ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ 1 Τ Ι Ο Υ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ ΣΤ Σ Ο ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗ ΣΗΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ ΜΕ Μ ΡΙ ΡΙ ΡΙ ΡΙ ΡΙ ΡΙ ΡΙ ΡΙ ΡΙ ΡΙ ΡΙ ΡΙ ΡΙ ΡΙ ΡΙ ΡΙ ΡΙ ΡΙ Ρ ΝΟ ΝΟ ΝΟ ΝΟ ΝΟ ΝΟ ΝΟ ΝΟ ΝΟ ΝΟ ΝΟ ΝΟ ΝΟ ΝΟ ΝΟ ΝΟ ΝΟ ΝΟ ΔΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜ ΗΜΟ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ ΔΙ Δ ΟΝ ΟΝ ΟΝ ΟΝ ΟΝ ΟΝ ΟΝ ΟΝ ΟΝ ΟΝ ΟΝ ΟΝ ΟΝ ΟΝ ΟΝ ΟΝ ΟΝ ΟΝ ΟΝ Ο ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣ ΥΣΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΟΥ ΑΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤ ΤΤΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ ΙΚ Ι 1 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΗΜΟΣ Ι Κ ΑΡΙΑΣ (Ι Κ ΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝ Ο ΗΜΟ ΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙ Κ
2 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ
ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ 3 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΗΜΟ ΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ «Όταν σε βλέπω ραγισμένο μάρμαρο, γίνομαι σοφός» (Ν. Β. ΛΑΔΑΣ)
4 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΗΜΟΣ Ι Κ ΑΡΙΑΣ ( Ι Κ ΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝ Ο ΙΟΝΥΣΟ ΑΤΤΙ Κ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΣΥΝΝΙΣΤ Επεξεργασία κειμένων Οργάνωση και επιμέλεια έκδοσης ΒΑΣΙΛ ΓΕΩΡΓΙΑΔ Ιστορικός Συγγραφέας Τα μέλη* ΒΑΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ, αρχαιολόγος ΒΑΣΙΛΑΚΗ ΜΑΡΚΕΛΛΑ, ιστορικός ΒΥΒΑΚΗ ΕΛΕΝΗ, ιστορικός ΓΟΥΥ ΑΛΙΚΗ, αρχαιολόγος, μεταφράστρια *Εργάστηκαν με το πρόγραμμα ΕΣΠΑ «Από την αρχαιότητα έως σήμερα» -- Σεπτέμβριος 2012-Φεβρουάριος 2013 -- που πέτυχε ο Δήμος Διονύσου, Δήμαρχος Ιωάννης Καλαφατέλης, σε συνεργασία με την ΜΚΟ Social Axon, υπό την εποπτεία της Αντιδημάρχου της Δ.Κ. Διονύσου κας Θεοδώρας Σαραντάκη. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ Β. Κ. ΛΑΜΠΡΙΝΟΥΔΑΚ Καθηγητής Κλασσικής Αρχαιολογίας Παν/μίου Αθηνών Η συντακτική ομάδα ευχαριστεί για την ιδιαίτερα πολύτιμη βοήθειά τους, τις Αρχαιολόγους : κα Κατσανδρή Στ. (Υπεύθυνη της Β ΕΠΚΑ για τον αρχαιολογικό χώρο Διονύσου) και την κα King Φιλιώτη Ελ., καθώς και την Αντιδήμαρχο της Δ.Κ. Διονύσου κα Σαραντάκη Θεοδώρα. ISBN: 978-618-81017-0-8
ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ 5 ΠΙΕΧΟΜΕΝΑ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ Για την έκδοδη «Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΑΤΤΙΚ»... 7 ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΑΝΤΙΔΗΜΑΡΧΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥ... 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ΔΙΟΝΥΣΟΣ ΠΟΣ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΜΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ...11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΘΕΟΣ ΔΙΟΝΥΣΟΣ 1. Ο μύθος. Η λατρεία...13 2. Τα σύμβολα του Διονύσου και οι ακόλουθοί του...16 3. Διόνυσος, διονυσιακές γιορτές, Μικρά και Μεγάλα Διονύσια...19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ 1. Ο μύθος του Ικάριου... 23 2. Ο αρχαίος Δήμος Ικαρίας...28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ Υ ΔΙΟΝΥΣΟΥ 1. Το χρονικό των ανασκαφών...33 2. Κάτοψη του αρχαιολογικού χώρου...39 3. Ο περιβάλλων χώρος...40 4. Θεατρικός χώρος. Βωμός Διονύσου και Απόλλωνα...41 5. Το Πύθιον... 42 6. Το αρχαϊκό άγαλμα του θεού Διονύσου... 45 7. Χορηγικά μνημεία Το αναστηλωμένο μνημείο των Αγνία, Ξανθίπου και Ξανθίδη...48
6 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΘΕΣΠΙΣ Ο ΙΚΑΡΙΟΣ Ο γεννήτορας της δραματικής τέχνης...61 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε ΤΑΦΙΚΟΣ ΠΙΒΟΛΟΣ ΟΔΟΣ ΑΙΓΑΙΟΥ_...69 ΤΑΦΙΚΟΣ ΠΙΒΟΛΟΣ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΚΟΚΚΙΝΟ ΧΩΡΑΦΙ ΔΙΟΝΥΣΟΣ - ΔΡΟΣΙΑ (ΡΕΑ)...74 ΑΡΧΑΙΑ ΟΔΟΣ_...75 ΤΑΦΟΙ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΡΑΠΕΝΤΩΣΑ...76 ΣΠΗΛΑΙΟ Υ ΔΙΟΝΥΣΟΥ...77 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 78
ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ 7 Χαιρετισμός ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ για την έκδοση: «Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΗΜΟΣ Ι Κ ΑΡΙΑΣ (Ι Κ ΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝ Ο ΗΜΟ ΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙ Κ» Αγαπητοί συμπολίτες και φίλοι, Κάθε τόπος που θέλει να έχει δημιουργικό παρόν και μέλλον, οφείλει να αξιοποιεί, να αναδεικνύει, να συντηρεί και να μεταλαμπαδεύει στις νέες γενιές την ιστορία και τον πολιτισμό του. Ο «καλλικρατικός» Δήμος Διονύσου προέκυψε από τη συνένωση επτά πρώην Δήμων και Κοινοτήτων όπου ο καθένας και η καθεμία ξεχωριστά έχουν τη δική τους μακραίωνη ιστορία, με αναφορές από τους μυθολογικούς χρόνους. Ένας από τους αρχαιολογικούς τόπους που δίνει ιδιαίτερη ταυτότητα στο Δήμο μας, είναι και αυτός του Διονύσου, ένας χώρος που πληροί όλους τους όρους και τις προϋποθέσεις για να ανακηρυχτεί παγκόσμιο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς, κάτι το οποίο θα επιδιώξουμε με όλες τις δυνάμεις. Ο συγκεκριμένος τόπος σηματοδοτεί την αρχή της λατρείας του Διονύσου στην Αττική, την αρχή της καλλιέργειας της αμπέλου, αλλά και τη δημιουργία της ίδιας της τραγωδίας, σύμφωνα με την παράδοση από τον Θέσπη. Το βιβλίο «Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ
