβεζας και στην καθημερινή τους επαφή με τον χώρο. ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Το μνημείο αποτελείται από μία πλάκα ύψους γύρω στα 4 μέτρα με τα ονόματα των ναυτών που έχασαν την ζωή τους. Στο πάνω μέρος απεικονίζει την ναυτική άγκυρα και ακριβώς πάνω από αυτή το βασιλικό στέμμα. Κάτω από αυτή την πλάκα υπάρχει ένας σταυρός που θυμίζει τάφο. Στα δεξιά υπάρχει μία άγκυρα καθώς και η εθνική σημαία. 18

Πάνω στο μνημείο υπάρχει η εξής επιγραφή: Τοις του Βασιλικού ναυτικού ανδράσι τοις υπέρ πατρίδος τελευτησάσιν αίδιου δόξης μνημείον. 24-10-45 13-1-41 Φονευθέντες κατά την υπό νάρκην απολεσθέντες εις Α/Α. Πυροβολαρχία Πρεβέζης. Τις ημερομηνίες που αναφέρονται στην επιγραφή γίνεται κάθε χρόνο επιμνημόσυνη δέηση και ένα άγημα του πολεμικού ναυτικού παραδίδει τιμές. 19

ΜΝΗΜΕΙΟ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Το μνημείο δεν αναγράφει πάνω κανένα στοιχείο ούτε ποιος το έστησε ούτε πότε υποθέτω ότι δεν θα ήθελε κανείς να συσχετίσει το όνομα του με ένα τόσο δυσάρεστο γεγονός διχασμού του κόσμου της Πρέβεζας. Το μνημείο βρίσκεται στην περιοχή που ονομάζεται παργινόσκαλα στην περιοχή δηλαδή που συγκέντρωσαν ανταρτοεπονίτες και τους έκαψαν ζωντανούς μετά από συμπλοκές μέσα στην πόλη της Πρέβεζας. Ανάμεσα στα ονόματα υπάρχουν και ανήλικα παιδιά μαθητές ακόμα. Τα γεγονότα του Εμφυλίου είναι ακόμα και στις μέρες μας ταμπού για να λεχθούν και αυτό αποτέλεσε εμπόδιο στην ερευνά μου. Μέσα σε όλα τα ονόματα διακρίνεται το όνομα του Χρήστου Κοντού γυμνασιάρχη εκείνη την εποχή στην Πρέβεζα πού το όνομα του έχει δοθεί στην δημοτική βιβλιοθήκη της Πρέβεζας καθώς και στο δρομάκι που οι πολίτες στην καθημερινότητα τους αποκαλούν ως Σαιτάν-Παζάρ. 20