ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΙ ΛΥΣΕΙΣ ΤΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ κο ΜΠΙΚΑΚΗ ΜΙΧΑΛΗ www.orion.edu.gr Διδαγμένο κείμενο Ἀριστοτέλους Πολιτικά (Α1,1/Γ1,2/Γ1,3-4/6/12) Ἐπειδὴ πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν κοινωνίαν τινὰ οὖσαν καὶ πᾶσαν κοινωνίαν ἀγαθοῦ τινος ἕνεκεν συνεστηκυῖαν (τοῦ γὰρ εἶναι δοκοῦντος ἀγαθοῦ χάριν πάντα πράττουσι πάντες), δῆλον ὡς πᾶσαι μὲν ἀγαθοῦ τινος στοχάζονται, μάλιστα δὲ καὶ τοῦ κυριωτάτου πάντων ἡ πασῶν κυριωτάτη καὶ πάσας περιέχουσα τὰς ἄλλας. Αὕτη δ ἐστὶν ἡ καλουμένη πόλις καὶ ἡ κοινωνία ἡ πολιτική. Ἐπεὶ δ ἡ πόλις τῶν συγκειμένων, καθάπερ ἄλλο τι τῶν ὅλων μὲν συνεστώτων δ ἐκ πολλῶν μορίων, δῆλον ὅτι πρότερον ὁ πολίτης ζητητέος ἡ γὰρ πόλις πολιτῶν τι πλῆθός ἐστιν. Ὥστε τίνα χρὴ καλεῖν πολίτην καὶ τίς ὁ πολίτης ἐστὶ σκεπτέον. Καὶ γὰρ ὁ πολίτης ἀμφισβητεῖται πολλάκις οὐ γὰρ τὸν αὐτὸν ὁμολογοῦσι πάντες εἶναι πολίτην ἔστι γάρ τις ὃς ἐν δημοκρατίᾳ πολίτης ὢν ἐν ὀλιγαρχίᾳ πολλάκις οὐκ ἔστι πολίτης. Ὁ πολίτης οὐ τῷ οἰκεῖν που πολίτης ἐστίν (καὶ γὰρ μέτοικοι καὶ δοῦλοι κοινωνοῦσι τῆς οἰκήσεως), οὐδ οἱ τῶν δικαίων μετέχοντες οὕτως ὥστε καὶ δίκην ὑπέχειν καὶ δικάζεσθαι (τοῦτο γὰρ ὑπάρχει καὶ τοῖς ἀπὸ συμβόλων κοινωνοῦσιν)... πολίτης δ ἁπλῶς οὐδενὶ τῶν ἄλλων ὁρίζεται μᾶλλον ἢ τῷ μετέχειν κρίσεως καὶ ἀρχῆς.... Τις μὲν οὖν ἐστιν ὁ πολίτης, ἐκ τούτων φανερόν ᾧ γὰρ ἐξουσία κοινωνεῖν ἀρχῆς βουλευτικῆς καὶ κριτικῆς, πολίτην ἤδη λέγομεν εἶναι ταύτης τῆς πόλεως, πόλιν δὲ τὸ τῶν τοιούτων πλῆθος ἱκανὸν πρὸς αὐτάρκειαν ζωῆς, ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν. Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Ἐπειδὴ πᾶσαν πόλιν... οὐκ ἔστι πολίτης.». Απάντηση Επειδή βλέπουμε ότι η κάθε πόλη είναι ένα είδος κοινότητας (κοινωνικής συμβίωσης) και ότι κάθε κοινότητα έχει συσταθεί για την επίτευξη κάποιου αγαθού (ό,τι κάνουν, πράγματι, όλοι οι άνθρωποι το κάνουν, για να πετύχουν κάτι που το θεωρούν καλό), είναι φανερό ότι όλες τους επιδιώκουν κάποιο αγαθό - και, φυσικά, αυτή που είναι ανώτερη απ' όλες και κλείνει μέσα της όλες τις άλλες επιδιώκει το ανώτερο απ' όλα τα αγαθά. Αυτή είναι η λεγόμενη πόλη Σελίδα 1 από 7
και η πολιτική κοινωνία. Για όποιον ασχολείται με τον τρόπο διακυβέρνησης <και ψάχνει να βρει> ποια είναι η ουσία και ποια τα χαρακτηριστικά της κάθε επιμέρους πολιτείας, το πρώτο σχεδόν θέμα για διερεύνηση <είναι> να δει τι είναι άραγε μια πόλη. Επειδή όμως η πόλη ανήκει στην κατηγορία των σύνθετων πραγμάτων, όπως όλα εκείνα τα πράγματα που το καθένα τους είναι ένα όλον, αποτελούμενο