8 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ» το οποίο συνέγραψε και επιμελήθηκε με πολλή αγάπη, έρευνα και μεράκι, ομάδα ιστορικών επιστημόνων, είναι ένα πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση της ανάδειξης και αξιοποίησης του αρχαιολογικού χώρου Διονύσου, που θέλουμε να πετύχουμε ως Δημοτική αρχή, πέρα από τη θεσμοθετημένη και πετυχημένη πολιτιστική εκδήλωση «ΔΙΟΝΥΣΙΑ» που διοργανώνουμε κάθε χρόνο. Μέσα από τις σελίδες του φωτίζονται και αναδεικνύονται ιστορικά στοιχεία και αρχαιολογικά ευρήματα. Γνωρίζουμε πολύ καλά την αξία της πολιτισμικής κληρονομιάς και είμαστε πεπεισμένοι ότι στον καλλικρατικό Δήμο Διονύσου υπάρχουν πολλοί ακόμα αρχαιολογικοί θησαυροί που μας περιμένουν να τους ανακαλύψουμε και να τους αναδείξουμε. Με την ευκαιρία θα ήθελα να ενημερώσω ότι ο Δήμος Διονύσου στο πλαίσιο των ενεργειών για την αξιοποίηση του αρχαιολογικού χώρου Διονύσου διέθεσε στη Β ΕΠΚΑ το ποσό των 20.000 ευρώ, για εργασίες συντήρησης και ανάδειξής του και ταυτόχρονα συνεργάζεται προς την κατεύθυνση αυτή με την Κίνηση Πολιτών για την αναστήλωση των αρχαίων θεάτρων «ΔΙΑΖΩΜΑ», αλλά και με σχολεία και φορείς της περιοχής μας. Κλείνοντας θέλω να ευχαριστήσω όλους όσοι συνεργάστηκαν για τη συγκεκριμένη έκδοση και να δεσμευτώ ότι σύντομα θα ακολουθήσει μια καινούργια, η οποία θα περιέχει ιστορικά και αρχαιολογικά στοιχεία και των λοιπών Δημοτικών Ενοτήτων του «καλλικρατικού» Δήμου Διονύσου. Με εκτίμηση Ο Δήμαρχος Διονύσου Γιάννης Καλαφατέλης
ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ 9 Χαιρετισμός ΑΝΤΙΔΗΜΑΡΧΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥ Αγαπητοί συμπολίτες και φίλοι, Η συγγραφή και η έκδοση της ιστορίας του Αρχαίου Δήμου Ικαρίας (Ικάριον) και του Αρχαιολογικού του χώρου στο σημερινό Διόνυσο Αττικής -- Δημοτική Κοινότητα Διονύσου/Δήμου Διονύσου -- στα πλαίσια της ανάδειξης του Αρχαιολογικού μας αυτού Χώρου και ιδιαίτερα του Αρχαίου Θεάτρου ήταν, πιστεύουμε, καθήκον της Δημοτικής Αρχής. Όπως θα διαπιστώσετε ως αναγνώστες του ευσύνοπτου αλλά σημαντικού σε αξία αυτού πονήματος ομάδας επιστημόνων, το οποίο έχετε στα χέρια σας και το οποίο προέκυψε μετά από επίμονη και επίμοχθη σοβαρή εργασία ενός περίπου έτους, η Δημοτική Αρχή υλοποίησε έναν σπουδαίο στόχο στην προσπάθειά της ο χώρος αυτός να καταστεί και να ανακηρυχτεί Παγκόσμιο Μνημείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς, όπως το αξίζει. Η παρούσα εργασία έχει άλλωστε τη φιλοδοξία και πιστεύουμε πως θα το πετύχει, να κεντρίσει το ενδιαφέρον του ευρύτατου κοινού για το μέγιστο, ανεπανάληπτο, αειθαλές επίτευγμα του Ελληνικού θαύματος, το θέατρο. Ως υπεύθυνη του Τομέα Παιδείας του Δήμου μας αυτή την περίοδο, θα ήθελα να τονίσω ιδιαίτερα τη σπουδαιότητα αυτής της
10 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ διαχρονικής και τόσο χρηστικής ενημερωτικής μελέτης για τους μαθητές των σχολείων μας και γενικότερα για τους νέους της περιοχής μας, των οποίων η συμμετοχή στην ανάδειξη του αρχαίου θεάτρου του Διονύσου μας -- γεννήτορα τόπου της τραγωδίας αλλά και της κωμωδίας-- και η εμπλοκή τους στις δράσεις και στο πρόγραμμα του «ΔΙΑΖΩΜΑΣ» είναι πλέον δεδομένες και πολύτιμες. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω θερμά τον συμπολίτη μας ιστορικό συγγραφέα κ. Βασίλη Γεωργιάδη για την καθοριστική συμβολή του στην συγγραφή και επεξεργασία του όλου κειμένου, καθώς και τον συμπολίτη μας καθηγητή της Κλασσικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Βασίλη Λαμπρινουδάκη για την επιστημονική επιμέλεια του πονήματος. Πολύ φιλικά Η Αντιδήμαρχος Διονύσου Παιδείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Θεοδώρα Σαραντάκη
ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ 11 Εισαγωγή Ο ΙΟΝΥΣΟΣ ΠΟΣ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΜΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ Η ανάπτυξη του ενδιαφέροντος για τον πολιτισμό στη χώρας μας, σε συνδυασμό με την τουριστική ανάπτυξη, που εκδηλώνεται με τη δημιουργία πολιτιστικών υποδομών εκ μέρους της θεσμικής πολιτείας με σκοπό την προστασία, την προβολή και την αξιοποίηση των ιστορικών και αρχαιολογικών χώρων και γενικότερα της
