ΕΞΥΓΊΑΝΣΗ ΤΟΥ LOBBYING H ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΟΥ LOBBYING ΣΤΗΝ ΚΎΠΡΟ

ΕΞΥΓΊΑΝΣΗ ΤΟΥ LOBBYING H ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΟΥ LOBBYING ΣΤΗΝ ΚΎΠΡΟ

Το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου ιδρύθηκε το Δεκέμβριο του 2003 και δέχθηκε τους πρώτους προπτυχιακούς φοιτητές το Σεπτέμβρη του 2007. Έδρα του Πανεπιστημίου είναι η Λεμεσός όπου λειτουργούν και οι έξι Σχολές του. Με τον προσανατολισμό του στην εφαρμοσμένη έρευνα, το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου φιλοδοξεί να καταστεί σημαντικός αγωγός της πολιτείας και της κοινωνίας μας στην αντιμετώπιση προβλημάτων που την απασχολούν σε όλους τους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας και της γνώσης που υπηρετούνται σε αυτό. www.cut.ac.cy ISBN: 978-9963-2100-1-5 2014 Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου και η Διεθνής Διαφάνεια- Κύπρος. Όλα τα δικαιώματα διατηρούνται. Συγγραφείς: Μαρία Κραμβιά - Καπαρδή & Χριστίνα Νεοφυτίδου Σχεδιασμός: Νικόλας Νικολαΐδης Cover photo: istockphoto/tipton Έχει καταβληθεί κάθε προσπάθεια για να εξακριβωθεί η ακρίβεια των πληροφοριών που περιέχονται στην παρούσα έκθεση. Όλες οι πληροφορίες πιστεύεται ότι ήταν ακριβείς μέχρι το Σεπτέμβριο του 2014. Παρ όλα αυτά, το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου και η Διεθνής Διαφάνεια - Κύπρος δεν αναλαμβάνουν ευθύνη για τις συνέπειες αν οι πληροφορίες αυτές χρησιμοποιηθούν για άλλους σκοπούς ή σε άλλα πλαίσια. Το έργο αυτό χρηματοδοτήθηκε με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. H παρούσα δημοσίευση εκφράζει τις απόψεις των συγγραφέων και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη για οποιανδήποτε χρήση γίνει των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν. Donor logo Co-funded by the Prevention of and Fight against Crime Programme of the European Union

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΟΨΗ... 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 7 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΤΟ LOBBYING ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ... 9 ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΛΟΜΠΙΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΚΎΠΡΟ!... 10 TO EΥΡΥΤΕΡO ΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΕΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙZEI ΤΟ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΚΟ LOBBYING... 12 ΘΕΜΑΤΟΦΥΛΑΚΕΣ: Η ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΠΑΡΕΜΠΟΔΙΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΕΙΨΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ... 15 LOBBYING: ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ, ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΙΣΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗ... 17 ΠΡΟΣ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ: ΠΟΣΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ LOBBYING ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ;... 18 ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ LOBBYING KAI ΤΟΥΣ ΛΟΜΠΙΣΤΕΣ ΩΣ ΕΝΑ ΒΗΜΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ... 19 ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ... 23 ΕΛΛΕΙΨΗ ΜΗΤΡΩΟΥ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΟΜΑΔΕΣ ΛΟΜΠΙ!... 24 ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΕΝΑ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ... 26 ΕΝΙΣΧΥΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑ... 28 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΞΟΔΟ ΑΠΟ ΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΠΗΡΕΣΙΑ... 30 ΚΩΔΙΚΕΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΥΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΤΟΜΕΑ... 32 ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΩΔΙΚΕΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Η ΑΥΤΟΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΜΠΙΣΤΕΣ!... 33 ΙΣΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗ : ΙΣΟΤΙΜΙΑ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ... 35 ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΗ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ... 36 ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ... 37 ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ... 38 ΠΡΟΣ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ... 39 ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ... 45 MAPPING LOBBYING THE LOBBYING LANDSCAPE IN CYPRUS 3

ΣΥΝΟΨΗ Σύμφωνα με το Βαρόμετρο Παγκόσμιας Διαφθοράς του 2013, της Διεθνούς Διαφάνειας, το 90% των Κυπρίων πιστεύουν ότι τη διακυβέρνηση του τόπου ελέγχει μικρός αριθμός ισχυρών παραγόντων οι οποίοι ενεργούν υπέρ των δικών τους συμφερόντων. Η Κύπρος θεωρείται με διαφορά η πιο «κατακτημένη» από όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες. Το γεγονός αυτό δείχνει σαφώς ότι η αθέμιτη και ανεξέλεγκτη άσκηση πιέσεων στην Κύπρο είναι διαδεδομένη - ενώ υποδηλώνει επίσης ότι οι εταιρείες και τα άτομα με τεράστια ποσά στη διάθεσή τους, έχουν αναπτύξει στενές σχέσεις με τους νομοθέτες και ως εκ τούτου έχουν αθέμιτη επιρροή στην πολιτική ζωή και την αναπτυξιακή πολιτική της χώρας. Όπως έχει σημειώσει η Διεθνής Διαφάνεια - Κύπρος στην 3η Ετήσια Επισκόπηση της Αντίληψης της Διαφθοράς (2013), η Κύπρος είναι μολυσμένη από διαφθορά. Ένα ετυπωσιακό 91% των ερωτηθέντων στην έρευνα θεωρεί ότι η διαφθορά αποτελεί μείζον πρόβλημα στην Κύπρο, ενώ το 79% θεωρεί επίσης ότι το πρόβλημα θα αυξηθεί λόγω της οικονομικής κρίσης. Σε μια χώρα όπου η ευνοιοκρατία, η δωροδοκία και ο νεποτισμός ευδοκιμούν, οι κίνδυνοι της ανεξέλεγκτης και αδιαφανούς άσκησης πίεσης δεν μπορούν να αγνοηθούν. Η έκθεση αυτή επιδιώκει να αναδείξει τους κινδύνους αυτούς και να εκτιμήσει το βαθμό στον οποίο οι απλοί άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με το ποιος επηρεάζει τις δημόσιες αποφάσεις (διαφάνεια), κατά πόσο υφίσταται δεοντολογικό πλαίσιο που να αφορά την άσκηση πιέσεων (ακεραιότητα), και κατά πόσο υπάρχει επαρκής χώρος στο σύστημα λήψης αποφάσεων που να επιτρέπει μια ποικιλομορφία φωνών και συνεισφορών (ισότητα πρόσβασης) 1. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε η μεθοδολογία που αναπτύχθηκε από τη Γραμματεία της Διεθνούς Διαφάνειας για την αξιολόγηση του βαθμού στον οποίο η Κύπρος έχει ένα διαφανές, δεοντολογικό και ανοικτό πλαίσιο για την άσκηση πιέσεων και τη λήψη αποφάσεων. Η Κύπρος σημείωσε συνολικά μόλις 14%. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι δεν υπάρχει καμία υποχρεωτική καταγραφή και δημοσιοποίηση των δραστηριοτήτων των ομάδων λόμπι στην Κύπρο, η ιδιαίτερα χαμηλή βαθμολογία για την Κύπρο μπορεί να αποδοθεί στην παντελή έλλειψη υποδομής για την αποτελεσματική ρύθμιση και παρακολούθηση των εν λόγω δραστηριοτήτων. Η διαφάνεια ήταν η πιο αδύναμη διάσταση, όσον αφορά την άσκηση πιέσεων στην Κύπρο (σκοράροντας μόλις 7 %). Με σκορ μόλις 13% για την Ισότητα της Πρόσβασης στη δημόσια λήψη αποφάσεων, τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι το Κυπριακό νομικό πλαίσιο δεν ευνοεί τη διαβούλευση και 4 TRANSPARENCY INTERNATIONAL