όμως από πολλά μέρη, είναι φανερό ότι πρώτα πρέπει να ψάξουμε να βρούμε τι είναι ο πολίτης διότι η πόλη είναι ένα σύνολο πολιτών. Επομένως πρέπει να εξετάσουμε ποιον πρέπει να αποκαλούμε πολίτη και τι είναι ο πολίτης. Πράγματι, για το περιεχόμενο της λέξης πολίτης διατυπώνονται πολλές φορές διαφορετικές μεταξύ τους γνώμες δεν υπάρχει δηλαδή μια γενική συμφωνία για το περιεχόμενο της λέξης πολίτης διότι αυτός που είναι πολίτης σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα, συχνά δεν είναι πολίτης σ' ένα ολιγαρχικό πολίτευμα. Β1. Ο Αριστοτέλης προκειμένου να ορίσει την πόλη ως την τελειότερη μορφή κοινωνίας καταφεύγει στη χρήση ενός παραγωγικού συλλογισμού. Οι προκείμενες προτάσεις που χρησιμοποιεί είναι δευτερεύουσες αιτιολογικές, (1. ἐπειδὴ πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν κοινωνίαν τινὰ οὖσαν - 2. πᾶσαν κοινωνίαν ἀγαθοῦ τινος ἕνεκεν συνεστηκυῖαν) συνδεόμενες μεταξύ τους με τον παρατακτικό σύνδεσμο και, αποδεικνύοντας έμπρακτα το αμέριστο ενδιαφέρον που επεδείκνυε ο φιλόσοφος στον προσδιορισμό των αιτίων ύπαρξης κάθε φαινόμενου ή όντος. Το συμπέρασμα δίνεται με μια κύρια πρόταση (δῆλόν (ἐστι)) και μια δευτερεύουσα ειδική (ὡς πᾶσαι μὲν ἀγαθοῦ τινος στοχάζονται). Η παρουσία των δύο αιτιολογικών προκείμενων προτάσεων σε συνδυασμό με το ότι ο αιτιολογικός σύνδεσμος ἐπειδὴ είναι η πρώτη λέξη της ενότητας αλλά και των Πολιτικῶν, κάτι που έχει τη συμβολική αξία του, αποτυπώνει τη σημασία που δίνει ο Αριστοτέλης στην αποδεικτική διαδικασία των απόψεών του, γεγονός που επιτείνεται από την ύπαρξη της παρενθετικής κύριας, η οποία με τη χρήση του αιτιολογικού συνδέσμου γὰρ αιτιολογεί σε βάθος τη δεύτερη προκείμενη πρόταση. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η παρουσία μιας πληθώρας ακόμη συντακτικών στοιχείων που τονίζουν την αντικειμενικότητα των απόψεών του: ο αιτιολογικός σύνδεσμος ἐπειδή, που εισάγει αντικειμενική αιτιολογία, η εκφορά με οριστική όλων των προτάσεων του συλλογισμού που αντανακλούν την πραγματικότητα (ὁρῶμεν, πράττουσι, δῆλόν (ἐστι), στοχάζονται), η παρουσία του ἡμεῖς στο ὁρῶμεν σε συνδυασμό με την αίσθηση της οράσεως που υποδηλώνει το οφθαλμοφανές (δῆλόν ἐστι) και το κοινά αποδεκτό. Μοναδικό στοιχείο που μειώνει τον απόλυτο χαρακτήρα του συλλογισμού και αποδεικνύει τη δεκτικότητα του Αριστοτέλη για εναλλακτικές απόψεις είναι η εισαγωγή της δευτερεύουσας ειδικής με τον ειδικό σύνδεσμο ὡς, που εισάγει υποκειμενική κρίση. Για να αποδείξει όμως ο φιλόσοφος ότι η πόλη αποτελεί την τελειότερη μορφή κοινωνίας χρειάζεται να προσθέσει έναν