12 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ πολιτισμικής μας ταυτότητας, αφορά σε μεγάλο βαθμό και τον τόπο στον οποίο σήμερα ζούμε και δημιουργούμε: Τον ιστορικό, ιερό χώρο του Διονύσου. Σ αυτή την περιοχή της Αττικής, στο Διόνυσο, δημιουργήθηκε στην αρχαιότητα πολιτιστικό αγαθό υψίστης σημασίας, με προεξάρχοντα τον ασύγκριτο θεατρικό λόγο, που εμπνευστή του είχε τον Ικαριέα Θέσπη. Γενέτειρα γη της τραγωδίας και της κωμωδίας, η Ικαρία ο σημερινός δηλαδή Διόνυσος αλλά και πατρίδα του μυθικού ήρωα Ικάριου, πρώτου ξενιστή στην Αττική του θεού της αναγέννησης της γης, της ψυχικής ευφορίας και ανάτασης, του θεού Διονύσου, απαιτεί την ανάδειξη και αξιοποίηση της ιστορίας της. Μιας ιστορίας που έχει προικίσει την περιοχή του Διονύσου με το μύθο της καθιέρωσης της αμπελουργίας στην περιοχή του αρχαίου Δήμου Ικάριου ή της Ικαρίας της Αττικής. Απαιτεί επίσης την έρευνα, την αναγνώσιμη διαμόρφωση των καταλοίπων και την ανάδειξη του μικρού θεάτρου που βρίσκεται στο λατρευτικό χώρο του Διονύσου (έργο του 4 ου π.χ. αι., με ιστορία όμως που ανάγεται στον 6 ο π.χ. αι.) στον οποίο όπως συμφωνούν οι περισσότεροι μελετητές γεννήθηκε το θέατρο που έγινε για πάντα καταφύγιο ανθρωπιάς, ιδεών και ελευθερίας έκφρασης του λόγου, μιας και ως σύνθετη τέχνη προσδιορίζει το επίπεδο πολιτισμού ενός λαού, όλου του κόσμου. Η παρούσα εργασία με πρωτοβουλία του Δήμου Διονύσου, επιδιώκει ξέχωρα από την ενημέρωση των πολιτών του νέου διευρυμένου καλλικρατικού Δήμου, αλλά και του πανελλήνιου κοινού, να ευαισθητοποιήσει, να απελευθερώσει και να ενεργοποιήσει όλες εκείνες τις δυνάμεις που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ανάδειξη και αξιοποίηση αυτού του ύψιστου πολιτιστικού αγαθού της περιοχής μας. Επίσης αυτή η εργασία αποσκοπεί στο να συμβάλει στη δημιουργία δομών πολιτιστικού χαρακτήρα, που θα ενισχύσουν τη δράση, τη διεκδίκηση και την προσφορά, αλλά και την αλληλεγγύη στον τομέα του πολιτισμού με επικεφαλής νέους ανθρώπους της τοπικής κοινωνίας, στους οποίους θα αφεθεί η τελική κυρίαρχη επιλογή της πολιτιστικής πρότασης του μέλλοντος. Η ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ
ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ 13 Α κεφάλαιο Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΘΕΟΣ ΙΟΝΥΣΟΣ 1. Ο μύθος. Η λατρεία. σημερινός Δήμος Διονύσου είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τον ομώνυμο θεό Διόνυσο. Θεός της γονιμότητας αρχικά, του οίνου και της αμπέλου, αργότερα, με τη ζωή, τα πάθη και το θάνατό του, ο Διόνυσος συμβολίζει την πορεία της ζωής στη φύση και την αέναη ιστορία του θανάτου και της αναγέννησης. Οι απόψεις των αρχαίων μυθογράφων και ποιητών, δεν συγκλίνουν μεταξύ τους σε ό,τι αφορά στις αρχές της Χάλκινο άγαλμα του Θεού Διονύσου (150 π.χ.) Εκφράζει τρεις διαφορετικής προέλευσης θρησκευτικές οντότητες. (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).
14 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ λατρείας του Διονύσου. Ο θεός θεωρείται από κάποιους κρητικής, από άλλους θρακικής και από άλλους βοιωτικής καταγωγής. Το όνομά του πάντως έχει διαβαστεί σε κείμενα της 2 ης π.χ. χιλιετίας από το μυκηναϊκό ανάκτορο της Πύλου. Κατά τη θηβαϊκή παράδοση, η Σεμέλη, κόρη του βασιλιά της Θήβας Κάδμου και της Αρμονίας, αγαπήθηκε από το Δία, τον πατέρα των θεών, ο οποίος την γονιμοποίησε στο ανάκτορο του πατέρα της. Η Σεμέλη μένοντας έγκυος από το Δία, είχε την απρονοησία να επιθυμήσει, ύστερα από προτροπή της ζηλότυπης Ήρας (η οποία της παρουσιάστηκε με τη μορφή της παραμάνας της, και την έπεισε), να του ζητήσει ως πειστήριο της αγάπης του, να δει σε όλη τη λάμψη της δόξας του, ανάμεσα στον κεραυνό και τις αστραπές του, τον εραστή της. Η Ήρα, ήθελε να την εκδικηθεί, για την απιστία του συζύγου της, και τα κατάφερε. Μάταια ο Δίας προσπάθησε να αλλάξει γνώμη στην αφελή θνητή ερωμένη του, γνωρίζοντας τι θα ακολουθούσε. Οι φλόγες που με αυτές ο Δίας ήταν περιτυλιγμένος, πάνω στο άρμα του, έκαψαν το ανάκτορο και τη Σεμέλη, η οποία πεθαίνοντας, πρόλαβε να βγάλει από τα σπλάχνα της το έμβρυο πρόωρα, το οποίο ο Δίας έκλεισε στο μηρό του, μέχρι να ολοκληρωθεί η κυοφορία. Ως τη στιγμή δηλαδή που το θεϊκό παιδί, συμπληρώνοντας τους μήνες της κύησης, θα δει το φως για δεύτερη φορά. Διπλή γέννηση, που οι Έλληνες πίστευαν πως εκφραζόταν η ιδέα της με τη χρήση των επιθέτων διμήτωρ και διθύραμβος που έδιναν στο θεό. Ένας άλλος μύθος, αναφέρει ότι το Διόνυσο, έσωσε από τις φλόγες του πατέρα του, η Γαία, τυλίγοντας με κισσό το ανάκτορο του Κάδμου και γι αυτό ο θεός πήρε και το επίθετο πυριγενής. Μόλις γεννήθηκε ο Διόνυσος, δόθηκε με τη μεσολάβηση του Ερμή στις φροντίδες των Νυμφών - οι Νύμφες, αντιπροσωπεύουν το υγρό στοιχείο της γης, που δίνει ζωή στα φυτά και τα δέντρα - στο όρος Νύσα (οι αρχαίοι το τοποθετούσαν συνήθως ανάμεσα από τη Φοινίκη και το Νείλο), για να τον μεγαλώσουν: Σύμφωνα με τον Ομηρικό Ύμνο στο θεό (Ι, στ.8-9)): Είναι κάποια Νύσα, βουνό ψηλό και δασωμένο,/αλάργα απ τη Φοινίκη, δίπλα στου Αίγυπτου το ρέμα. Γι αυτό και σύμφωνα με την παράδοση ο Διόνυσος πήρε το όνομά του από τις λέξεις Διός και Νύσα. Ο Διόνυσος θα μεγαλώσει μέσα στη φύση, στα δάση και στις ρεματιές, στεφανωμένος
ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ 15 Θεός Διόνυσος. Θεός της βλάστησης και της αμπέλου. (Αγγείο του 500 π.χ.)