τη συμμετοχή του κοινού στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η ισχυρότερη διάσταση της Κυπριακής αξιολόγησης, αν και σκοράροντας μόλις 21%, αφορά την Ακεραιότητα Μηχανισμών. Κατ 'αρχάς, ο θεσμός των λόμπι δεν φαίνεται να «υφίσταται» στην Κύπρο, καθώς οι όροι «lobbying» και «λομπίστας» δεν είναι σε κοινή χρήση και δεν ορίζονται στο Κυπριακό δίκαιο. Παρά το γεγονός αυτό, η πρακτική των ιδιωτικών φορέων που προσπαθούν να επηρεάσουν τα δημόσια πρόσωπα είναι διαδεδομένη, λαμβάνοντας χώρα κυρίως σε ανεπίσημες συναντήσεις και σε κοινωνικές εκδηλώσεις. Χωρίς να υπάρχει συστημική δημοσίευση, οι σχέσεις είναι αδιαφανείς και το κοινό έχει λίγη γνώση σχετικά με το ποιος ασκεί πιέσεις σε ποιον, και για ποιο σκοπό. Σε συνδυασμό με ένα ξέσπασμα σκανδάλων διαφθοράς, ιδιαίτερα μετά την κατάρρευση του Κυπριακού χρηματοπιστωτικού τομέα, το lobbying και κατά συνέπεια οι λομπίστες, εκλαμβάνονται με αρνητικό τρόπο στην Κυπριακή κοινωνία. Για να καταστεί το lobbying ως μια νόμιμη και θετική δύναμη μέσα στην Κυπριακή κοινωνία, θα πρέπει να βγει από τις σκιές. Με συνολική βαθμολογία μόλις 14%, η παρούσα έρευνα δείχνει ότι η Κύπρος δεν ρυθμίζει αποτελεσματικά τις ομάδες λόμπι και τις πρακτικές τους, καθώς αποτυγχάνει να διασφαλίσει τους Κύπριους πολίτες από περιστατικά αθέμιτης επιρροής στην πολιτική διαδικασία. Η ιδιαίτερα χαμηλή Κυπριακή βαθμολογία δείχνει σαφώς ότι το ευρύτερο νομικό περιβάλλον στην Κύπρο δεν υποστηρίζει τη δεοντολογικό και διαφανές lobbying, καθώς χαρακτηρίζεται από σημαντικές ανεπάρκειες στις ισχύουσες νομοθεσίες, απουσία αναγκαίας ρύθμισης για τήρηση των βασικών πρότυπων διαφάνειας που προβλέπονται από άλλα μέλη της ΕΕ καθώς και τρίτες χώρες, και έλλειψη ισχυρών μηχανισμών ακεραιότητας για τη ρύθμιση των ομάδων συμφερόντων αλλά και εκείνων που δέχονται τις πιέσεις. Η έκθεση τονίζει ότι για να καταστεί το lobbying μια θετική δύναμη σε μια δημοκρατική κοινωνία, θα πρέπει να καθιερωθεί η διαφάνεια ως μέσο πρόληψης της πολιτικής διαφθοράς. Λόγω του ότι το νομοθετικό πλαίσιο για το lobbying στην Κύπρο βρίσκεται σε εμβρυϊκό στάδιο, η Κύπρος πρέπει κατ 'αρχάς να προωθήσει την ευαισθητοποίηση και να επιτύχει ισορροπημένο λόγο. Ως εκ τούτου, συνιστάται η βελτίωση της υφιστάμενης νομοθεσίας και η δημιουργία ενός υποχρεωτικού «Μητρώου» για βουλευτές και υψηλόβαθμους κυβερνητικούς αξιωματούχους που δέχονται πιέσεις για σημαντικά θέματα. Αυτό θα υποχρεώσει τους λομπίστες και τους αποδέκτες του lobbying να αποκαλύψουν πληροφορίες σχετικά με τις συναντήσεις τους και τις μεταξύ τους επαφές. Επιπλέον, οι υπάρχοντες μηχανισμοί ακεραιότητας του δημόσιου τομέα θα πρέπει να βελτιωθούν, ώστε να μπορούν να εγγυηθούν την ισότητα στην πρόσβαση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Σε μια προσπάθεια να διασφαλιστεί η ισότητα στην πρόσβαση και να επιτραπεί η MAPPING LOBBYING THE LOBBYING LANDSCAPE IN CYPRUS 5

ποικιλόμορφη συμμετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, προτείνεται όπως δημιουργηθεί ένα επίσημο μητρώο άσκησης πίεσης, το οποίο θα είναι δημοσιευμένο στην ιστοσελίδα του Κοινοβουλίου, για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη που επιθυμούν να ακουστούν από τις κοινοβουλευτικές επιτροπές. Τα ενδιαφερόμενα μέρη θα έχουν τη δυνατότητα να εγγραφούν στο Μητρώο αυτό, μέσω του οποίου θα λαμβάνουν προσκλήσεις για τις συνεδριάσεις της κοινοβουλευτικής επιτροπής που τους ενδιαφέρει. Η παρούσα έκθεση υπογραμμίζει επίσης την επείγουσα ανάγκη να αντιμετωπιστεί η έλλειψη ουσιαστικής ρύθμισης αναφορικά με το lobbying εντός του ευρύτερου πλαισίου της ακεραιότητας, συμπεριλαμβανομένων και ρυθμίσεων για την πρόσβαση σε πληροφορίες, την προστασία υπαλλήλων που προβαίνουν σε καταγγελίες δυσλειτουργιών (whistleblowing), τη δήλωση περιουσιακών στοιχείων, τη σύγκρουση συμφερόντων και το φαινόμενο των «περιστρεφόμενων πορτών». Είναι αξιοσημείωτο να λεχθεί ότι αυτή τη στιγμή η Κύπρος παραμένει η μόνη χώρα της ΕΕ χωρίς νομοθεσία περί ελεύθερης πληροφόρησης! Οι υπάρχουσες έρευνες έχουν δείξει ότι μετά την κατάρρευση του Κυπριακού χρηματοπιστωτικού τομέα, έγινε φανερό ότι οι θεσμοί στην Κύπρο υποφέρουν από την πρακτική «το ένα χέρι νίβει το άλλο», δηλαδή από ευνοιοκρατία, αλληλεξάρτηση, μυστικές συναλλαγές και διαφθορά. Η έκθεση υποστηρίζει ότι η έλλειψη οποιασδήποτε ουσιαστικής ρύθμισης για την προστασία των Κυπρίων πολιτών από την αθέμιτη επιρροή ορισμένων ομάδων συμφερόντων σε φορείς λήψης αποφάσεων ήταν ένας κρίσιμος παράγοντας στην κατάρρευση του Κυπριακού χρηματοπιστωτικού τομέα. Έτσι, τα στοιχεία της έκθεσης υποδηλώνουν ότι η Κύπρος έχει πολύ δρόμο να διανύσει πριν να είναι σε θέση να ρυθμίσει αποτελεσματικά τις ομάδες λόμπι, εκείνους που δέχονται τις πιέσεις, και γενικά την πρακτική της άσκησης πίεσης. 6 TRANSPARENCY INTERNATIONAL