ακόμη συλλογισμό, οποίος αξιοποιεί τη δεύτερη προκείμενη πρόταση, για να προωθήσει τη σκέψη του. Ο νέος συλλογισμός αποσκοπεί να προσδώσει στην πόλη τον χαρακτηρισμό της ως τελειότερης μορφής κοινωνικής συμβίωσης. Ο «δεύτερος» συλλογισμός δεν έχει τη δομική επάρκεια του πρώτου, αφού η μία προκείμενη πρόταση εννοείται από τα παραπάνω (πᾶσαν κοινωνίαν ἀγαθοῦ τινος ἕνεκεν συνεστηκυῖαν), ενώ η Σελίδα 2 από 7
δεύτερη προκείμενη (ἡ πασῶν κυριωτάτη καὶ πάσας περιέχουσα τὰς ἄλλας) και το συμπέρασμα (μάλιστα δὲ καὶ τοῦ κυριωτάτου πάντων) συμπλέκονται σε μία πρόταση εκφερόμενη βραχυλογικά. Στην ουσία πρόκειται για έναν παράλληλο συλλογισμό, η ύπαρξη του οποίου δε θα ήταν νοητή, αν δεν υπήρχε ο πρώτος συλλογισμός. Αυτό που προκύπτει είναι τελικά η ενοποίηση των δύο συλλογισμών σε μια περίοδο με αξιοθαύμαστη νοηματική και συντακτική σύνδεση. Β2. Στη 15η Ενότητα, που είναι και η αρχή του τρίτου βιβλίου, ο Αριστοτέλης, θέλοντας να προσδιορίσει το είδος και την ουσία του πολιτεύματος, οδηγείται αναγκαστικά στην εξέταση της ουσίας της πόλης και από εκεί περνά στο ζήτημα του ορισμού του πολίτη. Από το γεγονός ότι η πόλη αποτελεί ένα σύνολο, του οποίου τα μέρη είναι οι πολίτες, οδηγούμαστε πάλι στον πρότερο προσδιορισμό της έννοιας του πολίτη-μέρους, για να κατανοήσουμε την πόλη-σύνολο. Το επιστημονικό ήθος και η ευαισθησία, με την οποία ο Αριστοτέλης αντιμετωπίζει τα παραπάνω ζητήματα, δηλώνονται εμφαντικά με τη συχνή αναφορά διαφορετικών προσεγγίσεων και αντίθετων απόψεων σε αυτά τα ζητήματα. Η αιτιολόγηση σε αυτή την περίπτωση, που εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεὶ της αντικειμενικής αιτιολογίας, προέρχεται από τη θεμελιώδη αρχή του Αριστοτέλη περί του ὅλου και των μερών του («ἐπεὶ δ' ἡ πόλις τῶν συγκειμένων, καθάπερ ἄλλο τι τῶν ὅλων μὲν συνεστώτων δ' ἐκ πολλῶν μορίων»). Να θυμηθούμε ότι και στο πρώτο μέρος των Πολιτικῶν είχε κάνει χρήση της αξιολογικής προτεραιότητας του όλου έναντι των μερών του, προκειμένου να αποδείξει τη φυσική προέλευση της πόλης. Εκεί όμως η σκοπιά ήταν γενετική και τα μέρη της πόλης ήταν οι προηγούμενες εξελικτικές βαθμίδες (οἶκος, κώμη), ενώ εδώ είναι αναλυτική και ουσιοκρατική και τα συστατικά της πόλης είναι το έμψυχο δυναμικό της, οι πολίτες. Άλλωστε δίνεται από τον ίδιο και ένας τέτοιου είδους ορισμός, αφού λέει ότι η πόλη είναι ένα πλήθος πολιτών (ἡ γὰρ πόλις πολιτῶν τι πλῆθός ἐστιν). Βέβαια θα πρέπει να τονίσουμε ότι η πόλη δεν είναι απλά το άθροισμα των πολιτών που κατοικούν σε αυτήν, αλλά είναι κάτι παραπάνω που δίνει νόημα και ουσία στη συνύπαρξη των πολιτών είναι ο ιστός που τους συνδέει και τους μετατρέπει σε ένα ενιαίο σώμα, ώστε να φτάσουν στην τελείωσή τους. Κατά τον Αριστοτέλη το συγκείμενον (= σύνθετο) και το ὅλον είναι δύο ειδών: τα μηχανικά που δεν ενώνονται με καμιά εσωτερική σχέση (π.