16 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ με κληματίδες ή κισσό, με την ακολουθία πάντα του θιάσου των νυμφών. Σύμφωνα με μιαν άλλη παράδοση, η ανατροφή του Διονύσου, πραγματοποιήθηκε στο νησί της Νάξου, που για το λόγο αυτό πήρε και την ονομασία «Διονυσιάδα». Όταν δηλαδή η Σεμέλη κάηκε από τον κεραυνό και τις αστραπές του εραστή της, ο Ζεύς πήρε το έμβρυο και το προστάτευσε ράβοντάς το στο μηρό του. Φθάνοντας λοιπόν η ώρα της γέννας, πήρε το παιδί και το απόθεσε στη Νάξο, ώστε να το κρύψει από την Ήρα. Τη φροντίδα του ανέλαβαν τρείς νύμφες της νήσου, η Φιλία, η Κορωνίδα και η Κλείδη. Λέγεται επίσης, ότι την ανατροφή του Διονύσου, επιφορτίστηκαν οι Μούσες και όχι οι νύμφες. Σύμφωνα με μικρασιατικές παραδόσεις, τη φροντίδα του Διονύσου, μετά τη γέννησή του, ανέλαβε η Νύμφη Ίπτα, πάνω στο βουνό Τμώλο και στη συνέχεια ο θεός πέρασε τα παιδικά του χρόνια ανάμεσα σε Σατύρους, Μαινάδες και Σειληνούς, οι οποίοι αργότερα αποτέλεσαν τη συνοδεία του. 2. Τα σύμβολα του Διονύσου και οι ακόλουθοί του Ο Διόνυσος είχε πολυάριθμα σύμβολα, τόσο από το φυτικό όσο και από το ζωικό βασίλειο. Από τα ζώα που ήταν αφιερωμένα στο θεό το κυριότερο είναι ο ταύρος, του οποίου τη μορφή έπαιρνε κάποιες φορές ο θεός για να πανικοβάλει τους εχθρούς του. Συχνά θυσίαζαν στο Διόνυσο ταύρους, τράγους, γίδες αλλά και ερίφια και χοίρους. Τα ζώα που συναντώνται πιο συχνά πλάι στον Διόνυσο, είναι το λιοντάρι, ο πάνθηρας, ο τίγρης και ο λύγκας καθώς και ο όνος ή το μουλάρι. Από τον φυτικό κόσμο, τα κυριότερα σύμβολα του Διονύσου ήταν το κλήμα και ο κισσός. Ο ίδιος ο θεός και οι ακόλουθοι του εμφανίζονταν στεφανωμένοι με κληματοβλάσταρα ενώ ο Διόνυσος, παριστάνεται συχνά κρατώντας στο χέρι κληματόβεργα. Άλλα δέντρα που αφιερώνονταν στο θεό ήταν η βελανιδιά, το πεύκο, η μυρτιά, η μηλιά, η ροδιά, η καρυδιά και κυρίως η συκιά. Αγαπητό φυτό του θεού ήταν και το τριαντάφυλλο. Από τα αρχαιότερα σύμβολά του ήταν όμως και ο θύρσος, κλαδί δεμένο με κορδέλα και με κουκουνάρι στην κορυφή του, το οποίο
ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ 17 Διόνυσος και Μαινάδες (Λεπτομέρεια από αττική ερυθρόμορφη στάμνα, 420 π.χ.) Αρχαιολογικό Μουσείο Νεάπολης χρησίμευε στο θεό σαν όπλο αλλά και σαν μαγικό ραβδί. Ο Διόνυσος, ως θεός του κρασιού, εμφανίζεται κατά την κλασσική εποχή σε ιερατικές απεικονίσεις του καθισμένος σε θρόνο με ψηλή ράχη να κρατά θύρσο στο ένα χέρι και κάνθαρο στο άλλο, φορώντας μονάχα έναν ελαφρύ μανδύα. Σημαντικό ρόλο στα βακχικά πανηγύρια παίζουν και τα μουσικά όργανα: οι αυλοί, τα σουραύλια, τα ντέφια, τα κύμβαλα κ.λπ. Σε όλους σχεδόν τους μύθους του ο θεός συνοδευόταν από μία θορυβώδη ακολουθία, στην οποία οι Μαινάδες αντιπροσώπευαν το θηλυκό στοιχείο και οι Σάτυροι, οι Σειληνοί και ο Πάνας το αρσενικό στοιχείο. Οι Μαινάδες που ονομάζονταν και Βάκχες ήταν οι πιστές ακόλουθοι του Διονύσου και καταπιάνονταν με τον τρύγο συχνά μαζί
18 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ με τους Σειληνούς. Κύριο χαρακτηριστικό τους ήταν «η εκστατική μανία», δηλαδή η πέρα από τη λογική συμπεριφορά, κατά την οποία στεφανωμένες, όπως ο Διόνυσος με κληματόφυλλα ή κισσό, έβγαζαν δυνατές κραυγές και χόρευαν συνοδευόμενες, συνήθως, από κύμβαλα, ντέφια και από τον λυδικό αυλό. Οι Σάτυροι και οι Σειληνοί, που αρχικά ξεχώριζαν, σταδιακά κατέληξαν να συγχέονται. Είναι μισοί άνθρωποι μισοί ζώα και ήταν οι κατώτεροι δαίμονες των βουνών και των δασών. Οι Σάτυροι με κέρατα, μακριά ουρά και γαμψά νύχια μοιράζονταν τη μορφή του τράγου, ενώ οι Σειληνοί εκείνη του αλόγου. Σάτυροι και Σειληνοί Σειληνός. Βεργίνα. Τάφος Φιλίππου. (Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης) Σειληνός (Χαλκός, 530-520 π.