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ευρωπαϊκή περιφερειακή έκθεση του EΣΑ (Εθνικό Σύστημα Ακεραιότητας) «Χρήμα, δύναμη και Πολιτική» (2012), της Διεθνούς Διαφάνειας, διαπίστωσε ότι στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες η επιρροή των ομάδων λόμπι περιβάλλεται από ένα πέπλο μυστικότητας, αποτελώντας μείζονα πηγή ανησυχίας. Όταν διεξάγεται με ακεραιότητα και διαφάνεια, το lobbying αποτελεί μια νόμιμη οδό για συμμετοχή των ομάδων συμφερόντων στις αποφάσεις που μπορεί να τις επηρεάζουν. Προβλήματα προκύπτουν όταν το lobbying γίνεται χωρίς διαφάνεια και χωρίς ρυθμίσεις, και όπου χορηγείται προνομιακή πρόσβαση σε λίγους επίλεκτους, ενώ άλλοι αποκλείονται από τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Οι ανησυχίες που προκύπτουν αφορούν όλως ιδιαιτέρως το επιχειρηματικό λόμπι, διότι αυτό συχνά περιλαμβάνει εταιρείες με τεράστια ποσά στη διάθεσή τους για την ανάπτυξη στενών σχέσεων με τους νομοθέτες, κερδίζοντας έτσι αδικαιολόγητη και άδικη επιρροή στην πολιτική ζωή και τις πολιτικές μιας χώρας 2. Μια πρόσφατη έκθεση του Ευρωβαρόμετρου έδειξε ότι το 81 % των Ευρωπαίων συμφωνούν ότι υπερβολικά στενοί δεσμοί μεταξύ των επιχειρήσεων και της πολιτικής στη χώρα τους έχει οδηγήσει σε διαφθορά και περισσότεροι από τους μισούς πιστεύουν ότι ο μόνος τρόπος για να πετύχει κάποιος στις επιχειρήσεις στη χώρα τους είναι μέσα από πολιτικές διασυνδέσεις 3. Αυτό επιβεβαιώνουν τα στοιχεία από το Παγκόσμιο Βαρόμετρο Διαφθοράς της ΔΔ του 2013, η οποία διαπίστωσε ότι σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, περισσότερο από το 50% των ανθρώπων πιστεύουν ότι η κυβέρνηση της χώρας τους διευθύνεται σε μεγάλο βαθμό ή εξ ολοκλήρου από λίγα μεγάλα συμφέροντα 4. Η έκθεση αυτή αποτελεί μέρος περιφερειακού έργου που αφορά την αξιολόγηση κανονισμών και πρακτικών του lobbying σε 19 Ευρωπαϊκές χώρες 5. Η έκθεση αρχίζει χαρτογραφώντας το lobbying στην Κύπρο, δίνοντας μια εμπεριστατωμένη ανάλυση της εθνικής, ιστορικής, κοινωνικό - πολιτικής και νομικής κατάστασης, όσον αφορά την άσκηση πίεσης. Το κεφάλαιο ΙΙΙ εξετάζει την ένταση και την έκταση των προσπαθειών άσκησης επιρροής, τις διάφορες πολιτιστικές αντιλήψεις του όρου «lobbying» και τις αντιλήψεις γύρω από πρακτικές σχετιζόμενες με αυτό στη χώρα. Άλλα σχετικά θέματα που επίσης συζητούνται είναι η αυτορύθμιση των δραστηριοτήτων lobbying και ο ρόλος που διαδραματίζουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και η κοινωνία των πολιτών ως φύλακες οι οποίοι παρακολουθούν και αναφέρουν τις δραστηριότητες αυτές. MAPPING LOBBYING THE LOBBYING LANDSCAPE IN CYPRUS 7

Στη συνέχεια, το κεφάλαιο IV της έκθεσης αξιολογεί το βαθμό στον οποίο οι εθνικές ρυθμίσεις (Δημόσιο Δίκαιο και ιδιωτική αυτορρύθμιση) διασφαλίζουν επαρκώς τη διαφάνεια των δραστηριοτήτων lobbying και τη δημόσια λήψη αποφάσεων, τη δεοντολογική άσκηση lobbying και συμπεριφορά των δημόσιων λειτουργών και την ισότητα στην πρόσβασης σε δημόσιες διαδικασίες λήψης αποφάσεων, χρησιμοποιώντας μια σειρά από 65 ερωτήσεις αξιολόγησης. 8 TRANSPARENCY INTERNATIONAL

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΤΟ LOBBYING ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Η Κύπρος είναι μια σχετικά μικρή χώρα στην ΕΕ με περίπου 800.000 πολίτες, κατέχοντας μόνο ένα μικροσκοπικό 0,2 % του ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ. Πρόκειται για μια σχετικά νέα δημοκρατία, εφόσον το Κυπριακό Σύνταγμα συντάχθηκε μόλις τον Αύγουστο του 1960. Η χώρα ακολουθεί ένα προεδρικό σύστημα διακυβέρνησης με ανεξάρτητη εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική εξουσία. Αν και η ρύθμιση της άσκησης πίεσης αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ως μια σημαντική πτυχή καλής διακυβέρνησης (ΟΟΣΑ, 2007 : 17) και ως εκ τούτου υπάρχει μια παγκόσμια τάση προς αυτήν, για την Κύπρο εξακολουθεί να παραμένει ανεξέλεγκτη και να περιβάλλεται από μυστικότητα. Δεν υπάρχει καμία νομοθεσία ή κανονισμός για το θέμα αυτό. Λόγω της έλλειψης οποιασδήποτε ρύθμισης της άσκησης πίεσης, δεν υπάρχει συγκεκριμένη υποχρέωση καταγραφής των ομάδων λόμπι ή δημοσιοποίηση των συμπεριφορών μεταξύ δημοσίων λειτουργών και των εν λόγω ομάδων. Επίσης, στην Κύπρο δεν υπάρχει αυτορύθμιση των δραστηριοτήτων των ομάδων λόμπι, ούτε καμία επαγγελματική ένωση των ομάδων αυτών. Λόγω του γεγονότος ότι δεν απαιτείται από το νόμο να καταχωριστούν οι προσπάθειες των ομάδων λόμπι για επιρροή στους νόμους, τις πολιτικές και τις δημόσιες αποφάσεις, δεν μπορεί να υπολογιστεί η έκταση και η ένταση των δραστηριοτήτων των εν λόγω ομάδων, ούτε επίσης εκτιμήσεις για σχετικές συνολικές δαπάνες τους. Αν και στα χαρτιά δεν υπάρχει το «lobbying», πρακτικές lobbying απλά γίνονται στο σκοτάδι. Είναι μια ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι πρακτικές που σχετίζονται με τις δραστηριότητες των ομάδων συμφερόντων είναι διαδεδομένες, ειδικά στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό 6. Πολλοί από τους Κύπριους ερωτηθέντες που έδωσαν συνεντεύξεις για την παρούσα έκθεση, ισχυρίστηκαν ότι οι περισσότερες από τις πρακτικές lobbying λαμβάνουν χώρα σε κοινωνικές εκδηλώσεις όπως γάμους και δείπνα, τα οποία φυσικά δεν μπορούν να ρυθμιστούν. Αυτό δημιουργεί πολλές προκλήσεις και προκαλεί σκεπτικισμό προς όλο το δημοκρατικό σύστημα. Καθιστά επίσης το έργο της ρύθμισης του lobbying πιο δύσκολο, δεδομένου ότι οι πρακτικές αυτές δεν λαμβάνουν χώρα σε επίσημα γραφεία, αλλά κυρίως σε χώρους κοινωνικών συναθροίσεων. Λόγω του γεγονότος ότι το lobbying εμφανίζεται στις πλευρικές γραμμές της δημοκρατικής διαδικασίας, μεγιστοποιεί τον κίνδυνο μετατροπής της πολιτικής προς όφελος των στενών συμφερόντων, σε βάρος του ευρύτερου κοινού. Επιπρόσθετα, όταν οι συμφωνίες MAPPING LOBBYING THE LOBBYING LANDSCAPE IN CYPRUS 9