χ. ένας σωρός βιβλίων) και τα οργανικά που ενώνονται σε ένα οργανικό σύνολο (π.χ. το ανθρώπινο σώμα, η λέξη). Η πόλη λοιπόν αποτελεί οργανικό συγκείμενον, αφού η οργάνωση των σχέσεων των πολιτών με συγκεκριμένο τρόπο τής δίνει οργανική υπόσταση και την κάνει ικανή να επιτελέσει ανώτερο από το ατομικό έργο. Ο Αριστοτέλης προτείνει προηγουμένως να αναζητηθεί ο προσδιορισμός της έννοιας του πολίτη και ο εντοπισμός του ιστού που δίνει ουσία στην ύπαρξή του και τον μετατρέπει σε ένα ενεργό τμήμα του συνόλου, δίνοντάς του ένα συγκεκριμένο πολιτικό ρόλο ανάλογα με το ισχύον πολίτευμα (Ὥστε τίνα χρὴ καλεῖν πολίτην καὶ τίς ὁ πολίτης ἐστὶ σκεπτέον). Η διερεύνηση της έννοιας του πολίτη θα πρέπει να απαντήσει σε δύο ερωτήματα που λίγο πολύ συνδέονται μεταξύ τους: όχι μόνο ποια είναι η φύση, η ουσία του πολίτη αλλά και ποιον Σελίδα 3 από 7
πρέπει να ονομάζουμε πολίτη, ποια δηλαδή χαρακτηριστικά πρέπει να του αποδίδουμε. Η ανάγκη να προσδιοριστούν τα χαρακτηριστικά του πολίτη προκύπτει από το γεγονός ότι δεν αποδίδουν όλοι τα ίδια χαρακτηριστικά σε αυτόν και δίνουν διαφορετική διάσταση στον πολιτικό του ρόλο ή ακόμη σε μερικά πολιτεύματα δεν είναι καν αναγκαία η ύπαρξή του (καὶ γὰρ ὁ πολίτης ἀμφισβητεῖται πολλάκις οὐ γὰρ τὸν αὐτὸν ὁμολογοῦσι πάντες εἶναι πολίτην). Και πράγματι διαφορετικά κριτήρια θέτει η κάθε πόλη, για να χαρακτηρίζει κάποιον πολίτη. Μπορεί να είναι η καταγωγή, το εισόδημα ή το επάγγελμα. Άλλα κριτήρια χρησιμοποιούν τα δημοκρατικά πολιτεύματα και άλλα τα ολιγαρχικά, για να αναγνωρίσουν τα δικαιώματα του πολίτη σε κάποιον, με αποτέλεσμα κάποιος, για παράδειγμα, που θεωρείται πολίτης σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα να μη θεωρείται πολίτης σε κάποιο ολιγαρχικό. Βέβαια η έννοια του πολίτη αποκτά το πραγματικό της περιεχόμενο στο δημοκρατικό πολίτευμα, όπου ο πολιτικός του ρόλος δεν είναι διακοσμητικός αλλά ουσιαστικός, αφού συμμετέχει καταλυτικά στη λήψη των αποφάσεων. Β3. ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ο άνθρωπος είναι ζῷον πολιτικόν Η κοινωνική οντότητα που προήλθε από τη συνένωση περισσότερων χωριών είναι η πόλη, μια κοινωνική οντότητα τέλεια, που μπορούμε να πούμε ότι πέτυχε τελικά την ύψιστη αυτάρκεια συγκροτήθηκε για να διασφαλίζει τη ζωή, στην πραγματικότητα όμως υπάρχει για να εξασφαλίζει την καλή ζωή. Η πόλη, επομένως, είναι κάτι που ήρθε στην ύπαρξη εκ φύσεως, όπως ακριβώς και οι πρώτες κοινωνικές οντότητες, αφού αυτή είναι το τέλος εκείνων κι αφού αυτό που λέμε φύση ενός πράγματος δεν είναι παρά η μορφή που αυτό έχει κατά τη στιγμή της τελείωσης, της ολοκλήρωσής του: αυτό δεν λέμε, πράγματι, πως είναι τελικά η φύση του κάθε πράγματος, π.