χ.) Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας. εικονίζονται να χορεύουν και να τραγουδούν συχνά μαζί με τις Μαινάδες, με τη συνοδεία λύρας και αυλού. Οι λάτρεις του Διονύσου μεταμφιέζονταν σε Σατύρους και Σειληνούς και χόρευαν στις γιορτές προς τιμήν του Διονύσου. Στις γιορτές αυτές γεννήθηκε στην Αθήνα ο διθύραμβος, η τραγωδία και το σατυρικό δράμα. Μαζί με τις Μαινάδες, τους Σατύρους και τους Σειληνούς γίνονται συχνά αναφορές και για έναν ακόμα δαίμονα των βουνών
ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ 19 Διονυσιακή πομπή. Βάκχος. Σειληνός. Φαύνος. Μαινάδες. (Χαλκογραφία. Αναπαράσταση από αρχαίο αγγείο) και των δασών, αλλά και προστάτη των κοπαδιών, τον Πάνα. Σύμφωνα με έναν ομηρικό ύμνο ο Πάνας τριγυρνά στα δάση ως μέλος της διονυσιακής ακολουθίας, παίζοντας τη σύριγγα και χορεύοντας, αλλά και κυνηγώντας τις νύμφες και σκορπώντας με τις κραυγές του το φόβο στα κοπάδια. 3. Διόνυσος, διονυσιακές γιορτές, Μικρά και Μεγάλα Διονύσια Ο Διόνυσος, θεός λαοφιλής, λατρευόταν από τους Ελληνες από πολύ νωρίς. Από τον 6ο αιώνα π.χ, η λατρεία του γενικεύθηκε και παγιώθηκε στις διάφορες γιορτές που τελούνταν προς τιμήν του, τα λεγόμενα Διονύσια. Οι γιορτές αυτές ήταν μια αφορμή, για να δοξάσουν οι Έλληνες το θεό που αντιπροσώπευε πιο πολύ από οποιονδήποτε άλλον τη χαρά, την ξεγνοιασιά, την άκρατη οινοποσία, την Ο θεός Διόνυσος σε έκσταση. Δύο Σάτυροι τον συνοδεύουν χτυπώντας τα κρόταλα. (Εσωτερικό ερυθρόμορφης κύλικας, 480 π.χ.) Εθνική Βιβλιοθήκη Παρισίων.
20 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ Ο Διόνυσος με Σατύρους και Μαινάδες. υπέρβαση των ορίων. Άρρηκτα συνδεδεμένος με το κρασί και την τέχνη της αμπελουργίας, αντιπροσώπευε ακόμη την αναγέννηση της φύσης, τον κύκλο της βλάστησης, την ωρίμανση των καρπών, το πέρασμα των εποχών και της ζωής. Ο Διόνυσος ως τέτοιος θεός, συνδεόταν και με τη θεά - μητέρα της γης, τη Δήμητρα. Οι δυο τους αντιπροσώπευαν, άλλωστε, δύο βασικά είδη διατροφής των ανθρώπων, το κρασί και τους καρπούς της γης. Ήταν λοιπόν, φυσικό και επόμενο να συνδεθούν οι δύο θεοί. Η μεγαλύτερη γιορτή που γινόταν προς τιμήν του Διονύσου, ήταν τα μεγάλα ή εν άστει Διονύσια. Θεατές από όλη την Ελλάδα συνέρρεαν στην Αθήνα, για να παρακολουθήσουν τη γιορτή. Σε αυτό βοηθούσε και ο καιρός, μιας και τα Μεγάλα Διονύσια τελούνταν την άνοιξη. Η γιορτή κρατούσε έξι μέρες και περιελάμβανε τον προάγωνα, την πομπή, το διθυραμβικό αγώνα, τον κώμο και τις θεατρικές παραστάσεις. Ο προάγωνας ήταν ο πρόλογος της γιορτής, μια πρώτη δηλαδή παρουσίαση των έργων και των ποιητών τους στο Ωδείο. Η πομπή, πάλι, ήταν μια αναμνηστική τελετουργία, που θύμιζε την εισαγωγή της λατρείας του Διονύσου από τη γενέθλια πόλη του, τις Ελευθερές Βοιωτίας. Στην πομπή αυτή, λοιπόν, μεταφερόταν το άγαλμα του θεού από ένα ναό σε ένα άλλον. Η όλη διαδικασία θύμιζε τα Παναθήναια με τους αξιωματούχους, τους ιερείς τους ιππείς, τους εφήβους, τις κανηφόρους (νέες
ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ 21 Διόνυσος και Μαινάδες. Αττικός μελανόμορφος αμφορέας, 540-530 π.χ., Εθνική βιβλιοθήκη Παρισίων. κοπέλες από διαλεχτές οικογένειες, που μετέφεραν προσφορές μέσα σε κάνιστρα). Νότα χαράς και γλεντιού σε αυτή την επίσημη τελετή έδιναν οι χορωδίες, καθώς και οι άντρες, που μεταμφιεσμένοι σε Σειληνούς και Σατύρους, τραγουδούσαν διθυράμβους (βλ.παρακάτω) και επιδίδονταν σε εύθυμους χορούς γύρω από το άγαλμα του θεού. Η πομπή, όπως ήταν φυσικό κατέληγε στο θέατρο του Διονύσου, στις υπώρειες της Ακρόπολης των Αθηνών, όπου κορυφώνονταν οι εορτασμοί και άρχιζε το διαγωνιστικό κομμάτι του διθυράμβου, προς τιμήν του θεού. Μετά το διθυραμβικό διαγωνισμό ακολουθούσε ο κώμος, που μάλλον ήταν συμπόσιο, ένα είδος πανηγυρισμού για τους νικητές του διθυράμβου. Οι εκδηλώσεις προς τιμήν του Διονύσου κορυφώνονταν με τη διδασκαλία
22 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ των θεατρικών παραστάσεων από τρεις θεατρικούς ποιητές. Η τελική αξιολόγηση των θεατρικών έργων γινόταν από μια επιτροπή πολιτών, που τα ονόματά τους προέκυπταν με τη διαδικασία της κλήρωσης, ενδεικτικό του αξιοκρατικού χαρακτήρα της επιλογής. Τα μικρά πάλι, ή κατ αγρούς Διονύσια τελούνταν χειμώνα στους κατά τόπους δήμους των Αθηνών και συνδέονταν και ημερολογιακά με τη διαδικασία της παραγωγής του κρασιού. Ονομάζονταν και Θεοίνια, δηλαδή γιορτή για το θεό του οίνου. Άλλη σχετική γιορτή ήταν τα οσχοφόρια (όσχος= νεαρός βλαστός, νέο κλήμα αμπέλου που έχει πάνω του σταφύλια), κατά τα οποία, το φθινόπωρο, νέοι μετέφεραν σε πομπή όσχους από την Αθήνα στο Φάληρο. Τα Ανθεστήρια, πάλι, η γιορτή των λουλουδιών, που γινόταν στο τέλος του χειμώνα, περιελάμβανε τα Πυθοίγια (το άνοιγμα των πίθων), τη γιορτή των Χόων (πόση από ένα ειδικό ποτήρι με αυτό το όνομα) και τη γιορτή των Χύτρων (από τα αγγεία μέσα στα οποία προσφέρονταν μαγειρεμένα λαχανικά και πανσπερμία σιτηρών). Τέλος, τα Λήναια, ήταν μια γιορτή που τιμούσε τη διαδικασία παραγωγής του κρασιού (ληνός= πατητήρι). Εδώ πρόσφεραν στο θεό τα πρωτόλεια του κρασιού και στη συνέχεια οι προσκυνητές κατέληγαν σε ένα συμπόσιο με κρατική δαπάνη. Από τη γιορτή αυτή λέγεται ότι ξεκίνησε ο διθύραμβος και τα αστεία πειράγματα, μεταξύ των προσκυνητών, κάποια μάλιστα αρκετά χοντροκομμένα.
ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ 23 Β κεφάλαιο Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΗΜΟΣ Τ ΙΚΑΡΙΑΣ 1. Ο μύθος του Ικάριου.. αυτάρ ο χαίρων Βάκχος ες Ικαρίου δόμον ήλυθεν (Νόννος) τη Βοιωτία φαίνεται να διαμορφώθηκε ο κύριος θρύλος και η λατρεία του θεού Διονύσου, απ όπου και ήρθε στην περιοχή της Αττικής: Ο Φιλόχορος, κατά τον Ευσέβιο, λέει, ότι ο Διόνυσος ήρθε στην Αττική βασιλεύοντος Αθήνησι Αμφικτύονος. Ο Παυσανίας αναφέρει τον ερχομό των θεών Διονύσου και Δήμητρας στην Αττική (Ελευσίνα) δηλώνοντας πως εξενίσθησαν παρά τω Κελεώ 1, ο δε Διόνυσος επισκέφτηκε τον γείτονα Ικάριο, ο οποίος τον φιλοξένησε. Ο Απολλόδωρος πάλι στη Βιβλιοθήκη του σύνοψη ελληνικών μύθων και παραδόσεων λέει, πως όταν πέθανε ο Εριχθόνιος και θάφτηκε στο τέμενος της Αθηνάς, βασιλιάς ήταν ο Πανδίονας 2 και στα χρόνια της βασιλείας του ήρθαν στην Αττική οι δύο θεοί: Αλλά Δήμητρα μεν Κελεός εις Ελευσίνα υπεδέξατο, Διόνυσον δε ο Ικάριος ος λαμβάνει παρ αυτού κλήμα 1) Βασιλιάς της Ελευσίνας, γνωστός για τη φιλοξενία που έδειξε στη Δήμητρα, όταν εκείνη αναζητούσε την Περσεφόνη. Η Δήμητρα του δίδαξε τα μυστήρια της λατρείας της κι αυτός έγινε ο πρώτος της ιερέας στην Ελευσίνα, διδάσκοντας παράλληλα και την καλλιέργεια της γης στους κατοίκους της (Παυσανίας, Α 14,2, 39,1). 2) Ο Πανδίων ήταν πατέρας του Αιγέα.