μεταξύ των ομάδων λόμπι και δημοσίων λειτουργών γίνονται πίσω από κλειστές πόρτες, δημιουργείται μια αίσθηση δυσπιστίας ανάμεσα στους ψηφοφόρους και δεν υπάρχει συμμετοχική δημοκρατία. Η έλλειψη εμπιστοσύνης προς το πολιτικό σύστημα και τους πολιτικούς από μέρος των Κυπρίων, απεικονίστηκε από το πολύ χαμηλό ποσοστό συμμετοχής στις πρόσφατες Ευρω-εκλογές του Απριλίου, καθώς 57,2 % των Κυπρίων δεν ψήφισαν 7. Επιπλέον, 71 % των Κυπρίων δήλωσε σε μια δημοσκόπηση ότι δεν ψήφισε λόγω της αμφισβητούμενης ηθικής των θεσμών και των πολιτικών 8. Ειδικά σε περιόδους οικονομικής κρίσης, οι πολίτες και, κατά συνέπεια, οι ψηφοφόροι είναι ιδιαίτερα επικριτικοί έναντι κυβερνητικών αποφάσεων που επηρεάζουν τις επιχειρηματικές πρακτικές και τη φορολογία. Έτσι, η διαδικασία λήψης αποφάσεων θα έπρεπε να είναι ανοικτή και οι φορείς λήψης αποφάσεων σε θέση να λογοδοτούν, ως μέσο διαβεβαίωσης του κοινού ότι οι αποφάσεις που λαμβάνονται βασίζονται στις αρχές της υπευθυνότητας και της διαφάνειας. ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΛΟΜΠΙΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΚΎΠΡΟ! Δεν υπάρχει αντίστοιχη ελληνική λέξη για το lobbying, ούτε επίσης νομικός ορισμός του όρου. Ως εκ τούτου, ο όρος «Lobbying» δεν αναγνωρίζεται ευρέως μεταξύ των πολιτικών ιθυνόντων και των πολιτών. Σύμφωνα με τους Κύπριους ερωτηθέντες, τα είδη των δραστηριοτήτων που γίνονται πλέον αντιληπτά ως lobbying στην Κύπρο περιστρέφονται γύρω από οποιεσδήποτε ενέργειες μη-κυβερνητικών οργανώσεων που αποσκοπούν στο να επηρεάσουν αποφάσεις που λαμβάνονται από την κυβέρνηση. Αυτοί που ταιριάζουν πιο πολύ με την περιγραφή «λομπίστες», σύμφωνα με την αντίληψη των ερωτηθέντων μας, είναι εκπρόσωποι του ιδιωτικού τομέα, εκπρόσωποι κερδοσκοπικών οργανώσεων, ΜΚΟ, συνδικαλιστικές οργανώσεις και εκπρόσωποι της βιομηχανίας/ επαγγελματικοί σύνδεσμοι. Δεδομένης της έλλειψης μηχανισμών παρακολούθησης και επειδή δεν υπάρχουν επαγγελματίες λομπίστες στην Κύπρο, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το ποιοί στην πραγματικότητα ασκούν lobbying. Ωστόσο, μέσα από τις συνεντεύξεις που έγιναν με δημόσιους υπαλλήλους, ένα πρώην Επίτροπο και ένα δικηγόρο, έγινε προφανές ότι υπάρχουν πολλά άτομα στην Κύπρο που ασκούν πιέσεις με ένα ανεπίσημο τρόπο, για να αποκτήσουν πρόσβαση σε δημόσιους λειτουργούς και να δελεάσουν με διάφορους τρόπους ισχυρά πρόσωπα που συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, έτσι ώστε να υπερασπιστούν συγκεκριμένα συμφέροντα. Τα οικονομικά κίνητρα που στοχεύουν να επηρεάσουν τη λήψη αποφάσεων μπορεί να λάβουν τη μορφή δωρεών σε δημόσιες και φιλανθρωπικές οργανώσεις, ή και τη χρηματοδότηση πολιτικών κομμάτων. Αυτό υποστηρίζεται επίσης από τα στοιχεία της τελευταίας ειδικής έκθεσης του Ευρωβαρόμετρου της Επιτροπής, η οποία έδειξε σαφώς ότι η συντριπτική πλειοψηφία 10 TRANSPARENCY INTERNATIONAL

των Κυπρίων ερωτηθέντων (92%), αποκτούν πρόσβαση στις δημόσιες υπηρεσίες μέσω της χρήσης διασυνδέσεων και δωροδοκίας. Επιπρόσθετα, η ίδια έρευνα διαπίστωσε ότι το 90% των Κυπρίων πιστεύουν ότι η διακυβέρνηση ελέγχεται από ιδιωτικά συμφέροντα 9. Παρά το γεγονός ότι η Κυπριακή κοινωνία στο σύνολό της γνωρίζει ότι οι ομάδες πίεσης που εκπροσωπούν συγκεκριμένα συμφέροντα είναι σε θέση να επηρεάσουν τις αποφάσεις των δημοσίων αρχών, όλοι οι Κύπριοι ερωτηθέντες συμφώνησαν ότι η πρακτική αυτή δεν αναγνωρίζεται ως «lobbying». Για να εξηγήσει περαιτέρω, ένας από τους ερωτηθέντες, ο οποίος ανήκει στο γραφείο του Κύπριου Επιτρόπου για τη Μεταρρύθμιση της Δημόσιας Υπηρεσίας, ανέφερε ότι, «Σε γενικές γραμμές, αν πείτε σε κάποιον ότι ένας είναι λομπίστας, αυτός δεν θα καταλάβει τι εννοείτε, ενώ αν του πείτε ότι κάποιος προωθεί τα συμφέροντα μιας εταιρείας/ τομέα/ ατόμου, τότε σίγουρα θα καταλάβει τι ακριβώς εννοείτε». Εξάλλου, ένας ερωτηθείς από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, σημείωσε ότι «Το lobbying συμβαίνει, το γνωρίζουμε ότι συμβαίνει, εμείς απλά δεν το αποκαλούμε lobbying». Το lobbying και, κατά συνέπεια, η πρακτική του στην Κύπρο γίνεται αντιληπτό κυρίως από την αρνητική άποψη, με μεγάλη καχυποψία και δυσπιστία, καθώς ο όρος έχει συνδεθεί με την ευνοιοκρατία, το νεποτισμό, τη διαφθορά, τη χειραγώγηση και τη δωροδοκία. Στη σπάνια περίπτωση που το κοινό έχει ακούσει για το lobbying, τόσο τον όρο όσο και την πρακτική του, αυτό είναι μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Λόγω του ότι τα σκάνδαλα «πωλούν» γρήγορα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης απεικονίζουν μόνο τα κακά παραδείγματα που αφορούν ομάδες πίεσης, εμπλεκομένους σε περιστατικά διαφθοράς, αντί να επιδεικνύουν πα ράλληλα και τα καλά παραδείγματα της πρακτικής της άσκησης πίεσης. Έτσι, είναι λογικό να πούμε ότι επειδή οι λομπίστες παρουσιάζονται ως οι κακοί, τόσο ο όρος lobbying, όσο και η πρακτική του ως τέτοια, έχουν αποκτήσει αρνητική χροιά. Τα άτομα που ερωτήθηκαν για την έκθεση αυτή αναγνώρισαν ότι το lobbying μπορεί να είναι ένα σημαντικό συστατικό μιας υγιούς δημοκρατίας, αν ασκείται με δεοντολογικό τρόπο. Ωστόσο, η επαγγελματική τους εμπειρία τους οδήγησε να βλέπουν το lobbying αρνητικά, λόγω της παρουσίας διαφθοράς μεταξύ αυτών που ασκούν πιέσεις (συνήθως οι πλούσιοι) και εκείνων που τη δέχονται (δημόσιοι λειτουργοί/ νομοθέτες και πολιτικοί). Ως αποτέλεσμα, το lobbying θεωρείται ότι είναι μια πρακτική που υπονομεύει τη δημοκρατία, καθώς δίνει ένα αθέμιτο πλεονέκτημα στους πλούσιους και ισχυρούς που μπορούν οικονομικά να ασκήσουν πίεση ή να έχουν πρόσβαση σε αθέμιτη επιρροή. MAPPING LOBBYING THE LOBBYING LANDSCAPE IN CYPRUS 11