χ. του ανθρώπου, του αλόγου ή του σπιτιού, η μορφή δηλαδή που το κάθε πράγμα έχει όταν ολοκληρωθεί η εξελικτική του πορεία; Αριστοτέλους Πολιτικά (Α2, 5) Για να αποδείξει ο Αριστοτέλης ότι η πόλη είναι «φυσική ύπαρξη» καταφεύγει στη χρήση μιας σειράς επιχειρημάτων. Αρχικά, αναφέρει ότι η πόλη προέρχεται από τη συνένωση περισσότερων κωμών και αποτελεί την τέλεια κοινωνία, αφού καταφέρνει να πετύχει το ύψιστο αγαθό της αυτάρκειας, η οποία εξασφαλίζει στον πολίτη όχι μόνο το ζῆν αλλά και το εὖ ζῆν. Θέτοντας ως προϋπόθεση για τη συνέχεια του συλλογισμού την παραπάνω άποψη, επιχειρεί να τεκμηριώσει τη φύσει προέλευση της πόλης με τρία παραπλήσια επιχειρήματα: α) Εφόσον η οικογένεια υπάρχει εκ φύσεως λόγω επιτέλεσης της βασικής λειτουργίας της αναπαραγωγής και η οικογένεια αποτελεί την αφετηρία και τον πυρήνα της πόλης, είναι εύλογο ότι και η πόλη θα υπάρχει εκ φύσεως. Σελίδα 4 από 7
β) Εφόσον η φύση κάθε πράγματος ορίζεται από το τέλος του, τον απώτερο δηλαδή σκοπό ύπαρξής του, και εφόσον η αυτάρκεια είναι το τέλος της πόλεως, τότε η πόλη που πετυχαίνει την αυτάρκεια είναι φυσικό ον. γ) Εφόσον ο σκοπός κάθε πράγματος είναι κάτι έξοχο από τη φύση του και εφόσον η αυτάρκεια που αποτελεί το σκοπό της πόλης είναι κάτι έξοχο, τότε και η πόλη έχει φυσική προέλευση. Επειδή ο συνδυασμός πολλών αφηρημένων εννοιών πολύ εύκολα μπορεί να φέρει σύγχυση και παρανόηση, καταφεύγει στη γνώριμή του συνήθεια των ρεαλιστικών παραδειγμάτων. Το οφθαλμοφανές της έννοιας της φύσεως του ανθρώπου, του αλόγου και της οικίας επιστρατεύονται, για να αποκωδικοποιήσουν τη δυσπρόσιτη σημασία της φύσεως της πόλης. Η φύση τους διακρίνεται τη στιγμή της ολοκλήρωσής τους, όταν δηλαδή ο άνθρωπος θα γίνει ενάρετος, το άλογο ικανό να επιτελέσει τις υπηρεσίες που ο άνθρωπος περιμένει από αυτό και το χτίσιμο του σπιτιού ολοκληρωθεί, ώστε να καλύπτει πλήρως τις ανάγκες του ανθρώπου που το σχεδίασε και το κατασκεύασε, και όχι τη στιγμή της γέννησης του ανθρώπου και του αλόγου και της σύλληψης, του σχεδιασμού και της έναρξης των εργασιών του σπιτιού («αυτό δε λέμε, πράγματι, πως είναι τελικά η φύση κάθε πράγματος, π.