24 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ Ο θεός Διόνυσος ανταποδίδοντας τη θερμή φιλοξενία του Άρχοντα Ικάριου και της κόρης του Ηριγόνης, δίδαξε στον Ικάριο την τέχνη της αμπελουργίας και της οινοποιίας. Το βήμα του Φαίδρου. Βρίσκεται στο θέατρο Διονύσου. (Ακρόπολη Αθηνών) αμπέλου και τα περί οινοποιίαν μανθάνει. Στην παλιά μελέτη του Δημ. Σουρμελή (Περί Δήμων Αττικής και Περί των Αθήνησι Αρχαίων Δικαστηρίων, Αθήνα 1862), με βάση κυρίως το κείμενο το Παυσανία, η αρχαία Ικαρία τοποθετείται κοντά στην Ελευσίνα στα δυτικά της Αθήνας, κοντά στο Δαφνί, ενώ το Ικάριον όρος στα νότια, χωριζόμενο από το όρος Αιγάλεω από το Δάφνειο χάσμα. Ο Σουρμελής φαντάσθηκε ακόμη σε γειτονική θέση τον δήμο των Συμμαχιδών να υποδέχεται το Διόνυσο μετά την επίσκεψή του στον Ικάριο και να δέχεται και εκείνος από το θεό το δώρο της καλλιέργειας της αμπέλου. Οι θέσεις αυτές βέβαια, μετά τις ανασκαφές στην περιοχή του σημερινού Διονύσου στα τέλη του 19 ου αι., αποδείχθηκαν λανθασμένες. Επίσης κάποια κοινά στοιχεία που παρατηρούνται στον μεγάλο επώνυμο δήμο Ικαρίας της Αττικής, σε σχέση με αυτόν της νήσου Ικαρίας 3 ( δυτικά της νήσου Σάμου), 3) Το όνομα του νησιού στην αρχαιότητα ήταν Μάκρις ή Δολίχη, Ιχθυόεσσα και Ίκαρος ή Ικαρία από το γιο του Δαίδαλου, Ίκαρο, που πνίγηκε κοντά στο νησί (Στράβων ΙΔ 639)
ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ 25 δε φαίνεται να στηρίζουν την άποψη ορισμένων νεώτερων μελετητών της ιστορίας του νησιού 4, ότι, δηλαδή, οι κάτοικοι της νησιωτικής Ικαρίας μετανάστευσαν λόγω δημογραφικού αδιεξόδου ή λόγω διωγμού, άγνωστο πότε χρονικά, αναζητώντας καταφύγιο στην ανατολική Αττική και ιδρύοντας τον αττικό δήμο Ικαρίας σε ανάμνηση της προσφιλούς τους πατρίδας. 5 Τα κοινά στοιχεία, όπως η αμπελουργία ως κύρια απασχόληση των κατοίκων, η έντονη παρουσία του θεού Διονύσου, καθώς και η κοινή ονομασία της Οινόης που απαντάται και στο νησί της Ικαρίας (πρωτεύουσα), αλλά και στην Αττική 6, στοιχεία τα οποία κυρίως λόγω έλλειψης αρχαιολογικών ευρημάτων, δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να στηρίξουν τη θεωρία του αποικισμού. Ο μύθος του αρχαίου αυτού βασιλιά / πρώτου οικιστή της Ικαρίας, όπως και νωρίτερα σημειώθηκε, τον παρουσιάζει να δέχεται στο σπίτι του και να φιλοξενεί τον θεό Διόνυσο σε ένα από τα ταξίδια του. Ο θεός, θέλοντας να ευχαριστήσει και να ανταμείψει τον Ικάριο, του χάρισε ένα κλήμα και τον δίδαξε την τέχνη της οινοποιίας και της αμπελουργίας. Παρ, ότι ο Διόνυσος τον συμβούλεψε να κρύψει τους ασκούς με το κρασί, για να μην τον βρουν συμφορές, ο Ικάριος παράκουσε και θέλοντας να ευεργετηθούν όλοι, προσέφερε το κρασί στους κατοίκους της Ικαρίας. Κάποιοι από τους Ο Ικάριος αποδέκτης του θείου δώρου της καλλιέργειας της αμπέλου από το Θεό Διόνυσο, προσφέρει κρασί στους χωρικούς. 4) Ι. Μελάς ( Ιστορία της νήσου Ικαρίας Αθήνα, 1955) και Χ. Παμφίλης Ιστορία της νήσου Ικαρίας ( βιβλ. Α 6.73). Αναφορά σχετική υπάρχει στην Ιστορία της Ελλάδος του Κούρτιου ( Τ. Ι. 6. 560). 5) Οι Μιλήσιοι μεγάλοι θαλασσοπόροι μαζί με τους Φωκαείς της Μ. Ασίας- αναφέρονται ως αποικιστές της Ικαρίας, από τον Αναξιμένη τον Λαμψακηνό (Εγκυκλ. ΔΟΜΗ λήμ. Ικαρία). 6) Αρχαίος δήμος της Αττικής (ανατολ. της λίμνης Μαραθώνος). Ανήκε στην περιφέρεια της Παραλίας και στην τριττύ με τους δήμους Μαραθώνα, Ραμνούντας και Τρικόρινθου.
26 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ ΑΙΩΡΑ Σύνδεση του παιχνιδιού της Αιώρας με τον απαγχονισμό της κόρης του Ικάριου Ηριγόνης και τη γιορτή των Ανθεστηρίων. (Αττικός σκύφος, λεπτομέρεια 501 π.χ. αι.) Αρχαιολογικό Μουσείο Βερολίνου. βοσκούς, όμως, που δεν τήρησαν το μέτρο, μέθυσαν και νομίζοντας πως δηλητηριάστηκαν, καταδίωξαν και σκότωσαν τον Ικάριο. Η κόρη του Ηριγόνη ανήσυχη αναζήτησε τον πατέρα της και με τη βοήθεια της σκύλας της, Μαίρας, βρήκε τη σορό του σκεπασμένη κάτω από ένα δέντρο. Κατακλυσμένη από πόνο και απελπισία κρεμάστηκε από τα κλαδιά του δέντρου. Ο θεός Διόνυσος οργίστηκε και έστειλε λοιμό στην περιοχή και παραφροσύνη στις γυναίκες, που άρχισαν να απαγχονίζονται, μιμούμενες την Ηριγόνη. Οι κάτοικοι κατέφυγαν στο Μαντείο των Δελφών και σύμφωνα με τον χρησμό που τους έδωσε, έπρεπε, για να εξαγνιστούν, να τιμωρήσουν τους δολοφόνους του Ικάριου και
ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ 27 Η κόρη του Άρχοντα Ικάριου, Ηριγόνη.