TO EΥΡΥΤΕΡO ΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΕΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙZEI ΤΟ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΚΟ LOBBYING Ενώ το ίδιο το lobbying δεν ρυθμίζεται σε ενοποιημένη νομοθεσία, υπάρχουν κάποιοι σχετικοί νόμοι και κανονισμοί που αξίζει να αναφερθούν, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης σε πληροφορίες, τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των νόμων κατά της αθέμιτης χρήσης επιρροής. Σε όλους αυτούς τους τομείς, ωστόσο, αδυναμίες στο ευρύτερο νομικό περιβάλλον γίνονται όλο και πιο εμφανείς, αφού το νομικό περιβάλλον δεν παρέχει διαφάνεια και δεν προστατεύει τους Κύπριους πολίτες από περιστατικά διαφθοράς. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί εν μέρει από το γεγονός ότι η πλειοψηφία των Κυπρίων δεν πιστεύουν ότι υπάρχουν επαρκείς διώξεις που να αποτρέπουν τους ανθρώπους από διεφθαρμένες πρακτικές 10. Τα στοιχεία από το Ειδικό Ευρωβαρόμετρο του 2013 11 έδειξαν ότι οι Κύπριοι έχουν τις λιγότερες θετικές γνώμες σχετικά με την αποτελεσματικότητα των κυβερνητικών προσπαθειών για την αντιμετώπιση της διαφθοράς. Επιπρόσθετα, μια μεγάλη πλειοψηφία των Κυπρίων (83 %) συμφώνησε ότι οι υποθέσεις διαφθοράς υψηλού επιπέδου δεν έχουν διερευνηθεί ικανοποιητικά στη χώρα τους, ενώ 58% των Κυπρίων συμφώνησαν ότι θα ήταν άσκοπο να γίνει κάτι τέτοιο, καθώς δεν θα τιμωρούνταν οι παραβάτες, λόγω του ότι ο Περί Ποινικής Δικονομίας Νόμος είναι ξεπερασμένος. Ελλείψει διαφανούς ρύθμισης της άσκησης πίεσης, οι ερευνητές δημοσιογράφοι έχουν συχνά στραφεί σε νόμους περί ελευθερίας της πληροφόρησης, ως μέσο για να αποκαλύψουν ποιος επηρεάζει ποιόν. Αυτό όμως δεν συμβαίνει στην Κύπρο. Παρόλο που υπάρχουν κάποιοι νόμοι που προστατεύουν το δικαίωμα των πολιτών στην πληροφόρηση από δημόσιους οργανισμούς 12, η Κύπρος είναι σήμερα η μόνη χώρα εντός της ΕΕ χωρίς μια γενική νομοθεσία ή ακόμη και ένα σχέδιο νόμου σχετικά με την ελευθερία της πληροφόρησης 13. Παρά το γεγονός ότι το δικαίωμα πρόσβασης στις πληροφορίες είναι εγγυημένο σε συνταγματικές διατάξεις σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης, το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο είναι σοβαρά προβληματικό. Επί του παρόντος δεν υπάρχει Επίτροπος Πληροφοριών ή παρόμοιο όργανο που να είναι υπεύθυνο για την εποπτεία. Ως εκ τούτου, προκειμένου να αποκτήσει κάποιος πρόσβαση σε κυβερνητικά έγγραφα, πρέπει να αποκτήσει άδεια από τον αρμόδιο Υπουργό 14. Επιπλέον, κοινοβουλευτικές ακροάσεις για την ελευθερία της πληροφόρησης έχουν υποδείξει έλλειψη πόρων για να ανταποκριθούν στα νόμιμα αιτήματα για πληροφορίες 15. Σύμφωνα με μια έκθεση του 2011 από τις τρεις μη κυβερνητικές οργανώσεις, Access Info Europe, Cyprus EU Association (KAB) και το Ίδρυμα κοινωνικοπολιτικών Μελετών (IKME), «συστηματικές παραβιάσεις του θεμελιώδους δικαιώματος της πρόσβασης στην πληροφορία σε ολόκληρο το νησί έχουν εντοπιστεί, με το 75% διοικητικής σιωπής ως απάντηση σε αιτήματα για πληροφορίες» 16. Η έκθεση επισημαίνει επίσης ότι από τις 393 αιτήσεις που 12 TRANSPARENCY INTERNATIONAL

υποβλήθηκαν σε 20 δημόσιους φορείς, μόνο το 8% από αυτές είχαν ως αποτέλεσμα την πλήρη παροχή πληροφοριών. Δωρεές σε πολιτικά κόμματα από πλούσιους ιδιώτες ή επιχειρήσεις παράλληλα με την αθέμιτη επιρροή που έχουν οι δωρητές αυτοί πάνω στα πολιτικά κόμματα, προκαλούν επίσης μεγάλη ανησυχία στην Κύπρο, λόγω των πολύ στενών δεσμών μεταξύ των επιχειρήσεων και της πολιτικής. Αυτή η άποψη επιβεβαιώνεται και από την Ειδική Έρευνα του Ευρωβαρόμετρου για τη Διαφθορά του 2014, καθώς μόνο το 9% των Κυπρίων πιστεύουν ότι η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων είναι διαφανής και εποπτευόμενη 17. Ένα σκάνδαλο που επανήλθε στην Κυπριακή πολιτική σκηνή μετά την δημοσίευση σχετικού άρθρου στην εφημερίδα Πολίτης 18 αφορούσε την κατάθεση δύο εκατομμυρίων Ευρώ που έγινε στα δύο μεγαλύτερα πολιτικά κόμματα της Κύπρου (ΑΚΕΛ και ΔΗΣΥ), κατά την περίοδο 2007-2008, από μια ιδιωτική εταιρεία που φέρεται να ανήκε σε στενό φίλο και συνεργάτη πρώην Διευθύνοντος Συμβούλου της Marfin Investment Group Βank. Αν και η υπόθεση δεν οδηγήθηκε στο δικαστήριο, οι Κύπριοι πολίτες αισθάνθηκαν ότι η τολμηρή οικονομική συνεισφορά στα δύο πολιτικά κόμματα ήταν κάποιο είδος «λαδώματος» και εξαγοράς για αθέμιτη άσκηση επιρροής. Ως αποτέλεσμα, σε μια προσπάθεια να αλλάξει αυτή την πεποίθηση και να διασφαλιστεί η λογοδοσία στη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, θεσπίστηκε το Δεκέμβριο του 2012 ο Νόμος Περί Χρηματοδότησης των Πολιτικών Κομμάτων 19. Ο νόμος θεσπίζει ένα νομικό πλαίσιο για τα πολιτικά κόμματα στην Κύπρο, καλύπτοντας το νομικό καθεστώς και τις απαιτούμενες καταχωρήσεις τους, καθώς και τους κανόνες σχετικά με τη διαφάνεια της οικονομικής τους διαχείρισης 20. Παρά το γεγονός ότι ο νόμος έχει ανταποκριθεί σε μια σειρά από προτάσεις που έθεσε η GRECO 21 και έχει θεσπίσει ένα ανώτατο όριο για τα άτομα και τις επιχειρήσεις μέχρι 50.000 ετησίως, και για ανώνυμες δωρεές μέχρι 1.000 ετησίως, η νομοθεσία δεν πάει αρκετά μακριά όσον αφορά την εκπλήρωση των συστάσεων της GRECO. Ο νόμος αποτυγχάνει να αντιμετωπίσει αρκετά σημαντικά ζητήματα σε σχέση με τη διαφάνεια της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων 22, καθώς δεν δημιουργεί υποχρέωση στα πολιτικά κόμματα να δηλώνουν και να δημοσιοποιούν τις πηγές των δωρεών και των χορηγιών. Επιπλέον, ο νόμος καλύπτει κόμματα και όχι μεμονωμένες υποψηφιότητες και δεν έχει τις ισχύουσες διατάξεις για την παρακολούθηση της χρηματοδότησης της προεκλογικής εκστρατείας. Σύμφωνα με την έκθεση της ΕΕ κατά της δωροδοκίας και τα σχόλια της GRECO, το Κοινοβούλιο συζητά την τροποποίηση της νομοθεσίας, δεδομένου ότι δεν έχει εφαρμοστεί πλήρως από τα κόμματα. Ένα παράδειγμα είναι ότι ορισμένα πολιτικά κόμματα έχουν υποβάλει τις ετήσιες εκθέσεις τους προς το Γενικό Ελεγκτή, όπως προβλέπεται από τη νομοθεσία, αλλά και ο Γενικός Ελεγκτής τους τις έστειλε πίσω, δηλώνοντας ότι δεν έχουν συνταχθεί σύμφωνα με τα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα και ούτε έχουν ελεγχθεί MAPPING LOBBYING THE LOBBYING LANDSCAPE IN CYPRUS 13