χ. του ανθρώπου, του αλόγου ή του σπιτιού, η μορφή δηλαδή που το κάθε πράγμα έχει ολοκληρωθεί η εξελικτική του πορεία;»). Η φύση, λοιπόν, ενός πράγματος ενσωματώνει το τέλος που είναι ταυτόχρονα ο σκοπός ύπαρξής του και η ολοκληρωμένη του μορφή μετά από μια εξελικτική πορεία, βασικό χαρακτηριστικό της οποίας είναι η διαρκής κίνηση από τη γέννηση ως το τέλος. Από τα παραπάνω παραδείγματα αναλογικά προκύπτει ότι η φύσις της ανθρώπινης κοινωνίας είναι διακριτή, μόνο όταν φτάσει στην τελευταία φάση εξέλιξής της, στην ολοκλήρωση και την εκπλήρωση του τέλους της, που δεν είναι άλλη από την πόλη-κράτος, που μπορεί να εξασφαλίσει την αυτάρκεια και την ευδαιμονία. Άρα μέσα από τις αλλεπάλληλες ταυτίσεις (αυτάρκειας - ευδαιμονίας, αυτάρκειας - τέλους, τέλους - φύσεως) καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η δημιουργία πόλης-κράτους οφείλεται στην ανθρώπινη φύση και έρχεται ως λογικό αποτέλεσμα της φυσικής του τάσης για ολοκλήρωση, την οποία μόνος του δεν μπορεί να καταφέρει, αφού δεν είναι αυτάρκης. Β4. «Επειδή διαβάζοντας βρίσκεται έξω από την πόλιν» Σελ. σχολικού εγχειριδίου: 178-179 Β5. ενόραση: ὁρῶμεν, σύσταση: συνεστηκυῖαν, κατάσχεση: μετέχοντες, σύγκλητος: καλεῖν, κειμήλιο: συγκειμένων, σκόπιμος: σκεπτέον, άρχοντας: ἀρχῆς, άφαντος: φανερόν, ρητό: λέγομεν, άφιξη: ἱκανὸν Οι παραπάνω απαντήσεις είναι ενδεικτικές κατά περίπτωση. Σελίδα 5 από 7
Γ. Αδίδακτο κείμενο Θουκυδίδου Ἱστοριῶν Ζ 28 Μηνύεται οὖν ἀπὸ μετοίκων τέ τινων καὶ ἀκολούθων περὶ μὲν τῶν Ἑρμῶν οὐδέν, ἄλλων δὲ ἀγαλμάτων περικοπαί τινες πρότερον ὑπὸ νεωτέρων μετὰ παιδιᾶς καὶ οἴνου γεγενημέναι, καὶ τὰ μυστήρια ἅμα ὡς ποιεῖται ἐν οἰκίαις ἐφ ὕβρει ὧν καὶ τὸν Ἀλκιβιάδην ἐπῃτιῶντο. καὶ αὐτὰ ὑπολαμβάνοντες οἱ μάλιστα τῷ Ἀλκιβιάδῃ ἀχθόμενοι ἐμποδὼν ὄντι σφίσι μὴ αὐτοῖς τοῦ δήμου βεβαίως προεστάναι, καὶ νομίσαντες, εἰ αὐτὸν ἐξελάσειαν, πρῶτοι ἂν εἶναι, ἐμεγάλυνον καὶ ἐβόων ὡς ἐπὶ δήμου καταλύσει τὰ τε μυστικὰ καὶ ἡ τῶν Ἑρμῶν περικοπὴ γένοιτο καὶ οὐδὲν εἴη αὐτῶν ὅτι οὐ μετ ἐκείνου ἐπράχθη, ἐπιλέγοντες τεκμήρια τὴν ἄλλην αὐτοῦ ἐς τὰ ἐπιτηδεύματα οὐ δημοτικὴν παρανομίαν. μεγαλύνω: μεγαλοποιώ δημοτική: δημοκρατική Γ1. Κάποιοι μέτοικοι και κάποιοι υπηρέτες έκαναν καταγγελία όχι σχετικά με τις Ερμές αλλά για κάποιον προγενέστερο ακρωτηριασμό άλλων αγαλμάτων, ο οποίος είχε γίνει από κάποιους νέους, διασκεδάζοντας μετά από οινοποσία, και συγχρόνως (κατήγγειλαν) ότι σε κάποια σπίτια γίνονταν παρωδίες των (ελευσινίων) μυστηρίων, για τα οποία κατηγορούσαν, ανάμεσα σε άλλους και τον Αλκιβιάδη. Και αυτά τα υιοθετούσαν κυρίως αυτοί που εχθρεύονταν τον Αλκιβιάδη, επειδή τον θεωρούσαν εμπόδιο για την κυριαρχία τους στην