28 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ να τιμήσουν αυτόν και τη νεκρή Ηριγόνη με τελετές προς τη μνήμη τους. Καθιερώθηκε έτσι η ετήσια γιορτή της Αιώρας 7, κατά την οποία οι νέες κοπέλες έκαναν κούνια στα δέντρα και τραγουδούσαν το τραγούδι Αλήτις 8. Οι δολοφόνοι όταν αντιλήφθηκαν το λάθος τους ετράπηκαν σε φυγή. Λέγεται πως κατέφυγαν στο νησί της Κέας (Τζιά), στο οποίο ο θεός έστειλε ξηρασία. Αλλά όταν οι νησιώτες τους βρήκαν και τους σκότωσαν, ο Δίας έστειλε στους Κείους τα μελτέμια, τους ετήσιους ανέμους, για να τους ανακουφίσει. Κάθε αρχαίος μύθος έχει ξεχωριστή σημασιολογία και λειτουργεί ως συγκεκριμένη εικόνα ζωής. Ο θρύλος του Ικάριου ''αποκωδικοποιείται'' εύκολα αν σταθούμε στη σημασία του ονόματος της Ηριγόνης 9, εκείνης, δηλαδή, που γεννιέται την άνοιξη και αντιπροσωπεύει το νεαρό τσαμπί του σταφυλιού. Με τη σειρά του το όνομα της σκύλας, Μαίρας 10, σημαίνει λαμπερή και αστραφτερή και παραπέμπει στον αστερισμό του Κυνός, τον καύσωνα. Ο θρύλος, όταν περιοριστεί στα ουσιαστικά του στοιχεία, σημαίνει ότι την άνοιξη το κλήμα του αμπελιού γεννάει το τσαμπί, που οι καυτές αχτίδες του καλοκαιρινού ήλιου, συνοδεύουν την ανάπτυξή του και το κάνουν να ωριμάζει. Μια ακόμη γιορτή, την καθιέρωση της οποίας απέδιδαν στον Ικάριο, είναι τα Ασκώλια που λάμβαναν χώρα την περίοδο του τρύγου. Σύμφωνα με το μύθο ο Ικάριος σκότωσε έναν τράγο που αφάνιζε τα κλήματά του, έφτιαξε από το δέρμα του ένα ασκί και πάνω σε αυτό βάλθηκε να χορεύει. Μιμούμενοι, λοιπόν, οι αμπελουργοί τον Ικάριο στη γιορτή των Ασκωλίων χόρευαν πάνω σε ασκιά φουσκωμένα με αέρα και αλειμμένα με λάδι. 2. Ο αρχαίος δήμος Ικαρίας Η κυβερνητική μεταρρυθμιστική δομή της αθηναϊκής πολιτείας που καθιέρωσε ο Κλεισθένης (508 507 π.χ), εξακολούθησε να 7) ρ. αιωρώ-αείρω = υψώνω, κρεμώ 8) ρ. αλάομαι-αλώμαι = περιπλανώμαι 9) ήρι έαρ + γονή γόνος γίγνομαι 10) ρ. μαρμαίρω
ΙΟ Υ Σ ΣΗΜΙΝΟ ΔΗΜΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΤΤΙΚ 29 Κλεισθένεια μεταρρύθμιση 508-507 π.χ. Η πολιτική οργάνωση της Αττικής.
30 Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ (ΙΚΑΡΙΟΝ) ΚΑΙ λειτουργεί χωρίς αλλαγές για 300 χρόνια. Στην εποχή του Περικλή φέρεται να υφίσταται το ίδιο πρότυπο πολιτειακό σύστημα, με τον ίδιο αριθμό δήμων (100) αυτοδιοικούμενων σε μεγάλο βαθμό, κοινή συνείδηση πολιτών και ολοκληρωμένη γενικά πολιτική συγκρότηση. Από τον Αριστοτέλη (Αθην. Πολιτεία 25,3) γνωρίζουμε πως ο Κλεισθένης χώρισε τη χώρα σε 30 τριττύς 11. Δέκα στην Πεδιάδα (Άστυ), δέκα στην Παραλία και δέκα στη Διακρία (Μεσογαία). Μέσα στις τρεις αυτές νέες περιφέρειες (Πεδιάδας-Άστεως, Παραλίας και Διακρίας-Μεσογαίας) οι παλαιοί και νέοι-νεόδμητοι ή από αναδιατάξεις και υποδιαιρέσεις δήμοι, ομαδοποιήθηκαν στις τριάντα αυτές τριττύς, με τον αριθμό τους που σχημάτιζαν μία τριττύ, να μην είναι σταθερός. Οι τριττύες ήταν ο συνδετικός κρίκος της αυτοδιοικητικής και πολιτειακής κυβέρνησης. Τρεις από αυτές, μία για κάθε περιφέρεια, δηλαδή, σχημάτιζαν μία νέα φυλή, που εκτελούσε όλες τις λειτουργίες της πολιτικής ζωής της Αθήνας. Όλες δε μαζί και οι δέκα, αντικατέστησαν τις τέσσερις ιωνικές φυλές του συστήματος του Σόλωνα, που προϋπήρχαν της κλεισθένειας μεταρρύθμισης. Κάθε νέα φυλή, τώρα, πήρε το όνομα ενός αττικού ήρωα, που ως προστάτης επιλέχθηκε από την ίδια, καθιερώνοντας, μάλιστα, και εορτές προς τιμήν του. Λέγεται πως η τελική έγκριση ανάμεσα σε έναν κατάλογο εκατό ονομάτων που προτάθηκαν, έγινε από το μαντείο των Δελφών (Αθηναίων Πολιτεία ΚΑ, 6)), το οποίο, όπως γνωρίζουμε πάλι από τον Αριστοτέλη (Πολιτικά VII, 1331 α), καθόριζε κάποιες φορές και τη θέση της ίδρυσης των ιερών. Η σειρά των νέων φυλών καθιερώθηκε λίγο πριν τα μέσα του 5 ου π.χ : 1. Ερεχθηίς, 2. Αιγηίς, 3. Πανδιονίς, 4. Λεοντίς, 5. Ακαμαντίς, 6. Οινηίς, 7. Κεκροπίς, 8. Ιπποθοωντίς, 9. Αιαντίς και 10. Αντιοχίς. Η Αιγηίδα φυλή πήρε το όνομά της από τον Αιγέα, πατέρα του ήρωα Θησέα. Στη φυλή Αιγηίδα 12, στην περιφέρεια της ενδοχώρας Μεσογαία και στην τριττύ με τους άλλους δύο δήμους, της Πλωθείας (βορειοδυτικά) και της Έρχειας (νότια του όρους της Πεντέλης) ανήκε ο δήμος Ικαρίου ή Ικαρίας (σημ. Διόνυσος, οικ. Ραπεντώσας). Ο αρχαίος δήμος Πλωθείας ήταν οι σημερινές δημοτικές 11) τριττύς: σημαίνει το ένα τρίτο και θεωρείται το πιο τεχνητό και σημαντικό στοιχείο στη δομή του συστήματος του Κλεισθένη. 12) Από το 306 π.χ εώς το 201 π.χ εντάσσεται στη φυλή Αντιγονίδα. Επανέρχεται για λίγο στην Αιγηίδα και από το 200 π.χ εντάσσεται στην Ατταλίδα.