από εξωτερικό ελεγκτή 23. Ο νόμος εξετάζεται από το Κοινοβούλιο, και αναμένεται ότι μέχρι το τέλος του 2014 ή αρχές του 2015 ένας αναθεωρημένος νόμος θα τεθεί σε ισχύ. Όσον αφορά το νομικό περιβάλλον γύρω από την εμπορία επιρροής, η Κύπρος έχει υπογράψει τόσο τη Σύμβαση Ποινικού Δικαίου για τη Διαφθορά του Συμβουλίου της Ευρώπης, στις 27 Ιανουαρίου 1999, επικυρώνοντάς την στις 17 Ιανουαρίου 2001, όσο και την UNCAC (Σύμβαση Ηνωμένων Εθνών κατά της Διαφθοράς) στις 9 Δεκεμβρίου 2003, επικυρώνοντάς την στις 23 Φεβρουαρίου 2009. Το τμήμα 4 του νόμου Αρ. 23 (ΙΙΙ) του 2000, μεταφέρει το άρθρο 12 της σύμβασης ποινικού δικαίου για τη διαφθορά, καθιστώντας έτσι την εμπορία επιρροής σε ποινικό αδίκημα 24. Η Κύπρος έχει καταργήσει την απαίτηση του διττού αξιοποίνου σε σχέση με τα αδικήματα της δωροδοκίας και της εμπορίας επιρροής που διαπράχθηκαν στο εξωτερικό και θεμελίωσε διεθνή δικαιοδοσία για τα αδικήματα δωροδοκίας που διαπράττονται στο εξωτερικό από εγχώριους δημόσιους υπαλλήλους, οι οποίοι είναι ξένοι πολίτες 25. Παρά το γεγονός ότι η Κύπρος έχει λάβει μέτρα για την εναρμόνιση των διατάξεων σχετικά με τη διαφθορά σε όλο τον ποινικό κώδικα, ως ένα μέσο για τη βελτίωση της συνοχής αναφορικά με χρηματικές κυρώσεις για αδικήματα δωροδοκίας, η έλλειψη της εφαρμογής στην πράξη περιόρισε την επίδραση των νομοθετικών διατάξεων κατά περιστατικών νεποτισμού, λόγω του γεγονός ότι οι διατάξεις περί παραγραφής δεν ισχύουν για τη διαφθορά. 26 Μελέτη περίπτωσης 1 : Ναυτική Έκρηξη στο Μαρί και δημόσια γνωστοποίηση των Ερευνητικών Εκθέσεων - Πώς οι πολίτες μπορούν να επωφεληθούν από το lobbying. Αν και θα μπορούσε κανείς να πει ότι το ευρύτερο νομικό περιβάλλον στην Κύπρο φαίνεται να είναι μάλλον αδύναμο σε ορισμένες περιοχές και πάσχει από αρκετές αδυναμίες σε υφιστάμενες νομοθεσίες, αναφορά θα πρέπει να γίνει σε μια πρόσφατη βελτίωση που έγινε σχετικά με τη δημοσιοποίηση ερευνητικών εκθέσεων. Στις 11 Ιούλη 2011, στη ναυτική βάση Μαρί συνέβη το σοβαρότερο στρατιωτικό ατύχημα εν καιρώ ειρήνης που έχει καταγραφεί ποτέ στην Κύπρο. Η έκρηξη, η οποία προκάλεσε το θάνατο 13 ανθρώπων, συνέβη επειδή 98 εμπορευματοκιβώτια των εκρηκτικών που αποθηκεύονταν για 2 ½ χρόνια στον ήλιο αυτοπυροδοτήθηκαν. Ο Πόλυς Πολυβίου, ένας νομικός εγνωσμένου κύρους, διορίστηκε από το κράτος ως ανεξάρτητος ερευνητής για να εξετάσει την ενδεχόμενη ευθύνη της κυβέρνησης και άλλων αξιωματούχων στην έκρηξη που σκότωσε 13 άτομα, τραυμάτισε 62, άφησε την Κύπρο χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, και κόστισε ένα εκτιμημένο ποσό ύψους 2.04 δισεκατομμυρίων Ευρώ στην κυπριακή οικονομία. 27 Μέχρι εκείνη τη στιγμή, ειδικές εκθέσεις/ επιτροπές/ έρευνες που στόχευαν στο να ρίξουν φως και διαφάνεια σε υπό έρευνα υποθέσεις δεν ήταν διαθέσιμες στο κοινό. Σύμφωνα με το Κυπριακό νομικό πλαίσιο και το Σύνταγμα, η Επιτροπή Ερευνών υποβάλλει τα πορίσματά της στο Υπουργικό Συμβούλιο και δεν έχει το δικαίωμα να δημοσιεύσει η ίδια τα ευρήματα. 28 Ωστόσο, μέσα από ισχυρές απόψεις, σχεδόν όλη η Κυπριακή κοινωνία, και ιδιαίτερα η ομάδα δικηγόρων των οικογενειών των 12 θυμάτων, απαίτησε από τα μέσα ενημέρωσης 29 όπως διατεθεί στο κοινό η έκθεση που εκπονήθηκε από τον Πόλυ Πολυβίου, για σκοπούς μεγαλύτερης διαφάνειας αλλά και για ικανοποίηση του έντονου δημοσίου ενδιαφέροντος για το θέμα, καθώς η υπόθεση Μαρί ήταν μια από τις μεγαλύτερες έρευνες που διεξήχθησαν από την Κυπριακή αστυνομία. Οι πολίτες φοβήθηκαν ότι αν η έκθεση δεν δινόταν στη δημοσιότητα, 14 TRANSPARENCY INTERNATIONAL