δημοκρατική παράταξη, και επειδή θεωρούσαν ότι, αν τον εξορίσουν, θα αποκτήσουν αυτοί την αρχηγία. Και μεγαλοποιούσαν την υπόθεση και φώναζαν ότι ο περικοπή των Ερμών και η υπόθεση με τα μυστήρια αποσκοπούσε στην ανατροπή του πολιτεύματος και ότι τίποτα από αυτά δεν είχε γίνει χωρίς τη συμμετοχή του (του Αλκιβιάδη), χρησιμοποιώντας ως περαιτέρω απόδειξη την γενικά αντιδημοκρατική στάση της ζωής και των συνηθειών του. Μονάδες 20 Γ2. τινῶν: την αιτιατική ενικού στο θηλυκό γένος ὕβρει: την αιτιατική ενικού ὄντι: τη δοτική πληθυντικού στον ίδιο τύπο μάλιστα: τον θετικό βαθμό του ιδίου τύπου ἐπῃτιῶντο: το β ενικό πρόσωπο της προστακτικής του ενεστώτα στην ίδια φωνή ὑπολαμβάνοντες: τη δοτική πληθυντικού της μετοχής του αορίστου της παθητικής φωνής στο ίδιο γένος. ἐξελάσειαν: το γ πληθυντικό πρόσωπο της ευκτικής του μέλλοντα στην ίδια φωνή ἐβόων: το απαρέμφατο του ενεστώτα στην ίδια φωνή εἴη: το γ ενικό πρόσωπο της οριστικής του μέλλοντα ἐπράχθη: το γ ενικό πρόσωπο της προστακτικής του παρακειμένου στην ίδια φωνή. τινῶν: τινά, ὕβρει: ὕβριν, ὄντι: οὖσι(ν), μάλιστα: μάλα, ἐπῃτιῶντο: ἐπαιτιῶ, ὑπολαμβάνοντες: ὑποληφθεῖσι, ἐξελάσειαν: ἐξελῷεν, ἐβόων: βοᾶν, εἴη: ἔσται, ἐπράχθη: πεπράχθω Σελίδα 6 από 7
Γ3α. περὶ τῶν Ἑρμῶν: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της αναφοράς στο μηνύεται. ὑπὸ νεωτέρων: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου στο γεγενημέναι. τὰ μυστήρια: υποκείμενο στο ποιεῖται (αττική σύνταξη, πρόταξη υποκειμένου). τὸν Ἀλκιβιάδην: αντικείμενο στο ἐπῃτιῶντο. δήμου (το δεύτερο στο κείμενο): γενική αντικειμενική στο καταλύσει. αὐτοῦ: γενική υποκειμενική στο παρανομίαν. (Μονάδες 6). Γ3β. Ο υποθετικός λόγος του κειμένου είναι εξαρτημένος από τη μετοχή νομίσαντες το οποίο με τη σειρά του εξαρτάται από το ρήμα ιστορικού χρόνου ἐμεγάλυνον. Για το χαρακτηρισμό του υποθετικού λόγου απαιτείται η απεξάρτησή του από τη μετοχή νομίσαντες. Λόγω της παρουσίας ιστορικού χρόνου στο κείμενο η ύπαρξη ευκτικής στην υπόθεση δεν αποτελεί σαφές κριτήριο για την αναγνώριση του είδους του. Απλή σκέψη του λέγοντος: εἰ αὐτόν ἐξελάσαιμεν, πρῶτοι ἂν εἴημεν/εἶμεν. Η πρόταση για ανάλυση σε προσδοκώμενο δε μας βρίσκει σύμφωνους λόγω της εξάρτησης από τη μετοχή νομίσαντες, η οποία δηλώνει ότι ο υποθετικός λόγος αποτελεί προϊόν σκέψεως των πολιτικών αντιπάλων του Αλκιβιάδη. Παράλληλα, η ύπαρξη στην απόδοση του δυνητικού απαρεμφάτου το οποίο υποδεικνύει δυνητική έγκλιση στην απόδοση που απαντά κυρίως στην απλή σκέψη. Προσδοκώμενο: ἐάν, ἄν, ἤν αὐτόν ἐξελάσωμεν, πρῶτοι ἄν εἴημεν/εἶμεν. Σελίδα 7 από 7