οι αρχές θα συγκάλυπταν την υπόθεση και κανείς δεν θα πλήρωνε για τις πράξεις του. Αρκετές χιλιάδες πολίτες πραγματοποίησαν ειρηνικές διαδηλώσεις στην πρωτεύουσα Λευκωσία αλλά και σε άλλες πόλεις, ώστε να υποστηρίξουν αυτή την πρόταση/ απαίτηση. Βουλευτές από τα πολιτικά κόμματα πείστηκαν τελικά να πάρουν αυτό το θέμα στη Βουλή, όπου ψήφισαν υπέρ της δημοσιοποίησης τέτοιων εκθέσεων, τροποποιώντας έτσι την υφιστάμενη νομοθεσία 30. Στις 26 του Σεπτέμβρη του 2011, η εν λόγω τροπολογία δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας 31. Η αναφορά στην περίπτωση αυτή έγινε διότι ήταν η πρώτη φορά που οι νομοθετικές αρχές, μετά από λαϊκή απαίτηση, τροποποίησαν τη νομοθεσία, προκειμένου να ενισχυθεί η διαφάνεια, παρέχοντας στους πολίτες πρόσβαση σε πληροφορίες. Ο βουλευτής που έδωσε συνέντευξη, ο οποίος ήταν μέλος της κοινοβουλευτικής επιτροπής που υποστήριζε την τροπολογία για τη συγκεκριμένη νομοθεσία, δήλωσε ότι «Η τραγωδία στο Μαρί ήταν το σημείο εκκίνησης και για άλλα νομοσχέδια που θα κατατεθούν στο Γενικό Εισαγγελέα» προκειμένου να βελτιωθεί το κυπριακό νομοθετικό πλαίσιο. Ως αποτέλεσμα, ο βουλευτής πρόσθεσε ότι «η κυβέρνηση έχει επίσης καταθέσει στη Βουλή δύο νομοσχέδια που αφορούν την ευθύνη των Υπουργών και Αξιωματούχων χωρίς χαρτοφυλάκιο, και ένα άλλο που αφορά την ευθύνη των Ανεξάρτητων Αξιωματούχων της Δημοκρατίας, και αναμένει την έγκρισή τους». Στην ετήσια Ημέρα Μνήμης για την τραγωδία στο Μαρί, ο Κύπριος Πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης ανέφερε επίσης ότι δύο άλλα νομοσχέδια που αφορούν στον καθορισμό της ασυλίας και ευθύνης του Προέδρου και τον καθορισμό των ορίων της ασυλίας βρίσκονται επί του παρόντος ενώπιον του Γενικού Εισαγγελέα για την αναγκαία νομοτεχνική επεξεργασία, πριν σταλούν στη Βουλή για ψήφιση 32. Μετά την έκθεση για το Μαρί, η οποία δημοσιοποιήθηκε στις 3 Οκτωβρίου του 2011, ακολούθησαν και άλλες εκθέσεις που δόθηκαν στη δημοσιότητα. Αυτές ήταν (α) η έκθεση για το αεροπορικό δυστύχημα της Πτήσης 522 της Helios Airways, που στοίχισε τη ζωή σε 121 ανθρώπους, και (β) η έκθεση Πική για τα αίτια της τραπεζικής κρίσης στην Κύπρο. Οι εκθέσεις αυτές αποτελούν σημαντική συμβολή στη διαφάνεια, καθώς αποκαλύπτουν πληροφορίες σχετικά με πιθανή διαπλοκή και διαφθορά υψηλόβαθμων αξιωματούχων. ΘΕΜΑΤΟΦΥΛΑΚΕΣ: Η ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΠΑΡΕΜΠΟΔΙΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΕΙΨΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στην Κύπρο είναι συγκεντρωμένα στα χέρια λίγων πλούσιων ιδιωτών που κατέχουν ομίλους εταιριών, και γενικά, πολιτικά κόμματα και Εκκλησία ασκούν μεγάλη επιρροή στο Κυπριακό τοπίο των μέσων ενημέρωσης. Ενώ ο τηλεοπτικός σταθμός «Sigma TV» και η δεύτερη μεγαλύτερη ημερήσια εφημερίδα «Σημερινή», είναι στενά συνδεδεμένα με το δεξιό κόμμα ΔΗΣΥ, η εφημερίδα «Χαραυγή» είναι κοντά στο Κομμουνιστικό Κόμμα, όπως είναι επίσης και ο ραδιοφωνικός σταθμός Astra. Θα μπορούσε συνεπώς να ισχυριστεί κανείς ότι ένα υψηλό ποσοστό των μέσων μαζικής ενημέρωσης δεν φαίνεται να είναι ανεξάρτητο από την επιρροή των πολιτικών κομμάτων. Ωστόσο, λόγω του γεγονότος ότι δεν υπάρχει πλήρης πρόσβαση στο Δίκαιο Πληροφοριών στην Κύπρο, οι πολίτες βασίζονται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, προκειμένου να ενημερωθούν. Η πρακτική του lobbying δεν απεικονίζεται πολύ στα μέσα ενημέρωσης, αλλά ακόμη και όταν αυτό παρουσιάζεται, απεικονίζεται συχνά ως σκάνδαλο ή/ και περιστατικό διαφθοράς. Οι ερωτηθέντες σημείωσαν ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στην Κύπρο δεν πουλούν εφημερίδες με καλή/ θετική ιστορία στο εξώφυλλο. Έτσι, όταν το lobbying MAPPING LOBBYING THE LOBBYING LANDSCAPE IN CYPRUS 15

εμφανίζεται στα μέσα ενημέρωσης είναι λόγω αρνητικών λόγων. Για παράδειγμα, ένας ερωτηθείς δημόσιος υπάλληλος υποστήριξε ότι μια εφημερίδα με ένα μεγάλο τίτλο που αναφέρεται σε ένα περιστατικό διαφθοράς θα πουλήσει περισσότερα αντίτυπα από ένα άλλο που αναδεικνύει υπεύθυνες πρακτικές άσκησης πίεσης, καθώς τα σκάνδαλα είναι πιο ελκυστικά για το κοινό. Δεδομένου του βαθμού που το κοινό θεωρεί ότι η λήψη αποφάσεων αιχμαλωτίζεται από λίγα μεγάλα συμφέροντα, θα περίμενε κανείς ότι το θέμα του lobbying θα λάμβανε πολλή προσοχή από τα μέσα ενημέρωσης στην Κύπρο. Ωστόσο, αυτό δεν συμβαίνει. Το γεγονός αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι η ερευνητική δημοσιογραφία δεν είναι ανεπτυγμένη στην Κύπρο, αλλά επίσης και στο ότι υπάρχει έλλειψη διαφάνειας και απουσία νομοθεσίας σχετικά με τις καταγγελίες δυσλειτουργιών (έκθεση της ΕΕ κατά της δωροδοκίας, 2014: 4 33 ). Για παράδειγμα, ο δημοσιογράφος Βαξεβάνης που δημοσίευσε τη λίστα Λαγκάρντ, μια λίστα με ονόματα Ελλαδιτών και Κυπρίων που έχουν βγάλει χρήματα εκτός της χώρας, φυλακίστηκε 34. Δεν υπήρξε αποδεδειγμένη σχέση διαφθοράς σε αυτό, και επιπλέον, η κάλυψη του θέματος από τα ΜΜΕ ήταν πολύ περιορισμένη, καθώς συνάδελφοι δημοσιογράφοι δεν υποστήριξαν τον Βαξεβάνη στην προσπάθεια του να ελευθερωθεί 35. Όσον αφορά το ρόλο της κοινωνίας των πολιτών, δεξαμενές σκέψης, μαζί με επιτηρητές για τη διαφάνεια και την καταπολέμηση της διαφθοράς έχουν αρχίσει πρόσφατα να δραστηριοποιούνται για την ευαισθητοποίηση σχετικά με τη διαφθορά, τη διαφάνεια και την καταγγελία δυσλειτουργιών στην Κύπρο. Ωστόσο, πέρα από αυτή τη μελέτη δεν υπάρχει άλλο ενδιαφέρον για την παρακολούθηση ή τη δεοντολογική πρακτική του lobbying. Η κοινωνία των πολιτών μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της διαφάνειας και της χρηστής διακυβέρνησης, καθώς συμβάλλουν στην αύξηση των δημοσίων συζητήσεων για θέματα που αφορούν τη χάραξη και την εφαρμογή της νομοθεσίας, καθώς και στην υποστήριξη της μεγαλύτερης διαφάνειας και της πρόσβασης στις πληροφορίες. Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στην Κύπρο, όπως η Διεθνής Διαφάνεια - Κύπρος και δεξαμενές σκέψης, όπως ο Θουκυδίδης έχουν ως στόχο να συμβάλουν στη διαμόρφωση της νομοθεσίας κατά της διαφθοράς. 16 TRANSPARENCY INTERNATIONAL

LOBBYING: ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ, ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΙΣΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΠΡΟΣ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ: ΠΟΣΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ LOBBYING ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ; Χρησιμοποιώντας τη μεθοδολογία που αναπτύχθηκε από τη Γραμματεία της Διεθνούς Διαφάνειας, η παρούσα έκθεση αξιολόγησε το βαθμό στον οποίο η Κύπρος έχει ένα διαφανές, δεοντολογικό και ανοικτό πλαίσιο για το lobbying και τη λήψη αποφάσεων. Η Κύπρος σκόραρε συνολικά μόλις 14%. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι δεν υπάρχει καμία υποχρέωση για καταχώριση ή δημοσιοποίηση πρακτικών των ομάδων λόμπι στην Κύπρο, η ιδιαίτερα χαμηλή βαθμολογία μπορεί να αποδοθεί στην παντελή έλλειψη υποδομής για την αποτελεσματική ρύθμιση και παρακολούθηση των δραστηριοτήτων των εν λόγω ομάδων στο νησί. Η διαφάνεια ήταν η πιο αδύναμη διάσταση, όσον αφορά το lobbying στην Κύπρο (σκοράροντας μόλις 7%). Οι χαμηλές βαθμολογίες της αξιολόγησης προβάλλουν την αναποτελεσματικότητα στον καθορισμό του lobbying και της έλλειψης διαφάνειας σε σχετικές πρακτικές, ενώ επίσης επισημάνουν ελλείψεις στην πρόσβαση σε πληροφορίες και απουσία φορέων εποπτείας. Η ισχυρότερη διάσταση της Κυπριακής αξιολόγησης, αν και σκοράροντας μόλις 21%, ήταν οι Μηχανισμοί Ακεραιότητας. Τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι η Κύπρος έχει σε ισχύ ορισμένους περιορισμούς προ-απασχόλησης, οι οποίοι απαγορεύουν σε υψηλόβαθμους κυβερνητικούς αξιωματούχους να διατηρούν άλλες θέσεις κατά το χρόνο που κατέχουν κυβερνητικές θέσεις. Ομοίως, ο Κώδικας Δεοντολογίας για τους εργαζόμενους στο δημόσιο τομέα θίγει επίσης ορισμένα ζητήματα σχετικά με την παρακολούθηση της αθέμιτης επιρροής και της άσκησης πίεσης. 18 TRANSPARENCY INTERNATIONAL

ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ LOBBYING KAI ΤΟΥΣ ΛΟΜΠΙΣΤΕΣ ΩΣ ΕΝΑ ΒΗΜΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει ορισμός του lobbying, ούτε εντός του νομικού πλαισίου, ούτε στην Ελληνική γλώσσα. Η νομοθεσία δεν παρέχει ορισμούς για τους «στόχους του lobbying» και τις «δραστηριότητες του lobbying». Η έλλειψη μηχανισμών ελέγχου, μαζί με την έλλειψη ορισμού όσον αφορά το ποιες δραστηριότητες θεωρούνται αποδεκτές και ποιές συμπεριφορές θεωρούνται απαγορευμένες, οδήγησαν τον όρο στο να αποκτήσει αρνητική χροιά και να συνδέεται στενά με περιστατικά πολιτικής διαφθοράς και έλλειψης διαφάνειας. Ως εκ τούτου, προκειμένου να δημιουργηθεί ισορροπία λόγου και να προχωρήσουμε πέρα από την αρνητική εικόνα του lobbying, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στο πώς μπορεί το τελευταίο να λειτουργήσει δεοντολογικά και με διαφάνεια, και αυτοί που το ασκούν να είναι υπόλογοι στο ευρύ κοινό. Οι συγγραφείς πιστεύουν ότι, προκειμένου το lobbying να καταστεί μια θετική δύναμη σε μια δημοκρατική κοινωνία, θα πρέπει να ελέγχεται σωστά μέσω σαφών ορισμών και σαφούς νομοθετικού πλαισίου. Δεδομένου ότι σήμερα στην Κύπρο το lobbying γίνεται αντιληπτό ως κάτι το αρνητικό, όλοι οι εμπειρογνώμονες/ενδιαφερόμενα μέρη που ερωτήθηκαν 36 συμφώνησαν ότι πρέπει να δοθεί ένας Ελληνικός ορισμός για τον όρο lobbying και τόνισαν ότι είναι σημαντικό να δοθεί στον όρο αυτό μια πιο θετική χροιά. Οι ερωτηθέντες συμφώνησαν σε ένα γενικό ορισμό του lobbying ως τη διαδικασία μέσα από την οποία «οποιαδήποτε ομάδα ασκεί πίεση στην κυβέρνηση, εκπροσωπώντας συλλογικά συμφέροντα ή τα συμφέροντα των επιχειρήσεων ή και ολόκληρων τομέων, με στόχο να επηρεάσει τη διαμόρφωση των αποφάσεων των δημοσίων αρχών». Κατά τη γνώμη τους, ως λομπίστας θα πρέπει επίσης να ορίζεται «κάθε πρόσωπο ή οντότητα που εκπροσωπεί τα συμφέροντα μιας μεγαλύτερης ομάδας ή ενός συλλογικού σώματος», ενώ ως «στόχος» του lobbying θα πρέπει να ορίζονται «κάθε δημόσιος λειτουργός που εμπλέκεται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της νομοθετικής εξουσίας, και των διοικητικών και ρυθμιστικών φορέων». Όπως προκύπτει από τη μελέτη περίπτωσης που ακολουθεί, με την παροχή αυτών των ορισμών εντός νομοθετικού κώδικα, η κυβέρνηση ουσιαστικά θα προσπαθεί να ρυθμίσει το lobbying στο πλαίσιο της νομοθεσίας για την πρόληψη της πολιτικής διαφθοράς με την εμπέδωση της διαφάνειας. Αυτό θα ωφελήσει επίσης εκλεγμένους και διορισμένους αξιωματούχους που τηρούν τις αρχές της εντιμότητας και της ακεραιότητας, καθώς οι αντιδεοντολογικές δραστηριότητες των αξιωματούχων θα εκτίθενται ως διεφθαρμένη συμπεριφορά, διακρίνοντας έτσι το lobbying από τη διαφθορά. 20 TRANSPARENCY INTERNATIONAL